Էկվադոր

Էկվադորի Հանրապետություն
República del Ecuador Էկվադորի Հանրապետություն
; Դրոշ	; Զինանշան
	Ազգային օրհներգ՝; ¡Salve, Oh Patria!;
Մայրաքաղաք	Կիտո; 00°9′S, 78°21′W
Պետական լեզուներ	Իսպաներեն
Կառավարում	Հանրապետություն
Հանրապետություն
Տարածք
Բնակչություն
ՀՆԱ (ԳՀ)	2008 գնահատում
Ջինի	42 (միջին)
ՄԶՀ (2007)	0.806 (բարձր) (80th)
Արժույթ	ԱՄՆ դոլար (USD)
Ժամային գոտի	ECT, GALT (UTC-5, -6)
Ազգային դոմեն	.ec
Հեռախոսային կոդ	+593

Էկվադոր, պետություն Հարավային Ամերիկայի հյուսիս-արևմուտքում, մայրաքաղաքը՝ Կիտոն։ Սահմանակից է Կոլումբիային, Պերուին։ Արևմուտքից ողողվում է Խաղաղ օվկիանոսով։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էկվադորում հնագույն ժամանակներից ապրում էին հնդկացիական ցեղեր: Նրանք զբաղվում էին ձկնորսությամբ, որսորդությամբ և գյուղատնտեսությամբ: Մեր թվարկությունից առաջ 1-ին հազարամյակի վերջում Կարա ցեղը, ովքեր ապրում էին ծովափնյա շրջաններում, իրենց ենթարկեցին այլ ցեղերի և ստեղծեցին մի պետություն, որը լատինամերիկյան գրականության մեջ հայտնի է «Կիտուի թագավորություն» անվամբ: Ներկայիս Էկվադորի տարածքում հնագույն ժամանակներից գոյություն ունեին տարբեր հնդկացիական ցեղեր՝ Կառա, Կիտու, Տումբա, Կանյառներ և ուրիշներ: Նրանք զբաղվում էին որսորդությամբ, ձկնորսությամբ և հողագործությամբ: Մեր թվարկության առաջին հազարամյակի ավարտին Կառա ցեղախմբի հնդկացիները, որոնք ապրում էին ափամերձ տարածքներում, ներխուժեցին լեռնային գոտիներ, նվաճելով տեղի բնակչությանը (մասամբ բնաջնջելով, մասամբ ձուլելով), ստեղծեցին պետություն, որը լատինամերիկյան գրականության մեջ անվանվում է «Կիտուի թագավորություն»: 15-րդ դարում (մոտ 1460 թվականին) «Կիտուի թագավորությունը» գրավվեց ինկերի կողմից (գրավման գործընթացը տևեց 15 տարի): Ինկերի պետության հիմնական բնակչությունը (կառավարող խավը) կազմված էր կեչուա հնդկացիական ցեղախմբի անդամներից: Այդ ամենի արդյունքում կեչուա լեզուն դարձավ ամենատարածվածը ներկայիս Էկվադորի տարածքում: Իսպանացիների համար Էկվադորի տարածքը նվաճել են Ֆրանսիսկո Պիսարոյի ուղեկցորդներ Բարտոլոմե Ռուիսը (1526 թվականին առաջին դեսանտի իջեցում ) և Սեբաստիան դե Բելալյկասար (1531 թվականին նվաճեց Էկվադորի տարածքը): Նրանք հնագույն հնդկացիական բնակավայրում կառուցեցին Սան Ֆրանսիսկո դե Կիտո քաղաքը: 1529 թվականին Պիսարոն ստացավ Նոր Կաստիլիայի գեներալ-կապիտան պաշտոնը (ներկայիս Պերուի և Էկվադորի տարածքում), իսկ 1539 թվականին իր եղբորը՝ Գոնսալոյին, նշանակեց Ֆրանսիսկո դե Կիտոյի կառավարիչ:

Գրավելով տարածքները և չգտնելով այնտեղ ոսկու ու արծաթի խոշոր պաշարներ՝ իսպանացիները ստեղծեցին պլանտացիաներ, որտեղ հիմնականում աշխատում էին հնդկացիները և Աֆրիկայից տեղափոխված ստրուկները:

Լեռնային գոտիներում հիմնականում զբաղվում էին այծաբուծությամբ:

Անկախություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

19-րդ դարը լատինական ամերիկայի երկրների, այդ թվում Էկվադորի համար նշանավորվեց ազգային ազատագրական պայքարով և պատերազմներով: Հեղափոխություններից մեկը տեղի ունեցավ 1809 թվականի օգոստոսի 8-ին Կիտոյում, որի արդյունքում նույն թվականի օգոստոսի 10-ը հռչակվեց որպես Էկվադորի անկախության օր:

Ազգային ազատագրական պայքարը վերջնական արդյունքի հասավ 1822 թվականին, երբ Կոլումբիայի զորքերը ջախջախեցին իսպանացիներին, իսկ Էկվադորի վերահսկողությունը անցավ Սիմոն Բոլիվարին:

1822-1830 թվականներին Էկվադորը հանդիսանում էր մեծ Կոլումբիայի մեծ մասը և կոչվում էր Կիտոյի շրջան:

Ամբողջ 19-րդ դարում և 20-րդ դարի առաջին տարիներին Էկվադորում հիմնական պայքարը ընթանում էր պահպանողական և լիբերալ կուսակցությունների միջև:

19-րդ դարի կեսերից սկսած եվրոպական պետությունները սկսեցին առավել մեծ ազդեցություն ունենալ և խառնվել Էկվադորի ներքին գործերին: 1845 թվականին Բրիտանիայի ճնշման ներքո ընդունվեց օրենք ստրկության վերացման մասին: 1860 ականներին Էկվադորի նախագահ (փաստացի դիկտակոր) Մորենոն բանակցություններ էր վարում Ֆրանսիայի հետ երկրում պրոտեկտորատ հաստատելու ուղղությամբ:

Էկվադորը 20-րդ և 21-րդ դարերում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1906 թվականին Կաթոլիկ եկեղեցին սահմանադրությամբ անջատվեց պետությունից:

1923 թվականից Էկվադորում սկսվեց նավթի արդյունահանումը:

Գրեթե նույն ժամանակահատվածում (սկսած 1920-ական թվականներից) Էկվադորում ստեղծվեցին ծայրահեղական ուղղվածություն ունեցող խմբավորումներ՝ սոցիալիստներ, անարխիստներ և կոմունիստներ: 1925-28 թվականներին նրանք Էկվադորում կազմակերպեցին մի քանի զինված ապստամբություններ, որոնք ճնշվեցին իշխանությունների կողմից: 1941 թվականին Էկվադորի և Պերուի միջև ծագեց պատերազմ Ամազոնի վերին հոսանքի հսկայածավալ տարածքների համար: Պերուի բանակը ավելի մեծաքանակ էր և մարտունակ, այդ իսկ պատճառով մի շարք պարտությունների մատնեց Էկվադորի զինված ուժերին: Պատերազմի հետևանքով մոտ 280 հազար քառակուսի կիլոմետր անցավ Պերուին (մոտավորապես այնքան, որքան կազմում է ներկայիս Էկվադորի տարածքը):

21-րդ դարի վերջում Էկվադորում սկսվեց օտարերկրյա կապիտալի ներդրումը: Բրիտանացիները և ամերիկացիները նավթ էին որոնում, որը նպաստեց կակաոյի և սուրճի հայտնագործմանը:

Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1830 թվականին հռչակվել է անկախ պետություն և կոչվել Republica del Ecuador, իսպաներեն բառացի՝ «Հասարակածի Հանրապետություն» (հասարակածն անցնում է նրա տարածքի միջով)^[1]։ Ֆիզիկական քարտեզ