Շողակաթ (գյուղ)

Շորժա, Շողակաթ
Խոշորացված համայնք
	Շորժա, Շողակաթ
	Նադեժդինո
	Շողակաթի, (Շորժայի) համայնապատկեր
Երկիր	Հայաստան
Մարզ	Գեղարքունիքի մարզ
Ղեկավար	Սուլիկո Շուշանյան
Հիմնադրված է	1810 թ.
Առաջին հիշատակում	1810
Մակերես	39.2 կմ²
ԲԾՄ	1932 մ
Պաշտոնական լեզու	Հայերեն
Բնակչություն	509 մարդ (2011)
Ազգային կազմ	Հայեր
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Ժամային գոտի	UTC+4
Փոստային ինդեքսներ	1316
	Շողակաթ Վիքիպահեստում

Շողակաթ, գյուղ Հայաստանի Գեղարքունիքի մարզում, Շողակաթ համայնքի կենտրոնն է։ Մինչ 2017 թ. նոյեմբերն անվանվել է Շորժա։ Հեռավորությունը մարզկենտրոնից կազմում է 95 կմ, իսկ Երևան քաղաքից 110 կմ։

Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատմական աղբյուրներում Շորժան հիշատակվում է Չուրջա, Շուրջա, Շուրճա, Շուրախ , Շորալի, Շորջալու, Շորջա, Շորիջլու, Շորած, Շորալի, նաև ավելի ուշ Նադեժդինա, Նադեժդինո, իսկ 1932 թվականին Նադեժդինո գյուղը վերանվանվել է Շորժա^[2]^[3]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շորժա բնակավայրը գտնվում է Սևանա լճի արևելյան կենտրոնական հատվածում։ Բնակավայրը գտնվում է Ճամբարակ քաղաքից 10-12 կմ հեռավորության վրա, Սևանա լճի հյուսիս-արևելյան և հարավային մասով պատված է ապառաժներով։ Գեղարքունիքի մարզում հեռավորությունը մարզկենտրոնից կազմում է 95 կիլոմետր, իսկ Երևան քաղաքից՝ 110 կիլոմետր։ Բնակավայրը գտնվում է ծովի մակերևույթից 1932 մետր բարձրության վրա։ Մակերեսը 39,2 քառակուսի կմ է^[3]։ Տարածքում առկա են քրոմիտի զգալի պաշարներ։ Վերջինս հայտնաբերվել է 1889 թվականին 1,5 կմ Շորժայից արևելք։ Մագմայական հանքավայրը, հանքանյութի մի մասը 1942-1951 թվականներին արդյունահանվել է։

Շորժայում պահպանվել են 17-րդ դար թվագրվող հայկական եկեղեցու, 16-րդ դարի կառույց հանդիսացող հայկական մատուռների կիսաքանդ ավերակներ և այլ հնություններ։ Գյուղում և շրջակայքում պահպանվել են Ք.ա. 1-ին հազրամյակում բերդի ավերակներ, դամբարաներ՝ Ք.ա. 2-րդ- 1-ին հազարամյակի թվագրությամբ։ Գյուղում գործում է նաև 16-րդ դարում կառուցված և 2009 թվականին վերականգնված եկեղեցի։ Հայտնաբերվել են նաև բազմաթիվ գտածոներ։

Որպես բնակավայր Շորժան գոյություն ունի դեռևս Ք.ա. 1-ին հազարամյակում։ Դեռևս ուրարտական շրջանում Վեդուրի-Էթիունի (Ջրային Էթիունի) պատկանող այս տարածքում և հարակից վայրերում եղել են պետական- ցեղային կազմավորումներ որոնց մասին մեզ է վկայում Սևանա լճի ափին փորագրված արձանագրությունը, որը կախված է եղել ուղիղ լճի ալիքների վրա։ Արձանագրության հեղինակն է հանդիսանում Ուրարտուի անողոք թագավոր Ռուսա Առաջինը (Ք.ա 735-714 թթ), որը խոսում է ներկայիս Շորժայի և հարակից թագավորությունների ու ցեղապետությունների նվաճումների մասին^[4]։

Խալդյան զորությամբ տիրական Ռուսա Սարդուր որդի ասում է.- Ես այս երկրները մեկ արշավանքում նվաճեցի, ծառա դարձրի Ադախու, վելիքուխե, Լուերուխե, Արկուկյան երկրները- չորս արքայի այս կողմից ծովային գավառում. Գուրկումելե, Շանատուայան, Թերիվիշայան, Ռիշուայան, Արիայան, Զուայան, Զամանե, Երկիմայան, Ելայան,Երելթուայան,Արդամանիու,Գուրիայան,Ալզերա,Պիրուայան, Երայան,Շիլայան, Վիդուայան, Ատեզայան, Ազամերունե երկրները, 19 արքայի այն կողմից մեկ օրում (արշավանքում), ծովային գավառում՝ լեռնաշղթայի ստորոտում գրավեցի։ Ընդամենը 23 արքայի մեկ օրում նվաճեցի։ Մարդ, կին դեպի Բիաինելու երկիր քշեցի։ Հարկային տարում եկա, կառուցեցի այս ամրոցները հենց այս երկրում։ Թեյշեբաինե ամրոցը (ներկայիս Մարտունի) հոյակապ կառուցեցի, դրեցի անունը Թեյշեբայի քաղաք՝ Բիաինելե երկրի զորությունը լուլույանների՝ բարբարոսների մեջ ամրապնդելու համար։

Երևանի խանության օրոք Շորժան ևս պատկանում էր Գյոկչայի մահալին։ Սակայն 1828 թ. փետրվարի 10-ին Արևելյան Հայաստանը Թուրքմենչայի պայմանագրով անցավ Ռուսաստանին։ Գյոկչայի մահալը դառնում է հիմնականում Նոր Բայազետի գավառ, որի մի մասն է դառնում նաև Շորժան։ Սկզբնական շրջանում Պարսկահայքից և Բայազետի Ալաշկերտից գավառ, Կզնուտ (Մարտունի), Բասարգեչար (Վարդենիս), և դեպի ներկայիս Սևանա ( Ելենովկա ), ձգվող ողջ թաթարաբնակ բնակավայրերում հաստատվում են պարսկահայ և արևմտահայ գաղթականները, իսկ տեղի տեղի մահմեդական թաթար խաշնարած բնակչությունը իրենց հոտերով տեղափոխվում են Գյոկչայ լճից արևելք ընկած 17-րդ դարի վերջերից ամայացած հայկական բնակավայրերում։ Ցարական իշխանությունների կողմից նոր նվաճված հայկական հողերում ինչպես նաև ողջ Այսրկովկասում սկսում են հաստատվել նաև Ռուսաստանի կենտրոնական շրջաներից (Սարատովի երկրամաս), արտաքսված ռուս աղանդավորների համայնքները (մոլականներ, պրիգուններ, դուխոբորդներ) և այլն։ Կարճ ժամանակում Շարժայում հաստատվում են նաև մեծաթիվ ռուս- մոլական աղանդավորներ և նրանց հետ մեծ թվով մորդվիներ և հրեաներ։ Հետայսու բնակավայրերը կոչվում է Նադեժդինո կամ նաև Նադեժդինա ի տարբերություն նախկին թաթարաբնակ Շորիջլու- Շորջալուի։ 1940 –ական թվականներից արդեն ձևավորված Շորժա գյուղը մոլական ռուսների և մորդվիների հետ միացյալ սկսել են վերաբնակվել նաև մոտակա գյուղերից հոծ թվով ադրբեջանցիներ։ 1970 – ական թվականներից շրջկենտրոն Կրասնոսելսկից (Ճամբարակ) հաստատվել են մի քանի հայ ընտանիքներ։ Այդ ժամանակ Շորժան դարձել էր արդեն երկաթուղային կայարան և խճուղային ճանապարհների հանգույց^[5]։

Տրանսպորտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1950-ական թվականներին Սևանա լճի ջրի մակարդակը զգալի իջել է, ջրից ազատված առափնյա հյուսիսային և արևելյան տարածքների շուրջ բոլոր մասերում կառուցվել է երկաթ գիծը, որը անմիջական կապ է հանդիսանում Շորժայի հարակից համայնքների հետ Երևանի հետ շփման գործում։ Գյուղի միջով է անցնում նաև Երևան–Զոդ ավտոճանապարհը, Երևան–Զոդ երկաթուղին, ինչպես նաև երկաթ գիծը 1976 թվականին շահագորշծման է հանձնվել, ամռանը գործում է նաև Հրաձդան-Ալմաստ Երևան–Սևան–Շորժա սեզոնային էլեկտրագնացքը։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչությունը նախկինում եղել է միատար, բնակվել են միայն մոլդովացիներ։ 20-րդ դարի սկզբից գյուղում բնակություն են հաստատել նաև թրքախոս աղկոյանլու և կարակոյանլու ցեղի ներկայացուցիչներ։ 1989-1992 թթ. գյուղը վերաբնակեցվել է Ադրբեջանից եկած փախստականներով և Արծվաշենից բռնի տեղահանվածներով։

Տարի	1831	1897	1926	1939	1959	1970	1979	1989	2001	2004	2011
Բնակիչ	140	308	469	799	762	894	956	410	565	491	509^[1]

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զբաղվածության հիմնական ուղղություններն են՝ հողագործություն, անասնապահություն, պտղաբուծություն^[6], սպասարկման ոլորտ։ Գյուղի միջով է անցնում Երևան-Զոդ ավտոճանապարհը և Երևան-Զոդ երկաթուղին։ Գյուղում գործում է միջնակարգ դպրոց, նախակրթարան, բուժկետ, երկաթուղային կայարան, օդևերևութաբանական կայան, մի քանի հանգստյան տներ։