Մեծ Այրում

Մեծ Այրում
Գյուղ
	Մեծ Այրում
	Կոորդինատներ: 41°10′18″ հս․ լ. 44°49′09″ ավ. ե. / 41.17167° հս․. լ. 44.81917° ավ. ե.
Երկիր	Հայաստան
Մարզ	Լոռի
Շրջան	Թումանյանի շրջան
Համայնքապետ	Արկադի Թամազյան
Մակերես	22.56 կմ²
ԲԾՄ	690 մ
Կլիմայի տեսակ	Բարեխառն
Պաշտոնական լեզու	Հայերեն
Բնակչություն	986 մարդ (2014)
Ազգային կազմ	Հայեր
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Ժամային գոտի	UTC+4
Փոստային ինդեքս	1714

Մեծ Այրում, գյուղ Հայաստանի Հանրապետության Լոռու մարզում, Դեբեդի ափին։

Բարձրությունը ծովի մակերևույթից՝ 690 մ, հեռավորությունը մարզկենտրոնից՝ 69 կմ հյուսիս-արևմուտք։ Անկախությունից հետո միմյանց հարևանությամբ գտնվող Մեծ և Փոքր Այրում գյուղերը միացել են, որպես մեկ համայնք: 2017թ. իրականացված համայնքային խոշորացումից հետո 2 գյուղերն էլ ներառվել են հարևան Ախթալա համայնքային խմբի մեջ, որի կազմում են նաև միմյանց հարակից Ախթալա և Շամլուղ քաղաքները, Ճոճկան, Նեղոց և Բենդիկ գուղերը։ Գյուղը Խորհրդային Միության տարիներին բնակեցված է եղել ադրբեջանցիներով: Արցախյան շարժման ժամանակ գյուղը ամբողջովին լքվել է ադրբեջանցիների կողմից, և սկսած 1988թ. գյուղը վերաբնակեցվել է Ադրբեջանից բռնագաղթված հայերով^[1]^[2]։

Բնակչությունը զբաղվում է անասնապահությամբ, պտղագործությամբ և երկրագործությամբ։ Բարենպաստ կլիմայի շնորհիվ գյուղում աճում է ամեն ինչ, բացի ցիտրուսային բույսերից: Հատկապես վերջին տարիներին զարգացման նոր թափ է ստացել հացահատիկի մշակումը:Համեմատաբար զարգացած է խաղողի արտադրությունը: Գյուղում կա ոռոգման ջուր՝ համայնքը ոռոգող գրեթե ամբողջական ցանցով: Ոռոգման ջուրը վերցվում է Դեբետ գետից՝ պոմպակայանի միջոցով: Համայնքի ամենակարևոր հիմնախնդիրներից է խմելու ջրի խնդիրը, այն վերցվում է մոտակա սարերում բխող աղբյուրներից, որը որևէ մշակման չի ենթարկվում: Երկու գյուղերը սպասարկում է մեկ միջնակարգ դպրոց, որտեղ սովորում է 125 աշակերտ: Աշակերտների տեղափոխման խնդիրը լուծվում է համայնքի բյուջեի միջոցներով: Գյուղում գործում է մանկապարտեզ, որն անվճար է: Գյուղի ճանապարհը ասֆալտապատ է, հիմնովին նորոգվել է 2009թ.:

Գյուղն առավել հայտնի է իր էկոլոգիական հիմնախնդիրներով: Մոտակա պոչամբարում է ամբարվում Ախթալայի ԼՀԿ-ի հանքարդյունաբերական թափոնները^[3]: 2015թ. գարնանը այստեղ սկիզբ առած «SOS Մեծ Այրում^[4]» բնապահպանական ակցիայի շնորհիվ կասեցվեց գյուղի տարածքում 2-րդ պոչամբարի կառուցումը:

Գյուղում գործում է COAF^[5]-ի ՍՄԱՐԹ կրթական սենյակ, ունի անհրաժեշտ ինտերնետ կապ ու արդի սարքավորումներ, որի նպատակն է տեղի երիտասարդության զարգացումը։Սենյակում գործում են տարբեր խմբակներ, որտեղ հաճախում են համայնքի տարբեր տարիքի երիտասարդներ։Սենյակը հիմնել և շահագործում է Հայաստանի մանուկներ բարեգործական հիմնադրամը։

Պատմամշակութային հուշարձաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղի հյուսիս-արևմուտքում Նահատակ վանական համալիրն է, կառուցված 1621 թ.: Ավանդության համաձայն` ի սկզբանե այնտեղ ամփոփված են եղել Վարդան Մամիկոնյանի դստեր՝ Սուրբ Շուշանիկ - Վարդենու^[6] մասունքները, որոնք Ճոճկան գյուղի Ջոջը նվիրել է թիֆլիսահայ համայնքին: Վերջիններս այդ մասունքների վրա Թիֆլիսում հիմնել են Սուրբ Շուշանիկ-Վարդենի եկեղեցին, որն այսօր արդեն խլված է հայերից և պատկանում է Վրաց Ուղղափառ եկեղեցուն: Մասունքների տեղափոխման ժամանակի վերաբերյալ ստույգ տեղեկություններ այսօր չկան: Նահատակի վանքի տարածքում երբևէ պեղումներ չեն իրականացվել, սակայն վանքի բակում կա պահպանված դժվարընթեռնելի արձանագրությամբ տապանաքար՝ «Տեր Սարգիս քահանա», որն ըստ ամենայնի՝ վերջինիս գերեզմանն է հանդիսանում: Այսօր վանքը կիսաքանդ վիճակում է և հատուկ ուշադրության կարիք ունի: Եկեղեցու պատի մեջ աճող ծառը մեծացել և սպառնում է քանդել եկեղեցին։