Jump to content

Մետաքսե

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Մետաքսե
Ծննդյան անունՄետաքսե Սերոբի Պողոսյան
Ծնվել էդեկտեմբերի 23, 1926(1926-12-23)
ԾննդավայրԱրթիկ
Վախճանվել էօգոստոսի 10, 2014(2014-08-10) (87 տարեկան)
Վախճանի վայրԵրևան, Հայաստան
Մասնագիտությունհասարակական գործիչ, բանաստեղծուհի, արձակագիր, գրող և թարգմանչուհի
Քաղաքացիություն ԽՍՀՄ և  Հայաստան
ԿրթությունՀայկական պետական մանկավարժական համալսարան (1952) և Մաքսիմ Գորկու անվան գրականության ինստիտուտ (1958)
ԱնդամակցությունՀԳՄ
ԿուսակցությունԽՄԿԿ
Պարգևներ
ԶավակներԼիլիթ
Մետաքսե Վիքիքաղվածքում
 Metakse Վիքիպահեստում

Մետաքսե (Մետաքսե Սերոբի Պողոսյան, դեկտեմբերի 23, 1926(1926-12-23), Արթիկ - օգոստոսի 10, 2014(2014-08-10), Երևան, Հայաստան), ճանաչված հայ բանաստեղծուհի, գրող, թարգմանիչ և հասարակական գործիչ, Հայաստանի գրողների միության անդամ 1963 թվականից, Արցախյան շարժման ակտիվ մասնակից։ ԽՄԿԿ անդամ 1948 թվականից։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մետաքսեն ծնվել է 1926 թվականին Արթիկի շրջանի Եգանլար գյուղում (այժմ՝ Հայաստանի Շիրակի մարզի Արևշատ գյուղ)։ Վաղ տարիքում որբացել է և մեծացել է Գյումրու մանկատանը։ 1952 թվականին ավարտել է Երևանի Խաչատուր Աբովյանի անվան պետական մանկավարժական ինստիտուտը, 1958 թվականին՝ ԽՍՀՄ Գրողների միությանը կից Մոսկվայի Գորկու անվան գրականության ինստիտուտը[1]։

Որպես նավաստի աշխատել է «Լիպեցկ» շոգենավում, որով եղել է Եգիպտոսում և Ալբանիայում։ 1963 թվականից եղել է Հայաստանի գրողների միության անդամ, 1989-1991 թվականներին՝ Հայաստանի Մայրության հիմնադրամի փոխնախագահը։ 1992-1995 թվականներին Հայաստանի գրողների միությունում ստեղծել է Արցախի ազատամարտիկներին օգնող հանձնախումբը և եղել է արցախյան պատերազմում զինվորների աջակցության հանձնաժողովի նախագահը։ 1981 թվականին Մետաքսեի միջնորդությամբ ու ջանքերով Արևշատում կառուցվել է մշակույթի տուն, 2001 թվականին վերակառուցվել է գյուղի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին, որտեղ բանաստեղխուհին ոչ միայն կազմակերպչական աշխատանքներ է կատարել, այլ նամակով դիմել է Գարեգին երկրորդ կաթողիկոսին՝ եկեղեցու շինարարությունն ավարտին հասցնելու համար։ 1988 թվականի Սպիտակի երկրաշարժի տարիներին Մետաքսեն եղել է Հայաստանի մայրության հիմնադրամի փոխնախագահ և մեծ աշխատանք է կատարել աղետի գոտում։ Գյումրիում և Սպիտակաում օգնություն է կազմակերպել միակողմանի և երկկողմանի որբերի համար։ 2006 թվականին Շիրակի մարզի Արևշատ գյուղի դպրոցն անվանակոչվել է Մետաքսեի անունով (Հայաստանի Շիրակի մարզպետի 2005 թվականի դեկտեմբերի 14-ի թիվ 202 որոշում)։

Կազմել է Դափնեպսակ Չարենցին բանաստեղծությունների ժողովածուն (առաջաբանը՝ Արփենիկ Չարենցի, ՀԳՄ, 2011)։

Արցախյան ազատամարտի տարիներին Մետաքսեն ստեղծել է ՀԳՄ Արցախի ազատամարտիկներին օգնող հանձնախումբը[2]։

Մետաքսեն «Լիպեցկ» շոգենավում
Մետաքսեն դստեր՝ Լիլիթի հետ
Մետաքսեն օգնություն է ուղարկում Արցախյան պատերազմի մարտիկներին

Ստեղծագործական ուղի

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մետաքսեն երեք տասնյակից ավելի գրքերի հեղինակ է, որոնցից են՝ «Զգույշ, սիրտ է», «Սերը հավատ է». «Արցունքները չեն ծերանում», «Հազար ու մի սեր», «Երբ ես գալու, Տեր» և 1995 թվականին հրատարակել է «Շամիրամ» պոեմը։ Մանկական գրքերից են «Մաքրասեր Լիլիթը», «Լիլիթը և բադիկները», «Աչիկի և Վաչիկի զրույցը», «Ճստիկը» գրքերը։ Մոսկվայում հրատարակվել է ռուսերեն «Ճակատագիր», «Կյանքի գրկում», «Հազար ու մի սեր» գրքերը[3]։

Մետաքսեի հուշատախտակը Երևանի Տիգրան Մեծ պողոտայում

Մետաքսեն թարգմանվել է անգլերեն, գերմաներեն, իսպաներեն, իտալերեն, չեխերեն, մակեդոներեն, լեհերեն, բուլղարերեն, ռուսերեն, սերբերեն և ուրիշ լեզուներով։ Մետաքեն թարգմանել է ռուս բանաստեղծուհի Բելլա Ախմադուլինայի «Բանաստեղծություններ», սլովակ Միրոսլավ Վալեկի «Հեռավոր հանդիպում», ռումին դասական Թուդոր Արգեզիի «Խորհրդավոր սաղմոս» բանաստեղծական գրքերը և մակեդոնացի Սլավկա Մանևայի «Ջիջի» մանկական պատմվածքների գիրքը։ Նա, որպես պատվիրակ մասնակցել է պոեզիայի միջազգային մի շարք փառատոների և իր ստեղծագործություններով բարձր է պահել հայ պոեզիայի հռչակը։

1985 թվականին ԽՍՀՄ գրողների պատվիրակության կազմում Մետաքսեն եղել է Իտալիայում և Սիրակուզա քաղաքի «Լացող Տիրամայր» հյուրանոցում, արժանացել է Աստծո տեսիլքին, որը ներշնչել է բանաստեղծուհուն Հայաստան վերադառնալուց հետո գրելու «Ամենափրկիչ», «Հովհաննես Մկրտիչ» և «Աստծո տեսիլք» պոեմները, որոնք առանձին գրքերով հրատարակվել են հայերեն և անգլերեն լեզուներով։ 2003 թվականին Մետաքսեն այդ պոեմներն ուղարկել է Վատիկան, Հռոմի Պապ Հովհաննես Պողոս Երկրորդին նամակում՝ պատմելով Սիրակուզայի տեսիլքը։ Պատասխան նամակում Հռոմի Պապը գրել է, որ իր աղոթքների մեջ հիշելու է բանաստեղծուհու անունը և «Աստծո օրհնանքները շռայլորեն ցողում է նրա վրա»[4]։

1990 թվականին Նյու Յորքում հրատարակված «Բոլոր դարերի ու ժամանակների բանաստեղծուհիները սիրո մասին» հատընտիրում տեղ է գտել Մետաքսեի «Գաղտնիք չի մնում» բանաստեղությունը։ 3000 հեղինակներից ընտրվել է 197 անուն, որոնցից 14-ը բանաստեղծուհիներ են, որոնց անունները զետեղվել են գրքի կազմին, այդ թվում՝ Սաֆո, Աննա Ախմատովա, Էմիլի Դիքինսոն, Մետաքսե[5]։ Գրքի առաջաբանում գրող, հրատարակիչ Ուենդի Մըլֆորդը գրել է.

Մետաքսեի բանաստեղծությունը ընդհանրացնող մեծ ուժ ունի[5]։
- Ուենդի Մըլֆորդ

2017 թվականին Շիրակի մարզի Արևշատի դպրոցում որպես մարզային փաատոն՝ մարզպետարանի աջակցությամբ և հովանաավորությամբ կայացել է Մետաքսեի «պոեզիայի օրեր» փառատոնը, որը տեղի է ունենում ամեն տարի։ Մասնակիցները պարգևատրվում են դպրոցի տնօրինության կողմից Մետաքսեի լուսանկարով ստեղծված պատվոգրով, շնորհակալագրով և կրծքանշանով։

Մեաքսեն վախճանվել է 2014 թվականի օգոստոսի 10-ին, Երևանում[6]։ Մետաքսեի մահվան կապակցությամբ Հայաստանի վարչապետի որոշմամբ ստեղծվել է թաղման կառավարական հանձնաժողով[7]։ Թաղված է Երևանի քաղաքային պանթեոնում։

  • ՀՀ ՊՆ ոսկե և «Զորավար Անդրանիկ» մեդալներ, 1998։
  • Արցախի ազատագրման գործում ունեցած ավանդի համար ոսկե մեդալ, 2004։
  • Արցախի «Մայրական երախտագիտություն» մեդալ, 2004։
  • Երկրապահ հուշամեդալ, 2006։
  • Սպարապետ Վազգեն Սարգսյան շքանշան, 2007։
  • Զորավար Անդրնաիկ մեծադիր մեդալ, 2007։
  • ՀԳՄ գրական վաստակի համար մեդալ, 2007։
  • Մովսես Խորենացու մեդալ, 2008։
  • Սուրբ Սահակ-Սուրբ Մեսրոպ շքանշան, 2011։

Երկերի մատենագիտություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Ջահելություն, Երևան, 1957, 58 էջ։
  • Կնոջ սիրտ, Երևան, 1960, 114 էջ։
  • Ուրիշի արցունքները, Երևան, 1963, 96 էջ։
  • Նվիրում, Երևան, 1968, 157 էջ։
  • Զգույշ, սիրտ է, Երևան, 1974, 184 էջ։
  • Սերը հավատ է, Երևան, 1977, 152 էջ։
  • Հազար ու մի սեր, Երևան, 1981, 316 էջ։
  • Սիրո թալիսման, Երևան, 1983, 160 էջ։
  • Լեռները լալիս են գարնանը, Երևան, 1987, 176 էջ։
  • Արցունքները չեն ծերանում, Երևան, 1989, 464 էջ։
  • Շամիրամ, պոեմ, 1995։
  • Հովհաննես Շիրազը իմ հուշերում, Երևան, 2002, 192 էջ։
  • Ամենափրկիչ (պոեմ), Երևան, 2003, 224 էջ։
  • Ե՞րբ ես գալու, Տեր, Երևան, 2003, 252 էջ։
  • Հովհաննես Մկրտիչ (պոեմ), Երևան, 2003, 85 էջ։
  • Պարույր Սևակը իմ կյանքում, Երևան, 2004, 193 էջ։
  • Զրույց աշխարհի հետ, Երևան, 2007, 464 էջ։
  • Ճակատագրական կին, 2007։
  • Սերս ծոցիս մեջ մնաց, Երևան, 2009, 480 էջ։
  • Մենք ենք ու մենք, Երևան, 2011, 456 էջ։

Մանկական ստեղծագործություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Մաքրասեր Լիլիթը, 1964։
  • Լիլիթը և բադիկները, 1977։
  • Աչիկի ու Վաչիկի զրույցը, 2006։
  • Ճստիկը, 2010։
  • Ծառ չկտրենք (մանկական բանաստեղծություններ), Երևան, 2013, 96 էջ։

Ռուսերեն հրատարակություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Ճակատագիր, 1060։
  • Կյանքի գրկում, 1976։
  • Հազար ու մի սեր, 1986։

Թարգմանություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս հեղինակի կատարած թարգմանությունների ցանկը կարող եք որոնել «Թարգմանչաց արվեստ» շտեմարանի «Թարգմանիչներ» բաժնում
  • Նադյա Կեխլիբարովա, «Երկինքը նորից հինեց լույսերի շղարշը փիրուզ...» (բանաստեղծություն)։ «Գարուն», 1967, № 3, էջ 54։
  • Բելլա Ախմադուլինա, Բանաստեղծություններ, Ե., Հայաստան, 1968, 64 էջ։ Բովանդակություն՝ «Թանկ ժամանակդ...»; Թախանձանք; Մոմ; Ձմեռ; Լուսնոտներ; Փոքրիկ ինքնաթիռներ; Հրաժեշտ; Ուրիշ է; Բնանկար; Կեմերովո; Մթնշաղ; Աշուն; Երազ; Շոպենի մազուրկան; Մարտ; Համրություն; Գիշեր; «Վրաստանը երազում...»; Սարսուռ։
  • Միրոսլավ Վալեկ, Հեռավոր հանդիպում, 1979։
  • Թուդոր Արզեզի, Խորհրդավոր սաղմոս, 1987։
  • Սլավկա Մանևա, Ջիջա, 2008։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ««Ով ով է։ Հայեր» հանրագիտարան, հատոր երկրորդ, գլխավոր խմբագիր՝ Հովհաննես Այվազյան, Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, Երևան, 2007։». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 22-ին.
  2. Կենսագրական (2001). Մետաքսե։ Ժամանակակից հայ գրողները. Միհր.
  3. Մինասյան, Սիլվա (2003). Մետաքսեի աշխարհը և լեզուն։ Մենագր. Հայաստան. ISBN 9785540019118.
  4. Հակոբյան, Արմինե; Մկրտչյան, Սոկրատ; Հովակիմյան, Լուսիկ, eds. (2006). Մետաքսե։ Ճակատագրական կին։ Հոդվածներ, նամակներ, կարծիքներ, բանաստեղծություններ, փաստեր։ Կենսամատենագիտություն. Translated by Տեր-Հովհաննեսյան, Դայանա. Երևան: Զանգակ-97. ISBN 9789994111428.
  5. 5,0 5,1 Love Poems by Women. An anthology of poetry from around the world and through the ages. Edited by Wendy Mulford. Ballantine Books. 1990. ISBN 0-449-90538-1.
  6. «Մետաքսե « Հայաստանի Գրողների Միություն». Վերցված է 2019 թ․ մարտի 22-ին.
  7. «ԻՐՏԵԿ - Իրավական տեղեկատվական կենտրոն». www.irtek.am. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 22-ին.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մետաքսե» հոդվածին։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մետաքսե» հոդվածին։