Ախթալա

Ախթալա
Քաղաք
	Ախթալա
	Զինանշան
	Ախթալայի խորհրդանիշը՝ քաղաքի մուտքի մոտ
Երկիր	Հայաստան
Մարզ	Լոռու
Հիմնադրված է	18-րդ դար թ.
Տվյալ կարգավիճակում	1938 թվականից
Մակերես	4,3 կմ²
ԲԾՄ	740±1 մետր
Պաշտոնական լեզու	հայերեն
Բնակչություն	▼2100 մարդ (2015)
Ազգային կազմ	Հայեր, Հույներ
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Տեղաբնականուն	ախթալեցի
Ժամային գոտի	UTC+4
Փոստային դասիչ	1709-1711
Պաշտոնական կայք	akhtala.am
	Ախթալա (Հայաստան)
	Ախթալա (Հայաստան)
	Ախթալա Վիքիպահեստում

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ախթալա (այլ կիրառումներ)

Ախթալա, քաղաք Հայաստանի Հանրապետությանի Լոռու մարզի Ալավերդի համայնքում^[1]։

Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախկինում այն ունեցել է Ախդալա, Ախտալա, Պղնձահանք անվանումները։ 1763 թվականին վրաց Հերակլ II-րդ թագավորը Պոնտոսի Գյումուշխանա բնակավայրից հույն հանքագործ-կապարագործներ է հրավիրում, որոնք սկսում են արծաթի ու պղնձի արդյունահանումն ու ձուլումը։

Պատմական փաստերի գիտակներ, մատենագիրներ Կիրակոս Գանձակեցու և Ստեփանոս Օրբելյանի աշխատություններում, ինչպես և ձեռագրաց հիշատակություններում այս վայրը ընդերկրյա հարստությունների շնորհիվ վաղուց ի վեր կոչվել է Պղնձահանք, իսկ հոգևոր կենտրոնը՝ Պղնձահանքի վանք, ավելի ուշ՝ Ախթալա^[2]։

Ըստ Սարգիս Ջալալյանցու՝ ոմն վարդապետի անեծքով. «Ուխտաւորեալ բնակիչք մեռան հետզհետէ և ուստի անուանեցաւ Ախտալի», ասել է որ՝ ախտերով, հիվանդություններով լի^[2]։

Այս և մի քանի հավանական այլ ստուգաբանությունների թվում գուցե թե նախապատվություն է տրվում աղ թալա՝ սպիտակ բացատ բացատրությանը, եթե անտեսենք ծծմբաթթվի հետ կապված առնչությունը^[2]։

Բնակավայրը հիշատակվում է նաև Սպլէնձահան անվամբ։ 1227 թվականին Գրիգոր Նյուսացու «Ժողովածու գործոց» աշխատությունն արտագրող Սիմէոն գրիչը նշում է, թե այն գրել և ավարտել է հետևյալ նախադասությամբ. «յերկիրս Հայոց, մերձ ի Լաւռէ, ի վանքն, որ կոչի պլէնձահան, ընդ հովան և Սուրբ Աստուածածնին, յիշխանութիւն Իվանէ աթապագին շինողի վանիցս, զոր երկար ժամանակ արասցէ Տէր, որդովք հանդերձ»^[2]։

Հատկանշական է անվան Սպլէնձահան-Պղնձահանք տարբերակը և այն, որ համարվում է մերձ ի Լաւռէ, և դեռ ողջ էր եկեղեցին կառուցող Իվանե Աթաբեկը։ Ըստ հայ և վրաց պատմական որոշ սկզբնաղբյուրների՝ Ախթալան սկզբնապես անվանվել է Ագարակ, 12-րդ դարի վրաց տարեգրի վկայությամբ՝ Ճոճկանի ձորից «դեպի հյուսիս գտնվում է Ագարակի եկեղեցին գմբեթավոր, մեծակառույց այժմ կոչվում է Ախտալա»^[2]։

Ախթալայի մոտ գտնվող արծաթահանքերի հետ կապված, երբեմն այն անվանվել է Արծաթահանք^[3]։

Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ախթալան գտնվում է Լալվար լեռան ստորոտում՝ Դեբեդի գետի ձախ ափին^[4]։ Ծովի մակարդակից բարձր է 740 մ է։ Մարզկենտրոն Վանաձոր քաղաքից հեռու է 62 կմ դեպի հյուսիս-արևելք։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կիրակոս Գանձակեցին իր «Հայոց Պատմությունում» հիշատակում է, որ իշխան Իվանե Զաքարյանը մահացավ 1241 թվականին և նրա դին ամփոփվեց Պղնձահանքում, որն Իվանեն նախկինում խլել էր հայերից և դարձրել վրացական (այսինքն ուղղափառ) եկեղեցի։ Խոսքը Ախթալայի եկեղեցու մասին է։ Ըստ Գանձակեցու՝ նույն եկեղեցում է ամփոփված նաև Իվանե Ա-ի որդի, իշխան Ավագը (մահ. 1250 թ. Բջնիում)։

Պատմամշակութային հուշարձաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միջնադարում (X դար) է կառուցվել նաև Պղնձահանքի կամ Ախթալայի բերդը։ Քաղաքում պահպանվել են նաև բազմաթիվ այլ պատմամշակութային հուշարձաններ. մասնավորապես Ախթալայի վանք, Սուրբ Երրորդություն (սուրբ Աստվածածին) վանքը (XIII դար), Առաքելոց (Սուրբ Գևորգ) և Այանես եկեղեցիները, Խաչվանք, Նահատակի վանք մատուռները և Սուրբ Հովհաննես մատուռ-խաչքարը։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1970 թվականին Ախթալան ունեցել է 4430 բնակիչ։ 2001 թվականի մարդահամարի տվյալներով՝ Ախթալա քաղաքն ունեցել է 2225, իսկ Առողջարանին կից գյուղը՝ 20 բնակիչ։ Ըստ ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալների՝ 2005 թվականի Ախթալա քաղաքն ունեցել է 2,4 հազար բնակիչ։ Սեռային կազմում տղամարդիկ կազմում են 45 %, կանայք՝ 55 %։ Տարիքային խմբերը բաշխված են հետևյալ կերպ. մինչաշխատունակներ՝ 24%, աշխատունակները՝ 57 %, հետաշխատունակները՝ 19 %^[3]։

2015 թվականի հունվարի 1-ի տվյալներով՝ քաղաքում ապրում է 2․100 բնակիչ^[5]։

Տարի	Բնակչություն
1897	69 մարդ
1926	140 մարդ
1939	398 մարդ
1970	4430 մարդ
2001	2435 մարդ
2004	2400 մարդ
2015	2100 մարդ

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միքայել Արամյանցի առանձնատուն
Տեսարան դեպի Ախթալայի բերդ
Քաղաքի համայնապատկեր

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Տեղեկություններ Ալավերդի համայնքի մասին Լոռու մարզի մարզպետարանի կայքում, (արխիվացված 26․06․2023 թվական)։
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ՀՍՍՌ ԳԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտ (2012). «Իգահատ գյուղատեղ». Դիվան հայ վիմագրության. «Գիտություն» հրատ.: 257. ISBN 978-5-8080-0981-3.
↑ ^3,0 ^3,1 «Ախթալա քաղաքի մասին տեղեկություն Լոռու մարզպետարանի կայքում». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 1-ին.
↑ «Ախթալա համայնքի պաշտոնական կայք». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 1-ին.
↑ «Հայաստանի Հանրապետության մշտական բնակչության թվաքանակը 2015 թվականի հուլիսի 1-ի դրությամբ,» (PDF). Վերցված է 2015 Օգոստոսի 9-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ախթալա» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 198)։

[lori.mtad.am_Ալավերդի_համայնք-1] Տեղեկություններ Ալավերդի համայնքի մասին Լոռու մարզի մարզպետարանի կայքում, (արխիվացված 26․06․2023 թվական)։

[Ախթալա-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ՀՍՍՌ ԳԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտ (2012). «Իգահատ գյուղատեղ». Դիվան հայ վիմագրության. «Գիտություն» հրատ.: 257. ISBN 978-5-8080-0981-3.

[ԼոռուՄարզ-3] 3,0 ^3,1 «Ախթալա քաղաքի մասին տեղեկություն Լոռու մարզպետարանի կայքում». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 1-ին.

[4] «Ախթալա համայնքի պաշտոնական կայք». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 1-ին.

[HH_mshtakan_bnakchutyuny_2015_hulisi_1-i_drutyamb-5] «Հայաստանի Հանրապետության մշտական բնակչության թվաքանակը 2015 թվականի հուլիսի 1-ի դրությամբ,» (PDF). Վերցված է 2015 Օգոստոսի 9-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]