Կանաչ հեղափոխություն
Կանաչ հեղափոխություն կամ գյուղատնտեսական երրորդ հեղափոխություն, զարգացող երկրների գյուղատնտեսության ոլորտում 1940-1970-ական թվականներին տեղի ունեցած փոփոխությունների համալիր, որը հանգեցրել է համաշխարհային գյուղատնտեսական արտադրանքի ավելացմանը։ Ներառել է բույսերի ավելի արգասավոր տեսակների ակտիվ սելեկցիան և դրանց ներդրումն արտադրության մեջ, ոռոգման համակարգերի ընդլայնումը, պարարտանյութերի, պեստիցիդների, ժամանակակից տեխնիկայի կիրառումը։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տերմինը կիրառության մեջ է դրել ԱՄՆ միջազգային զարգացման գործակալության նախկին տնօրեն Վիլյամ Գաուդը 1968 թվականին[1]։
Կանաչ հեղափոխությունն սկիզբ է առել Մեքսիկայում 1943 թվականին երկրի կառավարության և Ռոքֆելլերի հիմնադրամի գյուղատնտեսական ծրագրով։ Այդ ծրագրով խոշորագույն հաջողությունների է հասել Նորման Բորլոուգը, որն ստացել է ցորենի՝ բարձր արդյունավետություն ունեցող բազմաթիվ սորտեր, այդ թվում՝ կարճ ցողունով, որը ենթակա չէ գետնամածման։ 1951-1956 թվականներին Մեքսիկան լիովին ապահովել է իրեն հացահատիկով և սկսել արտահանումը. 15 տարվա ընթացքում երկրում հացահատիկազգիների բերքատվությունն աճել է երեք անգամ։ Բորլոուգի մշակումներն օգտագործվել են սելեկցիոն աշխատանքներում Կոլումբիայում, Հնդկաստանում, Պակիստանում, իսկ 1970 թվականին Բորլոուգն արժանացել է խաղաղության Նոբելյան մրցանակի։
1963 թվականին մեքսիկական հետազոտությունների բազայում ստեղծվել է Եգիպտացորենի ու ցորենի բարելավման միջազգային կենտրոն (CIMMYT), որն ակտիվորեն աջակցել է Կանաչ հեղափոխության տարածմանը։
Նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կանաչ հեղափոխությունը թույլ է տվել ոչ միայն կերակրել Երկրի ավելացող բնակչությանը, այլև բարելավել նրանց կյանքի որակը։ Մեկ օրվա ընթացքում օգտագործվող սննդի կալորիականությունը զարգացող երկրներում ավելացել է 25 %-ով։ Յու. Շիշկովն ասել է, որ տվյալ հեղափոխությունը, ինչպես նաև ջրային կուլտուրաների մշակումը թույլ է տվել մեղմացնել մթերքների մեծ մասի անբավարարությունը։ Ի վերջո հույս է ծագել, որ պարենային ապրանքների արտադրությունը կարելի է կազմակերպել այնպիսի տեմպերով, որը կհամապատասխանի բնակչության թվաքանակի աճին[2]։
Հետևանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հանքային պարարտանյութերի ու պեստիցիդների լայնորեն տարածման հետևանքով առաջացել են բնապահպանական խնդիրներ։ Երկրագործության ինտենսիվացումը խախտել է հողերի ջրային ռեժիմը, ինչն առաջացրել է մասշտաբային աղակալում և անապատացում։ Պղնձի ու ծծմբի հիման վրա ստեղծված թունաքիմիկատները, որ առաջացրել են հողի աղտոտում ծանր մետաղներով, մինչև 20-րդ դարի կեսերը փոխարինվել են արոմատիկ, հետերոցիկլիկ, քլոր- և ֆոսֆորօրգանական միացություններով (մալատիոն, դիխլոֆոս, ԴԴՏ և այլն)[3]։ Ի տարբերություն ավելի հին նյութերի՝ նորերն ազդում են ավելի ցածր խտության դեպքում, ինչը թույլ է տվել նվազեցնել քիմիական մշակման ծախսերը։ Այդ նյութերից շատերը, ինչպես պարզվել է, եղել են կայուն և վատ են քայքայվել բիոտայի կողմից։
Դուստը հայտնաբերվել է նույնիսկ Անտարկտիդայի կենդանիների մոտ[4]՝ այդ քիմիկատի օգտագործման տարածքներից հազարավոր կիլոմետրեր հեռու։
Երկրորդ կանաչ հեղափոխություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կանաչ հեղափոխության արդյունքը եղել է որոշ մշակաբույսերի բերքատվության բարձրացումը աշխարհի տարբեր երկրներում, սակայն աճի պոտենցիալը օգտագործվել է միայն մասամբ։ Արդիական են մնացել նորագույն տեխնոլոգիաների օգտագործմամբ բերքատվության բարձրացման խնդիրները։ Որպես հետևանք՝ շարունակվել են ուսումնասիրությունները Կանաչ հեղափոխության ընթացքում ի հայտ եկած բացասական կամ ոչ ամբողջական էֆեկտները ուղղելուն ուղղված հետազոտություները։ Այդ ոլորտում դրական արդյունքների են հանգեցրել, առաջին հայացքից, «բրնձային ինտենսիֆիկացիայի համակարգի» (անգլ.՝ «System of Rice Intensification»[5] ստեղծման ուղղության կատարվող փորձերը, ԴՆԹ-մարկերների ուղղորդված սելեկցիայի» (անգլ.՝ «Marker-assisted selection») տեխնոլոգիայի բացահայտումը[6], ագրոէկոլոգիայի գիտակարգի զարգացումը[7], ինչպես նաև աշխատանք է տարվել արդեն օգտագործվող տեխնոլոգիաներում առկա վնասակար բաղադրիչների փոխարինման կամ բացառման և դրանցում հայտնագործությունների արդյունքում ստացված[8] նոր բաղադրիչների ներդրման ուղղությամբ։ Իրենց երկրների ագրոարդյունաբերական կոմպլեքսն արդիականացնել ձգտող կառավարությունների ընթացիկ ջանքերը ներառել են տնտեսության արդյունաբերական ու գյուղատնտեսական սեկտորներում եկամուտների մոտեցմանը, մանր արդյունաբերողների ինտեգրմանը ավելացված արժեքի շղթային և գյուղատնտեսական ապրանքների շուկայում ազատ մրցակցության ապահովմանը[9]։ Սակայն թույլ զարգացած երկրներում «Երկրորդ կանաչ հեղափոխության» ֆոնին գյուղատնտեսական համակարգի արդիականացմանը խոչընդոտել են պարենի ու ֆինանսների քրոնիկ դեֆիցիտը և կոռուպցիայի բարձր մակարդակը[10]։ Վիճակագրական կանխատեսումը ցույց է տալիս, որ եթե մինչև 2050 թվականը Երկրի բնակչությունը, ինչպես սպասվում է, ավելանա 30 %-ով, գյուղատնտեսական ապրանքների արտադրությունը համապատասխանաբար պետք է ավելանա 70 %-ով, որպեսզի պահպանվի սպառման նույն մակարդակը[11]։ Այդպիսով, Երկրորդ կանաչ հեղափոխության խնդիրն է ավելի արդյունավետ տեխնոլոգիաների ներդրումից բացի մշակել հասարակության հանդուրժողականություն պեստիցիդների օգտագործման հանդեպ։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ William S. Gaud (1968-03-08)։ «The Green Revolution: Accomplishments and Apprehensions» (անգլերեն)։ www.agbioworld.org։ Վերցված է 2017-07-06
- ↑ Шишков Ю. В. Вызовы новой исторической эпохи // Век глобализации. — 2012. — № 1 (9). — С. 3—19. — ISSN 1994–9065.
- ↑ В. В. Чуб 7.6.3. Вторая зеленая революция // Рост и развитие растений. — 2003.
- ↑ Тающие ледники: вероятный источник загрязнения ДДТ морской экосистемы в Антарктике(անգլ.) = Melting Glaciers: A Probable Source of DDT to the Antarctic Marine Ecosystem // Environ. Sci. Technol.. — 2008. — Т. 42. — № 11. — С. 3958–3962. —
- ↑ Norman Uphoff for SciDevNet 16 October 2013 New approaches are needed for another Green Revolution)
- ↑ Tom Chivers for The Daily Telegraph. Last updated: 31 January 2012 The new green revolution that will feed the world Archived 2016-03-04 at the Wayback Machine.
- ↑ Olivier De Schutter, Gaëtan Vanloqueren. The New Green Revolution: How Twenty-First-Century Science Can Feed the World Archived 2016-10-22 at the Wayback Machine. Solutions 2(4):33-44. Aug 2011
- ↑ FAO Towards a New Green Revolution, in Report from the World Food Summit: Food for All. Rome 13-17 November 1996
- ↑ Pingali Prabhu։ «Making " Agriculture for Development" work in the 21st century»։ ScienceDirect։ Handbook of Agricultural Economics։ Վերցված է մայիսի 21, 2018
- ↑ Evenson Robert։ «Total Factor Productivity Growth in Agriculture: The Role of Technological Capital»։ ScienceDirect։ Handbook of Agricultural Economics։ Վերցված է մայիսի 21, 2018
- ↑ website= FOA «How to Feed the World in 2050»։ Food and Agriculture Organization։ Վերցված է մայիսի 21, 2018
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Dr Arvind Upadhayaya։ «Black spots in Green revolution»
- Conway Gordon (1998)։ The doubly green revolution: food for all in the twenty-first century։ Ithaca, NY: Comstock Pub։ ISBN 978-0-8014-8610-4
- Dowie, Mark (2001)։ American foundations: an investigative history։ Cambridge, MA: MIT։ ISBN 978-0-262-04189-8
- Farrell, John Joseph, Altieri, Miguel A. (1995)։ Agroecology: the science of sustainable agriculture (2nd ed.)։ Boulder, CO: Westview։ ISBN 978-0-8133-1718-2
- Frison, Emile (2008)։ «Green Revolution in Africa will depend on biodiversity»։ Development and Cooperation 49 (5): 190–93։ Արխիվացված է օրիգինալից դեկտեմբերի 8, 2008-ին
- Jain, H.K. (2010)։ The Green Revolution: History, Impact and Future (1st ed.)։ Houston, TX: Studium Press։ ISBN 978-1-933699-63-9
- Oasa Edmund K (1987)։ «The Political Economy of International Agricultural Research in Glass»։ in Glaeser, Bernhard։ The Green Revolution revisited: critique and alternatives։ Allen & Unwin։ էջեր 13–55։ ISBN 978-0-04-630014-2
- Ross Eric (1998)։ The Malthus Factor: Poverty, Politics and Population in Capitalist Development։ London: Zed Books։ ISBN 978-1-85649-564-6
- Ruttan, Vernon (1977)։ «The Green Revolution: Seven Generalizations»։ International Development Review 19: 16–23
- Sen, Amartya Kumar, Drèze, Jean (1989)։ Hunger and public action։ Oxford: Clarendon Press։ ISBN 978-0-19-828365-2
- Shiva, Vandana (1989)։ The violence of the green revolution: Ecological degradation and political conflict in Punjab։ Dehra Dun: Research Foundation for Science and Ecology։ ISBN 978-81-85019-19-2
- Smil Vaclav (2004)։ Enriching the Earth: Fritz Haber, Carl Bosch, and the Transformation of World Food Production։ MIT Press։ ISBN 978-0-262-69313-4
- Spitz Pierre (1987)։ «The Green Revolution Re-Examined in India in Glass»։ in Glaeser, Bernhard։ The Green Revolution revisited: critique and alternatives։ Allen & Unwin։ էջեր 57–75։ ISBN 978-0-04-630014-2
- Wright, Angus (1984)։ «Innocence Abroad: American Agricultural Research in Mexico»։ in Bruce Colman, Jackson, Wes, Berry, Wendell։ Meeting the expectations of the land: essays in sustainable agriculture and stewardship։ San Francisco: North Point Press։ էջեր 124–38։ ISBN 978-0-86547-171-9
- Wright, Angus Lindsay (2005)։ The death of Ramón González: the modern agricultural dilemma։ Austin: University of Texas Press։ ISBN 978-0-292-71268-3
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Норман Э. Борлоуг «Зеленая революция»: вчера, сегодня и завтра // Экология и жизнь. — 2000. — № 4.
| ||||||
