Վարդաբլուր (Լոռու մարզ)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Վարդաբլուր (այլ կիրառումներ)
| Գյուղ | |||
|---|---|---|---|
| Վարդաբլուր | |||
 | |||
| Երկիր |  Հայաստան | ||
| Մարզ | Լոռու մարզ | ||
| Մակերես | 1349,0 հեկտար | ||
| ԲԾՄ | 1325 մետր | ||
| Պաշտոնական լեզու | հայերեն | ||
| Բնակչություն | ▼1178 մարդ (2004)[1] | ||
| Ազգային կազմ | Հայեր | ||
| Կրոնական կազմ | Հայ Առաքելական եկեղեցի | ||
| Ժամային գոտի | UTC+4 | ||
| |||
Վարդաբլուր, գյուղ Հայաստանի Լոռու մարզում՝ մարզկենտրոն Վանաձորից 19 կմ հյուսիս-արևմուտք։ Գյուղը տեղակայված է Գարգառ գետի երկու ափերին՝ ծովի մակարդակից 1325 մետր բարձրության վրա։ Ամենաբարձր կետը սուրբ Սարգիս լեռն է՝ 1550 մ:
Գյուղամերձ հանդամասերն են. Սուրբ Սարգսի դոշ, Փոցխարաքար, Բարձեր, Ծակ քար, Մազե կամուրջ, Քարփինչխանա, Վարդիվորատեղ, Աճարկուտ, Չմոյի գերեզմաններ, Կարմիր քարի տակ, Ճալեր, Քումբեզ, Գյադա մերի, Ցխոտի աղբյուր, Ջուխտ աղբյուր, Ճորտերանց աղբյուր, Ծտաբերդ, Աղաքարեր, Ժամաքարեր, Ղամշուտ թալա, Բաղատեղեր, Կոտրած ժամ, Գիքորի խաչ, Ղարսի ճամփա, Արջամուտ, Ձերամուտ ...
Գյուղի տարածքը 1349,0 հա է, որից կառուցապատման տակ է 119,0 հա, վարելահողեր՝ 803,0 հա, խոտհարք՝ 153,0 հա, արոտավայրեր՝ 203,0 հա, պահուստային անօգտագործելի հողեր՝ 68,0 հա:
Գյուղի ներկայիս բնակիչների նախնիները եկել են Մուշից, Մեծ Պառնիից և Սասունից։
Բնակչությունն զբաղվում է անասնապահությամբ, հացահատիկի, կերային կուլտուրաների մշակությամբ ու բանջարաբուծությամբ։
1929 թվականին գյուղում կազմակերպվել է «Կարմիր մաճկալ» կաթնանասնապահական-կարտոֆիլագործական կոլեկտիվ տնտեսություն, 1965 թվականից՝ պետական տնտեսություն, որը գործել է մինչև հողի սեփականաշնորհումը՝ 1992 թ: Տնտեսության ղեկավարներ են աշխատել Վախթանգ Սահինյանը, Խալաթ Նալբանդյանը, Ե. Բաղդասարյանը, Մուքայել Ֆրանգյանը, Աշոտ Ջանջուղազյանը, Գևորգ Ջանջուղազյանը, Արմենակ Ջանջուղազյանը, Գևորգ Ջանջուղազյանը, Վրույր Պողոսյանը: 1937 թ. ստեղծվել է սերմնաբուծական փորձադաշտ: 1986 թ. ստեղծվել է կարի արտադրամաս 60 աշխատողով, գործել մինչև 1992 թ:
Մինչև հեղափոխությունը գյուղը ղեկավարածներից հայտնի են Խաչատուր Չիլինգարյանը (Չատի), Առաքել Գյուլզադյանը: Գյուղի առաջին հեղկոմի նախագահը եղել է Լևան Չիլինգարյանը: Հետագա տարիներին գյուղխորհրդի նախագահ (գյուղապետ, վարչական ղեկավար) են աշխատել Եղիկ Չատինյանը, Ս. Նիկողոսյանը, Մուշեղ Վարդանյանը, Նավասարդ Վարդանյանը, Միխայիլ Գյուլզադյանը, Գևորգ Ջանջուղազյանը, Վանո Օհանյանը, Արամ Տոնոյանը, Աշոտ Ջանջուղազյանը, Գարեգին Թադևոսյանը, Ժորա Ֆրանգյանը, Սերյոժա Գրիգորյանը, Լենա Սարգսյանը, Մարտին Պապոյանը, Արայիկ Ջանջուղազյանը, Վռամ Գյուլզադյանը, Միքայել Ֆրանգյանը, Ռուսլան Օհանյանը, Հակոբ Վարդանյանը:
ՀՍՍՌ գերագույն սովետի դեպուտատներ են ընտրվել վարդաբլուրցիներ Կիմա Պապոյանը, Արմենակ Ջանջուղազյանը: Վռամ Գյուլզադյանը 1999-2007 թթ. եղել է ԱԺ պատգամավոր:
Առաջին դպրոցը Վարդաբլուրում բացվել է 1892 թ, որը ղեկավարել է գյուղի քահանա Եղիա Զոհրաբյանը: 1923 թ. գյուղացիների միջոցներով կառուցվել է դպրոցական շենք 4 դասարանով: 1932 թ. դպրոցը դարձել է յոթնամյա, իսկ 1944-ին տվել է միջնակարգ կրթությամբ առաջին շրջանավարտները: 1979 թ. կառուցված դպրոցի տիպային շենքը Սպիտակի երկրաշարժի (1988 թ) ժամանակ ավերվել է: Դպրոցի տնօրեններ են աշխատել Վաղարշակ Հարությունյանը, Վաղինակ Ամիրխանյանը, Շավարշ Սարգսյանը, Կորյուն Հակոբյանը, Զավեն Վարդանյանը, Նվարդ Վարդանյանը: 1992 թ-ից տնօրենն է Հայկարամ Հարությունյանը: Դպրոցն ունի արժեքավոր հավաքածուներով հարուստ ազգագրական թանգարան: 2020 թվականից սկսել է գործել տեղեկատվական տեխնոլոգիաների Արմաթ լաբորատորիան (ղեկավար՝ Անի Սահակյան):
2011 թվականից գյուղում գործում է հայ առաքելական եկեղեցու Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին (1876 թ), հոգևոր սպասավորն է Տեր Մերուժան քահանա Սողոյանը: 2017թ. կազմակերպվել է համագյուղական դրամահավաք եկեղեցու զանգակատան շինարարության համար, որի աշխատանքները կատարվեցին 2020-ին ու օգոստոսի 23-ին տեղի ունեցավ զանգակատան օծում:
Գյուղն ունի մշակույթի տուն, որ կառուցվել է 1975 թ: Հայտնի է որ գյուղում նախկինում գործել են թատերախմբեր, որոնք ներկայացումներով հանդես են եկել տարբեր գյուղերում: 19-րդ դարի վերջերին տարածաշրջանում հայտնի է եղել վարդաբլուրցի աշուղ Մարտիրոսը (Ռեհան Իսրայելյան): Վարդաբլուրում է գրի առել Կոմիտասը նշանավոր, «Հորովելն», ու «Կալի երգը»: Օլգա Թումանյանի վկայմամբ Հազարան բլբուլի տարբերակներից մեկը բանաստեղծը գրի է առել Վարդաբլուրում, ուր 1989 թվականին անց կացվեց, «Երեք սրբություն» տոնակատարությունը նվիրված Կոմիտասին, Թումանյանին, Անդրանիկին: Նույնանուն երկրորդ փառատոնը կազմակերպվել է 2019 թ: Համավարակի հետ կապված 2020-ին փառատոնը անց է կացվելու առցանց: 1990-ական թվականներին գյուղն ուներ «Հորովել» հեռուստատեսությունը: 2019-ից գործում է «Ռենեսանս» թատերախումբը:
2019 թ. նոյեմբերի 22-ին գյուղում հիմնադրվել է նախադեպը չունեցող «Ազգանունների պուրակ», որը խորհրդանշում է բոլոր ժամանակներում գյուղում ապրած և ներկայում ապրող 59 ազգանուններ:
Վարդաբլուրում են ծնվել Ցյուրիխի համալսարանի պրոֆեսոր Հարություն Աբելյանը (1849-1921), ֆիդայապետ Սրապ Վարդանյանը՝ Լոռեցի Սրապը (1859-1904), Երևանի պետական համալսարանի հիմնադիրներից պրոֆեսոր Ավետիք Տեր-Պողոսյանը (1880-1954), ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ Արուս Ասրյանը (1904-1992), ճարտարապետ Ալեքսանդր Սահինյանը (1910-1987), գրողներ Անահիտ Սահինյանն (1917-2010) ու Սմբատ Տեր-Գրիգորյանը (1898-1942), Սովետական Միության հերոս Աշոտ Ասրյանը (1920-1992):
Նոր սերնդի նշանավոր վարդաբլուրցիներն են Հայաստանում մի քանի մարզաձևերի հիմնադիր Աղվան Չատինյանը, գրող, գիտնական Էդվարդ Սարգսյանը (ԱՄՆ), տաղանդավոր քանդակագործ Ալեքսանդր Ջանջուղազյանը (Ալեք, ԱՄՆ), գրող Ջանիբեկ Ղուկասյանը, պրոֆեսոր Սուրեն Վարդանյանը, դերասանուհի Կարինե Ջանջուղազյանը, գիտնականներ Յուրիկ Սարգսյանը, Հրանտ Լևոնյանը և ուրիշներ:
Հայրենական Մեծ պատերազմին մասնակցել են 364 վարդաբլուրցիներ, որոնցից 114-ը զոհվել են: Արցախյան պատերազմին մասնակցել են 23 վարդաբլուրցիներ, իսկ 2016 թ. ապրիլյան պատերազմին՝ 7-ը:
2020թ. մայիսի 19-ին գրանցվել է «Վարդաբլուր համայնք» կլիմայական քաղաքացիական շրջանառու ներդրումային հիմնադրամը:
Գյուղի զարգացմանը բացի գյուղատնտեսությունից կարող է նպաստել առկա որակյալ կավի պաշարների նոր տեխնոլոգիաներով շահագործումը:
Հնարավորությունները շատ են զբոսաշրջության տարբեր ձևերի համար: Մեծ հեռանկար ունի «Ջգրաշեն» պատմա-մշակութային համալիրը, որը հնարավոր է իրագործել չնչին ներդրում կատարելով: 1974 թվականին աշխարհահռչակ Յուրի Սենկեվիչը այցելել է Վարդաբլուր, Ծակ քարի մուտով իջել Ձորագետի կիրճը և հիացմունքով այն համեմատել ամերիկյան Մեծ Կանիոնի հետ:
Զբոսաշրջային հետաքրքիր դիտակետ է իրենից ներկայացնում Սուրբ Սարգիս լեռան գագաթը, որին տեղացիները տվել են «Էս ա Լոռին բռիս մեջ» անվանումը, որտեղից երևում է Լոռվա 19 բնակավայր և 9 հոգևոր կառույցներ:
Մշակութային ժառանգության պահպանումը, ագրոտուրիզմը, էկոտուրիզմն ու էքստրեմալ քայլարշավները մեծ հեռանկար ունեն Վարդաբլուրում:
Պատմամշակութային կոթողներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գյուղի արևելյան կողմում Սուրբ Սարգիս լեռան գագաթին է գտնվում Կիկլոպյան ամրոցն ու համանուն մատուռը, հյուսիսային կողմում՝ Ձորագետի աջակողմյա կիրճի վրա են գտնվում Ջգրաշեն եկեղեցին (VI դ.) ու Կոտրած Ժամը(6-րդ դար), գյուղում՝ Սբ. Աստվածածին եկեղեցին (1876 թ.), Սբ. Խաչ (XII դ.) եկեղեցին: 1968 թ. բացվել է Հայրենական մեծ պատերազմի զոհերի հիշատակին նվիրված հուշարձանը (ճարտարապետ՝ Վարդգես Պապոյան, քանդակագործ՝ Շավարշ Հովհաննիսյան), գյուղում են գտնվում 1937 թ. բռնադատվածների հիշատակին նվիրված Հայաստանի առաջին հուշարձանը (1990 թ), հորովել երգի ստեղծմանն ու վարդապետ Կոմիտասին նվիրված հուշարձանը (2016 թ, քանդակագործ՝ Գրիգոր Մանուկյան):
Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վարդաբլուրի ազգաբնակչության փոփոխությունը[2].
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
|
