20-րդ դարի ժամանակագրություն

Ստորև ներկայացված է 20-րդ դարի ժամանակագրությունը։

1900-ականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1901թ․ Շնորհվեցին առաջին Նոբելյան մրցանակները։ Ավստրալիայի գաղութները դարձան դաշնակիցներ։ Բռնցքամարտի ապստամբությունն ավարտվեց։ Վիկտորիա թագուհու մահվանից հետո Էդվարդ VII- ը դառնում է Միացյալ Թագավորության թագավոր և Հնդկաստանի կայսր։ Պլատի փոփոխությունը սահմանափակում է Կուբայի ինքնավարությունը ՝ ամերիկյան զորքերը դուրս բերելու դիմաց։ Վիլյամ ՄակՔինլիի սպանությունը ։Գուգլիելմո Մարկոնին ստանում է անդրատլանտյան առաջին ռադիո ազդանշանը։
1902թ․ Ավարտվեց Բուերի երկրորդ պատերազմը։ Ավարտվեց Ֆիլիպինա-Ամերիկյան պատերազմը։ Կուբան անկախացում է ստանում Միացյալ Նահանգներից։ Ուիլիս Կարիերը հորինում է առաջին ժամանակակից էլեկտրական օդորակման համակարգը։ Սկսվում է Սաուդյան Արաբիայի միավորումը։ Վենեսուելայի ճգնաժամ, որի ընթացքում Մեծ Բրիտանիան, Գերմանիան և Իտալիան ռազմածովային շրջափակում են պահպանում Վենեսուելայի վրա `ապահովագրվող ֆինանսական պահանջների հավաքագրումն իրականացնելու համար։
1903թ․ Հերերոն և Նամակու ցեղասպանությունը։ Ռուսաստանում բոլշևիկները և մենշևիկները պառակտում են Ռուսաստանի սոցիալ-դեմոկրատական աշխատավորական կուսակցությունը։ Պիուս 10-րդը դառնում է Հռոմի Պապ։ Հորինվում է Թավշե արջուկը։ Պանամայի անկախությունը, Հայ-Բունաու-Վարիլա պայմանագիրը ստորագրվում է ԱՄՆ-ի և Պանամայի կողմից։ Օսմանյան կայսրությունը և գերմանական կայսրությունը պայմանագիր են կնքում Կոստանդնուպոլիս-Բաղդադ երկաթգիծը կառուցելու մասին։
1904 Անտանտի պայմանագրի ստորագրումը։ Սկսվում է ռուս-ճապոնական պատերազմը։ Ավարտվեց տրանս-Սիբիրյան երկաթուղու շինարարությունը։ Սկսվում է Պանամայի ջրանցքի շինարարությունը։ Ռոջեր Քասեմենտը հրապարակում է Կոնգոյի ազատ նահանգում Բելգիական վայրագությունների մասին իր պատմությունը։ Բրիտանական արշավների ավարտը Տիբեթում։
1905թ․ Ավարտվեց ռուս-ճապոնական պատերազմը։ 1905-ի հեղափոխությունը Ռուսաստանում։ Պարսկական սահմանադրական հեղափոխությունը սկսվում է։ Բացվեց Տրանս-Սիբիրյան երկաթուղին։ Ալբերտ Էյնշտեյնի հարաբերականության ձևակերպումը։ Առաջարկվեց Շլիֆենի պլանը։ Մարոկկոյի առաջին ճգնաժամը։ Նորվեգիայի խորհրդարանը հայտարարում է Շվեդիայի հետ միության ավարտի մասին․ Նորվեգիան հասնում է լիակատար անկախության։
1906թ․ Երկրաշարժեր են տեղի ունեցել Սան Ֆրանցիսկոյում, Կալիֆոռնիայում (մահվան զոհեր ՝ 3000) և Վալպարաիսոյում Չիլի (մահվան դեպքեր. 20,000)։ Դրեյֆուսի գործի ավարտը։ Ռուսաստանում Ստոլիպինի ռեֆորմը ստեղծում է հարուստ կուլակաների նոր դաս։ ԱՄՆ-ն սկսեց Կուբայի երկրորդ գրավումը։
1907թ․ Հերերոների և հոտենտոտների ցեղասպանության ավարտը։։Ռումինիայում գյուղացիների ապստամբությունը ոչնչացնում է մոտ 11,000 մարդ։ Հնդկաստանի ազգային կոնգրեսը բաժանվում է երկու խմբակցությունների ՝ իր Սուրատի նիստում, որը վարում է Ռաշ Բեհարի Բոսը։ Պարսկական սահմանադրական հեղափոխությունն ավարտվում է խորհրդարանի ստեղծմամբ։ Ճապոնիա-Կորեական 1907 թվականի պայմանագիր։ Անգլո-ռուսական «Անտենտան» դադար է բերում Կենտրոնական Ասիայում կայացած «Մեծ խաղ» -ին։ Ֆինլանդիայի նոր խորհրդարանական ընտրությունները՝ առաջին ընտրությունները, որտեղ կիրառվում է համընդհանուր ընտրական իրավունք։
1908թ. Առաջին առևտրային ռադիոհաղորդումները։ Ford Motor ընկերությունը ստեղծում է Model T- ն։ Պարսկաստանի հարավ-արևմուտքում հիմնադրվում է Միջին Արևելքի առաջին առևտրային նավթադաշտը։ Երիտթուրքական հեղափոխությունը Օսմանյան կայսրությունում։ Բուլղարիայի անկախությունը։ Ավստրո-Հունգարիան բռնակցում է Բոսնիա-Հերցեգովինային ՝ հրահրելով Բոսնիայի ճգնաժամը։ Պու Յին ՝ Չինաստանի վերջին կայսրը, ստանձնում է գահը։ Մեսինայի երկրաշարժը սպանեց ավելի քան 70,000 մարդու։
1909թ. Միացյալ Նահանգների զորքերը լքում են Կուբան։ Բոսնիայի ճգնաժամն ավարտվեց Ավստրո-Հունգարիայի կողմից Բոսնիա և Հերցեգովինայի բռնակցմամբ։ Ռոբերտ Է.Պիերը պնդում է, որ հասել է Հյուսիսային բևեռ, թեև այդ հայցը հետագայում մեծապես վիճարկվում է։ 1909 թվականի անգլո-սիամի պայմանագիր։ ճապոնիան և Չինաստանը ստորագրում են Գանդոյի պայմանագիրը։

1910-ական թթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

- 1910թ․ Սկսվում է մեքսիկական հեղափոխությունը։ Կայանում է Հարավաֆրիկյան միությունը։ Չեռնոգորիան դառնում է թագավորոթյուն։
- 1911թ․ Սինհայի հեղափոխության արդյունքում գահընկեց է արվում Ցին դինաստիան։ Նյու Դելին դառնում էԲրիտանական հնդկաստանի մայրաքաղաքը։
- 1912թ․ Հիմնվում է Չինաստանի Հանրապետությունը։ Մարոկկոն դառնում է Ֆրանսիայի Պրոտեկտորատ։ Սկսվում ենառաջին բալկանյան պատերազմները։ Վուդրո Վիլսոնը դառնում է ԱՄՆ նախագահ։
- 1913թ․ Էնվեր փաշան գալիս է իշխանության։ Ստորագրվում են Լոնդոնի և Բուխարեստի պայմանագրերը։ Սկսվում է Երկրորդ Բալկանյան պատերազմը։
- 1914թ․ Գավրիլիո Պրինցիպը սպանում է Ֆրանց Ֆերդինանդին սկիզբ դնելով առաջին համաշխարհային պատերազմին։ Տեղի է ունենում Մառնիի ճակատամարտը։ Միացյալ Թագավորությունը Եգիպտոսի Սուլթանությունը վերածում է պրոտեկտորատի։ Բացվում է Պանամայի ջրանցքը։ Բենեդիկտոս XV-դառնում է Հռոմի պապ։
- 1915թ․ Սկսվում է Հայիթիյի գրավումը ԱՄՆ-ի կողմիցi։ Տեղի է ունենում Հայոց ցեղասպանությունը Օսմանյան կայսրությունում։ Պատմության մեջ առաջին անգամ կիրառվում է թունավոր գազը։ բԼոնդոնի պայմանագիրը Իտալիային ներքաշում է պատերազմի մեջ։
- 1916թ․Տեղի է ունենում Իռլանդական ապստամբությունը։ Դեյվիդ Լլոյդ Ջորջը դառնում է Միացյալ Թագավորության վարչապետ։ Առաջին անգամ տանկերը ներգրավվում են պատերազմում։ Սկսվում է Սոմի ճակատամարտը։ Սպանվում է Գրիգորի Ռասպուտինը։
- 1917թ․ Սկսվում է Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմը։ Կապորետոյի անկախության արդյունքում. անկախանում են Լեհաստանն ու Ֆինլանդիան։ Ռուսաստանում սկսվում էՀոկտեմբերյան հեղափոխությունը։
- 1918թ․Սկսվում է Ամիենի ճակատամարտը։ Գերմանիայի պարտությամբ ավարտվում է առաջին համաշխարհային պատերազմը։ Սկսվում է Գերմանական հեղափոխությունը։ Սպանվում է Ցարական ընտանիքը։ Մեհմեդ VI-ը դառնում է Օսմանյան կայսրության վերջին սուլթանը և Խալիֆը։ Սկսվում են Հայ-ադրբեջանական և Լեհ-ուկրաինյան պատերազմները։
- 1919թ․ Վերսալյան պայմանագրով վերագծվում են Եվրոպայի սահմանները։ Գերմանական հեղափոխությունը ավարտվում է Վեյմարյան հանրապետության ստեղծմամբ։ Էստոնիան հաջողության է հասնում Էստոնիայի անկախության պատերազմում։ Փարիզում հիմնադրվում է Ազգերի լիգան։ Սկսվում է Խորհրդա-լեհական պատերազմը։ Բենիտո Մուսոլինին հիմնում է Իտալիայի ազգային ֆաշիստական կուսակցությունը։ Տեղի է ունենում Եգիպտոսի հեղափոխությունը։ Սկսվում է Թուրքիայի անկախության պատերազմը։ Ավարտվում է Լեհ-Ուկրաինյան պատերազմը։

1920-ական թթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1920թ. Ավարտվեց Մեքսիկական հեղափոխությունը։ Հունաստանը վերականգնում է իր միապետությունը հանրաքվեից հետո։ Պարտադիր Պաղեստինը հաստատվեց։ Կարմիր բանակի ներխուժումը Ադրբեջան և Հայաստան ավարտում է հայ-ադրբեջանական պատերազմը և ավարտվում Խորհրդային Միությունում դրանց ընդգրկմամբ։ Ալկոհոլի օգտագործման արգելքն ԱՄՆ-ում ուժի մեջ է մտնում։
1921թ. Ադոլֆ Հիտլերը դառնում է նացիստական կուսակցության Ֆյուրերը։ Ռուսաստանը ներխուժում է Վրաստան և այն ընդգրկում Խորհրդային Միությունում։ Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմի ավարտը, լեհ-սովետական պատերազմը և ուկրաինա-սովետական պատերազմը։ Փահլավի դինաստիան Իրանում իրականացնում է հեղաշրջում։ Ուորեն Գ. Հարդինգը դառնում է Միացյալ Նահանգների 29-րդ նախագահը։
1922թ. Օսմանյան Սուլթանությունը վերացվում էԹուրքիայի Ազգային մեծ ժողովի կողմից։ Սկսվում է Իռլանդիայի քաղաքացիական պատերազմը։ Սկսվում է Լիբիայի իտալական նվաճումը։ Կոստա Ռիկայի, Գվատեմալայի, Հոնդուրասի և Էլ Սալվադորի միությունը լուծարվում է։ Եգիպտոսը անկախություն է ձեռք բերում Միացյալ Թագավորությունից։ Հռոմի մարտը Բենիտո Մուսոլինին բերում է Իտալիայում իշխանության։ Հովարդ Քարթերը բացահայտում է Թութանհամոնի գերեզմանը։ Մահանում է Լեհաստանի Նախագահ Գաբրիել Նարութովիչը։ Ձևավորվում է Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միությունը (ԽՍՀՄ) ՝ աշխարհում առաջին պաշտոնապես կոմունիստական պետությունը։ Պիուս XI- ը դառնում է Պապ։ Ստորագրվում է Վաշինգտոնի ռազմածովային պայմանագիրը։
1923թ. Time ամսագիրն առաջին անգամ լույս է տեսնում։ Իռլանդիայի քաղաքացիական պատերազմն ավարտվում է։Վեյմարի հանրապետությունը տապալելու փորձը ավարտվում է անհաջողությամբ և կարճաժամկետ ազատազրկմամբ Ադոլֆ Հիտլերի համար, բայց նացիստական կուսակցությանը բերում է ազգային ուշադրության։ Սպանվում է Բուլղարիայի վարչապետ Ալեքսանդր Ստամբոլիսկուն։ The Great Kanto երկրաշարժը սպանում է առնվազն 105.000 մարդ Ճապոնիայում։ Ավարտվում է Թուրքիայի Անկախության պատերազմը, Քեմալ Աթաթուրքը դառնում է Թուրքիայի նորաստեղծ հանրապետության առաջին նախագահ. Անկարան դառնում է մայրաքաղաք։ Հիմնադրվում է Ուոլթ Դիսնեյ ընկերությունը։ Մահանում են Ուորեն Գ. Հարդինգը։ Քալվին Քոլիդը նախագահում է Միացյալ Նահանգներում։
1924թ. Վլադիմիր Լենինի մահը ուժային պայքարի է մղում Լեոն Տրոցկուն և Ստալինին։ Խալիֆայությունը վերանում է Քեմալ Աթաթուրքի կողմից։ ԱՄՆ -ի Հետաքննությունների դաշնային բյուրոն, որը հիմնադրվում է։ Տեղի է ունենում Օգոստոսյան ապստամբությունը Վրաստանում սովետական կառավարման դեմ։ 1924 թվականի ԱՄՆ ներգաղթի մասին ակտը զգալիորեն սահմանափակում է ներգաղթը Ասիայից, Մերձավոր Արևելքից և Հարավային Եվրոպայից։
1925թ. Բենիտո Մուսոլինին իշխանություն է նվաճում Իտալիայում։ Հրապարակվում է Հիտլերի Իմ պայքարը։ Ստորագրվում ենԼոկառնոյի պայմանագրերը։
1926թ․ Հիրոհիտոն դառնում է Ճապոնիայի կայսր։ Հեղաշրջումները Հունաստանում, Լեհաստանում և Պորտուգալիայում առաջացնում են նոր բռնապետություններ։
1927թ․ Ստալինը դառնում է Խորհրդային Միության առաջնորդ։ Սկսվում է Չինաստանի քաղաքացիական պատերազմը։ Տեղի է ունենում Բաղնիքի դպրոցի աղետը։ Ավստրալիայի խորհրդարանը առաջին անգամ գումարվում է Կանբերայում։ Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի Միացյալ Թագավորությունը պաշտոնապես դառնում է Մեծ Բրիտանիայի և Հյուսիսային Իռլանդիայի Միացյալ Թագավորություն։ Սաուդյան Արաբիան անկախություն է ձեռք բերում։ BBC- ին Միացյալ Թագավորությունում Թագավորական խարտիա է շնորհվում։ Աշխարհի բնակչությունը հասնում է 2 միլիարդի։ Չարլզ Լինդբերգը չվում է Փարիզ։
1928թ. Պատերազմի դարաշրջանն ավարտվում է Չինաստանում։ Մալթան դառնում է բրիտանական դոմինիոն։ Ստեղծվում է Կարմիր խաչի և Կարմիր մահիկի միջազգային շարժում։ Հասան ալ-Բաննան հիմնադրում է «Մուսուլման եղբայրները»։
1929 թ․ Հռոմի Պապ Պիոս XI- ը Լատարիայի պայմանագիրն է ստորագրում Իտալիայի առաջնորդ Բենիտո Մուսոլինիի հետ։ Վատիկան քաղաքը ճանաչվում է ինքնիշխան պետություն։ Տեղի է ունենում Սուրբ Վալենտինի օրվա կոտորածը։ Ներկայացվում են Օսկարի առաջին մրցանակները։

1930-ական թթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1930թ․Տեղի է ունենում Աղի մարտը ՝ Մոհաթմա Գանդիի կողմից, և քաղաքացիական անհնազանդության պաշտոնական սկիզբը Բրիտանական Հնդկաստանում։ Ռազմական հեղաշրջումների արդյունքում փոխարինվում են Պերուի և Բրազիլիայի կառավարությունները։ Հայիլ Սելասին դառնում է Աբիսսինիայի թագավոր։ Տեղի է ունենում ՖԻՖԱ-ի աշխարհի առաջնության առաջին մրցաշարը։
1931թ․ Չինաստանում ջրհեղեղները ոչնչացնում են մինչև 2,5 միլիոն մարդ։ Հարավային Աֆրիկան անկախանում է։ Սկսվում է Empire State Building- ի շինարարություն։ Ստեղծվում է Իսպանիայի Երկրորդ հանրապետությունը։ Կազմավորվում է Չինաստանի Սովետական Հանրապետությունը։ Վեստմինստերի կանոնադրությունը ստեղծում է Ազգերի բրիտանական Համագործակցությունը։ Ճապոնիան ներխուժում է Մանչուրիա, Չինաստան և այն գրավված է պահում մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտը։
1932թ. Ֆրանկլին Դ. Ռուզվելտը ընտրվում է Միացյալ Նահանգների Նախագահ։ Իմոն դե Վալերան դառնում է Իռլանդիայի ազատ պետության գործադիր խորհրդի (վարչապետ) նախագահ։ Նացիստական կուսակցությունը դառնում է Գերմանիայի պառլամենտի ամենամեծ կուսակցությունը։ Ռազմական հեղաշրջում է տեղի ունենում Չիլիում։ Սիամի հեղափոխությունը ստեղծում է սահմանադրական միապետություն։
1933թ. Ադոլֆ Հիտլերը դառնում է Գերմանիայի կանցլեր։ Նոր գործարքը սկսվում է Ամերիկայում։ Ապոնիան և Գերմանիան հայտարարում են, որ պատրաստվում են լքել Ազգերի լիգան։ Ավարտվում է Միացյալ Նահանգների Նիկարագուայի գրավումը։ Ալկոհոլի արգելումը Միացյալ Նահանգներում վերացվում է։
1934թ․ Սկսվում են բռնապետությունները Բրազիլիայում և Բոլիվիայում։ Ավստրիայի քաղաքացիական պատերազմը հանգեցնում է ֆաշիստական հաղթանակին։ Մաո Սեդոնգը սկսում է Երկար մարտը։ Ավարտվում է Միացյալ Նահանգների Հայիթիի գրավումը։ Միացյալ Նահանգները ավելի շատ ինքնավարություն է տալիս Ֆիլիպիններին։ Ադոլֆ Հիտլերը հրահրում է երկար դանակների գիշերը, ինչը ամրապնդում է իր իշխանությունը ինչպես նացիստական կուսակցության, այնպես էլ Գերմանիայի վրա։ Նախագահ Հինդենբուրգի մահով ՝ Հիտլերը իրեն հայտարարում է Գերմանիայի Ֆուհերին։ Բոնին և Քլայդը գնդակահարվում են ոստիկանականների կողմից։ Ջոն Դիլինգերը դանակահարվում է ՀԴԲ- ի կողմից Կենսագրական թատրոնի սահմաններից դուրս։
1935թ․ Պարսկաստանը դառնում է Իրան։ Ուիլյամ Լիոն Մակենցի Քինգը ընտրվում է Կանադայի վարչապետ։ Սկսվում է Նյուրնբերգի ռասայական օրենքների կիրառումը։
1936թ․ սկսվում է Իսպանիայի քաղաքացիական պատերազմը։ Մեծ մաքրումը սկսվում է Ստալինի օրոք։ Էդվարդ VIII- ը դառնում է Բրիտանական Համագործակցության թագավոր և Հնդկաստանի կայսր։ Ստեղծվում է Հուվեր ամբարտակը։ Արաբական ապստամբությունը Պաղեստինում բրիտանացիների դեմ սկսում է ընդդիմանալ հրեական ներգաղթին։ Իտալիան բռնակցում է Եթովպիան։
1937թ․Տեղի է ունենում Ճապոնիայի արշավանքը Չինաստան և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկիզբը Հեռավոր Արևելքում։ Նևիլ Չեմբլեյնը դառնում է Միացյալ Թագավորության Վարչապետ։ Իռլանդիայի հանրապետական բանակը փորձում է սպանել Միացյալ Թագավորության թագավոր Ջորջ VI- ին։
1938թ․ Անշլյուսը միավորում է Գերմանիան և Ավստրիան։ Մյունխենի պայմանագիրը Չեխոսլովակիային հանձնում է նացիստական Գերմանիային։ Մեծ մաքրումը ավարտվում է գրեթե 700,000 մահապատժից հետո։։Time Magazine- ը Ադոլֆ Հիտլերին հայտարարում է որպես Տարվա մարդ։
1939թ․Ավարտվում է Իսպանիայի քաղաքացիական պատերազմը. Ֆրանցիսկո Ֆրանկոն դառնում է Իսպանիայի բռնապետը։ Ստորագրվում է Մոլոտով-Ռիբենտրոպ պայմանագիր Գերմանիայի և Խորհրդային Միության միջև։ Նացիստական ներխուժումը Լեհաստան սկիզբ է դնում Երկրորդ աշխարհամարտին Եվրոպայում, Խորհրդային ներխուժումը Լեհաստան սկսվում է 16 օր անց։ Ավարտվեց պաղեստինյան ապստամբությունը բրիտանացիների դեմ։ Պիոս XII- ը դառնում է Պապ։

1940-ական թթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1940թ. նացիստները ներխուժում են Ֆրանսիա, Նիդեռլանդներ, Դանիա և Նորվեգիա։ Տեղի է ունենում Կատինի կոտորածը, Լեհաստանի զինվորները ԽՍՀՄ-ում և բալթյան երկրների սովետական գրավումը։ Սկսվում է Ձմեռային պատերազմը Խորհրդային Միության և Ֆինլանդիայի միջև։ Սովետական Միությունը բռնակցում է մերձբալթյան երկրներին։ Ուինսթոն Չերչիլը դառնում է Միացյալ Թագավորության Վարչապետ։ Լև Տրոցկին սպանվում է։ Չեչնիայի ապստամբությունը սկսվում է Խորհրդային Միությունում։ Նեպտունիումը սինթեզվում է։
1941թ. Ռայնհարդ գործողությունը սկսում է Հոլոքոստի հիմնական փուլը։ Հարձակումը Փերլ Հարբորի վրա հանգեցնում է ԱՄՆ-ի մասնակցությանը Երկրորդ աշխարհամարտին։ Հիտլերը սկսում է նացիստական արշավանքը Խորհրդային Միություն։ Ֆինլանդիայի և Խորհրդային Միության միջև շարունակվում է պատերազմը։ Հյուսիսային Աֆրիկայում Տոբրուկի պաշարումը Հիտլերի ցամաքային զորքերի համար առաջին խոշոր պարտությունն է դառնում։ Սկսվում է Լենինգրադի պաշարումը։
1942թ. Տեղի է ունենում Մայդվեի ճակատամարտը։ Սկսվում է Ստալինգրադի ճակատամարտը և Գվադալկանայի արշավը։ Սկսվում է Մանհեթենի նախագիծը։
1943թ. Ստալինգրադի ճակատամարտը ավարտվեց ավելի քան երկու միլիոն զոհով և գերմանական բանակի նահանջով։ Կուրսկի ձախողված մարտը դառնում է վերջին նացիստական հարձակումը Արևելյան ճակատում։ Վարշավ գետտոյի ապստամբությունը ձախողվում է։ Ֆրանկլին Ռուզվելտի, Ուինսթոն Չերչիլի և Ստալինի միջև Թեհրանի կոնֆերանսը համաձայնություն է տալիս Նորմանդական դեսանտային օպերացիային։ Սկսվում է կանաչ հեղափոխությունը։
1944թ․ Փարիզը ազատագրվում է։ Լենինգրադի պաշարումն ավարտվում է սովետական հաղթանակով ՝ ավելի քան մեկ միլիոն մահվան արդյունքում։ Չեչնիայի ապստամբությունն ավարտվում է ամբողջ չեչեն բնակչության տեղահանմամբ ։Շարունակական պատերազմն ավարտվում է։
1945թ․ Տեղի է ունենում Բեռլինի ճակատամարտը և Յալթայի կոնֆերանսը։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը Եվրոպայում ավարտվում է։ Ավարտվում է Հոլոքոստը,արդյունքում մահանում է 12 միլիոն մարդ, այդ թվում ՝ 6 միլիոն հրեաներ։ Ստեղծվում են Հիրոսիմայի և Նագասակիի ատոմային ռումբերը։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը ավարտվում է Ասիայում և սկսվում է ճապոնիայի գրավումը։ Պոտսդամի կոնֆերանսը Եվրոպան բաժանում է արևմտյան և սովետական դաշինքների։ Հիմնադրվում է ՄԱԿ-ը։ Կորեան անկախանում է։ Ինդոնեզիան անկախություն է ձեռք բերում։ Սկսվում են Նյուրնբերգի դատավարությունները։
1946թ. Իտալիան դառնում է հանրապետություն։ Հիմնադրվում է Ֆրանսիայի չորրորդ հանրապետությունը։ Հորդանանը անկախությունը։ Նյուրնբերգի դատավարությունները ավարտվեցին։ Ստացվում են երկրի առաջին պատկերները տիեզերքից։ Բումիբոլ Ադուլյադջը դառնում է Թաիլանդի թագավոր։։Մուստաֆա Բարզանին հիմնադրում է Քրդստանի դեմոկրատական կուսակցությունը։ Մանիլայի պայմանագիրը Ֆիլիպինները անկախ է հռչակում։
1947թ․ Անկախանում են Հնդկաստանն ու Պակիստանը։ Սկսվում է Հնդկաստանի առաջին պատերազմը։
1948թ. Սկսվում է Բեռլինի շրջափակումը։ Հիմնադրվում են ՏՀԶԿ-ն և Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը։ Սպանվում է Մահաթմա Գանդին։ Ավարտվում է Հնդկա-Պակիստանյան առաջին պատերազմը։ Սովետական <<Սեվեր -2 >>արշավախումբը դառնում է առաջին կողմը, որն անվիճելիորեն ոտք է դրել Հյուսիսային բևեռ։
1949թ․ Ստեղծվում է ՆԱՏՕ-ն։ Ավարտվում է Բեռլինի շրջափակումը։ Տեղի է ունենում Գերմանիայի բաժանումը։ Ստեղծվում է Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետությունը․ Չինաստանի Հանրապետությունը տեղափոխվում է Թայվան։ Խորհրդային Միությունը փորձարկում է ատոմային ռումբ։

1950-ական թթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1950թ․Սկսվում է Կորեական պատերազմը։ Լամո Դոնդրուբը դառնում է Տիբեթի 14-րդ Դալայ-Լամա։
1951թ․ Սան Ֆրանցիսկոյի պայմանագրով ավարտվում են ռազմական գործողությունները Ճապոնիայի և ԱՄՆ-ի միջև։
1952թ․. Եգիպտոսի հեղափոխությունը Գամալ Աբդել Նասերի օրոք տապալում է Ֆարուք թագավորին և վերջ դնում բրիտանական գրավմանը։ Թագուհի Եղիսաբեթ II- ը դառնում է Համագործակցության թագավորությունների միապետ։
1953թ. Կամբոջան անկախանում է։ Արվում է ԴՆԹ -ի եռաչափ կառուցվածքի բացահայտումը։ Մուհամմադ Մոսադեկը պաշտոնանկ է արվում Իրանում։ Կորեական պատերազմը ավարտվում է։ Մահանում է Ստալինը։ Արևելյան գերմանական ապստամբությունը հանգեցնում է Լավրենտի Բերիայի ձերբակալությանը և մահապատժին, ուժային պայքար է սկսվում Գեորգի Մալենկովի և Նիկիտա Խրուշչովի միջև։ Սկսվում է Էլվիս Փրեսլիի երաժշտական կարիերան։
1954թ. Փարիզի պայմանագիրը ստեղծում է Արևմտաեվրոպական միությունը։ Խորհրդային Միությունը միջուկային էներգիայի միջոցով արտադրում է առաջին էլեկտրականությունը։ Սկսվում է Ալժիրի պատերազմը։ Սկսվում է Թայվանի նեղուցի առաջին ճգնաժամը։
1955թ. Նիկիտա Խրուշչովը ստանձնում է Խորհրդային Միության վերահսկողությունը։ Վարշավայի պայմանագիրը ստորագրվում է։ Սկսվում է Սուդանի առաջին քաղաքացիական պատերազմը։ Ավարտվում էԹայվանի նեղուցի առաջին ճգնաժամը։ Մահանում է Ալբերտ Էյնշտեյնը։
1956թ․Սուդանի և Թունիսի անկախությունը և Պակիստանի լիակատար անկախությունը։ Հունգարական ապստամբությունը ջախջախվում է խորհրդային զորքերի կողմից։ Սուեզի ջրանցքի Նասերի ազգայնացումը հարուցում է Սուեզի ճգնաժամը։ Կառուցվում է Բրազիլիան։
1957թ․ Գանան անկախանում է։ Ստորագրվում է Հռոմի պայմանագիրը։ Հարոլդ Մակմիլանը դառնում է Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ։ Ստեղծվում է հակաբեղմնավորիչ հաբի առաջին դեղատոմսը։ Մալայայի ֆեդերացիան անկախանում է։
1958թ. Հիմնադրվում է Ֆրանսիայի Հինգերորդ հանրապետությունը։ Սկսվում է Չինական մեծ սովը։ ՆԱՍԱ -ն ստեղծում է ԱՄՆ Դաշնային ավիացիոն մարմինը և Միջուկային զինաթափման արշավը։ Արվում է Օպտիկական սկավառակի և կասետային ժապավենի գյուտը։ Սկսվում է Թայվանի նեղուցի երկրորդ ճգնաժամը։
1959թ․ Տեղի է ունենում Կուբայի հեղափոխություն։ Կիպրոսը անկախանում է։ Տեղի է ունենում Ալյասկայի և Հավայան կղզիների մուտքը Միացյալ Նահանգներ։ Տիբեթում Չինաստանի դեմ ապստամբությունը հանգեցնում է Դալայ-Լամայի աքսորմանը։ Փաստագրվում են առաջին ՁԻԱՀ-ի դեպքերը։ Սկսում է Վիետնամի պատերազմը։ Ստացվում ենԼուսնի հեռավոր կողմի առաջին պատկերները։ Ռիչի Վալենսը և Բեդի Հոլլին մահանում են ինքնաթիռի վթարի հետևանքով։ Աշխարհի բնակչությունը հասնում է 3 միլիարդի։

1960-ական թթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1960թ. Ձևավորվում է Եվրոպական ազատ առևտրի ասոցիացիան։ Անկախանում են Աֆրիկյան 17 երկրներ։ Պատրիս Լումումբայի սպանությունից սկսվում է Կոնգոյի ճգնաժամը։ Խրուշչովը դադարեցնում է խորհրդային համագործակցությունը Չինաստանի հետ ՝ նախաձեռնելով Սինո-Սովետական պառակտումը։ Ծնելիության հաբը կոմերցիոն է դառնում։ Տեղի է ունենում Շարպվիլի կոտորածը Հարավային Աֆրիկայում։ 1960-ին Միացյալ Նահանգների նախագահական ընտրությունները սկիզբ են դնում նախագահի թեկնածուների միջև հեռուստատեսային առաջին քննարկումներին։ Ավարտվում է Մաու Մաուի ապստամբությունը։ Լիվերպուլում ձևավորվում է Բիթլզը։ Մուհամմադ Ալին Հռոմում նվաճում է ոսկի։
1961թ. Չինաստանում ավարտվում է մեծ ցատկումը ՝ մոտ 20 միլիոն մարդու մահից հետո։ Կառուցվում է Բեռլինի պատը։ Իրականանում է առաջին թռիչքը տիեզերք։ Սկսվում է Կոնգոյի ճգնաժամը վարչապետ Պատրիս Լումումբայի սպանությամբ։ ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Դագ Համարսկյուլդը մահանում է ինքնաթիռի վթարի հետևանքով։
1962թ.Սկսում է Կուբայի հրթիռային ճգնաժամը։ Անկախանում է Ալժիրը։ Մահանում է Մերլին Մոնրոն։ Սկսվում է Ինդոնեզիա-Մալայզիա դիմակայությունը։ Հեղաշրջմամբ ստեղծվում է Եմենի Արաբական Հանրապետությունը։ Սկսվում է Հյուսիսային Եմենի քաղաքացիական պատերազմը։ Հռոմի Պապ Հովհաննես XXIII-ի կողմից բացվում է Հռոմի երկրորդ խորհուրդը։
1963թ. Անկախանում են Քենիան և Զանզիբարը, ստեղծվում է Մալայզիան։ Սպանվում է Ջոն Ք. Քենեդին։ Պողս VI- ը դառնում է Պապ։ Ջոն Քենեդու սպանության արդյունքում փոխնախագահ Լինդոն Բ Ջոնսոնը դառնում է ԱՄՆ նախագահ։
1964թ. Լեոնիդ Բրեժնևը հեռացնում է Խրուշչովին և ստանձնում է իշխանությունը Խորհրդային Միությունում։ Անկախանում են Մալթան և Մալավին։ Զանզիբարի հեղափոխությունը տապալում է արաբական իշխող դասը։ Ձևավորվում է Տանզանիան։ Քաղաքացիական իրավունքի մասին օրենքը վերացնում է տարանջատումը ԱՄՆ-ում։ Սկսվում է կոլումբիական զինված հակամարտությունը։ Տոնկինի ծոցի միջադեպը հանգեցրեց Վիետնամի պատերազմում ԱՄՆ ռազմական ներգրավվածության սրմանը։ Տեղի է ունենում The Beatles- ի առաջին այցը Միացյալ Նահանգներ։ Սկսվում է Ռոդեսյան Բուշի պատերազմը։ Ստացվում են Մարսի առաջին մերձավոր պատկերները։
1965թ. Մահանում է Ուինսթոն Չերչիլը։ Ավարտվում է Կոնգոյի ճգնաժամը, Մոբուտուն դառնում է Կոնգոյի բռնապետ։Ինդոնեզիայում հակակոմունիստական ջարդը ոչնչացնում է մոտ 500 000 մարդու։ Սկսվում է Երկրորդ հնդկա-պակիստանյան պատերազմը։ Հռոմի պապ Պողոս VI-ի կողմից փակվում է Վատիկանի երկրորդ խորհուրդը ։Սինգապուրը ձեռք է բերում անկախություն։
1966թ. Ավարտվում է Ինդոնեզիա-Մալայզիա դիմակայությունը։ Սկսվում է Չինաստանի մշակութային հեղափոխությունը։ Անկախանում են Լեսոթոն, Բոտսվանան և Բարբադոսը։
1967թ. Սկսվում է Վեցօրյա պատերազմը։ Նիգերիայից Բիաֆրա հանրապետության մասնատումը հիմք է հանդիսանում Նիգերիայի քաղաքացիական պատերազմի համար։ Ավստրալիայի վարչապետ Հարոլդ Հոլթը անհետանում է Վիկտորիայի Չվիոտ լողափում լողալիս։
1968թ.Սկսում են մայիսյան բողոքի ցույցերը Ֆրանսիայում։
1969թ. Սինո-սովետական սահմանային հակամարտություն։ Սպանվում է Մանսոն ընտանիքը։ Ստեղծումը ARPANET, ամենաշուտը մարմնավորում է ինտերնետի։ Մուամմար Քադաֆին պետական հեղաշրջման արդյունքում տապալում է Լիբիայի թագավոր Իդրիսին և ստեղծում Լիբիայի Արաբական Հանրապետությունը։ ԱՄՆ-ում քարացած ապստամբությունները հրահրում են գեյերի իրավունքների շարժումը։

1970-ական թթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1970թ․ Էդվարդ Հիթը դառնում է Միացյալ թագավորության վարչապետ։ Սկսվում են լեհական ցույցերը։ Բհոլա ցիկլոնը սպանում է 500,000 մարդու։ Սկսվում է Սև սեպտեմբերը։ Անվար Սադաթը դառնում է Եգիպտոսի նաքագահ։
1971թ․․Բանգլադեշը անկախանում է Պակիստանից։ Մահանում է Ջիմ Մորիսոնը։
1972թ․. Տեղի է ունենում Մյունխենի կոտորածը Մյունխենում կայացվող ամառային օլիմպիական խաղերի ժամանակ։ Շեյխ Մուջբուր Ռահմանը վերադարձնում է Բանգլադեշը Պակիստանի տիրապետության տակ։
1973թ․Ստացվում են առաջին մոտ նկարները Յուպիտերից. Ավարտվում է Ուիլիս-թաուերի շինարարությունը։
1974թ․ Թուրքերի ներխուժումը Կիպրոս հանգեցրեց Հյուսիս կիպրոսի թուրքական հանրապետության ստեղծմանը։ Ստացվում են Մերկուրիի առաջին հստակ պատկերները։ Աշխարհի բնակչությունը հասնում է 4 միլիոնի։
1975թ․ Սեյգոնի պարտությունը ավարտում է Վիետնամի պատերազմը. Մահանում է Ֆրանցիսկո Ֆրանկոն . Խուան Կառլոս 1-ը դառնում է Իսպանիայի արքա։ Ավարտվում էԿամբոջայի քաղաքացիական պատերազնը։ Սկսվում են Մահվան դաշտերի սպանությունները։
1976թ․ Սկսվում է Էբոլա վիրուսի առաջին համաճարակը։ Ավարտվում է Մշակութային հեղափոխությունը։ Ստիվ Վոզնյակը ստեղծում էApple I-ը, ապագայում Սթիվ Ջոբսը համոզում է նրան վաճառել ընկերությունը՝ ստեղծելով Էփլը.
1977թ․ Ներկայացվում են առաջին անհատական համակարգիչները։ Սպանվում է Հորդանանի թագուհի Ալյան։ Տեներիֆայի օդանավակայանի աղետը դառնում է ավիացիայի պատմության մեջ ամենաաղետալին։ Մահանում է Էլվիս Փրեսլին։
1978թ․ Հայտնագործվում է Արհեստական Ինսուլինը։ Սկսվում է Կամբոջա-Վյետնամական պատերազմը։ Սկսվում է Աֆխանստանի պատերազմը։ Իսպանիան անցնում է ժողովրդավարության։ Հովհաննես Պողոս 1-ը և հետո Հովհաննես Պողոս 2-ը դառնում են հռոմի պապ
1979թ․ Սկսվում է Աֆղանական պատերազմը։ Սկսվում է Իրանական հեղափոխությունը. Սկսվում է Նիկարագուայի հեղափոխությունը։ Փակվում է Կենտրոնական պայմանագրի կազմակերպությունը։