Աղբերք

Գյուղ
Աղբերք
Երկիր	Հայաստան
Մարզ	Գեղարքունիքի մարզԳեղարքունիքի մարզ
ԲԾՄ	2100-2200 մ
Պաշտոնական լեզու	Հայերեն
Բնակչություն	249 մարդ (2008 հունվարի 1)
Ազգային կազմ	Հայեր
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Ժամային գոտի	UTC+4

Աղբերք գյուղ, գտնվում է Հայաստանի Գեղարքունիքի մարզի Արտանիշ թերակղզու հյուսիսում՝ Արեգունի լեռնաշղթայի հարավարևելյան կողմում։

Անվանում

Բնակավայրի պատմական անվանումը հայտնի չէ։ 19-րդ դարի սկզբներին թուրքական քոչվոր ցեղերը բնակություն են հաստատում գյուղում՝ այն անվանելով մոտակայքում գտնվող ստորջրյա աղբյուրների պատվին՝ Աղբուլախ, որը թուրքերենից թարգմանաբար նշանակում է սպիտակ աղբյուր։ 1991 թվականի ապրիլի 3-ին բնակավայրը պաշտոնապես վերանվանվել է Աղբերք։

Աշխարհագրություն

Աղբերքը գտնվում է Արեգունի լեռների հարավարևելյան մասից դեպի Արտանիշի թերակղզի տանող ճանապարհի վրա՝ մարզկենտրոն Գավառից 68 կմ հյուսիս-արևելք։ Ծովի մակերևույթից բարձր է 2150 մ։

Պատմություն

Գրավոր հիշատակություններ գյուղի մասին չեն պահպանվել։ Դա պայմանավորված է նրանով, որ խզվել է կապը բնակավայրի մոռացված բուն հայկական և վերջին 150 տարիների ընթացքում շրջանառվող անվան միջև։ Գրավոր աղբյուրներում Ալբուլաղ անվամբ առաջին անգամ հիշատակվում է 19 դարի առաջին կեսերից, սակայն գյուղում պահպանված նյութական մշակույթի հուշարձանների մնացորդները վկայում են բնակավայրի գոյությունն առնվազն ուշ միջնադարից։

Բնակչություն

Ըստ պահպանված հայկական գերեզմանական հուշարձանների՝ Աղբերք գյուղը հայաբնակ է եղել 17-18 դարերում։ 1604 թվականից Շահ Աբասի բռնագաղթի հետևանքով գյուղը դատարկվել է բնիկներից։ Հետագայում՝ 1829 - 1830- ական թվականներին գյուղում հաստատվում են Սարուխանից տեղափոխված մի քանի թուրքեր (վերջններիս պատկանող գերեզմանոցում առկա արձանագիր քարերի հնագույնը կրում է հիջրի 1314) Հայտնի էր, որ գյուղաբնակ թուրքերը հետ չէին մնում իրենց ցեղին հատուկ արարքներից։ Նրանք ավերում, թալանում, կողոպտում և սպանում էին շրջանի խաղաղ բնակչությանը, ինչպես նաև ոչնչացնում նրանց ստեղծած արժեքները։ Դեռևս 1862 - 1863 թվականներին շրջանում ուսումնասիրություններ կատարած Մ. Սմբատյանցն այդ ամենի մասին նշում է.

Ողորմելի թուրքերը ամեն տեղ կրօնամոլությունը ցույց են տալի, փոխանակ ամաչելոյ՝ որ իրենք աղօթարան չունին, աշխատում են քրիստոնէից աղօթարաններն ջնջել անհետացնել...

Իրավիճակը նույնն էր նաև 20-րդ դարի սկզբին։ Սևանի ավազանում թուրքերի՝ հաճախակի դարձած ավազակային հարձակումներին վերջ տալու նպատակով 1917 թվականի ամռանը ռուսական բանակը, որոշակի գործողություններ է ձեռնարկում։ 1991 թվականի մայիսին, այստեղ են հաստատվում տեղահանված գետաշենցիները, իսկ 1992 թվականի օգոստոսին՝ արծվաշենցիները։ Աղբերքի ազգաբնակչության փոփոխությունը.

Տարի	1897	1926	1939	1959	1970	1989	2001	2004
Բնակիչ	806	1229	1504	1141	1563	688	298	209

Տնտեսություն

Բնակչությունը զբաղվում է անասնաբուծությամբ, ծխախոտագործությամբ և դաշտավարությամբ։

Պատմամշակութային կառույց

Գյուղից հյուսիս պահպանված է հայկական հին գերեզմանոց (17-18 -րդ դարեր)։ Վերջին տարիներին կատարված տարաբնույթ աշխատանքների ժամանակ տեղաբնակ հայերը հայտնաբերել են տների և գոմերի որմերում օգտագործված 5 (2-ը արձանագիր) միավոր խաչքար կամ խաչքարի բեկոր։ Ըստ ոճական առանձնահատկությունների՝ բոլորն էլ թվագրվում են 17-18-րդ դարերով։ 1988 թվականից հետո հայկական նոր գերեզմանոց է գոյացել գյուղից մոտ 150 մ արևմուտք։

Գյուղատեղի

Գտնվում է Աղբերքից 1,5 կմ արևելք և փռված է գրեթե ցամաքած մի աղբյուրի հարևանությամբ։ Մինչև 17-18-րդ դարեր հայաբնակ գյուղը հետագայում չի բնակեցվել։ Գյուղատեղիի տարածքում պահպանվում են մոտ մեկ տասնյակ զանազան շինությունների հետքեր։ Ողջ մակերեսին առկա է ուշմիջնադարյան խեցեղեն, իսկ գյուղատեղիից արևելք նշմարվում են հողագործ բնակիչների կառուցած սանդղավանդներ։

Տես նաև

• Աղբերքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ

Արտաքին հղումներ

• 2001 թվականի Հայաստանի մարդահամարի արդյունքները, Հայաստանի վիճակագրական կոմիտե
• Kiesling, Brady (2005), Rediscovering Armenia: Guide, Yerevan, Armenia: Matit Graphic Design Studio 
• Brady Kiesling, Rediscovering Armenia, p. 49, available online at the website of the Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանություն: