Վրթանես Փափազյան
| Վրթանես Փափազյան |
|
|---|---|
|
|
| Ծնվել է | ապրիլի 12, 1866 |
| Ծննդավայր | Վան, Վան, Թուրքիա |
| Մահացել է | ապրիլի 26, 1920 (54 տարեկանում) |
| Մահվան վայր | Երևան, Ռուսական կայսրություն |
| Ազգություն | հայ |
| Կրթություն | Ժնևի համալսարան |
| Մասնագիտություն | պատմաբան, արձակագիր և գրող |
| Vrtanes Papazian Վիքիպահեստում | |
Վրթանես Մեսրոպի Փափազյան (ապրիլի 12, 1866, Վան, Վան, Թուրքիա - ապրիլի 26, 1920, Երևան, Ռուսական կայսրություն), հայ մտավորական, գրող, հասարակական-քաղաքական-մշակութային գործիչ, գրաքննադատ, խմբագիր, գրականության պատմաբան, ուսուցիչ և թարգմանիչ։
Մեսրոպ Փափազյանի որդին է։
Բովանդակություն
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1868 թվականին ծնողների հետ տեղափոխվել է Ագուլիս, որտեղ և ստացել է նախնական կրթությունը։ Սովորել է Թավրիզի Արամյան դպրոցում (1875-1878), Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանում (1878-1879), ավարտել Ժնևի համալսարանի գրականության և հասարակական գիտությունների բաժինը (1894)։ Երկար տարիներ ուսուցիչ է եղել Վանում, Թիֆլիսում, Թեհրանում, Շուշիում, Բուխարեստում, Բուրսայում և այլն։ Խմբագրել է «Կռիվ» (1894), «Շավիղ» (1894-1896), «Ղարաբաղ» (1911-1912) թերթերը, հանդես եկել հոդվածներով և թղթակցություններով։ 1887-1889 թվականներին, Կարինում ուսուցիչ եղած տարիներին, կապեր է հաստատել ընդհատակյա հայ հայրենասիրական խմբակի հետ, ճանապարհորդել Արևմտյան Հայաստանում, 1889 թվականին հոդվածաշարով թղթակցել «Մշակին» («Նամակներ թուրքաց Հայաստանից»)։
1889 թվականից մամուլում սկսվել է արևմտահայության կյանքն արտացոլող Փափազյանի պատմվածք պատկերների շարքի տպագրությունը, որը հետագայում լույս է տեսել երկու գրքով («Պատկերներ թիւրքահայոց կեանքից», 1891. «Պատմուածքներ թուրքահայերի կեանքից», 1904)։ Այդ գործերում պատկերել է թուրքերի, քրդերի դեմ արևմտահայության պայքարի ողբերգ, դրվագներ, ստեղծել անվեհեր անհատների կերպարներ («Խերան», «Կայծակ», «Թեթև հաճույքներ», «Մեռնողները բարևում են ձեզ» և այլն)։ «Էմմա» (1895, հրտ.՝ 1901) վեպում և «Հաջի բեկ» (1906) վիպակում Փափազյանը քննադատել է ազգային կուսակցություններին։
Ազգային կյանքի զանազան խնդիրներ արծարծելուց բացի, Փափազյանը ուշադրությունը սևեռել է նաև «հանրամարդկային վշտերի» վրա, հայ ժողովրդի սոցիալ-քաղաքական ծանր վիճակը դիտել որպես համամարդկային մեծ անարդարությունների բաղկացուցիչ մաս։ Այդ գաղափարը նա մարմնավորել է այլաբանական զրույցներում։ «Մարդագայլը» (1891) զրույցում ուտոպիզմի դիրքերից պաշտպանել է մարդկանց աշխատանքային, նյութական, իրավական հավասարության գաղափարը («Լուր դա լուր», 1894, «Կլոր աստուածներ», 1898)։
XX դարի սկզբին հանգել է դասակարգային պայքարի գաղափարին («Վիշապ», 1903)։ Հրապարակախոսական հոդվածներում և գեղագիտական գործերում («Անտառը շարժւում է», 1905, «Զարթնել Է առիւծը», 1905, «Ծով», 1909) պատկերել է բռնակալության դեմ ոտքի ելած ժողովրդական զանգվածների ուժն ու վճռականությունը։
Փափազյանը մեծ դեր է կատարել հայ դրամատուրգիայի զարգացման գործում։ Իր դրամաներում («Արշալոյս», 1905, «Հոսանք», 1902, հրտ.՝ 1905, «Ժայռ», 1907, «Այծեմնիկ», 1915, հրտ.՝ 1959, «Հայրենիքի համար», 1916, հրտ.՝ 1959) պատմական և արդիական նյութի հիման վրա առաջ է քաշել ազգային-ազատագրական և ազատախոհական գաղափարներ։ Անդրադարձել է տարբեր ժողովուրդների բանահյուսությանը, պատմությանը։ «Հայ բոշաներ» (1899) ազգագրական ուսումնասիրության համար ընտրվել է Մոսկվայի կայսեր, ազգագրական ընկերության անդամ (1900)։ Հանդես է եկել հայկական, ռուսական և համաշխարհային գրականությանը նվիրված քննադատական հոդվածներով, պաշտպանել ռեալիզմի սկզբունքները։ Նա առաջինն է ստեղծել հայ գրականության ամբողջական պատմությունը («Պատմութիւն հայոց գրականութեան այթ սկզբից մինչեւ մեր օրերը», 1910)։ Հայերեն է թարգմանել Մ. Սալտիկով-Շչեդրինի, Լ. Տոլստոյի, Ա. Դոդեի, Ֆ. Նիցշեի և այլոց ստեղծագործություններից։ Գրել է աշխատություններ՝ նվիրված ընդհանուր քաղաքակրթությանը, արվեստներին, գրական ուղղությունների պատմությանը, լեզվաբանությանը։ Ազատախոհ գաղափարներ քարոզելու համար Փափազյանը հետապնդվել է ռուսական կառավարության կողմից, իսկ ագգային-ազատագրական հայացքների համար Թուրքիայում նրա նկատմամբ հեռակա մահվան վճիռ է կայացվել։ Վրթանես Փափազյանը մահացել է 1920 թվականի ապրիլի 26-ին Երևանում[1]։
Երևանում և հանրապետության այլ քաղաքներում Փափազյանի անունով կոչվել են փողոցներ, դպրոց[2]։
Երկեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Պարսկական զրոյցներ / Վ. Փափազեանց. 1890:
- Պատկերներ թիւրքահայոց կեանքից։ [Պատմվածքներ] ։ հ. / Վ. Փափազեանց; Հրատ. Աբել Ապրեսեանցի. 1891, 328 էջ:
- Տուրիստի յիշողութիւններ։ (Պատմուածքներ, պատկերներ և այլն) / Վ. Փափազեանց. 1895:
- Homo homini lupus ։ (Մարդը մարդուն գայլ ) ։ Զրոյց, քրքիջներ, արևելեան ազատ բանաստեղծութիւններ / Վարդգէս (Վ. Փափազեան). 1898:
- Պատմուածքներ, Թիֆլիս, 1901, 120 էջ:
- Էմմա։ Վէպ ժամանակակից բարքերից / Վ. Փափազեան. 1901, 282 էջ:
- Ասի, Թիֆլիզ, 1903, 136 էջ:
- Պատմուածքներ թիւրքահայերի կեանքից, Թիֆլիս, 1904, 320 էջ:
- Ազէրֆեզա, Թիֆլիս, 1905, 133 էջ:
- Հաջի բէգ (հայ յեղափոխական կեանքից), Կ. Պոլիս, 1909, 132 էջ:
- Պատմութիւն հայ գրականութեան, Թիֆլիս, 1910, 160 էջ:
- Զրոյցներ, Շուշի, 1911, 230 էջ:
- Պատկերներ գիւղից, Թիֆլիս, 1913, 273 էջ:
- Պատմութիւն հայ գրականութեան, Կ. Պոլիս, 1914, 175 էջ:
- Պատմութիւն հայ գրականութեան, ա. տ., 1931, 128 էջ:
- Ընտիր յերկեր, գիրք 1–2, Յերեւան, 1939–1940:
- Զրույցներ, Երևան, 1957, 120 էջ:
- Երկերի ժողովածու, հատ. 1–5, Երևան, 1958–1959:
- Հաջի բէգ (հայ յեղափոխական կեանքից), Պէյրութ, 1961, 144 էջ:
- Երկերի ժողովածու, հատ. 1–3, Երևան, 1972–1973:
- Երկեր, Երևան, 1981, 180 էջ:
- Կորսված արդարություն (Պատմվածքներ), Երևան, 1982, 511 էջ:
- Ժայռ, Երևան, 1985:
- Երկեր, Երևան, 1987, 696 էջ:
- Վանա կատուն (Պատմվածքներ և զրույցներ), Երևան, 1988, 224 էջ:
Գրականություն Փափազյանի մասին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Օհանյան, Աշոտ Կարապետի. Վրթանես Փափազյան / Ա.Կ. Օհանյան ; ՀՍՍՀ ԳԱ. Մ. Աբեղյանի անվ. գրակ. ին-տ. 1976
- Նանումյան, Ռուզան Պավելի. Վրթանես Փափազյան։ Կյանքը և ստեղծագործությունը / Ռ.Պ. Նանումյան; Խմբ.՝ Ա. Հունանյան. 1956
- Արսեն Տերտերյան, Հայոց նոր գրականության պատմություն։ 19-20-րդ դդ. (սղագրված դասախոսություններ ձեռագրի իրավունքով), պրակ 1, Վ. Փափազյան, Երևան, Երևանի համալսարանի հրատարակչություն, 1938, 61 էջ։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
|
|
