Շնող (Լոռու մարզ)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Շնող (այլ կիրառումներ)
Գյուղ
Շնող
ԵրկիրՀայաստան Հայաստան
ՄարզԼոռու մարզ
Մակերես41.28 կմ²
ԲԾՄ725 մ
Պաշտոնական լեզուՀայերեն
Բնակչություն2561[1] մարդ (2011)
Ազգային կազմՀայեր
Կրոնական կազմՀայ Առաքելական եկեղեցի
Ժամային գոտիUTC+4
Շնող (Լոռու մարզ) (Հայաստան)##
Շնող (Լոռու մարզ) (Հայաստան)
Շնող (Լոռու մարզ) (Լոռու մարզ)##
Շնող (Լոռու մարզ) (Լոռու մարզ)

Շնող, գյուղՀայաստանի Հանրապետությանի Լոռու մարզի Ալավերդի համայնքում[2]։

Ալավերդի քաղաքից հեռու է մոտ 14 կմ դեպի հյուսիս-արևելք։ Գտնվում է Գուգարաց լեռնաշղթայի արևելյան մասում, Դեբեդ գետի աջափնյա սարավանդի և հարակից՝ ձորերով ու բլուրներով պատած, բարդ և անհանգիստ ռելիեֆով տարածքի վրա։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անվանման արմատաբանական բացատրությունը գալիս է «շեն հող» բառակապակցությունից։

Ունի միջնակարգ հանրակրթական և յոթամյա արվեստի դպրոցներ, մշակույթի տուն, 2 գրադարան, կապի բաժանմունք, կինո, ավտոմատ հեռախոսակայան, կենցաղասպասարկման տաղավար, 2 մսուր մանկապարտեզ, հիվանդանոց, ամբուլատորիա, դեղատուն, հայրենագիտական թանգարան։

Շնողի պատմությունը սերտորեն առնչվում է Մեծ քարի գլուխ թաղամասը երբեմնի բռնող միջնադարյան Կայծոն ամրոցի հետ, որի ծաղկման շրջանը վերաբերվում է X-XI դդ։ Կայծոն-Շնող անվանափոխությունը կատարվել է ուշ շրջանում. 13-րդ դարի աղբյուրներում ամրոցը հիշվում է միայն Կայծոն անունով։ Շնող անունը վերաբերել է գյուղին, որը իր մեջ Բերդաթաղի հետ ներառել է նաև 19-րդ դարի վերջի աղբյուրներում հիշվող Նորաշենը (Փոքր քարի գլուխ թաղամասը և գյուղի ներկայիս կենտրոնական տարածքը)։ Կայծոն-Շնողը բաժանել է Հայաստանի վարուվերումներով լի ճակատագիրը։ X-XI դդ տարածաշրջանում իշխել են Կյուրիկյանները։ 1118 թվին Կայծոնը Վրաստանին միացրեց Դավիթ Շինարարը։ XII-XIV դդ այն եղել է Զաքարյանների տիրույթներից մեկը, 12-րդ դարի կեսից սկսած ասպատակվել է թուրք-սելջուկյան, թաթար-մոնղոլական հորդաների կողմից։

17-րդ դարի սկզբին պարսից շահ Աբասը, տեղահան անելով բնիկ հայ և վրացի բնակչությանը, նրանց հողերը բնակեցրել է թուրք քոչվորներով։ Հետագա դարաշրջաններում ևս բազմիցս ենթարկվել են հարձակումների։ 1919 թ.-ի հունվարին Լոռին Թուրքիայի սպառնալիքներից ապահովելու նպատակավ Սադախլոյից մինչև Ձորագետ հայտարարվեց չեզոք գոտի , փաստորեն անջատելով այն Հայաստանից։ 1920 թ.-ի վերջին Հայաստան ներխուժած թուրքական զորքերի առաջխաղացումը դեպի Վրաստան կանխելու պատրվակով Վրաստանի մենշևիկյան կառավարությունը զորքերը մտցրեց Լոռի, որով այն համարվեց ռազմական դրության մեջ։ Արևելյան Հայաստանի խորհրդայնացումից և Ալեքսանդրապոլի պայմանագրի ստորագրումից հետո Լոռվա նկատմամբ թուրքական սպառնալիքները այլևս իրական չէր։

Վրացական կողմը, խախտելով 1920 թ.-ի նոյեմբերի 13-ի հայ-վրացական համաձայնագիրը, գրավելով ևս 8 սահմանամերձ բնակավայրեր, չէր պատրաստվում հեռանալ Լոռուց, ձգտելով նրա բռնակցմանը Վրաստանին։ Ժողովրդական զինված ապստամբության, 11-րդ բանակի գործունեությունների հետևանքով 1921 թ.-ի փետրվարին Լոռին ազատագրվեց մենշևիկյան բռնակցումից, մտնելով Խորհրդային Հայաստանի կազմի մեջ։ Ապստամբության ընթացքում զոհվեցին Շնողի երկու բնակիչներ՝ Ներսես Բաբայանը և Աբգար Ոսկանյանը։

Գյուղի կենսագրությունում խոր, անդարմանելի հետք են թողել 1930-ական թթ բռնադատումները, Հայրենական պատերազմը, 1949 թ.-ի աքսորը, 1988 թ.-ի ահեղ երկրաշարժը, Արցախի ազատամարտի զոհերը։

Շնողի և ընդհանրապես Թումանյանի շրջանի պատմությունը, սկսած հնագույն ժամանակներից, սերտորեն կապված է եղել Գուգարաց աշխարհի, ավելի ուշ՝ Տաշիր-Ձորագետի թագավորության, ապա Զաքարյանների իշխանության ժամանակաշրջանի փառահեղ պատմության հետ։ Սակայն թերի կլիներ այդ պատմությունը, եթե հաշվի չառնենք նաև խաշնարած ու բարբարոս ցեղերի՝ թուրք-սելջուկների, թաթար-մոնղոլների, Լենկ-Թեմուրի, ինչպես նաև կարակոյունլուների ու ակկոյունլուների ասպատակությունների ժամանակաշրջանի անցքերը։

Հայոց ցեղասպանության հուշարձան (Շնող)

Կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կլիման բարեխառն է՝ չափավոր մեղմ ձմեռներով, մոտիկ չոր արևադարձայինին։ Տարեկան միջին ջերմաստիճանը՝ 11,1 աստիճան, առավելագույնը՝ 38 °C, նվազագույնը՝ -22 °C։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ Հայաստանի 2011 թ. մարդահամարի արդյունքների՝ Շնողի մշտական բնակչությունը կազմել է 2561, առկա բնակչությունը՝ 2485 մարդ[1]։ Հին հայաբնակ գյուղ է[3]։

Շնողի բնակչության փոփոխությունը ժամանակի ընթացքում՝ ստորև[4].

Տարի 1831 1873 1897 1926 1939 1959 1970 1979 1989 2001 2011
Բնակիչ 538 1371[3] 2205 2296 2758 2586 3142 2885 3328 3117 2561[1]

Օգտակար հանածոներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շնողին հարակից վայրերում կան օգտակար հանածոների՝ պղնձի, երկաթի, մոլիբդենի, օխրայի, փիրուզի հանքավայրեր, որոնց մի մասը հնում արդյունահանվել է և մշակվել տեղում։ Շնողը շրջապատող անտառները հարուստ են արժեքավոր ծառատեսակներով, վայրի պտուղներով, հատապտուղներով, անասնակերով։

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լեռնալանջերը, նախալեռնային տարածքները, գետահովիտները պատած են արգավանդ բարեբեր հողատարածություններով։ Բնակչությունը զբաղվում է հացահատիկների, տեխնիկական, բանջարաբոստանային կուլտուրաների մշակմամբ և այգեգործությամբ։

Պատմամշակութային կառույցները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շնողի բուն տարածքում գտնվում են Կայծոն ամրոցի (10 դար), միանավ եկեղեցու մնացորդները, Սբ. Գևորգ (1893 թ.), Սբ. Սարգիս (1894 թ.) եկեղեցիները, Տերունական խաչարձան-մատուռը(1222 թ.), Ս. Սարգիս մատուռը (17 դար), Նշան մատուռի մնացորդները(17 դար)։ 1990 թվականին գյուղում տեղադրվել է Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակի հուշարձան։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 1,2 2011 թ Հայաստանի մարդահամարի արդյունքները
  2. Տեղեկություններ Ալավերդի համայնքի մասին Լոռու մարզի մարզպետարանի կայքում, (արխիվացված 26․06․2023 թվական)։
  3. 3,0 3,1 Զավեն Կորկոտյան, «Խորհրդային Հայաստանի բնակչությունը վերջին հարյուրամյակում (1831-1931)»
  4. «Հայաստանի բնակավայրերի բառարան, էջ 159» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2013 Նոյեմբերի 12-ին.