Վենեսուելա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Վենեսուելայի Բոլիվարական Հանրապետություն
República Bolivariana de Venezuela
Վենեսուելայի դրոշ
Դրոշ
Ազգային օրհներգ՝
Gloria al Bravo Pueblo
«Փառք քաջ ժողովրդին»

Վենեսուելայի դիրքը
ՄայրաքաղաքԿարակաս
445) 10°30′N, 66°58′W
Ամենամեծ քաղաք մայրաքաղաք
Պետական լեզուներ իսպաներեն
Կառավարում Դաշնակցային հանրապետություն
 -  Նախագահ Նիկոլաս Մադուրո
Անկախություն
 -  Իսպանիայից հուլիսի 5 1811 
 -  Մեծ Կոլումբիայից հունվարի 13 1830 
 -  Ճանաչում մարտի 30 1845 
Տարածք
 -  Ընդհանուր 916, 445 կմ²  (33-րդ)
 -  Ջրային (%) 0.32
Բնակչություն
 -  հուլիս 2007 նախահաշիվը 27, 730, 469  (42-րդ)
 -  2001 մարդահամարը 23, 054, 210 
 -  Խտություն 30.2 /կմ² (173-րդ)
77 /մղոն²
ՀՆԱ (ԳՀ) 2006 գնահատում
 -  Ընդհանուր $176.4 միլիարդ (47-րդ)
 -  Մեկ շնչի հաշվով $8, 900 (71-րդ)
Ջինի (2000) 44.1 (միջին
ՄԶՀ (2004) Green Arrow Up Darker.svg 0.784 (միջին) (72-րդ)
Արժույթ Վենեսուելայի բոլիվար (VEB)
Ժամային գոտի AST (ՀԿԺ-4)
Ազգային դոմեն .ve
Հեռախոսային կոդ +58

Վենեսուելա (իսպաներեն՝ Venezuela, Ամերիկյան իսպաներեն՝ [beneˈswela] ( )), պաշտոնական անվանում՝ Վենեսուելայի Բոլիվարական Հանրապետություն, պետություն Հարավային Ամերիկայի հյուսիսում։

Երկիրը պարունակում է ցամաքային շրջան ու բազմաթիվ կղզիներ Կարիբյան ծովում։ Սահամանակից է Գայանային՝ արևելքում, Բրազիլիային՝ հարավում և Կոլումբիային՝ արևմուտքում։ Կան զանազան փոքր կղզիներ հյուսիսում։ Վենեսուելան գտնվում է հասարակածի շրջակայքում, Հյուսիսային կիսագնդում։

Վենեսուելան Իսպանիայի նախկին գաղութներից մեկն է։ Ունի հողային վեճեր Գայանայի հետ, և նախապես ուներ վեճեր Կոլումբիայի հետ՝ Վենեսուելայի ծոցի նկատմամբ։ Այժմ Վենեսուելան ճանաչված է իր քարյուղի և իր բնական բազմազանության և գեղեցկության շնորհիվ։

Բնակչության քաղաքակենտրոնության առումով Վենեսուելան գրավում է առաջին տեղերից մեկը Լատինական Ամերիկայում։ Վենեսուելացիների մեծամասնությունը բնակվում է քաղաքներում, երկրի հյուսիսում։ Կարակասը երկրի ամենախոշոր քաղաքն է։ Այլ կարևոր քաղաքներն են՝ Վալենսիա, Մարակաիբո, Սյուդադ Գայանա և այլն։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

20-րդ դար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին՝Մարակայիբո գետի շրջակայքում հայտնաբերվեցին նավթահորեր, որոնք դարձան կարևոր Վենեսուելայի համար։ Այն դարձավ առիթը, որ Վենեսուելայի տնտեսությունը դուրս եկավ գյուղատնտեսության ծանր ազդեցությունից։ Այն հիմք դրեց տնտեսական մեծ բում-ի (պայթյունի), որը ձգվեց մինչև 1980-ականները։ 1935 թվականին Վենեսուելայի տնտեսական կապիտալը ամենամեծ առաջընթացն էր ունեցել ամբեղջ Լատինական Ամերիկայում։ Գոմեսը՝ հենց այստեղից էլ առավելություն ու շահույթներ էր ստանում, ինչը պարարտ հող էր դարձել կոռուպցիայի համար։ Չնայած կոռուպցիային, նոր ռեսուրսի եկամտաբերությունը օգնեց, որ Վենեսուելան և իր հեղինակությունը զարգանա։ Խուան Վինսենտե Գոմեսը Վենեսուելայի ամենաազդեցիկ և ուժեղ մարդն էր, մինչև իր մահը՝ 1935 թվականը, երբ իր կառավարչի պաշտոնը հանձնեց ուրիշներին։ Դիկտատուրայի ազդեցությունը շարունակվում էր նաև Էլեազար Լոպեզ Կոնտրերասի ժամանակ, սակայն 1941 թվականին՝ Իսաեաս Մեդինա Անգարիտայի կառավարումով հանգստացավ դիկտատուրան։ Դա ի շնորհիվ ռեֆորմացիա պարունակող նամակի, որը ներառում էր բոլոր քաղաքական կուսակցությունների օրինականացման հարցը։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, Հարավային Եվրոպայից էմիգրացան՝ հիմնականում՝ Իսպանիա, Իտալիա, Պորտուգալիա և Ֆրանսիա, բացի դրանից Լատինամերիկյան աղքատ երկրներից եկածները պառակտեցին վեսնեսուելյան քաղաքակրթությունը[1]։

1945 թվականի քաղաքացիական զինվորական Մեդինա Անգերտան եկավ կառավարման և երեք տարի շարունակվեցին ժողովրդավարական գործողությունները, և սկզբնապես Ռոմուլո Բետանկուրտի մոտ, որոնք ձգվեցին մինչև Ռոմուլո Գալլեգոսի՝ 1947 նախագահի աթոռին արժանանալու ընտրություններով, որոնք համարվում են Վենեսուելայի պատմության ամենաարդար ընտրությունները[2]։ Գալլեգոսը կառավարեց մինչև իր անկումը ջունտաների կողմից՝ Մարկոս Պերես Ժիմենս և Պաշտպանության նախարար Կառլոս Դելգադո Չալաբուդի կողմից՝ 1948 թվական։ Պերես Ժիմեսը ջունտայում ամենահզոր մարդկանցից էր, ում կասկածում էին Չալաբուդի սպանության գործում, վերջինիս մահացել էր անհաջող առևանգումից հետո՝ 1950 թվականին։ Երբ 1952 թվականին ջունտան անսպասելիորեն կորցրեց իր դիրքերը, գահն անցավ Պերես Ժիմեսին, ով կառավարեց մինչև 1958 թվականը[3]։

Վարչական բաժանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վենեսուելան վարչականորեն բաժանված է՝

Նահանգներ, Դաշնային շրջաններ և Վենեսուելայի դաշնային մարզ
Համարը քարտեզի վրա Անուն Դրոշ Զինանշան Վարչական կենտրոն Տարածքը, կմ² Բնակչություն (2007), մարդ Խտություն, մարդ/կմ² Քարտեզի վրա /
տարածաշրջան
1 Ամասոնաս
Amazonas
Պուերտո-Այակուչո
Puerto Ayacucho
180 145
19,65 %
142 200
0,52 %
0,79 Amazonas in Venezuela.svg
Գայանսկի
2 Անսոատեգի
Anzoátegui
Flag of Anzoátegui State (original version).svg Escudo del Estado Anzoategui.svg Բարսելոնա
Barcelona
43 300
4,72 %
1 477 900
5,38%
34,13 Anzoategui in Venezuela.svg
Հյուսիս-արևելյան
3 Ապուրե
Apure
Flag of Apure State.svg Սան Ֆերնանդո դե Ապուրե
San Fernando de Apure
76 500
8,35 %
473 900
1,72 %
6,19 Apure in Venezuela.svg
Լյանոսկի,
Պանդեի քաղաքապետարանը (Պաեզ) Անդեայի շրջանում
4 Արագուա
Aragua
Flag of Aragua State.svg Escudo de Aragua.svg Մարակայ
Maracay
7014
0,77 %
1 665 200
6,06 %
237,41 Aragua in Venezuela.svg
Կենտրոնական
5 Բարինաս
Barinas
Flag of Barinas State.svg Բարինաս
Barinas
35 200
3,85 %
756 600
2,75 %
21,49 Barinas in Venezuela.svg
Անդսկի
6 Բոլիվար
Bolívar
Flag of Bolívar State.svg Ve bolivar-escut.png Սյուդադ-Բոլիվար
Ciudad Bolívar
238 000
25,96%
1 534 800
5,58 %
6,45 Bolivar in Venezuela.svg
Գայանսկի
7 Կարաբոբո
Carabobo
Flag of Carabobo State.svg Վալենսիա
Valencia
4650
0,51 %
2 227 000
8,10 %
478,92 Carabobo in Venezuela.svg
Կենտրոնական
8 Կոխեդես
Cojedes
Flag of Cojedes State.svg Սան Կարլոս
San Carlos
14 800
1,61 %
300 300
1,09 %
20,29 Cojedes in Venezuela.svg
Կենտրոնական
9 Դելտա-Ամակուր
Delta Amacuro
Flag of Delta Amacuro State.svg Տուկուպիտա
Tucupita
40 200
4,39 %
152 700
0,56 %
3,80 Delta Amacuro in Venezuela.svg
Գայանսկի
10 Ֆալկոն
Falcón
Flag of Falcón.svg Коро
Coro
24 800
2,71 %
901 500
3,28 %
36,35 Falcon in Venezuela.svg
Կենտրոն-արևմտյան
11 Գուարիկո
Guárico
Flag of Guárico State.svg Escudo de Guárico.svg Սան Խուան
San Juan De Los Morros
64 986
7,09 %
745 100
2,71 %
11,47 80px
Լյանոսկի
12 Լարա
Lara
Flag of Lara State.svg Բարկիսիմենտո
Barquisimeto
19 800
2,16 %
1 795 100
6,53 %
90,66 Lara in Venezuela.svg
Կենտրոն-արևմտյան
13 Մերիդա
Mérida
Flag of Mérida State.svg Coat of arms of Mérida State.svg Մերիդա
Mérida
11 300
1,23 %
843 800
3,07 %
74,67 Merida in Venezuela.svg
Անդսկի
14 Միրանդա
Miranda
Flag of Miranda state.svg EscudoMiranda.jpg Լոս-Տեկես
Los Teques
7950
0,87 %
2 857 900
10,40 %
359,48 Miranda in Venezuela.svg
Մայրաքաղաքային
15 Մոնագաս
Monagas
Flag of Monagas State.svg Մատուրին
Maturín
28 900
3,15 %
855 300
3,11 %
29,60 Monagas in Venezuela.svg
Հյուսիս-արևելյան
16 Նուեվա Էսպարտա
Nueva Esparta
Flag of Nueva Esparta.svg Լա-Ասունսիոն
La Asunción
1150
0,13 %
436 900
1,59 %
379,91 Nueva Esparta in Venezuela.svg
Կղզիների
17 Պորտուգեսա
Portuguesa
Flag of Portuguesa.svg Գուանարե
Guanare
15 200
1,66 %
873 400
3,18 %
57,46 Portuguesa in Venezuela.svg
Կենտրոն-արևելյան
18 Սուկրե
Sucre
Flag of Sucre State.svg Coat of arms of Sucre State.svg Կումանա
Cumaná
11 800
1,29 %
916 600
3,34 %
77,68 Sucre in Venezuela.svg
Հյուսիս-արևելյան
19 Տաչիրա
Táchira
Flag of Táchira.svg Escudo Estado Tachira.svg Սան-Քրիստոբալ
San Cristóbal
11 100
1,21 %
1 177 300
4,28 %
106,06 Tachira in Venezuela.svg
Անդյան
20 Տրուխիլո
Trujillo
Flag of Trujillo State.svg Տրուխիլո
Trujillo
7400
0,81 %
711 400
2,59 %
96,14 Trujillo in Venezuela.svg
Անդսկի
21 Յարակույ
Yaracuy
Flag of Yaracuy State.svg Սան Ֆելիպե
San Felipe
7100
0,77 %
597 700
2,17 %
84,18 Yaracuy in Venezuela.svg
Կենտրոն-արևմտյան
22 Վարգաս
Vargas
70px Լա Գուայրա
La Güaira
1496
0,16 %
332 900
1,21 %
222,53 Vargas in Venezuela.svg
Մայրաքաղաքային
23 Սուլիա
Zulia
Flag of Zulia State.svg МՄարակայբո
Maracaibo
63 100
6,88 %
3 620 200
13,17 %
57,37 Zulia in Venezuela.svg
Սուլիանսկի
Վենեսուելայի դաշնային բաժանում ( 3 օգոստոսի 2011 թիվ - Միրանդա[4], (հնարավոր են նաև այլ տարածքներ )
Dependencias Federales
Federal dependencies of Venezuela's Flag.svg արխիպելագ Լոս Ռոկես
archipiélago de Los Roques
(փաստացի ղեկավարվում են Կարակասից)
342
0,04 %
2245
0,01 %
6,56 Federal Dependencies in Venezuela (special marker).svg
Կղզիների
Վենեսուելայի դաշնային թաղամաս (Federal)
Distrito Capital
Bandera de Caracas.svg Coat of arms of Caracas.svg Կարակաս
Caracas
433
0,05 %
2 085 500
7,59 %
4816,40 Capital District in Venezuela (special marker).svg
Մայրաքաղաքային
Ընդամենը 916 666
100 %
27 483 445
100 %
29,98

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վենեսուելայի խորհրդարանը 2005թ.-ի հուլիսի 14-ին բանաձև ընդունեց Հայոց ցեղասպանության ճանաչման մասին։ Երկրի հայ համայնքի նախաձեռնած փաստաթուղթը քննարկման էր դրվել խորհրդարանի պատգամավոր Հուգո Մորալեսի և իրավաբան Ժանետ Մադրիսի կողմից։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Miguel Tinker Salas (օգոստոսի 2, 2004)։ «Culture, Power, and Oil: The Experience of Venezuelan Oil Camps and the Construction of Citizenship»։ in Gilbert G. Gonzalez, Raul A. Fernandez, Vivian Price, David Smith, Linda Trinh Võ։ Labor Versus Empire: Race, Gender, Migration։ Routledge։ էջ 142։ ISBN 978-1-135-93528-3 
  2. "Venezuela". Archived 4 September 2011 at the Wayback Machine. Friends of the Pre-Columbian Art Museum. (retrieved 9 July 2011)
  3. Left Sarah (ապրիլի 16, 2002)։ «Simon Bolivar»։ The Guardian։ Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 30 
  4. Венесуэла решила создать новый территориальный субъект

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]