Լև Տրոցկի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Jump to navigation Jump to search
Լև Տրոցկի
Лев Троцкий
Лев Давидович Троцкий.jpg
Դրոշ
 ԽՍՀՄ ռազմածովային գործերի Ժողովրդական կոմիսար
մարտի 13, 1918 - հունվարի 6, 1925
Նախորդող Նիկոլայ Պոդվոյսկի
Հաջորդող Միխայիլ Ֆրունզե
Դրոշ
 ՌԽՍՖՀ արտաքին գործերի ժողովրդական կոմիսար
նոյեմբերի 8, 1917 - մարտի 13, 1918
Նախորդող Միխայիլ Տերեշչենկո
Հաջորդող Գեորգի Չիչերին
Դրոշ
 Ռուսաստանի Սահմանադիր ժողովի անդամ
նոյեմբերի 25, 1917 - հունվարի 20, 1918
Նախորդող -
Հաջորդող -
 
Կուսակցություն՝ Ռուսաստանի սոցիալ-դեմոկրատական բանվորական կուսակցություն
(1898–1912)
Սոցիալ-դեմոկրատական բանվորական (բոլշևիկյան) կուսակցություն
(1912–1918)
Համամիութենական կոմունիստական (բոլշևիկյան) կուսակցություն (1925–1927)
Կրթություն՝ Օդեսայի ազգային համալսարան
Մասնագիտություն՝ քաղաքական գործիչ, դիվանագետ, ինքնակենսագիր, փիլիսոփա, հեղափոխական, ռազմական գործիչ, պատմաբան, լրագրող և գրող
Ազգություն Ուկրաինայի հրեա և Հրեաները Ռուսաստանում
Ծննդյան օր 1879 նոյեմբերի 7
Ծննդավայր Ռուսաստան Յանովկա, Խերսոնի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Վախճանի օր օգոստոսի 21, 1940(1940-08-21) (տարիքը 60)
Վախճանի վայր Մեքսիկա Մեխիկո, Մեքսիկա
Գերեզման Կոյոական և Լև Տրոցկու տուն թանգարան
Թաղված Կոյոական և Լև Տրոցկու տուն թանգարան
Քաղաքացիություն Flag of Russia.svg Ռուսական կայսրություն, Flag of the Russian Soviet Federative Socialist Republic (1918–1925).svg Խորհրդային Ռուսաստան, Flag of the Ukrainian Soviet Socialist Republic (1919-1929).svg Ուկրաինական ԽՍՀ, Flag of the Soviet Union (1924–1955).svg ԽՍՀՄ և Flag of Mexico (1934-1968).svg Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներ
Ի ծնե անուն ռուս.՝ Лейб Давидович Бронштейн[1]
Հայր Դավիդ Բրոնշտեյն
Ամուսին Ալեքսանդրա Սոկոլովսկայա
(1899-1902)
Նատալյա Սեդովա(1903)
Զավակներ Զինաիդա Վոլկովա
Նինա Նևելսոն
Լև Սեդով
Սերգեյ Սեդով
 
Ինքնագիր Leon Trotsky Signature.svg
 
Պարգևներ
Կարմիր դրոշի շքանշան

Լև Դավիդովիչ Տրոցկի (ռուս.՝ Лев Давидович Троцкий, իսկական անունը՝ Լեյբա Դավիդովիչ Բրոնշտեյն[2][3][4][5] [Лейба Давидович Бронштейн]), նոյեմբերի 7, 1879(1879-11-07)[7][8][9][…], Բերեսլավկա, Ելիսավետգրադսկի գավառ, Խերսոնի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - օգոստոսի 21, 1940(1940-08-21)[6], Կոյոական, Մեխիկո, Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներ), ռուս մարքիսիստ հեղափոխական, մարքսիզմի ու կոմունիզմի տեսաբան, խորհրդային Ռուսաստանի կուսակցական և պետական գործիչ, 1917 թվականի Հոկտեմբերյան հեղափոխության կազմակերպիչներից և Կարմիր բանակի հիմնադիրներից մեկը։ Լինելով կոմունիստ՝ զարգացրել է մարքսիզմի մի տարբերակ, որն իր անունով կոչվել է տրոցկիզմ։

Ծնվել է ուկրաինացի հարուստ հրեայի ընտանիքում։ 1896 թվականին տեղափոխվել է Նիկոլաև քաղաք, որտեղ էլ ընդունվել է մարքսիստական կազմակերպության շարքերը։ 1898 թվականին ցարական իշխանությունները կալանավորել են նրան հեղափոխական գործունեության համար և աքսորել են Սիբիր։ 1902 թվականին Տրոցկին փախել է աքսորից, տեղափոխվել Լոնդոն, որտեղ ծանոթացել ու մտերմացել է Վլադիմիր Լենինի հետ։ 1903 թվականին՝ Ռուսաստանի սոցիալ-դեմոկրատական բանվորական կուսակցության առաջին տրոհման ժամանակ, միացել է Մարտովի ղեկավարած մենշևիկներին՝ ընդդեմ Լենինի ղեկավարած բոլշևիկների։ Օգնել է կազմակերպելու 1905-1907 թթ. հեղափոխությունը, որի տապալումից հետո դարձյալ կալանավորվել է ու աքսորվել Սիբիր։ Մեկ անգամ ևս կարողացել է փախչել աքսորավայրից, հետագա 10 տարիներն անց է կացրել Բրիտանիայում, Ավստրիայում, Շվեյցարիայում, Ֆրանսիայում, Իսպանիայում, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում։ 1917 թվականի փետրվարյան հեղափոխության արդյունքում ցարական միապետության տապալումից հետո Տրոցկին Նյու Յորքից եկել է Ռուսաստան, դարձել բոլշևիկյան ֆրակցիայի ղեկավարներից մեկը։ Լինելով Պետրոգրադի խորհրդի (սովետի) նախագահը՝ նա առանցքային դեր է խաղացել 1917 թվականի հոկտեմբերյան հեղափոխության իրականացման, ժամանակավոր կառավարության տապալման ժամանակ։

Ընդգրկվել է բոլշևիկների ձևավարած կառավարության կազմում, նախ՝ որպես արտաքին գործերի կոմիսար։ Այդ պաշտոնում ուղղակիորեն ներգրավվել է Բրեստ-Լիտովսկում 1917-1918 թթ. Գերմանիայի հետ տարվող բանակցություններում։ 1918 թվականի մարտ ամսից մինչև 1925 թվականի հունվար ամիսը Տրոցկին ղեկավարել է Կարմիր բանակը՝ որպես ռազմական ու ծովային գործերի կոմիսար և էական ավանդ է ներդրել 1917-1922 թթ. քաղաքացիական պատերազմում բոլշևիկների տարած հաղթանակում[10]։ 1919 թվականին նա դարձել է բոլշևիկյան առաջին քաղբյուրոյի (պոլիտբյուրոյի) յոթ անդամներից մեկը[11]։

Լենինի մահից (1924 թվականի հունվար) և Ստալինի՝ իշխանության գլուխ անցնելուց հետո Տրոցկին աստիճանաբար կորցրել է իր դիրքերը կառավարությունում, և ի վերջո քաղբյուրոն 1929 թվականի փետրվարին նրան վտարել է Խորհրդային Միությունից։ Իր կյանքի մնացած ժամանակը նա անց է կացրել աքսորում, շատ-շատ է գրել և բացահայտ քննադատել ստալինիզմը[12][13]։ 1938 թվականին Տրոցկին ու նրա աջակիցները հիմնել են Չորրորդ ինտերնացիոնալը՝ ի հակակշիռ Ստալինի նախաձեռնությամբ ստեղծված Կոմինտերնի։ Նրա նկատմամբ բազմաթիվ մահափորձեր են կատարվել, որոնցից կարողացել է փրկվել։ Սակայն 1940 թվականի օգոստոսին խորհրդային ներքին գործերի ժողկոմիսարիատի (ՆԳԺԿ-ի) գործակալ Ռամոն Մերկադերը կարողացել է Մեխիկոյի Կոյոական արվարձանում դաժանաբար կացնահարել նրան[14]՝ դրա համար հետագայում (1960 թ.) արժանանալով Խորհրդային Միության հերոսի կոչման և շքանշանների։ Ստալինի իշխանության տարիներին Տրոցկու անունը հանվել է պատմության գրքերից։ Վերջինս ստալինյան հալածանքների զոհ դարձած խորհրդային եզակի քաղաքական գործիչներից էր, ում խրուշչովյան վարչակարգը 1950-ական թվականներին չարժանացրեց արդարացնող վճռի[15]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Կրուգոսվետ (ռուս.) — 2000.
  2. ↑ «Տրոցկի Լեվ Դավիթի»։ armeniatotalitaris.am։ Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 6 
  3. ↑ Государственная власть СССР. Высшие органы власти и управления и их руководители. 1923—1991 гг. / сост. В. И. Ивкин. — М. : Российская политическая энциклопедия, 1999.
  4. ↑ Центральный комитет КПСС, ВКП(б), РКП(б), РСДРП(б): Историко-биографический справочник / сост. Ю. В. Горячев — М. : Издательский дом «Парад», 2005.
  5. ↑ Иван Кривушин, энциклопедия «Кругосвет»
  6. ↑ 6,0 6,1 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
  7. ↑ Internet Movie Database — 1990.
  8. ↑ Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  9. ↑ Store norske leksikon(նորվ.) — 1978. — ISSN 2464-1480
  10. ↑ Swain, 2006, էջեր 86–104
  11. ↑ Volkogonov, 1996, էջ 185
  12. ↑ Beilharz, 1987, Chapters 2 and 3
  13. ↑ McNeal, 2015
  14. ↑ За це вбивство Указом Президії Верховної Ради СРСР від 31 травня 1960 року Лопесу Рамону Івановичу присвоєне звання Героя Радянського Союзу з врученням ордена Леніна і медалі «Золота Зірка».
  15. ↑ Deutscher, 2003b, էջ vi

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինքնակենսագրություն
Կենսագրական գրքեր

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լև Տրոցկու աշխատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պետերբուրգի պատմության «Радио Петербург» ակումբ
Այլ
Քաղաքական պաշտոններ
Նախորդող:
Միխայիլ Տերեշչենկո
(արտաքին գործերի նախարար) 		Արտաքին գործերի ժողկոմ
1917–1918 		Հաջորդող:
Գեորգի Չիչերին
Նախորդող:
Նիկոլայ Պոդվոյսկի 		Բանակի և նավատորմի գործերի ժողկոմ
1918–1925 		Հաջորդող:
Միխայիլ Ֆրունզե
Պարգևներ և ձեռքբերումներ
Նախորդող:
Ուինստոն Չերչիլ 		Time ամսագրի շապիկի նկար
18 May 1925 		Հաջորդող:
Թոմաս Էդիսոն
Նախորդող:
Նյուտոն Բեյքեր 		Time ամսագրի շապիկի նկար
21 November 1927 		Հաջորդող:
Ֆրենկ Լոուդեն
Նախորդող:
Վիլյամ Կնուդսեն 		Time ամսագրի շապիկի նկար
25 January 1937 		Հաջորդող:
Թոմաս Դյուի
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Լև_Տրոցկի&oldid=8421543» էջից