Գվատեմալա
.svg)
Գվատեմալա (իսպ.՝ Guatemala) կամ Գվատեմալայի Հանրապետություն (իսպ.՝ República de Guatemala), պետություն Կենտրոնական Ամերիկայում։ Բնակչությամբ ամենամեծն է կենտրոնաամերիկյան պետություններից՝ 13 միլիոն մարդ (2008), որոնցից 41% -ը խառնածիններ (մետիսներ) են և 40% -ը՝ հնդկացիներ։
Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հյուսիսում և արևմուտքում սահմանակցում է Մեքսիկային, հյուսիս - արևելքում սահմանակցում է Բելիզին, արևմուտքում Հոնդուրասին, հարավ- արևելքում Սալվադորին և հարավում Խաղաղ օվկիանոսին։
Կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գվատեմալայի հիմնական կլիմայական գոտին՝ արևադարձային է։ Սակայն հյուսիսում նաև գոյություն ունի լեռնային կլիմա։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գվատեմալան ստացավ անկախություն 1839 թ.-ին։ 1941 թվականի դեկտեմբերին Գվատեմալաիան պատերազմ հայտարարեց Գերմանիային, Իտալիային և ճապոնիային։ 1944 թվականի հունիսին Ուբիկոյի դիկտատուրան տապալվեց, իսկ հոկտտեմբերի 20-ին մայրաքաղաքում բռնկված զինված ապստամբությամբ սկիզբ առավ Գվատեմալյան հեղափոխությունը (1944-1954 թվականներ)։ Իշխանությունը անցավ դեմոկրատական ուժերին։1945 թ.-ին դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատվեցին ԽՍՀՄ-ի հետ։ 1963 թվականին հաստատվեց գնդապետ Է․ Պերալտա Ասուրդիայի ռազմական դիկտատուրան (1963-1966 թվականներ), որը որդեգրեց հակակոմունիզմի քաղաքականությունը։ Հասարակության տարբեր խավերի դժգոհությունը Ասուրդիային հարկադրեց անցկացնել նախագահ ընտրություններ (1966), որոնք հաղթանակ բերեցին կոմունիստական կուսակցության պարագլուխ Խուլիո Սեզար Մենդես Մոնտենեգրոյին։ Նրա կառավարությունն իրագործեց մի շարք դրական միջոցառումներ։ Շոտով Մոնտենեգրոն ընդունեց պրոամերիկյան դիրքորոշում։ 1970 թվականի նախագահական ընտրություններում հաղթանակ տարավ գնդապետ Կառլոս Արանա Օսորիոն, որը շարունակում է նախորդի ներքին ն արտաքին քաղաքականությունը։
Ադմինիստրատիվ բաժանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| № | Դրոշ | Անուն | Տարածք
կմ² |
Բնակչություն,
(2002) |
Մունիցիպ. |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | 
|
Ալտա-Վերապաս | 8686 | 776 246 | 17 |
| 2 | 
|
Բախա-Վերապաս | 3124 | 215 915 | 8 |
| 3 | 
|
Չիմալտենանգո | 1979 | 446 133 | 16 |
| 4 | .png){kind=small}
|
Չիկիմուլա | 2376 | 302 485 | 11 |
| 5 | 
|
Էլ-Պետեն | 35 854 | 366 735 | 12 |
| 6 | 
|
Էլ-Պրոգրեսո | 1922 | 139 490 | 8 |
| 7 | .png){kind=small}
|
Էլ-Կիչե | 8378 | 655 510 | 21 |
| 8 | 
|
Էսկուինտլա | 4384 | 538 746 | 13 |
| 9 | 
|
Գվատեմալա | 2126 | 2 541 581 | 17 |
| 10 | 
|
Ուեուետենանգո | 7401 | 846 544 | 32 |
| 11 | .png){kind=small}
|
Իզսաբալ | 9038 | 314 306 | 5 |
| 12 | 
|
Խալապա | 2063 | 242 926 | 7 |
| 13 | 
|
Խուտյապա | 3219 | 389 085 | 17 |
| 14 | 
|
Կեսալտենագո | 1951 | 624 716 | 24 |
| 15 | 
|
Ռետալուլեյ | 1856 | 241 411 | 9 |
| 16 | 
|
Սակատեպեկես | 465 | 248 019 | 16 |
| 17 | 
|
Սան-Մարկոս | 3791 | 794 951 | 28 |
| 18 | .png){kind=small}
|
Սանտաա-Ռոսա | 2955 | 301 370 | 14 |
| 19 | 
|
Սոլոլա | 1061 | 307 661 | 19 |
| 20 | .png){kind=small}
|
Սուչպեկես | 2510 | 403 945 | 20 |
| 21 | 
|
Տոտոնիկապան | 1061 | 339 254 | 8 |
| 22 | .png){kind=small}
|
Սակապա | 2690 | 200 167 | 10 |
Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գվատեմալայի բնակչության 59,6 տոկոսը կազմում են իսպանալեզու գվատեմալացիները, այդ թվում ՝ 44,8 տոկոսը ՝ մետիսները (լադինո), 16,8 տոկոսը ՝ "Սպիտակները" (կրեոլներ)։ Հնդիկները հիմնականում պատկանում են Մայա խմբին (35,9%), նաև կիչե (14,2 %), Մամա (5,5 %), կաքչիկելի (4,8 %), կեքչի (3,9 %), հանգիստ (1,4 %), կանհոբալի (1,2 %), խակալտեկի (1,1 %), ցուտուխիլի (0,9 %), իշիլի (0,7 %), չուխի (0,5 %), չորտի (0,4 %) և այլն։ Մետիսի Բնակչության հատուկ խումբը կազմում են գարիֆունան (0,2%)։ Գվատեմալայում փոքրամասություն են ամերիկացիները (2,8 %), Վեստ-հնդկական նեգրերը (2,1%), չինացիները (0,2%), Մեծ Բրիտանիայից եկածները (0,1%) և այլն։
2012 թվականի հունիսի 30-ին Վիճակագրության ազգային ինստիտուտի կողմից Գվատեմալայի բնակչությունը գնահատվում է 15 073 375 բնակիչ[5]։ Բնակչության աճը կազմել է 2,44% տարվա ընթացքում[5]։
Ըստ Ազգային հետազոտության կենսապայմանների (ENCOVI) 2011 թվականին գերակշռում են ոչ բնիկ ժողովուրդները, որոնք կազմում են 60,2% բնակչության, բնիկների — 39,8 %[5]: Էլ Պրոգրեսո դեպարտամենտում բնիկ բնակչության մասնաբաժինը պակաս է 1,8 % - ից, Սակապեում 1% - ից պակաս է, Խալապում 0,1% - ից պակաս է[6]։ Կիչեի ազգությունը կազմում է երկրի բնակչության 11,0 տոկոսը եւ Տոտոնիկապան դեպարտամենտում 95,9 տոկոսը։ Կաքչիկելի ազգությունը ՝ բնակչության 7,8%-ը, կեքչին ՝ 8,3% — ը, Մամ ՝ բնակչության 5,2% — ը[6]։ Սոլոլա կիչեի դեպարտամենտում կազմում են 35,3 տոկոս, կակչիկելին ՝ 50,1 տոկոս[6]։ Ալտա-Վերապաս կեքչիի դեպարտամենտում կազմում է բնակչության 79,1 տոկոսը։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 143 // Constitution of Guatemala
- ↑ http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=32&pr.y=7&sy=2015&ey=2022&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=258&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=
- ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/northamerica
- ↑ Human Development Report — United Nations Development Programme, 2022.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Caracterización estadística. República de Guatemala. 2012. Instituto Nacional de Estadística (noviembre de 2013)
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Caracterización. República de Guatemala: Instituto Nacional de Estadística
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Գվատեմալա կատեգորիայում։ |
| ||||||||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 184)։ 
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
