Վարդենիս

Վարդենիս
Քաղաք
	Վարդենիս
	Վարդենիսի թաղամասերից մեկը
Երկիր	Հայաստան
Մարզ	Գեղարքունիքի մարզ
Ներքին բաժանում	34 գյուղ
Քաղաքապետ	Ահարոն Խաչատրյան
Հիմնադրված է	1830 թ.
Այլ անվանումներ	Վասակաշեն, Ոսկեշեն, Գեղամաբակ
Տվյալ կարգավիճակում	1997 թվականից
Մակերես	3825, 6 կմ²
ԲԾՄ	1940—2000 մ
Կլիմայի տեսակ	Խիստ
Պաշտոնական լեզու	հայերեն
Բնակչություն	12 600 մարդ (2015)
Ազգային կազմ	հայեր
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Տեղաբնականուն	վարդենիսցի
Ժամային գոտի	UTC+4
Հեռախոսային կոդ	+374 (269)
Փոստային ինդեքսներ	1601—1603
	Վարդենիս Վիքիպահեստում

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Վարդենիս (այլ կիրառումներ)

Վարդենիս, քաղաք Հայաստանի Գեղարքունիքի մարզում, Սևանա լճից մոտ 7 կմ հարավ-արևելք, Երևանից՝ 170 կմ, իսկ մարզկենտրոն Գավառից՝ 75 կմ, Մեծ Հայքի Սյունիք նահանգի Սոթք գավառում։ Բնակչությունը 12753 մարդ (2001 թ. մարդահամարի տվյալներով), իսկ 2015 թվականին՝ 12500։ Գտնվում է ծովի մակարդակից 2003 մ բարձրության վրա։ Ըստ ավանդության՝ բնակավայրը հիմնել է Հայկ նահապետի թոռ Գեղամը և կոչել Գեղամաբակ։ Այդ մասին անուղղակի կարող են վկայել բնակավայրի տարածքում պահպանված մ. թ. ա III-I հազարամյակների դամբարանները։

Նախկինում Գեղամաբակ անվանումով մտել է Երևանի նահանգի Էջմիածնի գավառի կազմի մեջ^[2]։

Կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հուլիս և օգոստոս ամիսներին օդի ջերմաստիճանը տատանվում է 16 °C-20 °C, առավելագույն ջերմաստիճանը 31 °C է։ Ձմեռները խստաշունչ են, հունվարի միջին ջերմաստիճանը՝ -6 °C, ձմռան տևողությունը 6 ամիս է։ Չնայած խիստ ձմռանը՝ քաղաքն օղակող ձյունառատ լեռները դահուկային սպորտով զբաղվելու լավ հնարավորություն են ընձեռում^[3]։

Պատմական ակնարկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախկին անվանումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վարդենիսը Հայաստան աշխարհի հնագույն բնակավայրերից է։ Այն եղել է Մեծ Հայքի Սյունիք նահանգի Սոթք գավառի կազմում։ IX դարում Սյունյաց Վասակ Գաբուռն իշխանը նորոգել է գյուղը և վերանվանել Վասակաշեն։ Սյունյաց իշխանի կառուցած եկեղեցու տեղում XX դարի սկզբին կառուցվել է նոր եկեղեցի՝ Սուրբ Աստվածածինը։ XVI - XVIII դարերում բնակավայրն անվանել են Ոսկեշեն։ XIX դարի սկզբին բնակչության զգալի մասը գաղթել է Վրաստան։ 1829-1830 թվականներին բնակավայրում բնակություն են հաստատել Արևմտյան Հայաստանի Դիադին (հնում՝ Տատեոն) գյուղաքաղաքից գաղթած հայեր։ 1930 թ. կազմավորվել է Վարդենիսի շրջանը, որի վարչական կենտրոնը եղել է ավան Վարդենիսը, այժմ՝ քաղաք Վարդենիսը։ Քաղաքի նախկին անվանումները՝ Վասակաշեն, Ոսկեշեն, իսկ 1969 թ.-ից թուրքական դրոշմը կրող շենն անվանվեց Վարդենիս։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վարդենիսի ազգաբնակչության փոփոխությունը^[4].

Տարի	1831	1897	1926	1959	1979	1989	2001	2004	2015
Բնակիչ	178	2193	3468	6322	11549	13905	12753	12700	12500

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քաղաքի տնտեսության մեջ կարևոր տեղ է գրավում արդյունաբերությունը։ Քաղաքի երբեմնի զարգացած արդյունաբերական ձեռնարկություններից մնացել և գործում են միայն սննդի (կաթնամթերք, հացամթերք) ձեռնարկությունները։ Վարդենիսի գյուղացիական տնտեսությունները զբաղվում են անասնապահությամբ, ինչպես նաև հացահատիկի և կերային մշակաբույսերի մշակությամբ։ Մինչև ԽՍՀՄ փլուզումը Վարդենիսի բնակչությունը զբաղվել է նաև ծխախոտի մշակությամբ, քանի որ այդ ժամանակաշրջանում Վարդենիսում կար ծխածոտի գործարան։ Բացի ծխախոտի գործարանից` կային նաև գարեջրի, գորգի, ժամացույցի, կաթնամթերքի, կոնդենսատորի, գյուղտեխնիկայի և տորֆի գործարաններ։ Գործել է նաև տպարան ու թռչնաբուծարան։

Այժմյան դրությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այժմ Վարդենիսի բնակչության մեծամասնությունը զբաղվում է գյուղատնտեսությամբ։ Իսկ մնացած մասը աշխատում է Սոթքի ոսկու հանքում, քաղաքապետարանում և Վարդենիսի մշակույթի տանը։ Վարդենիսում գործում են երաժշտական, նկարչական, քանդակի և ազգագրական պարի դպրոցներ, ինչպես նաև ըմբշամարտի, ֆուտբոլի, կարատեի և բոքսի մարզադպրոցներ։ Գործում է նաև Վիկտոր Համբարձումյանի անվան բժշկական քոլեջը և Վարդենիսի Բադեյան քոլեջը։

Պատմամշակութային կառույցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայաստանի հնագույն բնակավայրերից է։ Այստեղ հայտնաբերվել են բրոնզե դարի մի քանի տասնյակ դամբարաններ։ Սբ. Աստվածածին եկեղեցին կառուցված է 1902-1910 թվականներին, որի բակում կան գերեզմաններ, գեղազարդ խաչքարեր ու տապանաքարեր (15-18 դարեր)։ Սուրբ Աստվածածին վանքում ստեղծագործել է Հովհաննես Ծարեցին։