Հիմնադրվել է Ք.ա. 2-1 հազարամյակներում կառուցված կիկլոպյան ամրոցի (Ծաղկավանքի բլուր) հարավային կողմում՝ Ք. ա. 1-ին հազարամյակում։ Տարածքում հայտնաբերվել է նաև արտաշիսյան սահմանաքար։ Միջնադարում եղել է Ծմակ գավառի կենտրոնը։ Գավառապետ-մելիքներից հիշատակված են մելիք Փարսադանը 17-րդ դ., մելիք Մալխասը և մելիք Մանուչարը։ Այստեղից էր նաև Սևանա կղզու վանահայր Մխիթար եպիսկոպոսը (17-րդ դար)։ Հիմնովին ավերվել է 1732-1733 թթ. լեզգիների արշավանքի ժամանակ։ 19-րդ դարի սկզբին Երևանի խանի ջանքերով բնակեցվել է «Թարաքամա» կոչվող թաթարներով (8-10 տնտեսություն), որոնք կլիմային չհարմարվելով շուտով հեռացել են։ Նրա այսօրվա բնակիչները հանդիսանում են Հին Բայազետ գավառի (Այրարատ նահանգի Կոգովիտ 7-18 դդ. գավառ, այժմ գտնվում է Թուրքիայի տարածքում Աղրի նահանգի մեջ) Սուրբ Օհան և Զանկիզոր (Զակյազուր) գյուղերից 1830 թ. գաղթածների սերունդները։ Գյուղը 1928 թ անվանվել է ի պատիվ բոլշևիկյան հեղափոխական Հովհաննես Սարուխանյանի (1882-1920)։
Հանրապետության ամենամեծ գյուղերից է ունի 8750 բնակիչ։
Այս հոդվածը Սարուխան գյուղի մասին է։ Այլ գործածությունների համար այցելեք Սարուխան (այլ կիրառումներ)։
Հայաստան
