Աղբերք
| Գյուղ | |||
|---|---|---|---|
| Աղբերք | |||
| ռուս.՝ Агбулаг ադրբ.՝ Ağbulaq | |||
| Երկիր |  Հայաստան | ||
| Մարզ | Գեղարքունիքի մարզ | ||
| ԲԾՄ | 2100-2200 մ | ||
| Պաշտոնական լեզու | Հայերեն | ||
| Բնակչություն | 278[1] մարդ (2011) | ||
| Ազգային կազմ | Հայեր | ||
| Կրոնական կազմ | Հայ Առաքելական եկեղեցի | ||
| Ժամային գոտի | UTC+4 | ||
| |||
Աղբերք գյուղ, գտնվում է Հայաստանի Գեղարքունիքի մարզի Արտանիշ թերակղզու հյուսիսում՝ Արեգունի լեռնաշղթայի հարավարևելյան կողմում։
Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բնակավայրի պատմական անվանումը հայտնի չէ։ 19-րդ դարի սկզբներին թուրքական քոչվոր ցեղերը բնակություն են հաստատում գյուղում՝ այն անվանելով մոտակայքում գտնվող ստորջրյա աղբյուրների պատվին՝ Աղբուլախ, որը թուրքերենից թարգմանաբար նշանակում է սպիտակ աղբյուր։ 1991 թվականի ապրիլի 3-ին բնակավայրը պաշտոնապես վերանվանվել է Աղբերք[2][3]։
Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աղբերքը գտնվում է Արեգունի լեռների հարավարևելյան մասից դեպի Արտանիշի թերակղզի տանող ճանապարհի վրա՝ մարզկենտրոն Գավառից 68 կմ հյուսիս-արևելք։ Ծովի մակերևույթից բարձր է 2150 մ[2]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գրավոր հիշատակություններ գյուղի մասին չեն պահպանվել։ Դա պայմանավորված է նրանով, որ խզվել է կապը բնակավայրի մոռացված բուն հայկական և վերջին 150 տարիների ընթացքում շրջանառվող անվան միջև։ Գրավոր աղբյուրներում Ալբուլաղ անվամբ առաջին անգամ հիշատակվում է 19 դարի առաջին կեսերից, սակայն գյուղում պահպանված նյութական մշակույթի հուշարձանների մնացորդները վկայում են բնակավայրի գոյությունն առնվազն ուշ միջնադարից[4]։
Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ըստ պահպանված հայկական գերեզմանական հուշարձանների՝ Աղբերք գյուղը հայաբնակ է եղել 17-18 դարերում։ 1604 թվականից Շահ Աբասի բռնագաղթի հետևանքով գյուղը դատարկվել է բնիկներից։ Հետագայում՝ 1829 - 1830- ական թվականներին գյուղում հաստատվում են Սարուխանից տեղափոխված մի քանի թուրքեր (վերջններիս պատկանող գերեզմանոցում առկա արձանագիր քարերի հնագույնը կրում է հիջրի 1314) Հայտնի էր, որ գյուղաբնակ թուրքերը հետ չէին մնում իրենց ցեղին հատուկ արարքներից։ Նրանք ավերում, թալանում, կողոպտում և սպանում էին շրջանի խաղաղ բնակչությանը, ինչպես նաև ոչնչացնում նրանց ստեղծած արժեքները։ Դեռևս 1862 - 1863 թվականներին շրջանում ուսումնասիրություններ կատարած Մ. Սմբատյանցն այդ ամենի մասին նշում է[5].
|
Ողորմելի թուրքերը ամեն տեղ կրօնամոլությունը ցույց են տալի, փոխանակ ամաչելոյ՝ որ իրենք աղօթարան չունին, աշխատում են քրիստոնէից աղօթարաններն ջնջել անհետացնել... | 
|
Իրավիճակը նույնն էր նաև 20-րդ դարի սկզբին։ Սևանի ավազանում թուրքերի՝ հաճախակի դարձած ավազակային հարձակումներին վերջ տալու նպատակով 1917 թվականի ամռանը ռուսական բանակը, որոշակի գործողություններ է ձեռնարկում։ 1991 թվականի մայիսին, այստեղ են հաստատվում տեղահանված գետաշենցիները, իսկ 1992 թվականի օգոստոսին՝ արծվաշենցիները։ Աղբերքի ազգաբնակչության փոփոխությունը[6].
| Տարի | 1897 | 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1989 | 2001 | 2011 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Բնակիչ | 806 | 1229 | 1504 | 1141 | 1563 | 688 | 298 | 278[1] |
Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բնակչությունը զբաղվում է անասնաբուծությամբ, ծխախոտագործությամբ և դաշտավարությամբ։
Պատմամշակութային կառույց[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գյուղից հյուսիս պահպանված է հայկական հին գերեզմանոց (17-18 -րդ դարեր)։ Վերջին տարիներին կատարված տարաբնույթ աշխատանքների ժամանակ տեղաբնակ հայերը հայտնաբերել են տների և գոմերի որմերում օգտագործված 5 (2-ը արձանագիր) միավոր խաչքար կամ խաչքարի բեկոր։ Ըստ ոճական առանձնահատկությունների՝ բոլորն էլ թվագրվում են 17-18-րդ դարերով։ 1988 թվականից հետո հայկական նոր գերեզմանոց է գոյացել գյուղից մոտ 150 մ արևմուտք[7]։
Գյուղատեղի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գտնվում է Աղբերքից 1,5 կմ արևելք և փռված է գրեթե ցամաքած մի աղբյուրի հարևանությամբ։ Մինչև 17-18-րդ դարեր հայաբնակ գյուղը հետագայում չի բնակեցվել։ Գյուղատեղիի տարածքում պահպանվում են մոտ մեկ տասնյակ զանազան շինությունների հետքեր։ Ողջ մակերեսին առկա է ուշմիջնադարյան խեցեղեն, իսկ գյուղատեղիից արևելք նշմարվում են հողագործ բնակիչների կառուցած սանդղավանդներ[8]։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 2011 թ Հայաստանի մարդահամարի արդյունքները
- ↑ 2,0 2,1 Տեղահանված խաչքարերի հավաք ծրագիր, Աղբերք գյուղ, Րաֆֆի Քորթոշյան, ՀՃՈՒ հիմնադրամ, 2019 թվական։
- ↑ Հայաստանի Հանրապետության բնակավայրերի բառարան, Երևան, 2008 թվական, էջ 14։
- ↑ «Տեղահանված խաչքարերի հավաք ծրագիր. Աղբերք գրքի 1-ից 8 էջեր» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2021 թ․ հունիսի 2-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 4-ին.
- ↑ Սմբատեանց Մ. Տեղագիր Գեղարքունիքի Ծովազարդ գավառի, Էջմիածին, 1895
- ↑ «Հայաստանի հանրապետության բնակավայրերի բառարան, էջ 14» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2015 օգոստոսի 11-ին.
- ↑ «Տեղահանված խաչքարերի հավաք ծրագիր. Աղբերք գրքի 6-ից 8 էջեր» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2021 թ․ հունիսի 2-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 4-ին.
- ↑ «Տեղահանված խաչքարերի հավաք ծրագիր. Աղբերք գրքի Էջ 13» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2021 թ․ հունիսի 2-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 4-ին.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- 2001 թվականի Հայաստանի մարդահամարի արդյունքները, Հայաստանի վիճակագրական կոմիտե
- Kiesling, Brady (2005), Rediscovering Armenia: Guide, Yerevan, Armenia: Matit Graphic Design Studio
- Brady Kiesling, Rediscovering Armenia, p. 49, available online at the website of the Internet Archive:
| |||||||||||||||||
