Շողակաթ (գյուղ)

Շորժա, Շողակաթ
Խոշորացված համայնք
	Շորժա, Շողակաթ
	Նադեժդինո
	Շողակաթի, (Շորժայի) համայնապատկեր
Երկիր	Հայաստան
Մարզ	Գեղարքունիքի մարզ
Ղեկավար	Սուլիկո Շուշանյան
Հիմնադրված է	1810 թ.
Առաջին հիշատակում	1810
Մակերես	39.2 կմ²
ԲԾՄ	1932 մ
Պաշտոնական լեզու	Հայերեն
Բնակչություն	565 մարդ (2011 հունվարի 1)
Ազգային կազմ	Հայեր
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Ժամային գոտի	UTC+4
Փոստային ինդեքսներ	1316
	Շողակաթ Վիքիպահեստում

Շողակաթ, գյուղ Հայաստանի Գեղարքունիքի մարզում, Շողակաթ համայնքի կենտրոնն է։ Մինչ 2017 թ. նոյեմբերն անվանվել է Շորժա: Հեռավորությունը մարզկենտրոնից կազմում է 95 կմ, իսկ Երևան քաղաքից 110 կմ։

Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատմական աղբյուրներում Շորժան հիշատակվում է Չուրջա, Շուրջա, Շուրճա, Շուրախ , Շորալի, Շորջալու, Շորջա, Շորիջլու, Շորած, Շորալի, նաև ավելի ուշ Նադեժդինա, Նադեժդինո, իսկ 1932 թվականին Նադեժդինո գյուղը վերանվանվել է Շորժա^[2]^[3]:

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շորժա բնակավայրը գտնվում է Սևանա լճի արևելյան կենտրոնական հատվածում: Բնակավայրը գտնվում է Ճամբարակ քաղաքից 10-12 կմ հեռավորության վրա, Սևանա լճի հյուսիս-արևելյան և հարավային մասով պատված է ապառաժներով: Գեղարքունիքի մարզում հեռավորությունը մարզկենտրոնից կազմում է 95 կիլոմետր, իսկ Երևան քաղաքից՝ 110 կիլոմետր: Բնակավայրը գտնվում է ծովի մակերևույթից 1932 մետր բարձրության վրա: Մակերեսը 39,2 քառակուսի կմ է^[3]։ Տարածքում առկա են քրոմիտի զգալի պաշարներ: Վերջինս հայտնաբերվել է 1889 թվականին 1,5 կմ Շորժայից արևելք: Մագմայական հանքավայրը, հանքանյութի մի մասը 1942-1951 թվականներին արդյունահանվել է:

Շորժայում պահպանվել են 17-րդ դար թվագրվող հայկական եկեղեցու, 16-րդ դարի կառույց հանդիսացող հայկական մատուռների կիսաքանդ ավերակներ և այլ հնություններ: Գյուղում և շրջակայքում պահպանվել են Ք.ա. 1-ին հազրամյակում բերդի ավերակներ, դամբարաներ՝ Ք.ա. 2-րդ- 1-ին հազարամյակի թվագրությամբ: Գյուղում գործում է նաև 16-րդ դարում կառուցված և 2009 թվականին վերականգնված եկեղեցի: Հայտնաբերվել են նաև բազմաթիվ գտածոներ:

Որպես բնակավայր Շորժան գոյություն ունի դեռևս Ք.ա. 1-ին հազարամյակում: Դեռևս ուրարտական շրջանում Վեդուրի-Էթիունի (Ջրային Էթիունի) պատկանող այս տարածքում և հարակից վայրերում եղել են պետական- ցեղային կազմավորումներ որոնց մասին մեզ է վկայում Սևանա լճի ափին փորագրված արձանագրությունը, որը կախված է եղել ուղիղ լճի ալիքների վրա: Արձանագրության հեղինակն է հանդիսանում Ուրարտուի անողոք թագավոր Ռուսա Առաջինը (Ք.ա 735-714 թթ), որը խոսում է ներկայիս Շորժայի և հարակից թագավորությունների ու ցեղապետությունների նվաճումների մասին^[4]:

Խալդյան զորությամբ տիրական Ռուսա Սարդուր որդի ասում է.- Ես այս երկրները մեկ արշավանքում նվաճեցի, ծառա դարձրի Ադախու, վելիքուխե, Լուերուխե, Արկուկյան երկրները- չորս արքայի այս կողմից ծովային գավառում. Գուրկումելե, Շանատուայան, Թերիվիշայան, Ռիշուայան, Արիայան, Զուայան, Զամանե, Երկիմայան, Ելայան,Երելթուայան,Արդամանիու,Գուրիայան,Ալզերա,Պիրուայան, Երայան,Շիլայան, Վիդուայան, Ատեզայան, Ազամերունե երկրները, 19 արքայի այն կողմից մեկ օրում (արշավանքում), ծովային գավառում՝ լեռնաշղթայի ստորոտում գրավեցի: Ընդամենը 23 արքայի մեկ օրում նվաճեցի: Մարդ, կին դեպի Բիաինելու երկիր քշեցի: Հարկային տարում եկա, կառուցեցի այս ամրոցները հենց այս երկրում: Թեյշեբաինե ամրոցը (ներկայիս Մարտունի) հոյակապ կառուցեցի, դրեցի անունը Թեյշեբայի քաղաք՝ Բիաինելե երկրի զորությունը լուլույանների՝ բարբարոսների մեջ ամրապնդելու համար:

Երևանի խանության օրոք Շորժան ևս պատկանում էր Գյոկչայի մահալին: Սակայն 1828 թ. փետրվարի 10-ին Արևելյան Հայաստանը Թուրքմենչայի պայմանագրով անցավ Ռուսաստանին: Գյոկչայի մահալը դառնում է հիմնականում Նոր Բայազետի գավառ, որի մի մասն է դառնում նաև Շորժան: Սկզբնական շրջանում Պարսկահայքից և Բայազետի Ալաշկերտից գավառ, Կզնուտ (Մարտունի), Բասարգեչար (Վարդենիս), և դեպի ներկայիս Սևանա ( Ելենովկա ), ձգվող ողջ թաթարաբնակ բնակավայրերում հաստատվում են պարսկահայ և արևմտահայ գաղթականները, իսկ տեղի տեղի մահմեդական թաթար խաշնարած բնակչությունը իրենց հոտերով տեղափոխվում են Գյոկչայ լճից արևելք ընկած 17-րդ դարի վերջերից ամայացած հայկական բնակավայրերում: Ցարական իշխանությունների կողմից նոր նվաճված հայկական հողերում ինչպես նաև ողջ Այսրկովկասում սկսում են հաստատվել նաև Ռուսաստանի կենտրոնական շրջաներից (Սարատովի երկրամաս), արտաքսված ռուս աղանդավորների համայնքները (մոլականներ, պրիգուններ, դուխոբորդներ) և այլն: Կարճ ժամանակում Շարժայում հաստատվում են նաև մեծաթիվ ռուս- մոլական աղանդավորներ և նրանց հետ մեծ թվով մորդվիներ և հրեաներ: Հետայսու բնակավայրերը կոչվում է Նադեժդինո կամ նաև Նադեժդինա ի տարբերություն նախկին թաթարաբնակ Շորիջլու- Շորջալուի: 1940 –ական թվականներից արդեն ձևավորված Շորժա գյուղը մոլական ռուսների և մորդվիների հետ միացյալ սկսել են վերաբնակվել նաև մոտակա գյուղերից հոծ թվով ադրբեջանցիներ: 1970 – ական թվականներից շրջկենտրոն Կրասնոսելսկից (Ճամբարակ) հաստատվել են մի քանի հայ ընտանիքներ: Այդ ժամանակ Շորժան դարձել էր արդեն երկաթուղային կայարան և խճուղային ճանապարհների հանգույց^[5]:

Տրանսպորտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1950-ական թվականներին Սևանա լճի ջրի մակարդակը զգալի իջել է, ջրից ազատված առափնյա հյուսիսային և արևելյան տարածքների շուրջ բոլոր մասերում կառուցվել է երկաթ գիծը, որը անմիջական կապ է հանդիսանում Շորժայի հարակից համայնքների հետ Երևանի հետ շփման գործում: Գյուղի միջով է անցնում նաև Երևան–Զոդ ավտոճանապարհը, Երևան–Զոդ երկաթուղին, ինչպես նաև երկաթ գիծը 1976 թվականին շահագորշծման է հանձնվել, ամռանը գործում է նաև Հրաձդան-Ալմաստ Երևան–Սևան–Շորժա սեզոնային էլեկտրագնացքը:

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչությունը նախկինում եղել է միատար, բնակվել են միայն մոլդովացիներ։ 20-րդ դարի սկզբից գյուղում բնակություն են հաստատել նաև թրքախոս աղկոյանլու և կարակոյանլու ցեղի ներկայացուցիչներ։ 1989-1992 թթ. գյուղը վերաբնակեցվել է Ադրբեջանից եկած փախստականներով և Արծվաշենից բռնի տեղահանվածներով։

Տարի	1831	1897	1926	1939	1959	1970	1979	1989	2001	2004	2011
Բնակիչ	140	308	469	799	762	894	956	410	565	491	565

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զբաղվածության հիմնական ուղղություններն են՝ հողագործություն, անասնապահություն, պտղաբուծություն^[6], սպասարկման ոլորտ։ Գյուղի միջով է անցնում Երևան-Զոդ ավտոճանապարհը և Երևան-Զոդ երկաթուղին։ Գյուղում գործում է միջնակարգ դպրոց, նախակրթարան, բուժկետ, երկաթուղային կայարան, օդևերևութաբանական կայան, մի քանի հանգստյան տներ։