Կոմիտասի անվան պանթեոն

Պանթեոն
Կոմիտասի անվան պանթեոն;
	Պանթեոնի մուտքը
Երկիր	Հայաստան
Քաղաք	Երևան
Հիմնադրման թվական	1936 թվական
Կարգավիճակ	Գործող
🌐	կոմիտաս.հայ/կոմիտասի-անվան-պանթեոն/

Կոմիտասի անվան պանթեոն, զբոսայգի-գերեզմանատուն Երևանում, որտեղ ամփոփված են մշակույթի գործիչներ և անվանի հասարակական-քաղաքական գործիչներ։ Պանթեոնում են թաղված նաև Մարտիրոս Սարյանի^{[Ն 1]}, Ավետիք Իսահակյանի^{[Ն 2]}, Ստեփան Զորյանի^{[Ն 3]} կանայք^[1]։

Պատմություն

Զբոսայգու տարածքը մինչև 1930-ական թվականների կեսերը եղել է «Մլեր» գերեզմանատունն ու նրա մատուռը^[2]։ Այսօր, դրանից պահպանվել է միայն գերեզմանատան կրաշաղախ պարսպից մի հատվածը։ 1930-ական թվականներին Երևանի քաղաքային խորհրդի գործադիր կոմտեի որոշմամբ գերեզմանատունը փակվում է, իսկ տեղում՝ ամայի տարածքում, հիմնադրվում է զբոսայգի, որի մի անկյունը Աղասի Խանջյանի նախաձեռնությամբ վերածվում է արվեստի գործիչների գերեզմանատան։ 1936 թվականին՝ մահից մեկ տարի անց, այստեղ է տեղափոխվում Կոմիտասի աճյունը^[1]։

1969 թվականին Ստեփան և Ռուզան Քյուրքչյանների հովանավորությամբ, կառուցվում են տուֆակերտ, քանդակազարդ հյուսիսային պատն ու միջնապատը։ Պանթեոնը հիմնապես նորոգվել է 2005 թվականին^[2]։

Պանթեոնում թաղվածներ

Կինոյի և թատրոնի գործիչներ

Հովհաննես Աբելյան (1865-1936), թատրոնի դերասան։ Հայկական ԽՍՀ Ժողովրդական արտիստ (1932)։ Ադրբեջանական ԽՍՀ Ժողովրդական արտիստ (1932), Հայկական ԽՍՀ Աշխատանքի հերոս (1932)։
Խորեն Աբրահամյան (1930-2004), թատրոնի և կինոյի դերասան, ռեժիսոր։ ԽՍՀՄ Ժողովրդական արտիստ (1980)։ ԽՍՀՄ Պետական մրցանակի դափնեկիր (1981)։
Վարդան Աճեմյան (1905-1977), դերասան, թատրոնի ռեժիսոր, մանկավարժ։ Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս (1975)։ ԽՍՀՄ Ժողովրդական արտիստ (1965)։ Ստալինյան մրցանակի դափնեկիր (1951)։
Արուս Ասրյան (1904-1987), թատրոնի և կինոյի դերասանուհի։ ԽՍՀՄ Ժողովրդական արտիստ (1972)։
Վարդուհի Վարդերեսյան (1928-2015), թատրոնի և կինոյի դերասանուհի. ԽՍՀՄ Ժողովրդական արտիստ (1988)։
Հրաչյա Ղափլանյան (1923-1988), դերասան, թատերական ռեժիսոր, մանկավարժ. ԽՍՀՄ Ժողովրդական արտիստ (1971)։ ԽՍՀՄ Պետական մրցանակի դափնեկիր (1978)։
Ստեփան Մանուկյան (1901-1930), ռեժիսոր, սցենարիստ։
Մհեր Մկրտչյան (1930-1993), թատրոնի և կինոյի դերասան, թատերական ռեժիսոր։ ԽՍՀՄ Ժողովրդական արտիստ (1984)։ ԽՍՀՄ Պետական մրցանակի դափնեկիր (1978)։
Հրաչյա Ներսիսյան (1895-1961), թատրոնի և կինոյի դերասան. ԽՍՀՄ Ժողովրդական արտիստ (1956)։ Ստալինյան մրցանակի դափնեկիր (1941)։
Սոս Սարգսյան (1929-2013), թատրոնի և կինոյի դերասան, մանկավարժ։ ԽՍՀՄ Ժողովրդական արտիստ (1985)։
Վահրամ Փափազյան (1888-1968), թատրոնի և կինոյի դերասան, թատերական ռեժիսոր։ ԽՍՀՄ Ժողովրդական արտիստ (1956)։
Սերգեյ Փարաջանով (1924-1990), կինոռեժիսոր և սցենարիստ։ Հայկական ԽՍՀ Ժողովրդական արտիստ (1990)։ Ուկրաինական ԽՍՀ Ժողովրդական արտիստ (1990)։

Երաժիշտներ

Ալեքսանդր Հարությունյան (1920-2012), կոմպոզիտոր, դաշնակահար, մանկավարժ։ ԽՍՀՄ Ժողովրդական արտիստ (1970)։ Ստալինյան մրցանակի դափնեկիր (1949)։
Գոհար Գասպարյան (1924-2007), օպերային երգչուհի (լիրիկա-կոլորատուրային սոպրանո), մանկավարժ։ Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս (1984)։ ԽՍՀՄ Ժողովրդական արտիստ (1956)։ Ստալինյան մրցանակի դափնեկիր (1951)։
Գեղամ Գրիգորյան (1951-2016), օպերային երգիչ (տենոր)։ Հայկական ԽՍՀ Ժողովրդական արտիստ (1985)։
Ստեփան Դեմուրյան (1872-1934), դիրիժոր, կոմպոզիտոր։
Օհան Դուրյան (1922-2011), դիրիժոր և կոմպոզիտոր։ Հայկական ԽՍՀ Ժողովրդական արտիստ (1967)։
Արամ Խաչատրյան (1903-1978), կոմպոզիտոր, դիրիժոր, մանկավարժ, հասարակական-երաժշտական գործիչ։ Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս (1973)։ ԽՍՀՄ Ժողովրդական արտիստ (1954)։ Ստալինյան չորս (1941, 1943, 1946, 1950), Լենինյան (1959) և ԽՍՀՄ Պետական մրցանակների դափնեկիր (1971)։ Հայկական ԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս (1963)։
Կոմիտաս (Սողոմոն Սողոմոնյան) (1869-1935), կոմպոզիտոր, երաժշտագետ, բանահավաք, երգիչ և երգչախմբային դիրիժոր։
Օֆելյա Համբարձումյան (1925-2016), երգչուհի։ ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստուհի (1959)^[3]։
Վասիլ Ղորղանյան (1865-1934), երաժշտագետ։ Հայկական ԽՍՀ Արվեստի վաստակավոր գործիչ (1934)։
Ռոմանոս Մելիքյան (1883-1935), կոմպոզիտոր, հասարակական-երաժշտական գործիչ, խմբավար և երաժշտական մանկավարժ։
Սպիրիդոն Մելիքյան (1880-1933), կոմպոզիտոր, հասարակական-երաժշտական գործիչ, խմբավար։ Հայկական ԽՍՀ Արվեստի վաստակավոր գործիչ (1933)։
Էդուարդ Միրզոյան (1921-2012), կոմպոզիտոր, մանկավարժ, հասարակական գործիչ։ ԽՍՀՄ Ժողովրդական արտիստ (1981)։
Կոնստանտին Օրբելյան (1928-2014), կոմպոզիտոր, դիրիժոր, դաշնակահար։ ԽՍՀՄ Ժողովրդական արտիստ (1979)։
Ջիվան Գասպարյան (1928-2021), դուդուկահար և կոմպոզիտոր։ ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստ (1978): Հայաստանի և Կանադայի երաժշտական ակադեմիաների անդամ։

Գրողներ և բանաստեղծներ

Պետրոս Դուրյան (1851-1872), բանաստեղծ։
Վահագն Դավթյան (1922-1996), բանաստեղծ։ Հայկական ԽՍՀ Մշակույթի վաստակավոր գործիչ
Ստեփան Զորյան (1889-1967), գրող։ Հայկական ԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս (1965)։
- Սաթենիկ Զորյան (1901-1975), Ստեփան Զորյանի կինը։
Ավետիք Իսահակյան (1875-1959), բանաստեղծ, արձակագիր, հրապարակախոս։ Հայկական ԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս (1943)։ Ստալինյան մրցանակի դափնեկիր (1946)։
- Սոֆյա Իսահակյան (1882-1966), Ավետիք Իսահակյանի կինը։
Սերո Խանզադյան (1915-1998), գրող։ Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս (1984)։ Հայկական ԽՍՀ Մշակույթի վաստակավոր գործիչ
Աթաբեկ Խնկոյան (1870-1935), գրող, թարգմանիչ։
Սիլվա Կապուտիկյան (1919-2006), բանաստեղծուհի, գրող և հրապարակախոս։ ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս (1996)։ Հայկական ԽՍՀ Մշակույթի վաստակավոր գործիչ (1970)։ Վրացական ԽՍՀ Մշակույթի վաստակավոր աշխատավոր (1980)։ Ստալինյան մրցանակի դափնեկիր (1952)։
Հովհաննես Հովհաննիսյան (1864-1929), բանաստեղծ և թարգմանիչ։
Հովհաննես Շիրազ (1914-1984), բանաստեղծ, հասարակական գործիչ։
Ալեքսանդր Շիրվանզադե (1858-1935), գրող և դրամատուրգ։ Հայկական ԽՍՀ Ժողովրդական գրող (1930)։
Համո Սահյան (1915-1993), բանաստեղծ։
Վիլյամ Սարոյան (1908-1981), ծագումով հայ ամերիկացի գրող։
Հրանտ Մաթևոսյան (1935-2002), գրող, վիպակների, պատմվածքների և կինոսցենարների հեղինակ։ ԽՍՀՄ Պետական մրցանակի դափնեկիր (1984)։
Վահան Տերյան (1885-1920), բանաստեղծ և հասարակական գործիչ։
Վրթանես Փափազյան (1866-1920), գրող, դրամատուրգ։
Շուշանիկ Կուրղինյան (1876-1927), բանաստեղծուհի։

Նկարիչներ և ճարտարապետներ

Վրթանես Ախիկյան (1873-1936), նկարիչ։ Հայկական ԽՍՀ Մշակույթի վաստակավոր գործիչ (1935)։
Մարիամ Ասլամազյան (1907-2006), նկարչուհի։ ԽՍՀՄ Ժողովրդական նկարիչ (1990)։
Հակոբ Հակոբյան (1923-2013), նկարիչ։ Հայկական ԽՍՀ Ժողովրդական նկարիչ (1977)։ ԽՍՀՄ Պետական մրցանակի դափնեկիր (1987)։ ԽՍՀՄ ԳԱ թղթակից-անդամ (1988)։
Եղիշե Թադևոսյան (1870-1936), նկարիչ։ Հայկական ԽՍՀ Մշակույթի վաստակավոր գործիչ (1936)։
Ալեքսանդր Թամանյան (1878-1936), ճարտարապետ։ Հայկական ԽՍՀ Ժողովրդական ճարտարապետ (1926)։ Ստալինյան մրցանակի դափնեկիր (1942)։
Թորոս Թորամանյան (1864-1934), ճարտարապետ և հնէաբան։ Հայկական ԽՍՀ Գիտության վաստակավոր գործիչ (1933)։
Էդուարդ Իսաբեկյան (1914-2007), նկարիչ։ Հայկական ԽՍՀ Ժողովրդական նկարիչ։
Սարգիս Մուրադյան (1927-2007), գեղանկարիչ։ Հայկական ԽՍՀ Ժողովրդական նկարիչ (1977)։ ԽՍՀՄ Պետական մրցանակի դափնեկիր (1976)։
Մարտիրոս Սարյան (1880-1972), գեղանկարիչ-բնանկարիչ, գրաֆիկ և թատերական նկարիչ։ Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս (1965)։ ԽՍՀՄ Ժողովրդական նկարիչ (1960)։ ԽՍՀՄ ԳԱ իսկական անդամ (1947)։ Հայկական ԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս (1956)։ Լենինյան (1965) և Ստալինյան մրցանակների (1941) դափնեկիր։
- Լուսիկ Սարյան (1893-1974), Մարտիրոս Սարյանի կինը։
Ջիմ Թորոսյան (1926-2014), ճարտարապետ, Երևանի գլխավոր ճարտարապետ (1972-1982)։ ԽՍՀՄ Ժողովրդական ճարտարապետ (1988)։ ԽՍՀՄ Պետական մրցանակի դափնեկիր (1977)։

Գիտնականներ

Երվանդ Լալայան (1864-1931), հնագետ, ազգագրագետ։
Լեո (Առաքել Բաբախանյան) (1860-1932), պատմաբան, գրող, հրապարակախոս։ Երևանի համալսարանի պրոֆեսոր։
Ցոլակ Խանզադյան (1886-1935), գրականագետ։ Երևանի համալսարանի պրոֆեսոր։
Հակոբ Մանանդյան (1873-1952), պատմաբան։ ԽՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս (1939)։ Հայկական ԽՍՀ Գիտության վաստակավոր գործիչ (1935)։
Տիգրան Մուշեղյան (1886-1935), ֆիզիոլոգ։
Սահակ Լիսիցյան (1864-1934), ինժեներ, Երևանի համալսարանի պրոֆեսոր

Քաղաքական գործիչներ

Գրիգոր Արզումանյան (1919-1976), պետական և կուսակցական գործիչ։ Հայկական ԽՍՀ Մինիստրների խորհրդի նախագահ (1972-1976)։
Կարեն Դեմիրճյան (1932-1999), պետական և կուսակցական գործիչ։ Հայկական ԽՍՀ Կոմկուսի Կենտկոմի առաջին քարտուղար (1974-1988)։ Հայաստանի Ազգային ժողովի նախագահ (1999)։
Անդրանիկ Մարգարյան (1951-2007), քաղաքական և պետական գործիչ։ Հայաստանի վարչապետ (2000-2007)։

Մարզիկներ

Յուրի Վարդանյան (1956-2018), աշխարհահռչակ ծանրորդ, Օլիմպիական խաղերի, Աշխարհի և Եվրոպայի չեմպիոն^[4]։
Ալբերտ Ազարյան (1929-2023), աշխարհահռչակ մարմնամարզիկ, Օլիմպիական խաղերի եռակի, աշխարհի, Ասիական խաղերի, Եվրոպայի չեմպիոն^[5]։