Հաղպատ (գյուղ)

Հաղպատ
Գյուղ
	Հաղպատ
Երկիր	Հայաստան
Մարզ	Լոռու մարզ
Համայնք	Ալավերդի համայնք
ԲԾՄ	1000 մ
Պաշտոնական լեզու	Հայերեն
Բնակչություն	668 մարդ (2011)
Ազգային կազմ	Հայեր
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Ժամային գոտի	UTC+4
	Հաղպատ Վիքիպահեստում

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Հաղպատ (այլ կիրառումներ)

Հաղպատ, գյուղ Հայաստանի Հանրապետության Լոռու մարզի Ալավերդի համայնքում։

Իր բնության և պատմամշակութային բազմաթիվ հուշարձանների առկայության շնորհիվ հանդիսանում է Հայաստանի զբոսաշրջային կենտրոններից մեկը։ Այնտեղ է գտնվում է հայկական առաքելական հռչակավոր վանական համալիրներից մեկը՝ Հաղպատի վանքը^[2], որն ընդգրկված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում^[3]։

Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հաղպատը տեղակայված է Դեբեդ գետի աջ ափին՝ ծովի մակերևույթից 1000 մ բարձրության վրա։ Գյուղի մոտով է անցնում Երևան-Թբիլիսի ավտոմայրուղին։

Բնակավայրը Ալավերդի քաղաքից հեռու է 2 կմ արևելք և մարզկենտրոն Վանաձորից 61 կմ հեռավորության վրա։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատմամշակութային հուշարձաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հաղպատ գյուղը հարուստ է տարբեր դարերով թվագրվող բազմաթիվ պատմամշակութային հուշարձաններով^[2], այդ թվում նաև՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ցանկում ընդգրկված վանական համալիրով^[3]։ Հայաստանի Հանրապետության պատմության և մշակույթի հուշարձանների ցանկի, որը հաստատվել է 2004 թվականին, Հաղպատ գյուղի տարածքում հաշվառված են 40 միավոր հուշարձանախմբեր, որոնք պարունակում են 269 պատմական հուշարձան^[2]։

Այստեղ է գտնվում մ․թ․ա․ 2-ից 1-ին հազարամյակներով թվագրվող հնագույն ամրոցը, բնակատեղին, դամբարանադաշտը, 10-ից 13-րդ դարերով թվագրվող հռչակավոր Հաղպատի վանքն իր հուշարձանախմբով, 1233 թվականին կառուցված Կայանբերդ ամրոցը Դսևանք եկեղեցիով, 13-րդ դարի Կուսանաց անապատ եկեղեցին և շուրջը տարածվող միջնադարյան գերեզմանոցը, 1279 թվականին կառուցված Զորավանք Սուրբ Գևորգ եկեղեցին և շուրջը տարածվող գերեզմանոցը, 1268 թվականին կառուցված Սուրբ Սիոն եկեղեցին, 13-րդ դարով թվագրվող կամուրջը, մ․թ․ա․ 2-րդից 1-ին հազարամյակներից մինչև 20-րդ դարով թվագրվող բազմաթիվ գյուղատեղիներ, 10-ից 17-րդ դարերով թվագրվող մի շարք քարայր-կացարաններ, 10-ից 20-րդ դարերով թվագրվող բազմաթիվ գերեզմանատներ, որոնց տարածքում առկա են հարյուրավոր խաչքարեր ու տապանաքարեր, կան սրբատեղիներ, աղբյուր-հուշարձաններ և միջնադարյան մատուռներ, ինչպես նաև այլ նշանակության հուշարձաններ^[2]։

Հաղպատի վանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զորավանք եկեղեցի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զորավանք եկեղեցին, որը կոչվում է նաև Սուրբ Գևորգ, գտնվում է Հաղպատի հարավային կողմում։ Կառուցվել է 1279 թվականին անդեզիտե կոպտատաշ խոշոր քարերով, պատերն ունեն 1,2 մ հաստություն։ Կազմված է փոքր աղոթասրահից և կից գավիթ-սրահից։ Ներկայում կիսավեր վիճակում է։ Շրջապատված է փոքր գերեզմանոցով, որտեղ պահպանվել են մի քանի խաչքարեր և տապանաքարեր^[4]^[5]^[6]։

Եկեղեցի գավթի ճակատային տեսքը
Մուտքի բարավորի քարը և վրայի հայատառ արձանագրությունը
Եկեղեցու կողքին կանգնեցված խաչքարեր
Եկեղեցու ճակատային տեսքը և հարակից փոքր գերեզմանոցը

Կայանբերդ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հաղպատ գյուղի արևմտյան կողմում՝ չորս կողմից մեկուսացված ժայռի գագաթին է գտնվում Կայանբերդ ամրոցը։ Այն կառուցվել է 1233 թվականին Իվանե և Զաքարե Զաքարյան իշխանների քրոջ որդին՝ Հաղպատի վանքի առաջնորդ Հովհաննես եպիսկոպոսը։ Որոշ ուսումնասիրողներ այն կարծիքին են, որ Հովհաննես եպիսկոպոսը ոչ թե կառուցել է ամրոցը, այլ վերակառուցել է ավելի վաղ հիմնված բերդը։ Համարվում է միջնադարյան Հայաստանի ամրոցաշինության ուշագրավ կառույցներից։ Կազմված է 120 մ հարավ-հյուսիս ձգվածությամբ ամուր պարսպապատերով և ունի ավելի քան մեկուկես տասնյակ բուրգ-աշտարակներ։ Մուտքերը երկուսն են` հարավային և արևմտյան։ Գլխավոր մուտքը հարավային կողմում է, որով հրվանդանը Շերեք գետակի վրա 13-րդ դարով թվագրվող կամրջով կապվում է Հաղպատ գյուղին^[7]^[8]^[9]^[10]։

Ամրոցի ներսում է գտնվում Դսևանք եկեղեցին։ Այն գտնվում է ամրոցի հարավային հատվածի արևելյան կողմում՝ բարձունքի վրա։ Արտաքուստ ուղղանկյուն, ներքուստ խաչաձև հատակագծով գմբեթակիր եկեղեցի է։ Ունի մեկ մուտք, որը գտնվում է արևմտյան կողմում է^[7]^[8]^[9]^[10]։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստորև ներկայացված է Հաղպատ գյուղի բնակչության թվաքանակի փոփոխությունն ըստ տարիների^[11].

Տարի	1886	1897	1926	1939	1959	1970	1979	1989	2001	2011
Բնակիչ	750	864	857	891	699	871	727	629^[12]	787	668^[1]

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչությունը զբաղվում է կերային կուլտուրաների, ծխախոտի և բանջարեղենի մշակությամբ։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 2011 թ ՀՀ մարդահամարի արդյունքները
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշում 29 հունվարի 2004 թվականի N 49-Ն ստորագրված 04.02.2004 (էլեկտրոնային տարբերակ)։
↑ ^3,0 ^3,1 Centre UNESCO World Heritage։ «Monasteries of Haghpat and Sanahin»։ whc.unesco.org (անգլերեն)։ Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 18
↑ Զորավանք եկեղեցու մասին տեղեկություններ «Պատմամշակութային] արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի պահպանության ծառայություն» պետական ոչ առեվտրային կազմակերպության hushardzan.am կայքում], (արխիվացված 01․01․2023թ․)։
↑ Շախկյան Գ., «Լոռի Պատմության քարակերտ էջերը», Երևան, 1986
↑ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշում 29 հունվարի 2004 թվականի N 49-Ն ընդունված 29.01.2004 թվականին, ստորագրված 04.02.2004 թվականին, (թվային տարբերակը arlis.am կայքում)։
↑ ^7,0 ^7,1 Դիվան հայ վիմագրության (Լոռու մարզ), պրակ IX, Երևան, 2012 թվական։
↑ ^8,0 ^8,1 Մաթևոսյան Ռ., Կայան բերդի և գավառի տեղադրությունը, «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», N 2, Երևան, 1972 թվական։
↑ ^9,0 ^9,1 Շախկյան Գ., Լոռի. պատմության քարակերտ էջերը, Երևան, 1986 թվական։
↑ ^10,0 ^10,1 Կայանբերդ ամրոցի մասին տեղեկություններ hushardzan.am կայքում, արխիվացված 03․02․2023 թվականին։
↑ «Հայաստանի հանրապետության բնակավայրերի բառարան, էջ 116»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին։ Վերցված է 2013 Նոյեմբերի 12
↑ Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 5 [-] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն», 2001, էջ 748 — 916 էջ։

[census2011-1] 1,0 ^1,1 2011 թ ՀՀ մարդահամարի արդյունքները

[Հաղպատի_հուշարձաններ,_ցանկ,_2004_թ․-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշում 29 հունվարի 2004 թվականի N 49-Ն ստորագրված 04.02.2004 (էլեկտրոնային տարբերակ)։

[:0-3] 3,0 ^3,1 Centre UNESCO World Heritage։ «Monasteries of Haghpat and Sanahin»։ whc.unesco.org (անգլերեն)։ Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 18

[hushardzan.am_Զորավանք-4] Զորավանք եկեղեցու մասին տեղեկություններ «Պատմամշակութային] արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի պահպանության ծառայություն» պետական ոչ առեվտրային կազմակերպության hushardzan.am կայքում], (արխիվացված 01․01․2023թ․)։

[Լոռի_Պատմության_քարակերտ_էջերը-5] Շախկյան Գ., «Լոռի Պատմության քարակերտ էջերը», Երևան, 1986

[Զորավանքը_հուշարձանների_ցանկում,_arlis.am-6] Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշում 29 հունվարի 2004 թվականի N 49-Ն ընդունված 29.01.2004 թվականին, ստորագրված 04.02.2004 թվականին, (թվային տարբերակը arlis.am կայքում)։

[Դիվան_հայ_վիմագրության_(Լոռու_մարզ),_պրակ_IX,_Երևան,_2012-7] 7,0 ^7,1 Դիվան հայ վիմագրության (Լոռու մարզ), պրակ IX, Երևան, 2012 թվական։

[Մաթևոսյան_Ռ.,_Կայան_բերդի_և_գավառի_տեղադրությունը,_«Լրաբեր_հասարակական_գիտությունների»,_N_2,_Երևան,_1972-8] 8,0 ^8,1 Մաթևոսյան Ռ., Կայան բերդի և գավառի տեղադրությունը, «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», N 2, Երևան, 1972 թվական։

[Շախկյան_Գ.,_Լոռի._պատմության_քարակերտ_էջերը,_Երևան,_1986-9] 9,0 ^9,1 Շախկյան Գ., Լոռի. պատմության քարակերտ էջերը, Երևան, 1986 թվական։

[hushardzan.am_Կայանբերդ-10] 10,0 ^10,1 Կայանբերդ ամրոցի մասին տեղեկություններ hushardzan.am կայքում, արխիվացված 03․02․2023 թվականին։

[hay_gyux-11] «Հայաստանի հանրապետության բնակավայրերի բառարան, էջ 116»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին։ Վերցված է 2013 Նոյեմբերի 12

[12] Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 5 [-] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն», 2001, էջ 748 — 916 էջ։

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]