Ախթալա
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ախթալա (այլ կիրառումներ)
| Քաղաք | |||
|---|---|---|---|
| Ախթալա | |||
| |||
 | |||
| Երկիր |  Հայաստան | ||
| Մարզ | Լոռու | ||
| Համայնք | Լոռու մարզ և Թումանյանի շրջան | ||
| Հիմնադրված է | 18-րդ դար թ. | ||
| Տվյալ կարգավիճակում | 1938 թվականից | ||
| Մակերես | 4,3 կմ² | ||
| ԲԾՄ | 740±1 մետր | ||
| Պաշտոնական լեզու | հայերեն | ||
| Բնակչություն | ▼2100 մարդ (2015) | ||
| Ազգային կազմ | Հայեր, Հույներ | ||
| Կրոնական կազմ | Հայ Առաքելական եկեղեցի | ||
| Տեղաբնականուն | ախթալեցի | ||
| Ժամային գոտի | UTC+4 | ||
| Փոստային դասիչ | 1709-1711 | ||
| Պաշտոնական կայք | akhtala.am | ||
| |||
Ախթալա, քաղաք Հայաստանի Հանրապետությանի Լոռու մարզի Ալավերդի համայնքում[1]։
Անվանում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բնակավայրն ունեցել է մի շարք անուններ։ Հայազգի պատմիչներ Կիրակոս Գանձակեցու և Ստեփանոս Օրբելյանի աշխատություններում, ձեռագիր այլ հիշատակություններում այս վայրն ընդերկրյա հարստությունների շնորհիվ վաղուց ի վեր կոչվել է Պղնձահանք[2]։
Բնակավայրի Ախթալա անվան ծագման վերաբերյալ կան մի քանի վարկածներ։ Դրանցից մեկի համաձայն Ախթալա բառն առաջացել է ախտերով (հիվանդություններով) լի։ Մյուս վարկածտ, որն առավել շատ է շրջանառվում, Ախթալա անունը կապվում է թուրքական բորչալու ցեղի հետ, որը տարածաշրջանում էր հաստատվել 17-րդ դարում։ Ստուգաբանությունը հետևյալն է՝ աղ թալա, որը թուրքերենից թարգմանաբար նշանակում է սպիտակ բացատ, որն էլ մեկնաբանվում է սպիտակ գույնի հանքանյութի առկայությամբ[2][3]։
Ըստ հայ և վրաց պատմական որոշ սկզբնաղբյուրների՝ Ախթալան սկզբնապես անվանվել է Ագարակ։ 12-րդ դարի վրաց տարեգրի վկայությամբ՝ Ճոճկանի ձորից «դեպի հյուսիս գտնվում է Ագարակի եկեղեցին գմբեթավոր, մեծակառույց այժմ կոչվում է Ախտալա»[2]։
Ախթալայի մոտ գտնվող արծաթահանքերի հետ կապված, երբեմն այն անվանվել է Արծաթահանք[4]։
Անվանափոխման փորձեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բնակավայրի անվանափոխման հարցը շրջանառվել է տարբեր ժամանակներում[5][6][7]՝ պատճառաբանելով, որ Ախթալա անունն ունի թուրքական ծագում[6][3]։
2010 թվականին Ախթալա համայնքի քաղաքի ավագանին քաղաքապետ Հայկ Խաչիկյանի ղեկավարությամբ Լոռու մարզպետարանի գրության համաձայն կազմակերպել է բնակավայրի անվանափոխման քննարկում։ Պաշտոնապես առաջարկվել էր Հողհատ կամ Պղնձավան անունները։ Ավագանու նիստին առաջարկվել է նաև Ձորաբերդ, Պղնձասար, Նռնաբերդ անունները։ Նիստի մասնակից ավագանու անդամները ընդհանուր առմամբ դեմ են եղել քաղաքի անվանափոխմանը[6]։
2014 թվականին բնակավայրի անվանափոխման վերաբերյալ Լոռու մարզի Ախթալա քաղաքի ավագանին քաղաքապետ Հայկ Խաչիկյանի ղեկավարությամբ քննարկել է Հայաստանի Հանրապետության աշխարհագրական օբյեկտների անվանակոչման և անվանափոխման հանձնաժողովի ներկայացրած քաղաքի անվանափոխման առաջարկը։ Ավագտանին իր հերթին հանձնաժողովին առաջարկել է քաղաքը վերանվանել Ախթալի[7]։
2018 թվականին մի խումբ գործիչներ՝ քաղաքական գործիչ, լրագրող Սերգո Երիցյանը, գրող Ֆելիքս Բախչինյանը, նկարիչ Կարեն Աղամյանը, Լեյլա Սարիբեկյանը, երգիչներ Դավիթ Ամալյանն ու Արսեն Գրիգորյանը (Մրո) Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին ուղղված նամակում առաջարկել են քաղաքը վերանվանել Ազնավուր[3]։
2024 թվականի սեպտեմբերի 25-ին Հայաստանի Հանրապետության աշխարհագրական օբյեկտների անվանակոչումների և անվանափոխումների մասնագիտական հանձնաժողովը Ալավերդի համայնքի Ախթալա բնակավայրը Պղնձավան անվանափոխելու վերաբերյալ առաջարկություն է ներկայացրել։ Նույն թվականի հոկտեմբերի 29-ին հրավիրած նիստում Ալավերդի համայնքի ավագանին համայնքապետ Դավիթ Ղումաշյանի ղեկավարությամբ միաձայն դեմ է քվեարկել բնակավայրի անվանափոխմանը։ Նիստին ներկա էին ավագանու 27 անդամից 14-ը[5]։
Աշխարհագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ախթալան գտնվում է Լալվար լեռան ստորոտում՝ Դեբեդի գետի ձախ ափին[8]։ Ծովի մակարդակից բարձր է 740 մ է։ Մարզկենտրոն Վանաձոր քաղաքից հեռու է 62 կմ դեպի հյուսիս-արևելք։
.JPG)
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կիրակոս Գանձակեցին իր «Հայոց Պատմությունում» հիշատակում է, որ իշխան Իվանե Զաքարյանը մահացավ 1241 թվականին և նրա դին ամփոփվեց Պղնձահանքում, որն Իվանեն նախկինում խլել էր հայերից և դարձրել վրացական (այսինքն ուղղափառ) եկեղեցի։ Խոսքը Ախթալայի եկեղեցու մասին է։ Ըստ Գանձակեցու՝ նույն եկեղեցում է ամփոփված նաև Իվանե Ա-ի որդի, իշխան Ավագը (մահ. 1250 թ. Բջնիում)։
Պատմամշակութային հուշարձաններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Միջնադարում (X դար) է կառուցվել նաև Պղնձահանքի կամ Ախթալայի բերդը։ Քաղաքում պահպանվել են նաև բազմաթիվ այլ պատմամշակութային հուշարձաններ. մասնավորապես Ախթալայի վանք, Սուրբ Երրորդություն (սուրբ Աստվածածին) վանքը (XIII դար), Առաքելոց (Սուրբ Գևորգ) և Այանես եկեղեցիները, Խաչվանք, Նահատակի վանք մատուռները և Սուրբ Հովհաննես մատուռ-խաչքարը։
Բնակչություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1970 թվականին Ախթալան ունեցել է 4430 բնակիչ։ 2001 թվականի մարդահամարի տվյալներով՝ Ախթալա քաղաքն ունեցել է 2225, իսկ Առողջարանին կից գյուղը՝ 20 բնակիչ։ Ըստ ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալների՝ 2005 թվականի Ախթալա քաղաքն ունեցել է 2,4 հազար բնակիչ։ Սեռային կազմում տղամարդիկ կազմում են 45 %, կանայք՝ 55 %։ Տարիքային խմբերը բաշխված են հետևյալ կերպ. մինչաշխատունակներ՝ 24%, աշխատունակները՝ 57 %, հետաշխատունակները՝ 19 %[4]։
2015 թվականի հունվարի 1-ի տվյալներով՝ քաղաքում ապրում է 2․100 բնակիչ[9]։
Պատկերասրահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]-
Միքայել Արամյանցի առանձնատուն -
Ախթալայի խորհրդանիշը քաղաքի մուտքի մոտ -
Արցախյան պատերազմին նվիրված հուշարձան-խաչքար -
Քաղաքի փողոցներից
.jpg)
_02.jpg)
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Տեղեկություններ Ալավերդի համայնքի մասին Լոռու մարզի մարզպետարանի կայքում, (արխիվացված 26․06․2023 թվական)։
- ↑ 2,0 2,1 2,2 ՀՍՍՌ ԳԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտ (2012). «Իգահատ գյուղատեղ». Դիվան հայ վիմագրության. «Գիտություն» հրատ.: 257. ISBN 978-5-8080-0981-3.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 ««Ազնավուրը երևի պատկերացում չի էլ ունեցել Ախթալայի մասին». պատմաբանը՝ Ախթալան Ազնավուրի անունով կոչելու խնդրանքի մասին» հոդված 168.am կայքում, (արխիվացված 15․02․2025 թվականին)։
- ↑ 4,0 4,1 «Ախթալա քաղաքի մասին տեղեկություն Լոռու մարզպետարանի կայքում». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 1-ին.
- ↑ 5,0 5,1 Լոռու մարզի Ալավերդու համայնքի ավագանու արտահերթ նիստի արձանագրություն թիվ 12, 29 հոկտեմբերի, 2024 թվական, (արխիվացված 15․02․2025 թվականին)։
- ↑ 6,0 6,1 6,2 «Կամ պետք է հիմնավորեն, որ Ախթալան հայկական ծագում ունի, կամ էլ պետք է անվանափոխեն» հոդված hetq.am կայքում, (արխիվացված 15․02․2025 թվականին)։
- ↑ 7,0 7,1 Լոռու մարզի Ախթալա քաղաքի ավագանու որոշում 21 մարտի 2014 թվական, N 9-Ա, (արխիվացված 15․02․2025 թվականին)։
- ↑ «Ախթալա համայնքի պաշտոնական կայք». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 1-ին.
- ↑ «Հայաստանի Հանրապետության մշտական բնակչության թվաքանակը 2015 թվականի հուլիսի 1-ի դրությամբ,» (PDF). Վերցված է 2015 Օգոստոսի 9-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ախթալա» հոդվածին։ |
| ||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 198)։ 
|
| |||||||||||||
