Հաղպատ (գյուղ)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Հաղպատ (այլ կիրառումներ)
Գյուղ | |||
---|---|---|---|
Հաղպատ | |||
![]() | |||
Երկիր | ![]() | ||
Մարզ | Լոռու մարզ | ||
Համայնք | Ալավերդի համայնք | ||
ԲԾՄ | 1000 մ | ||
Պաշտոնական լեզու | Հայերեն | ||
Բնակչություն | 668[1] մարդ (2011) | ||
Ազգային կազմ | Հայեր | ||
Կրոնական կազմ | Հայ Առաքելական եկեղեցի | ||
Ժամային գոտի | UTC+4 | ||
| |||
Հաղպատ, գյուղ Հայաստանի Հանրապետության Լոռու մարզի Ալավերդի համայնքում։
Իր բնության և պատմամշակութային բազմաթիվ հուշարձանների առկայության շնորհիվ հանդիսանում է Հայաստանի զբոսաշրջային կենտրոններից մեկը։ Այնտեղ է գտնվում է հայկական առաքելական հռչակավոր վանական համալիրներից մեկը՝ Հաղպատի վանքը[2], որն ընդգրկված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում[3]։
Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հաղպատը տեղակայված է Դեբեդ գետի աջ ափին՝ ծովի մակերևույթից 1000 մ բարձրության վրա։ Գյուղի մոտով է անցնում Երևան-Թբիլիսի ավտոմայրուղին։
Բնակավայրը Ալավերդի քաղաքից հեռու է 2 կմ արևելք և մարզկենտրոն Վանաձորից 61 կմ հեռավորության վրա։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պատմամշակութային հուշարձաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հաղպատ գյուղը հարուստ է տարբեր դարերով թվագրվող բազմաթիվ պատմամշակութային հուշարձաններով[2], այդ թվում նաև՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ցանկում ընդգրկված վանական համալիրով[3]։ Հայաստանի Հանրապետության պատմության և մշակույթի հուշարձանների ցանկի, որը հաստատվել է 2004 թվականին, Հաղպատ գյուղի տարածքում հաշվառված են 40 միավոր հուշարձանախմբեր, որոնք պարունակում են 269 պատմական հուշարձան[2]։
Այստեղ է գտնվում մ․թ․ա․ 2-ից 1-ին հազարամյակներով թվագրվող հնագույն ամրոցը, բնակատեղին, դամբարանադաշտը, 10-ից 13-րդ դարերով թվագրվող հռչակավոր Հաղպատի վանքն իր հուշարձանախմբով, 1233 թվականին կառուցված Կայանբերդ ամրոցը Դսևանք եկեղեցիով, 13-րդ դարի Կուսանաց անապատ եկեղեցին և շուրջը տարածվող միջնադարյան գերեզմանոցը, 1279 թվականին կառուցված Զորավանք Սուրբ Գևորգ եկեղեցին և շուրջը տարածվող գերեզմանոցը, 1268 թվականին կառուցված Սուրբ Սիոն եկեղեցին, 13-րդ դարով թվագրվող կամուրջը, մ․թ․ա․ 2-րդից 1-ին հազարամյակներից մինչև 20-րդ դարով թվագրվող բազմաթիվ գյուղատեղիներ, 10-ից 17-րդ դարերով թվագրվող մի շարք քարայր-կացարաններ, 10-ից 20-րդ դարերով թվագրվող բազմաթիվ գերեզմանատներ, որոնց տարածքում առկա են հարյուրավոր խաչքարեր ու տապանաքարեր, կան սրբատեղիներ, աղբյուր-հուշարձաններ և միջնադարյան մատուռներ, ինչպես նաև այլ նշանակության հուշարձաններ[2]։
Հաղպատի վանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Զորավանք եկեղեցի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Զորավանք եկեղեցին, որը կոչվում է նաև Սուրբ Գևորգ, գտնվում է Հաղպատի հարավային կողմում։ Կառուցվել է 1279 թվականին անդեզիտե կոպտատաշ խոշոր քարերով, պատերն ունեն 1,2 մ հաստություն։ Կազմված է փոքր աղոթասրահից և կից գավիթ-սրահից։ Ներկայում կիսավեր վիճակում է։ Շրջապատված է փոքր գերեզմանոցով, որտեղ պահպանվել են մի քանի խաչքարեր և տապանաքարեր[4][5][6]։
Կայանբերդ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հաղպատ գյուղի արևմտյան կողմում՝ չորս կողմից մեկուսացված ժայռի գագաթին է գտնվում Կայանբերդ ամրոցը։ Այն կառուցվել է 1233 թվականին Իվանե և Զաքարե Զաքարյան իշխանների քրոջ որդին՝ Հաղպատի վանքի առաջնորդ Հովհաննես եպիսկոպոսը։ Որոշ ուսումնասիրողներ այն կարծիքին են, որ Հովհաննես եպիսկոպոսը ոչ թե կառուցել է ամրոցը, այլ վերակառուցել է ավելի վաղ հիմնված բերդը։ Համարվում է միջնադարյան Հայաստանի ամրոցաշինության ուշագրավ կառույցներից։ Կազմված է 120 մ հարավ-հյուսիս ձգվածությամբ ամուր պարսպապատերով և ունի ավելի քան մեկուկես տասնյակ բուրգ-աշտարակներ։ Մուտքերը երկուսն են` հարավային և արևմտյան։ Գլխավոր մուտքը հարավային կողմում է, որով հրվանդանը Շերեք գետակի վրա 13-րդ դարով թվագրվող կամրջով կապվում է Հաղպատ գյուղին[7][8][9][10]։
Ամրոցի ներսում է գտնվում Դսևանք եկեղեցին։ Այն գտնվում է ամրոցի հարավային հատվածի արևելյան կողմում՝ բարձունքի վրա։ Արտաքուստ ուղղանկյուն, ներքուստ խաչաձև հատակագծով գմբեթակիր եկեղեցի է։ Ունի մեկ մուտք, որը գտնվում է արևմտյան կողմում է[7][8][9][10]։
Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստորև ներկայացված է Հաղպատ գյուղի բնակչության թվաքանակի փոփոխությունն ըստ տարիների[11].
Տարի | 1886 | 1897 | 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2001 | 2011 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Բնակիչ | 750 | 864 | 857 | 891 | 699 | 871 | 727 | 629[12] | 787 | 668[1] |
Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բնակչությունը զբաղվում է կերային կուլտուրաների, ծխախոտի և բանջարեղենի մշակությամբ։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 2011 թ ՀՀ մարդահամարի արդյունքները
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշում 29 հունվարի 2004 թվականի N 49-Ն ստորագրված 04.02.2004 (էլեկտրոնային տարբերակ)։
- ↑ 3,0 3,1 Centre UNESCO World Heritage։ «Monasteries of Haghpat and Sanahin»։ whc.unesco.org (անգլերեն)։ Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 18
- ↑ Զորավանք եկեղեցու մասին տեղեկություններ «Պատմամշակութային] արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի պահպանության ծառայություն» պետական ոչ առեվտրային կազմակերպության hushardzan.am կայքում], (արխիվացված 01․01․2023թ․)։
- ↑ Շախկյան Գ., «Լոռի Պատմության քարակերտ էջերը», Երևան, 1986
- ↑ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշում 29 հունվարի 2004 թվականի N 49-Ն ընդունված 29.01.2004 թվականին, ստորագրված 04.02.2004 թվականին, (թվային տարբերակը arlis.am կայքում)։
- ↑ 7,0 7,1 Դիվան հայ վիմագրության (Լոռու մարզ), պրակ IX, Երևան, 2012 թվական։
- ↑ 8,0 8,1 Մաթևոսյան Ռ., Կայան բերդի և գավառի տեղադրությունը, «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», N 2, Երևան, 1972 թվական։
- ↑ 9,0 9,1 Շախկյան Գ., Լոռի. պատմության քարակերտ էջերը, Երևան, 1986 թվական։
- ↑ 10,0 10,1 Կայանբերդ ամրոցի մասին տեղեկություններ hushardzan.am կայքում, արխիվացված 03․02․2023 թվականին։
- ↑ «Հայաստանի հանրապետության բնակավայրերի բառարան, էջ 116»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին։ Վերցված է 2013 Նոյեմբերի 12
- ↑ Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 5 [-] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն», 2001, էջ 748 — 916 էջ։
|