Չադ

جمهورية تشاد Jumhūriyyat Tshād' République du Tchad Չադի Հանրապետություն
Դրոշ
Նշանաբան՝ "Unité, Travail, Progrès"  (Ֆրանսերեն) "Միավորվածություն, Աշխատանք, Զարգացում"
Ազգային օրհներգ՝ "La Tchadienne"
Մայրաքաղաք		Նջամենա 12°06′N, 15°02′E
Ամենամեծ քաղաք		մայրաքաղաք
Պետական լեզուներ		Ֆրանսերեն, Արաբերեն
Կառավարում		Հանրապետություն
-	Նախագահ	Իդրիս Դեբի
-	Վարչապետ	Էմմանուել Նադինգար
Անխակություն		Ֆրանսիաից
-	Հռչակված	Օգոստոսի 11 1960
-	Ջրային (%)	1.9
Բնակչություն
-	2005 նախահաշիվը	10,146,000  (75-րդ)
-	1993 մարդահամարը	6,279,921
ՀՆԱ (ԳՀ)		2005 գնահատում
-	Ընդհանուր	$15.260 միլիոն (128-րդ)
-	Մեկ շնչի հաշվով	$1,519 (163-րդ)
ՄԶՀ (2004)		0.368 (ցածր) (171-րդ)
Դրամական միավոր		Կենրոնական Աֆրիկայի ֆրանկ (XAF)
Ժամային գոտի		WAT (UTC+1)
-	Ամռանը (DST)	չօգտագործվում (UTC+1)
Վերին մակարդակի ազգային դոմենն		.td
Հեռախոսային կոդ		+235

Չադը (արաբերեն՝ تشاد, ֆրանսերեն՝ Tchad) պաշտոնական անվանումը՝ Չադի Հանրապետություն, ցամաքով շրջապատված, կենտրոնական Աֆրիկայում գտնվող երկիր է։ Այն սահմանակցում է Լիբիային՝ հյուսիսից, Սուդանին՝ արևելքից, Կենտրոնական Աֆրիկայի Հանրապետությանը՝ հարավից, Կամերունին և Նիգերիային՝ հարավ-արևմուքից, և Նիգերին՝ արևմուտքից։

Մայրաքաղաքը

Նջամենա(ֆր. Ndjamena, արաբ.إنجامينا‎‎;) Մինչև 1973թ. կոչվել է Ֆորտ-Լամի։ Ընկած է Շարի գետի աջ ափին։ Հիմնադրվել է 1900թ. ին ։

Կլիմա և բնաշխարհ

Երկրի հյուսիսում կլիման արևադարձային անապատային է, տարեկան տեղումները՝ 100–200 (տեղ-տեղ՝ 50-ից պակաս) մմ: Անապատային ուժեղ քամու՝ սամումի ժամանակ փոշին ու ավազը թափանցում են ամենուրեք: Հարավում կլիման հասարակածային մուսսոնային է, գետային ցանցը՝ խիտ: Շարի, Լոգոն, Աուկ, Սալամաթ, Բաթհա գետերն անձրևային սեզոնում հորդանում են, ողողում ընդարձակ տարածություններ և ճահիճներ առաջացնում: Հյուսիսում շատ են ուեդները (ժամանակավոր ջրահոսքերի չոր հովիտներ): Արևմուտքում Չադ լիճն է, որի մակերեսը նույնպես կրում է սեզոնային փոփոխություններ (անձրևային շրջանում երբեմն կրկնակի մեծանում է): Երկրի հյուսիսի բուսածածկույթից զուրկ քարքարոտ անապատները հարավում փոխարինվում են թփուտային ու կիսաթփուտային ավազային անապատներով: Ավելի հարավում տիրապետում են սավաննաները: Կենդանիներից կան փիղ, ռնգեղջյուր, ընձուղտ, առյուծ, ընձառյուծ, գետերում՝ կոկորդիլոս, գետաձի, ավազուտներում՝ օձեր, մողեսներ:

Պատմություն և բնակչություն

Չադի տարածքը բնակեցված է եղել հնագույն ժամանակներից: IX–XIX դարերում գոյություն են ունեցել մի քանի պետություններ: XIX դարի վերջից մինչև 1960 թվական Չադը եղել է Ֆրանսիայի գաղութը, իսկ 1960 թվականի օգոստոսին հռչակել է իր անկախությունը: Չադում բնակվում են 140 տարբեր ժողովուրդներ և ազգություններ: Բնակչության 50 %-ը բագիրմի, մբում, մաբա, միմի, տաբու ժողովուրդներն են: Կան արաբներ, եվրոպական երկրներից ներգաղթածներ: Բնիկները վարում են քոչվոր և կիսաքոչվոր կյանք:

Տնտեսություն

Անապատային տարածքները երկրագործության համար պիտանի չեն: Գյուղատնտեսական հողահանդակները կազմում են երկրի տարածքի միայն 13 %-ը (հիմնականում՝ հարավում): Մշակում են բամբակենի, կորեկ, ցորեն, բրինձ, գետնանուշ, օազիսներում՝ փյունիկյան արմավենի: Զբաղվում են քոչվորական և կիսաքոչվորական անասնապահությամբ:

Արվեստ

Հարուստ է Չադի ժողովրդական արվեստը: Երկրում հայտնաբերվել են VIII–X դարերի Սաո մշակույթի հուշարձաններ՝ բնակավայրերի մնացորդներ, կենցաղային խեցեղեն, մարդկանց և կենդանիների թրծակավե ու բրոնզե արձանիկներ: Զարգացած են ջուլհակությունը, ասեղնագործությունը, կաշեգործությունը, մետաղի մշակումը (զենքեր, պղնձե և բրոնզե զարդեր), բրուտագործությունը: Ուշագրավ է Չադի երաժշտական մշակույթը, որը բնակչության էթնիկ խայտաբղետության հետևանքով խիստ բազմազան է: Ազգային երաժշտական գործիքների մեջ մեծ թիվ են կազմում փայտից, կավից պատրաստված թմբուկները, զանգակները:

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Չադ կատեգորիայում։