Իդրիս Դեբի Իտնո

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Իդրիս Դեբի Իտնո
 
Կուսակցություն՝ Patriotic Salvation Movement?
Կրթություն՝ Institut aéronautique et école de pilotage Amaury de la Grange?
Մասնագիտություն՝ քաղաքական գործիչ և ռազմական գործիչ
Ազգություն Zaghawa people?
Դավանանք իսլամ
Ծննդյան օր հունիսի 18, 1952(1952-06-18)
Ծննդավայր Fada, French Chad, French Equatorial Africa
Վախճանի օր ապրիլի 20, 2021(2021-04-20)[1][2] (68 տարեկան)
Վախճանի վայր Նջամենա, Չադ
Թաղված Amdjarass
Քաղաքացիություն  Չադ
Ամուսին Hinda Deby Itno?
Զավակներ Brahim Déby? և Մահամաթ Դեբի
 
Ինքնագիր Изображение автографа
 
Պարգևներ
Երախտագիտության շքանշան, Բենինի ազգային շքանշանի Մեծ խաչի ասպետ, Չադի ազգային շքանշան և Ordre international des Palmes académiques du CAMES

Իդրիս Դեբի Իտնո (ֆր.՝ Idriss Déby Itno, հունիսի 18, 1952(1952-06-18), Fada, French Chad, French Equatorial Africa - ապրիլի 20, 2021(2021-04-20)[1][2], Նջամենա, Չադ), Չադի պետական, քաղաքական և զինվորական գործիչ, 1990 թվականի դեկտեմբերի 2-ից 4-ը Փրկություն հայրենասիրական շարժման նախագահ, 1990 թվականից Չադի նախագահ։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բանակային կարիերա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իդրիս Դեբին ծնվել է 1952 թվականի հունվարի 26-ին Ֆադայում՝ Չադի հյուսիս-արևելքում։ Էթնիկ ծագումով զագավա է[3]։ Դեբին զինվորական ծառայության է անցել, 1976 թվականին նա դասընթացներ է անցել Ֆրանսիայում և ստացել է օդաչուի դիպլոմ[4], իսկ 1978 թվականին վերադարձել է Չադ, որտեղ ընթանում էր առաջին քաղաքացիական պատերազմը[3]։ Ուշացումով նա միացել է «Հյուսիսի զինված ուժեր» ապստամբ խմբին՝ Խիսսեն Խաբրեի գլխավորությամբ։ 1982 թվականին նա օգնել է Խիսսեն Խաբրեին տապալել նախագահ Գուկունի Ուետդեյին[5]։

1989 թվականի ապրիլին Դեբին մեղադրվել է Խաբրեի կառավարության տապալման նպատակի համար[3], որից հետո փախել է Լիբիա, հետո՝ Սուդան, որտեղ 1990 թվականի ապրիլին ստեղծել է Փրկություն հայրենասիրական շարժումը[4]։ Խմբի կազմավորումից հետո Դեբին իր կողմնակիցների հետ հարձակումներ են իրականացրել Խաբրեի զորքերի վրա՝ Սուդանի Դարֆուր շրջանում գտնվող իրենց ռազմաբազայից[3]։ 1990 թվականի նոյեմբերի 30-ին Դեբիի զորքի կողմից Աբեշե քաղաքը գրավելուց հետո Խաբրեն և իր շրջապատը լքել են մայրաքաղաքը[6]։ և դեկտեմբերի 1-ին Իդրիս Դեբիի ղեկավարությամբ գործող ջոկատները մտել են Նջամենա։

ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբաման և առաջին տիկին Միշել Օբաման ողջունում են Չադի նախագահ Իդրիս Դեբի Իտնոյին և նրա տիկին Հինդա Դեբի Իտոյին, Սպիտակ տուն, ԱՄՆ-Աֆրիկայի առաջնորդների գագաթնաժողով

Պետության ղեկավար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1996 թվականի հուլիսի 3-ին երկրում տեղի են ունեցել նախագահական ընտրությունների երկրորդ փուլը, որտեղ հաղթել է Իդրիս Դեբին՝ հավաքելով ձայների 71,59 %[7]։

Երկրորդ քաղաքացիական պատերազմը Չադում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախագահական ընտրությունների շեմին Ժողովրդավարական փոփոխությունների միացյալ ճակատը ապրիլի սկզբից սկսել է շարժում երկրի խորքից և 2006 թվականի ապրիլի 13-ին փորձել են գրավել Նջամենան և տապալել նախագահին, սակայն կռիվների ընթացքում կառավարական ուժերը կարողացել են հետ մղել հարձակումը[8]։ Մայիսի 3-ին տեղի ունեցած նախագահական ընտրությունների ժամանակ Դեբին վերընտրվել է՝ հավաքելով ձայների 64,67 %[7]։

2007 թվականի ամռանն ու աշնանը Լիբիայի միջնորդությամբ Տրիպոլիում լայնամասշտաբ խաղաղ բանակցություններ են ընթացել Չադի կառավարության և ապստամբ չորս հիմնական խմբավորումների՝ (UFDD, UFDD-F, RFC, CNT) միջև։ Բանակցությունների արդյունքում նույն թվականի հոկտեմբերի 25-ին Սիրտում խաղաղ համաձայնագիր է ստորագրվել՝ Իդրիս Դեբիի, Լիբիայի առաջնորդ Մուամմար Կադդաֆիի և Սուդանի նախագահ Օմար ալ-Բաշիրի ներկայությամբ։ Որպես համաձայնագրի մաս՝ ընդդիմադիրները և կառավարությունը որոշել են անհապաղ դադարեցնել կրակը, համընդհանուր համաներում իրականացնել, իրավունք տալ ապստամբներին՝ միանալու զինվորներին և ստեղծել քաղաքական կուսակցություններ[9][10]։ Սակայն նոյեմբերին համաձայնագիրը խախտվել է և երկրում նորից զինված գործողություններ են բռնկվել։ 2008 թվականի հունվարի վերջին ապստամբները շարժվել են մայրաքաղաք։ Փետրվարի 2-ին նրանց ջոկատները մտել են Նջամենա՝ դաժան մարտեր բռնվելով կառավարական զորքերի հետ։ Երկու օր կռվելուց հետո նրանք նահանջել են քաղաքի ծայրամասեր։ Փետրվարի 6-ին Դեբին հանդես է եկել մամուլի ասուլիսով՝ հայտնելով հակառակորդի կործանման մասին[11], և Սուդանին մեղադրել է ապստամբներին աջակցելու համար։ Փետրվարի 14-ին նա երկրում արտակարգ դրություն է մտցրել՝ 15 օր ժամկետով[12]։

2009 թվականի հունվարին ութ ապստամբ խմբավորումներ միավորվել են «Դիմադրության ուժերի միություն» խմբավորման մեջ՝ Իդրիս Դեբիի տապալման նպատակով[13]։

2011 թվականի ապրիլի 25-ին երկրում տեղի են ունեցել հերթական նախագահական ընտրությունները, որտեղ Դեբին նորից վերընտրվել է՝ հավաքելով ձայների 83,59%[7]։

2016 թվականի ապրիլի 22-ին Դեբին հաղթել է Չադի նախագահական ընտրություններում և սկսել է նախագահի պաշտոնում աֆրիկյան պետության կառավարման հինգերորդ ժամկետը։ Ապրիլի 10-ի ընտրություններին Դեբին ստացել է ձայների 61,5%[14]։

Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իդրիս Դեբիի տղաներից մեկը՝ Բրահիմը սպանվել է 2007 թվականի հուլիսի 2-ին՝ իր Փարիզի արվարձանում գտնվող Կուրբևուա քաղաքի իր տան ավտոկայանատեղիում[15][16]։

Զարմիկ Աբդալլա Մոհամադ Ալին 2003 թվականի հունիսից մինչև 2005 թվականի փետրվարը հանդիսացել է երկրի վարչապետը[17]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 1,2 تشاد تعلن مقتل رئيسها إدريس ديبي الذي فاز أمس بولاية رئاسية سادسةRT Arabic, 2021.
  2. 2,0 2,1 2,2 Chad President Idriss Deby dies on frontlines, army spokesman saysReuters, 2021.
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 «Idriss Déby» (անգլերեն). Encyclopædia Britannica.
  4. 4,0 4,1 Екатерина Адамова, Кирилл Новиков, Антон Парыгин, Максим Сухманский, Анна Черникова (01.09.2003). «Все мировые лидеры». Журнал «Власть».{{cite news}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  5. «Chad country profile» (անգլերեն). BBC News. 2011 թ․ մայիսի 12.
  6. CHAD: Idriss Deby, a president under siege, IRIN, 19 April 2006
  7. 7,0 7,1 7,2 «Elections in Chad» (անգլերեն). AFRICAN ELECTIONS DATABASE.
  8. «Чад кромешный» (ռուսերեն). Газета "Коммерсантъ". 14.04.2006.
  9. «Echo effects: Chadian instability and the Darfur conflict», Sudan Issue Brief 9, Small Arms Survey, февраль 2008 года.
  10. «Ливия способствовала мирному договору в Чаде», BBC News, 26 октября 2008 года.
  11. «Chad's leader says government 'in total control'». Associated Press (MSNBC). 6 февраля 2008 года. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 15-05-2011-ին.
  12. «Президент Чада объявил в стране чрезвычайное положение» (ռուսերեն). "Лента.Ру". 15.02.2008.
  13. «Повстанцы Чада объединились для свержения президента Идриса Деби» (ռուսերեն). "Лента.Ру". 19.01.2009.
  14. Президента Чада переизбрали на пятый срок
  15. «В Париже убит сын президента Чада» (ռուսերեն). NEWSru.com. 2 июля 2007 г.(չաշխատող հղում)
  16. «В пригороде Парижа убит сын президента Чада» (ռուսերեն). "Лента.Ру". 02.07.2007.
  17. «Президенты с самым большим стажем и их семьи. Топ-10». Газета «Коммерсантъ». 02.03.2005.