Ինդիրա Գանդիի սպանությունը
| Ինդիրա Գանդիի սպանությունը | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | հրաձգություն և քաղաքական սպանություն |
| Երկիր |  Հնդկաստան |
| Գրոհի նպատակ | Ինդիրա Գանդի |
| Տարեթիվ | հոկտեմբերի 31, 1984 |
| Զոհվածներ | 1 մարդ |
Հնդկաստանի վարչապետ Ինդիրա Գանդիի սպանություն, տեղի է ունեցել 1984 թվականի հոկտեմբերի 31-ին Նյու Դելիում (Դելիի ազգային մայրաքաղաքային շրջան), տեղի ժամանակով ժամը 9:20-ին: Գանդին մահացու վիրավորվել է երկու թիկնապահների մի քանի կրակոցներից[1] իր նստավայր Սաֆդարջանգ-ռոուդ 1-ից դուրս գալու պահին։
Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1984 թվականի հունիսին հնդկական բանակը Ինդիրա Գանդիի հրամանով ուժային գործողություն էր իրականացրել սիկհերի ծայրահեղականների ոչնչացման ուղղությամբ, որոնք բազա էին սարքել և զենքի և նռնակների արտադրություն հաստատել Սիկհիզմի գլխավոր սրբավայրում՝ Ամրիթսար Ոսկե տաճարում։ Դա հանգեցրել է բազմաթիվ մարդկային զոհերի, այդ թվում՝ խաղաղ ուխտավորների շրջանում։ Արդյունքում սիկհական արմատական շրջանակներում վրեժխնդրության գաղափար առաջացավ։
Ավելի ուշ հետախուզության ներկայացուցիչները անվտանգության ծառայությանը խորհուրդ են տվել վերացնել բոլոր սիկհներին վարչապետի անմիջական պահպանությունից։ Հնդկաստանի ազգային կոնգրեսի ազդեցիկ առաջնորդ և Ինդիրա Գանդիի մերձավոր զինակից Ռաջինդեր Կումար Դհավան հանձնարարականը անտեսել է։ Ինչպես հետագայում պարզվել է հարցաքննությունների ժամանակ, կանխարգելիչ միջոցառումներից հրաժարվել է ինքը՝ Գանդին, ցանկանալով ցուցադրել սիկհների վստահությունը[2]։
Սպանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հոկտեմբերի 31-ի առավոտյան Ի. Գանդին հեռուստահարցազրույց է ունեցել Պիտեր Ուստինովի, անգլիացի գրողի, դրամատուրգի և դերասանի հետ։ Զգեստը ընտրելիս նա կանգ է առել սարիի ավանդական զաֆրան գույնի վրա, ընդ որում՝ հանելով գնդականթափանց պիջակը[3]։ Դեպի ընդունարան տանող ճանապարհը, որտեղ սպասում էր նկարահանող խումբը, անցնում էր բաց բակով և լցված էր սպիտակ մանրախիճով։ Կապույտ տուրբինների երկու սիկհիկ թիկնապահներ հերթապահում էին ծայրերին՝ Բեանտ Սինգհը և Սաթվանտ Սինգհը։
Ինչպես պարզվել է ավելի ուշ, այդ ժամանակ այն պաշտոնում հայտնվելու համար, որի կողքով անցնելու է Ինդիրա Գանդին, Բեանտ Սինգհը նախապես փոխվել է մեկ այլ թիկնապահի հետ հերթափոխով, իսկ Սաթվանտ Սինգհը հայտնել է, որ իբր աղիների խանգարում է ունեցել, և այդ պատճառով նշանակվել է այն պաշտոնում, որի կողքին եղել է զուգարանը[4]։ Նրանց հետ ընկնելով՝ նա բարեհամբույր ժպտաց, ի պատասխան՝ Բեանտ Սինգհը, որը կանգնած էր ձախ կողմում, խլեց 38 տրամաչափի ատրճանակ և երեք անգամ կրակեց Գանդիի վրա։ Դրանից հետո Սաթվանտ Սինգհը գնդացիր-ատրճանակից կրակել է արդեն իսկ ընկած Ինդիրայի ուղղությամբ 30 գնդակ։ Այնուհետև հանցագործները զենքը գետնին դրեցին, իսկ Բեանտ Սինգհն ասաց. «Ես արեցի այն, ինչ պետք էր։ Այժմ արեք այն, ինչ ուզում եք»[5]։ Ինչպես ավելի ուշ հայտնել Է Ուստինովը, դա տեղի է ունեցել առավոտյան 9 ժամ 8 րոպե 27 վայրկյանին։
Դեպքի վայրում հայտնված առաջին անձինք՝ Ինդո-Տիբեթյան սահմանապահ պահակ Թարսեմ Սինգհ Ջամվալը և Ռամ Սարանը, ձերբակալել են մարդասպաններին և նրանց տեղափոխել պահակատուն։ Մի քանի րոպե անց այնտեղ հրաձգություն է սկսվել, որի հետևանքով Բեանտ Սինգհը սպանվել է, իսկ Սաթվանտ Սինգհը ծանր վիրավորվել է, բայց ողջ է մնացել։ Պատճառը, որ արդեն ձերբակալված սիքհամի վրա կրակ է բացվել, այնքան էլ պարզ չէ։ Պաշտոնական վարկածի համաձայն՝ Բեանտը փորձել է ինքնաձիգը խլել թիկնապահից, իսկ Սաթվանտը խլել է թաքցրած դաշույնը։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ կրակոցներն ապատեղեկատվություն են ստացել և հրահրվել են պահակների զայրույթից[6][7][8]։
Վիրավոր Ի. Գանդին շտապ տեղափոխվել է հնդկական բժշկության ինստիտուտ (տեղական ժամանակով ժամը 9:30-ին), որտեղ ժամանել են լավագույն բժիշկները։ Չնայած դրան՝ նրան փրկել չի հաջողվել. ութ փամփուշտ խոցել են կենսական օրգանները։
Ժամը 14:20-ին Ինդիրա Գանդին գիտակցության չգալով՝ մահացել է[5]։
Հետևանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ինդիրա Գանդիի մահվան մասին լուրը սիկհական ջարդերի ալիք է առաջացրել Դելիում և Հնդկաստանի այլ քաղաքներում։ Մի քանի օրվա ընթացքում (հոկտեմբերի 31-ից նոյեմբերի 3), պաշտոնական կառավարական հաշվետվության համաձայն, սպանվել է առնվազն 2800 մարդ, այդ թվում՝ մոտ 2100-ը Դելիում[9]։ Ամբոխները ջարդել են սիկհների տները և նրանց պատկանող հաստատությունները, կանգնեցրել սիկհներին փնտրելու համար գնացքներ և ավտոմեքենաներ, սիկհներին սպանել կամ այրել։ Կանայք ենթարկվել են խմբակային բռնաբարությունների։ Ականատեսների վկայությամբ՝ իրավապահ և կառավարական մարմինների որոշ աշխատակիցներ ջարդարարներին խրախուսել են բռնության և նույնիսկ զենք մատակարարել։ 2009 թվականի դրությամբ միայն 20 մարդ է պատասխանատվության ենթարկվել կոտորածներին և սպանություններին մասնակցելու համար[9][10][11]։
Ինդիրա Գանդիի հրաժեշտի արարողությունը, որին մասնակցել են միլիոնավոր մարդիկ, տեղի է ունեցել «Թին Մուրթի Հաուս» պալատում[12]։ Երկու օր անց նա դիակիզվել է Ջամնայի ափին՝ հինդուիստական ծիսակարգով։ Հուղարկավորության խարույկը վառել է անձամբ Ռաջիվ Գանդին, որդին և նոր վարչապետը։ Ելույթ ունենալով ժողովրդի առջև՝ նա ասել է. «Մայրս կյանք է տվել, որպեսզի հնդիկներն ապրեն մեկ ընտանիքով։ Մի խայտառակիր նրա հիշողությունը»։
Պաշտոնական 12-օրյա սգի ավարտից հետո, կտակի համաձայն, նրա աճյունը ցրվել է Հիմալայների վրա։
Մինչ ողբերգությունը Ինդիրայի կազմած կտակում նա գրել է, որ «Ուրախության բնակարանն» իր կողմից փոխանցվել է Ջավահառլալ Ներուի հիշատակի հիմնադրամին, որ հեղինակային իրավունքները, արվեստի գրքերը, ոչ մեծ ագարակը և Մեհրաուլիից ոչ հեռու գտնվող տունը կտակում է իր թոռներին՝ Ռահուլային և մի աղջկա[13]։ Այն ճանապարհը, որի վրա Ինդիրա Գանդին մահացու վիրավորվեց, փակվեց բյուրեղային գմբեթով՝ նվեր Չեխոսլովակիայի կառավարության կողմից։
Ինդիրա Գանդիի մահից հետո Հնդկաստանի ազգային կոնգրեսը և Հնդկաստանի կառավարությունը գլխավորել են նրա ավագ որդին՝ Ռաջիվը։ Յոթ տարի անց՝ 1991 թվականին, նա սպանվել է մահապարտ ահաբեկիչ «Թամիլ Իլամի ազատագրման վագրեր» կազմակերպության կողմից՝ ի պատասխան 1980-ականների կեսերին Շրի Լանկայում հնդկական զորքեր մտցնելու։ Ներկայումս ՀԱԿ-ն գլխավորում է նրա այրին՝ Սոնյա Գանդին՝ Ինդիրա Գանդիի հարսը, նա կուսակցությանը բերել է սենսացիոն հաղթանակի 2004-ի մայիսին կայացած խորհրդարանական ընտրություններում։
Դավադիրների դատավարություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սաթվանտ Սինգհը և դավադրության ևս մեկ մասնակից՝ Կեհար Սինգհը, 1986 թվականի հունվարի 22-ին դատապարտվել են մահապատժի և 1989 թվականի հունվարի 6-ին կախաղան են բարձրացրել Նյու Դելիում գտնվող Տիխար բանտում։ Դելիում և Հարյանա ու Փենջաբ նահանգներում մահապատժից առաջ միջոցներ են ձեռնարկվել հնարավոր խռովությունների դեմ, Տիխար բանտն ու կառավարական շենքերը 24 ժամվա ընթացքում գտնվել են ուժեղացված հսկողության տակ։ Դատապարտյալների մարմինները դիակիզացված են[14]։
Եվս մեկ մեղադրյալ՝ Բալբիր Սինգհը նույնպես դատապարտվել է մահապատժի, սակայն 1988 թվականին Հնդկաստանի Գերագույն դատարանը նրան անմեղ է ճանաչել և արդարացրել[15]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «BBC ON THIS DAY | 31 | 1984: Assassination and revenge». BBC (անգլերեն). 1984 թ․ հոկտեմբերի 31. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 7-ին.
- ↑ Sanjoy Hazarika (1989 թ․ մարտի 28). «India Releases Stinging Report on Gandhi's Death» (անգլերեն). New York Times. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 7-ին.
- ↑ «31 октября 1984 года». Вокруг Света. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 23-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 7-ին.
- ↑ «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
- ↑ 5,0 5,1 William E. Smith (1984 թ․ նոյեմբերի 12). «The Sikh Times - Biographies - Indira Gandhi: Death in the Garden». The Sikh Times (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 7-ին.
- ↑ How security faltered in Gandhi slaying — CSMonitor.com
- ↑ Sanjay Suri. 1984: The Anti-Sikh Riots and After. HarperCollins Publishers India, 2015. ISBN 978-93-5177-070-1
- ↑ «Questions still surround Gandhi assasination». Google News Archive Search (անգլերեն). Times Daily. 1984 թ․ նոյեմբերի 25. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 7-ին.
- ↑ 9,0 9,1 Rahil Bedi (2009 թ․ նոյեմբերի 1). «BBC NEWS | South Asia | Delhi 1984: Memories of a massacre». BBC News (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 7-ին.
- ↑ It's Time India Accept Responsiblity for its 1984 Sikh Genocide
- ↑ «Архивированная копия» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ նոյեմբերի 27-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 3-ին.
- ↑ «Раджив призвал народ сохранять спокойствие в час суровых испытаний | Институт социально-политических исследований». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 27-ին.
- ↑ Индира — дочь Инду | Журнал | Вокруг Света
- ↑ India Hangs Two Sikhs Convicted In Assassination of Indira Gandhi — NYTimes.com
- ↑ India high court frees Sikh in Gandhi case. Acquittal of one convicted assassin likely to have political impact — CSMonitor.com