Ախթալայի բերդ
 | |
|---|---|
 Նկարագրություն | |
| Տեսակ | ամրոց |
| Վարչական միավոր | Ախթալա[1] |
| Երկիր |  Հայաստան[1] |
| Կազմված է մասերից | Ախթալայի վանք |
 | |
 | |
 Fortress of Akhtala Վիքիպահեստում | |
Ախթալայի բերդ, ամրոց Հայաստանի Հանրապետության Լոռու մարզի Ալավերդի համայնքի Ախթալա քաղաքում[2]։
Ամրոցը հյուսիսից շրջապատված է բրգաձև պարիսպով, իսկ մյուս երեք կողմից՝ ուղղահայաց բնական ժայռերով։ Ամրոցի ներսում է գտնվում հռչակավոր Ախթալայի Սուրբ Աստվածածին վանքը[2][3]։
Ճիշտ օգտագործելով բնական դիրքը, Բագրատունի արքայատնից ճյուղավորված Կյուրիկյանները X դարում այստեղ կառուցում են այս ամրոցը, որն ամրացված է բարձր պարիսպներով, իսկ գլխավոր մուտքի երկու կողմերից բարձրանում են բրգանման եռահարկ աշտարակները։ Ամրոցը հայտնի էր Պղնձահանք անունով։ Հետագայում ամրոցը անցել է Զաքարյան իշխանական տան տիրույթին։ Ամրոցի տարածքում է գտնվում նաև համանուն՝ Պղնձահանք վանքը, որը հետագայում հայտնի դարձավ որպես Ախթալայի վանք՝ բաղկացած երեք եկեղեցուց։
Ֆրանսիացի հնագետ, ազգագրագետ և պատմաբան Ժակ դը Մորգանը, ով XIX դարում եղել է Ախթալայի պղնձահանքերի տնօրենը, Ախթալայի բերդում իրականացրել է պեղումներ և հայտնաբերել է հնություններ, այդ թվում հայտնաբերել է ռազմական սակը (մ.թ.ա. 6000 թթ.). այժմ այն պահպանվում է Փարիզում։
Երրորդ եկեղեցին գտնվում է նախորդներից մի փոքր դեպի հյուսիս-արևմուտք։ Կազուցված է ԺԹ դարում։ Սա գմբեթավոր փոքր մի կառուցվածք է, ուղիղ քառանկյունի հատակագծով։ Արևելյան կողմից ունի կիսակլոր փոքր աբսիդ՝ ցածրիկ բեմով։ Կառուցված է նույն կապտագույն բազալտի մաքուր տաշված քարերով, կրաշաղախի միացությամբ։
Զանգակատունը նախորդ եկեղեցու արևելյան կողմում է, մոտիկ վերջինս։ Սա նույնպես կառուցված է ԺԹ դարում։ Քառակուսի հատակագիծ ունեցող բարձր մի շենք է, շարված կապտագույն բագալտի տաշված քարերով՝ կրաշաղախով միաձուլված։
Ախթալայի ամրոցը․ - Ախթալայի վանքի հուշարձանների խմբին պետք է վերագրել նաև այս ամրոցը։ Ցամաքային թերակղզու ձև ունեցող այն բարձրավանդակը, որի վրա գտնվում է վանքը, երեք կողմից եզերվում է Ախթալա գետակի և նրա մի ճյուղը կազմող Հանքերի-ջուր վտակի խոր ձորերի ուղղաձիգ ձգվող բարձր ու անմատչելի քարափներով, հանդիսանալով մի տեսակ բնական ամառիկ ամրություններ։ Չորրորդ՝ հյուսիսային կողմից բարձրավանդակը հարակցվում է ընհանուր լեռնաշխարքին։ Այդ վերջին կողմից, ինչպես և արևելյան ու արևմտյան ձորափերի խոցելի տեղերն ամրացված են բրգաձև բարձր ու լայն ամրոցապատերով, ըստ որի արևմտյան և հյուսիսյան կողմերից՝ կրկնակի պատերով, որոնք միաժամանակ վանքի համար ծառայում են որպես պարիսպ։
Թե երբ է հիմնվել այդ ամրոցը, ստույգ հայտնի չէ։ Պատմական աղբյուրների տեղեկությունների համաձայն, բագրատունիների Ժ դարում ժառանգելով Տաշիրք գավառի, հիմնում են Լոռի քաղաքը, կառուցում և վերակառուցում են մի շարք բերդեր։ Հավանական է, որ հենց այդ ժամանակ՝ Ժ դարում կառուցված լինի նաև Ախթալայի այս ամրոցը։
Ամրոցի գլխավոր մուտքը հյուսիսային կողմից է՝ սրահավոր մեծ դարպասի ձևով։ Սրահը բավական մեծ է, ձգվում է հյուսիսից-հարավ, ծածկը թաղակապ է՝ գոտկող երեք կամարներով, որոնց ծայրերը հենվում են սրահի կողերի պատերի մեջ դրված կալունակների վրա։
Սրահի տանիքի վրա, որպես երկրորդ հարկ գոյություն են ունեցել այլ շենքեր, հավանաբար պահակատեղիներ, որոնք այժմ ավերակ վիճակում են։
Մի ուրիշ, փոքր մուտք էլ արևմտյան կողմից է, որը մի ժամանակ ծառայելիս է եղել որպես ստորերկրյա գաղտնի անցք։
Ամրոցի գլխավոր մուտքի երկու կողքերից ձգվում են մեկական բրգաձև, բարձ աշտարակներ, որոնցից արևելյան կողմինն է մնում՝ կիսականգուն վիճակում։ Վերջինիս մեջ նկատվում է հինգ հարկից բաղկացած շենքի մնացորդներ։
Ստորին հարկը գետնափոր է, որը լցված լինելով փլատակներով, նրա ներքին որպիսիությունը պարզ չէ։ Երկրորդ հարկի սենյակի կենտրոնում տեղադրված հնգակող մույթի յուրաքանչյուր կողմից ձգվում է մի-մի կամար, որոնց ծայրերը հենվում են պատերի ներսի երեսին կից ձգվող որմնասյուների վրա։ Դրանից վերև գտնվող հարկերի սենյակները ներսից որմնասյուներ չունեն, այլ կենտրոնում դրված մյութից ձգվողկամարների ծայրերը հենվում են անմիջապես պատերի վրա։ Բնորոշ է այն, որ աշտարակի ներսում եղած շենքերի հինգ հարկերը հավասար բարձրություն չունեն, այլ վարից վեր աստիճանաբար ցածրանում են, այնպես, որ, ամենավերին՝ հինգերորդ հարկի շենքը անհամեմատ շատ ցածրիկ է։
Ամրոցի հյուսիս-արևմտյան կողմից հետագայում ավելացված է նոր ամրոցապատ։
Ամրոցի պարիսպներից ներս եղել են բազմաթիվ այլ շենքեր, ոմանք գետնափոր, որոնք մեծ մասամբ ավերվել են և որոնց փլատակների վրա հետագայում, ավելի ուշ, կառուցվել են բնակելի բազմաթիվ շենքեր։ Ամբողջական են մնացել միայն երկու շենք, որոնցից մեկը գետնափոր է և գտնվում է գլխավոր եկեղեցու հյուսիսայն կողմում, ամրոցի այդ կողմի բերդապարսպին մոտիկ։
Բավականին մեծ շենք է, ուղիղ քառանկյունի հատակագծով, պատերը շարված են կիսատաշ փոքր քարերով՝ կրաշաղախով միաձուլված։ Ծածկը թաղակապ է, տանիքի բարձրությունը գետնի հավասարության է։ Միակ մուտքը արևելյան կողմից է։ Թե երբ է կառուցվել այդ շենքը և ինչ նպատակի է ծառայել, պարզ չէ։
Մյուս շենքը, որի միայն պատերն են կանգուն, գտնվում է նախորդի հյուսիսային կողմում, ամրոցի արևելյան կողմի բերդապարսպին կից, այնպես որ վերջինս հանդիսանում է շենքի արևելյան պատը։ Ընդարձակ սրահի ձևով մեծ շենք է, երկարաձիգ ուղիղ քառանկյունի հատակագծով։ Որոշակի կերրպով նկատվում է, որ եղել է երկհարկանի, և որ երկու հարկերն էլ փայտածածկ են եղել, որոնք այժմ փլված են։
Պատերի կանգուն մասերը շարված են կապտագույն բազալտի տարբեր մեծությամբ՝ մասամբ կիսատաշ և մասամբ էլ մաքուր տաշված քարերով՝ կրաշաղախի միածությամբ։ Հյուսիսային պատի մեջ, ներսից կա մի մեծ կամարակապ խորշ։
.JPG)
