Չադ

Անվան այլ կիրառումների համար տես՝ Չադ (այլ կիրառումներ)

جمهورية تشاد Jumhūriyyat Tshād' République du Tchad Չադի Հանրապետություն
Դրոշ
Նշանաբան՝ "Unité, Travail, Progrès"  (Ֆրանսերեն) "Միավորվածություն, Աշխատանք, Զարգացում"
Ազգային օրհներգ՝ "La Tchadienne"
Մայրաքաղաք		Նջամենա 12°06′N, 15°02′E
Ամենամեծ քաղաք		մայրաքաղաք
Պետական լեզուներ		Ֆրանսերեն, Արաբերեն
Կառավարում		Հանրապետություն
-	Նախագահ	Իդրիս Դեբիլ
-	Վարչապետ	Էմմանուել Նադինգար
Անխակություն		Ֆրանսիաից
-	Հռչակված	Օգոստոսի 11 1960
-	Ջրային (%)	1.9
Բնակչություն
-	2005 նախահաշիվը	10,146,000  (75-րդ)
-	1993 մարդահամարը	6,279,921
ՀՆԱ (ԳՀ)		2005 գնահատում
-	Ընդհանուր	$15.260 միլիոն (128-րդ)
-	Մեկ շնչի հաշվով	$1,519 (163-րդ)
ՄԶՀ (2004)		0.368 (ցածր) (171-րդ)
Արժույթ		Կենտրոնական Աֆրիկայի ֆրանկ (XAF)
Ժամային գոտի		WAT (UTC+1)
-	Ամռանը (DST)	չօգտագործվում (UTC+1)
Ազգային դոմեն		.td
Հեռախոսային կոդ		+235

Չադը (արաբերեն՝ تشاد, ֆրանսերեն՝ Tchad) պաշտոնական անվանումը՝ Չադի Հանրապետություն, ցամաքով շրջապատված, կենտրոնական Աֆրիկայում գտնվող երկիր է։ Այն սահմանակցում է Լիբիային՝ հյուսիսից, Սուդանին՝ արևելքից, Կենտրոնական Աֆրիկայի Հանրապետությանը՝ հարավից, Կամերունին և Նիգերիային՝ հարավ-արևմուտքից, և Նիգերին՝ արևմուտքից։

Մայրաքաղաքը

Նջամենա(ֆր. Ndjamena, արաբ.إنجامينا‎‎;) Մինչև 1973 թ. կոչվել է Ֆորտ-Լամի։ Ընկած է Շարի գետի աջ ափին։ Հիմնադրվել է 1900 թ. ին։

Կլիմա և բնաշխարհ

Երկրի հյուսիսում կլիման արևադարձային անապատային է, տարեկան տեղումները՝ 100–200 (տեղ-տեղ՝ 50-ից պակաս) մմ։ Անապատային ուժեղ քամու՝ սամումի ժամանակ փոշին ու ավազը թափանցում են ամենուրեք։ Հարավում կլիման հասարակածային մուսսոնային է, գետային ցանցը՝ խիտ։ Շարի, Լոգոն, Աուկ, Սալամաթ, Բաթհա գետերն անձրևային սեզոնում հորդանում են, ողողում ընդարձակ տարածություններ և ճահիճներ առաջացնում։ Հյուսիսում շատ են ուեդները (ժամանակավոր ջրահոսքերի չոր հովիտներ)։ Արևմուտքում Չադ լիճն է, որի մակերեսը նույնպես կրում է սեզոնային փոփոխություններ (անձրևային շրջանում երբեմն կրկնակի մեծանում է)։ Երկրի հյուսիսի բուսածածկույթից զուրկ քարքարոտ անապատները հարավում փոխարինվում են թփուտային ու կիսաթփուտային ավազային անապատներով։ Ավելի հարավում տիրապետում են սավաննաները։ Կենդանիներից կան փիղ, ռնգեղջյուր, ընձուղտ, առյուծ, ընձառյուծ, գետերում՝ կոկորդիլոս, գետաձի, ավազուտներում՝ օձեր, մողեսներ։

Պատմություն և բնակչություն

Չադի տարածքը բնակեցված է եղել հնագույն ժամանակներից։ IX–XIX դարերում գոյություն են ունեցել մի քանի պետություններ։ XIX դարի վերջից մինչև 1960 թվական Չադը եղել է Ֆրանսիայի գաղութը, իսկ 1960 թվականի օգոստոսին հռչակել է իր անկախությունը։ Չադում բնակվում են 140 տարբեր ժողովուրդներ և ազգություններ։ Բնակչության 50 %-ը բագիրմի, մբում, մաբա, միմի, տաբու ժողովուրդներն են։ Կան արաբներ, եվրոպական երկրներից ներգաղթածներ։ Բնիկները վարում են քոչվոր և կիսաքոչվոր կյանք։

Տնտեսություն

Անապատային տարածքները երկրագործության համար պիտանի չեն։ Գյուղատնտեսական հողահանդակները կազմում են երկրի տարածքի միայն 13 %-ը (հիմնականում՝ հարավում)։ Մշակում են բամբակենի, կորեկ, ցորեն, բրինձ, գետնանուշ, օազիսներում՝ փյունիկյան արմավենի։ Զբաղվում են քոչվորական և կիսաքոչվորական անասնապահությամբ։

Արվեստ

Հարուստ է Չադի ժողովրդական արվեստը։ Երկրում հայտնաբերվել են VIII–X դարերի Սաո մշակույթի հուշարձաններ՝ բնակավայրերի մնացորդներ, կենցաղային խեցեղեն, մարդկանց և կենդանիների թրծակավե ու բրոնզե արձանիկներ։ Զարգացած են ջուլհակությունը, ասեղնագործությունը, կաշեգործությունը, մետաղի մշակումը (զենքեր, պղնձե և բրոնզե զարդեր), բրուտագործությունը։ Ուշագրավ է Չադի երաժշտական մշակույթը, որը բնակչության էթնիկ խայտաբղետության հետևանքով խիստ բազմազան է։ Ազգային երաժշտական գործիքների մեջ մեծ թիվ են կազմում փայտից, կավից պատրաստված թմբուկները, զանգակները։

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Չադ կատեգորիայում։