Հիրոսիմայի և Նագասակիի ատոմային ռմբակոծումներ

Հիրոսիմայի և Նագասակիի ատոմային ռմբակոծումներ
Հիմնական կոնֆլիկտ՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ
	Միջուկային սունկը Հիրոսիմայի (ձախից) և Նագասակիի (աջից) վրա
Թվական	օգոստոսի 6, 1945 — օգոստոսի 9, 1945
Վայր	Հիրոսիմա, Նագասակի, Ճապոնական կայսրություն
Արդյունք	Դաշնակից ուժերի հաղթանակ
Հակառակորդներ
; Բրիտանական կայսրություն	Ճապոնական կայսրություն
Հրամանատարներ
ԱՄՆ Ուիլյամ Ստերլինգ Փերսոն; ԱՄՆ Փոլ Տիբեթս	Հատա Շունրոկու
Կողմերի ուժեր
«Մանհեթենյան ծրագիր»; «509-րդ խառը ռազմաօդային խումբ»	«Երկրորդ հրաման»
Կորուստներ
չկան	90.000–166.000 Հիրոսիմայում; 60.000–80.000 Նագասակիում

Հիրոսիմայի և Նագասակիի ատոմային ռմբակոծումներ (համապատասխանաբար 1945 թվականի օգոստոսի 6-ին և 9-ին), մարդկության պատմության մեջ միջուկային զենքի ռազմական կիրառման միակ օրինակները։ Այն իրականացվեց ԱՄՆ-ի Զինված ուժերի կողմից, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի եզրափակիչ փուլում (պաշտոնապես հայտարարված նպատակը Ճապոնիայի կապիտուլյացիան արագացն էր), Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմի խաղաղօվկիանոսյան թատերաբեմի ռազմական գործողությունների շրջանակներում։

1945 թվականի օգոստոսի 6-ի առավոտյան ամերիկյան B-29 «Enola Gay», ռմբակոծիչը, որն այդպես էր կոչվել անձնակազմի հրամանատարի գնդապետ Փոլ Թիբբեթսի մոր անունով (Էնոլա Գեյ Հագարդ), ճապոնական Հերոսիմա քաղաքի վրա նետեց 13-18 կիլոտոն տրոտիլի համարժեքությամբ ատոմային «Little Boy» («Փոքրիկ») ռումբը։ Երեք օր անց, 1945 թվականի օգոստոսի 9-ին «Fat Man» («Հաստլիկ») ատոմային ռումբը նետվեց Նագասակի քաղաքի վրա B-29 «Bockscar» ռմբակոծիչի հրամանատար օդաչու Չարլզ Սուինիի կողմից։ Զոհվածների ընդհանուր թիվը կազմեց Հերոսիմայում 90-166 հազար մարդ և Նագասակիում՝ 60-80 հազար մարդ։

Ճապոնիայի նկարիչներ, խաղաղության միջազգային մրցանակների դափնեկիրներ Իրի և Տոսիկո Մարուկին, ովքեր այդ ոճրագործության ականատեսներն էին և հետագայում կրեցին նրա սարսափելի հետևանքները, հետևյալ կերպ էին պատմում կատարվածը.

Կուրացուցիչ կանաչագույն բռնկում, պայթյուն, գիտակցությունը ճնշված է, տաք քամու ալիք․․․ և հաջորդ վայրկյանին շուրջն ամենինչ այրվում էր․․․ փլվող տների բեկորների տակ ընկած են ուշագնաց մարդիկ, կրակի մեջ մեռնում են կանայք, կրակե օղակում մեռնում են ուշքի եկած և փրկվել ցանկացող մարդիկ․․․ մի ակնթարթ և մարդկանց վրայից թափվում է բռնկված հագուստը, ուռչում են ձեռքերն ու դեմքերը, կուրծքը, պայթում են արնագույն բշտիկները և ծվեն-ծվեն ցած են սահում մաշկի կտորները․․․ դրանք ուրվականներ են։ Վեր բարձրացրած ձեռքերը նրանք շարժվում են ամբոխով՝ օդը խլացնելով աղեկտուր ճիչերով։ Գետնին ընկած է նորածին երեխան, մայրը մեռել է, բայց ոչ ոք ուժ չունի օգնելու, բարձրացնելու։ Խլացած և այրված մարդիկ խելագարված կիտվել են ոռնացող ամբոխում և կուրորեն դես ու դեն են խփվում՝ ելք փնտրելով։

Օգոստոսի 7-ին ճապոնական կառավարությունը հայտնի ֆիզիկոս Իոշիո Նիշիուին ուղարկեց Հիրոսիմա, տեղում պարզելու համար կիրառված զենքի բնույթը։ Ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզ դարձավ, որ հողը բարձր ռադիոակտիվություն ունի, և դա կասկած անգամ չթողեց, որ ատոմային ռումբ էր գցվել։

ԱՄՆ-ի ատոմային ռմբակոծությունների կրկնակի ցնցումը և ԽՍՀՄ-ի ընդդեմ Ճապոնիայի պատերազմի մեջ մտնելը 1945 թվականի օգոստոսի 9-ին խորը ազդեցություն գործեցին Ճապոնիայի վարչապետ Կանտարո Սուձուկիի և Ճապոնիայի արտաքին գործերի նախարար Տոգո Սիգենորիի վրա, որոնք եկան այն եզրակացության, որ Ճապոնիայի կառավարությունը պետք է վերջ տա պատերազմին^[1]։

1945 թվականի օգոստոսի 15-ին Ճապոնիան հայտարարեց իր կապիտուլյացիայի մասին^[2]^[3]։ Կապիտուլյացիայի մասին ակտը, որը ձևականորեն վերջ դրեց Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին, ստորագրվեց 1945 թվականի սեպտեմբերի 2-ին։

Ճապոնիայի կապիտուլյացիայի հարցում ատոմային ռմբակոծության դերը և բուն ռմբակոծությունների էթիկական արդարացումները մինչ օրս սուր վեճերի առարկա են։

Նախադրյալներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիրոսիմայի վրա նետված «Փոքրիկ տղա» ռումբի փորձատիպարը (անգլ.՝ Little boy)

1944 թվականի սեպտեմբերին ԱՄՆ նախագահ Ֆրանկլին Ռուզվելտի և Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Ուինսթոն Չերչիլի Հայդ պարկում հանդիպման ժամանակ պայմանավորվածություն է կնքվել, ըստ որի նախատեսվում էր Ճապոնիայի դեմ ատոմային զենք կիրառել^[4]։ 1945 թվականի ամռանը Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները Մեծ Բրիտանիայի և Կանադայի աջակցությամբ Մանհեթենյան նախագծի շրջանակներում ավարտել են ատոմային զենքի առաջին գործող օրինակների ստեղծման նախապատրաստական աշխատանքները։

ԱՄՆ-ի՝ երեք ու կես տարվա Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում ուղղակի մասնակցությունից հետո սպանվել է մոտ 200 հազար ամերիկացի, նրանցից կեսը՝ Ճապոնիայի դեմ պատերազմի ժամանակ։ 1945 թվականի ապրիլից-հունիս ընկած ժամանակահատվածում ճապոնական Օկինավա կղզու գրավման գործողության ժամանակ զոհվել է ավելի քան 12 հազար ամերիկյան զինծառայող, ևս 39 հազարը՝ վիրավորվել (ճապոնացիների կորուստները կազմել էին 93-110 հազար զինծառայող և ավելի քան 100 հազար քաղաքացիական անձինք)։ Սպասվում էր, որ Ճապոնիա ներխուժումը կհանգեցնի կորուստների, որոնք մի քանի անգամ ավելի մեծ կլինեն, քան Օկինավայում։

1945 թվականի մայիս․ թիրախների ընտրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիրոսիման և Նագասակին Ճապոնիայի քարտեզի վրա

Երկրորդ նիստի ժամանակ Լոս Ալամոսում (1945 թվական, մայիսի 10-11) Թիրախների ընտրության կոմիտեն՝ որպես թիրախ առաջարկում է ատոմային զենքը գործածել Կիոտո (խոշորագույն արդյունաբերական կենտրոն), Հիրոսիմա, Յոկոգամա (ռազմական արդյունաբերության կենտրոն), Կոկուրա (խոշորագույն ռազմական զինապահեստ) և Նիհիգատա (ռազմական նավակայան և մեքենայաշինության կենտրոն) քաղաքներում։ Կոմիտեն մերժեց միայն ռազմական նպատականերով զենքի կիրառման գաղափարը, քանի որ կար հավանականություն վրիպելու փոքր տարածքում՝ չշրջապատված լայնարձակ քաղաքային գոտիով^[5]։

Թիրախների ընտրման հարցում մեծ նշանակություն տրվեց այնպիսի հոգեբանական գործոններին, ինչպիսիք են՝

Հասնել առավելագույն հոգեբանական ազդեցության Ճապոնիայի դեմ,
Առաջին անգամվա զենքի կիրառումը պետք է լիներ բավականաչափ նշանակալից՝ դրա կարևորությունը միջազգայնորեն ընդունելու համար։ Կոմիտեն նշեց, որ Կիոտոյի ընտրությունը խոսում էր այն մասին, որ դրա բնակչությունը ավելի բարձր կրթական մակարդակ ուներ և այդ պատճառով, ավելի լավ կարող էր գնահատել զենքի նշանակությունը։ Հիրոսիման էլ ուներ այնպիսի չափս և դիրք, որ ըստ հաշվարկների՝ շրջակա բլուրներից կիզակետվելու ազդեցությամբ, ժայթքման ուժը կարող էր մեծանալ^[6]։

ԱՄՆ-ի ռազմական նախարար Հենրի Ստիմսոնը նշել է Կիոտոն՝ որպես մշակութային նշանակություն ունեցող քաղաք։ Էդվին Օ. Ռայշաուերի խոսքերով՝ Ստիմսոնը «գիտեր և գնահատում էր Կիոտոն դեռ մի քանի տասնամյակ առաջ այնտեղ անցկացրած մեղրամսի ժամանակներից»^[7]։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալեքսանդր Կուզին - « Երբ աշխարհները հաղորդակցվում են»

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Sadao Asada. «The Shock of the Atomic Bomb and Japan’s Decision to Surrender: A Reconsideration». The Pacific Historical Review, Vol. 67, No. 4 (Nov., 1998), pp. 477—512.
↑ В. Молодяков. Советский Союз и капитуляция Японии(չաշխատող հղում) // Фонд стратегической культуры
↑ В. П. Зимонин. Советские войска на Дальнем Востоке ускорили завершение Второй мировой войны Archived 2011-11-10 at the Wayback Machine. // Военно-исторический журнал, 2005
↑ «О. А. Ржешевский «У истоков Холодной войны»»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014-03-25-ին։ Վերցված է 2015-04-13
↑ «Atomic Bomb: Decision—Target Committee, May 10–11, 1945»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2005-08-08-ին։ Վերցված է 2015-07-22
↑ «"Summary of Target Committee Meetings on 10 and 11 May 1945"»։ National Security Archive (անգլերեն)։ George Washington University, США։ օգոստոսի 5, 2005։ Արխիվացված օրիգինալից 2012-01-27-ին։ Վերցված է 2010-03-27
↑ Reischauer, Edwin My Life Between Japan And America. — New York: Harper & Row, 1986. — С. 101. — 367 с. — ISBN 0060390549

[1] Sadao Asada. «The Shock of the Atomic Bomb and Japan’s Decision to Surrender: A Reconsideration». The Pacific Historical Review, Vol. 67, No. 4 (Nov., 1998), pp. 477—512.

[2] В. Молодяков. Советский Союз и капитуляция Японии(չաշխատող հղում) // Фонд стратегической культуры

[3] В. П. Зимонин. Советские войска на Дальнем Востоке ускорили завершение Второй мировой войны Archived 2011-11-10 at the Wayback Machine. // Военно-исторический журнал, 2005

[4] «О. А. Ржешевский «У истоков Холодной войны»»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014-03-25-ին։ Վերցված է 2015-04-13

[targetcommittee-5] «Atomic Bomb: Decision—Target Committee, May 10–11, 1945»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2005-08-08-ին։ Վերցված է 2015-07-22

[6] «"Summary of Target Committee Meetings on 10 and 11 May 1945"»։ National Security Archive (անգլերեն)։ George Washington University, США։ օգոստոսի 5, 2005։ Արխիվացված օրիգինալից 2012-01-27-ին։ Վերցված է 2010-03-27

[7] Reischauer, Edwin My Life Between Japan And America. — New York: Harper & Row, 1986. — С. 101. — 367 с. — ISBN 0060390549

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]