Վարդաբլուր (Լոռու մարզ)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Վարդաբլուր (այլ կիրառումներ)
Գյուղ
Վարդաբլուր
ԵրկիրՀայաստան Հայաստան
ՄարզԼոռու մարզ
Համայնք Գյուլագարակ համայնք[1]
Մակերես1349,0 հեկտար
ԲԾՄ1325 մետր
Պաշտոնական լեզուհայերեն
Բնակչություն1245 մարդ (2011)[2]
Ազգային կազմՀայեր
Կրոնական կազմՀայ Առաքելական եկեղեցի
Ժամային գոտիUTC+4
Վարդաբլուր (Լոռու մարզ) (Հայաստան)##
Վարդաբլուր (Լոռու մարզ) (Հայաստան)
Վարդաբլուր (Լոռու մարզ) (Լոռու մարզ)##
Վարդաբլուր (Լոռու մարզ) (Լոռու մարզ)

Վարդաբլուր, գյուղ Հայաստանի Լոռու մարզի Գյուլագարակ համայնքում[1]։

Գտնվում է մարզկենտրոն Վանաձորից 19 կմ հյուսիս-արևմուտք։ Տեղակայված է Գարգառ գետի երկու ափերին՝ ծովի մակարդակից 1325 մետր բարձրության վրա։ Ամենաբարձր կետը սուրբ Սարգիս լեռն է՝ 1550 մ։

Գյուղի տարածքը 1349,0 հա է, որից կառուցապատման տակ է 119,0 հա, վարելահողեր՝ 803,0 հա, խոտհարք՝ 153,0 հա, արոտավայրեր՝ 203,0 հա, պահուստային անօգտագործելի հողեր՝ 68,0 հա։

Բնակչությունն զբաղվում է անասնապահությամբ, հացահատիկի, կերային կուլտուրաների մշակությամբ ու բանջարաբուծությամբ։ Նախկինում զբաղվել են բրուտագործությամբ, դարբնությամբ, գորգագործությամբ։

Կրթություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատմական ակնարկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վարդաբլուրում առաջին դպրոցը բացվել է 1892 թվականին, որը ղեկավարել է գյուղի քահանա Եղիա Զոհրաբյանը։ Նա ավարտել է Գևորգյան ճեմարանը, սովորել Լայպցիգի համալսարանում և տիրապետել է հինգ լեզուների, եղել է Հովհաննես Թումանյանի մտերիմ ընկերներից։ 1923 թվականին գյուղացիների միջոցներով 4 դասարանի համար կառուցվել է դպրոցական շենք։ 1932 թվականին դպրոցը դարձել է յոթնամյա, իսկ 1944 թվականին տվել է միջնակարգ կրթությամբ առաջին շրջանավարտները։ 1979 թվականին կառուցված դպրոցի տիպային շենքը Սպիտակի երկրաշարժի ժամանակ ավերվել է։ Դպրոցի տնօրեններ են աշխատել Վաղարշակ Հարությունյանը, Նավասարդյանը, Մուկուչ Ստեփանյանը, Վաղինակ Ամիրխանյանը, Շավարշ Սարգսյանը, Կորյուն Հակոբյանը, Անդրանիկ Խաչատրյանը, Զավեն Վարդանյանը, Նվարդ Վարդանյանը, Հայկարամ Հարությունյանը։ 2021թ. փետրվարից դպրոցի տնօրենն է Էլզա Վահրադյանը։ Դպրոցն ունի արժեքավոր հավաքածուներով հարուստ ազգագրական թանգարան։ 2020 թվականից սկսել է գործել տեղեկատվական տեխնոլոգիաների Արմաթ լաբորատորիան, 2021-ի նոյեմբերից՝ ղեկավարն է Արտյոմ Գասպարյանը։

Կրոն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վարդաբլուրի բնակիչները մեծամասամբ Հայ առաքելական եկեղեցու հետևորդներ են։ 2011 թվականից գյուղում վերաբացվել է Հայ առաքելական եկեղեցու Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին (1876 թ․), որի հոգևոր սպասավորն է Տեր Մերուժան քահանա Սողոյանը։

2017 թվականին եկեղեցու զանգակատան շինարարության համար կազմակերպվել է համագյուղական դրամահավաք։ Հավաքված միջոցներով 2020 թվականի մայիս ամսին ավարտվեցին զանգակատան շինարարական աշխատանքները, իսկ նույն թվականի օգոստոսի 23-ին տեղի ունեցավ զանգակատան օծման արարողությունը։

Մշակույթ. Գյուղն ունի մշակույթի տուն, որ կառուցվել է 1975 թ։ Հայտնի է որ գյուղում նախկինում գործել են թատերախմբեր, որոնք ներկայացումներով հանդես են եկել տարբեր գյուղերում։ 19-րդ դարի վերջերին տարածաշրջանում հայտնի է եղել վարդաբլուրցի աշուղ Մարտիրոսը (Ռեհան Իսրայելյան)։ Վարդաբլուրում է գրի առել Կոմիտասը նշանավոր, «Լոռվա գութաներգը» ու «Կալի երգը»։ Օլգա Թումանյանի վկայմամբ Հազարան բլբուլի տարբերակներից մեկը բանաստեղծը գրի է առել Վարդաբլուրում, ուր 1989 թվականին անց կացվեց, «Երեք սրբություն» տոնակատարությունը նվիրված Կոմիտասին, Թումանյանին, Անդրանիկին։ Նույնանուն երկրորդ փառատոնը կազմակերպվել է 1990թ., իսկ երրորդը՝ 2019 թ։ Համավարակի հետ կապված 2020-ին չորրորդ փառատոնը անց է կացվել առցանց։ Այն ավարտվել է 2021-ի փետրվարին, ունեցել է 136 մասնակից՝ Հայաստանից, ԱՄՆ-ից, ՌԴ-ից։ 1990-ական թվականներին գյուղն ուներ «Հորովել» հեռուստատեսությունը։ 2019-ից գործում է «Ռենեսանս» թատերախումբը։

2019 թ. նոյեմբերի 22-ին գյուղում հիմնադրվել է նախադեպը չունեցող «Ազգանունների պուրակ», որը խորհրդանշում է բոլոր ժամանակներում գյուղում ապրած և ներկայում ապրող 59 ազգանուններ։

Նշանավոր մարդիկ. Վարդաբլուրում են ծնվել Ցյուրիխի համալսարանի պրոֆեսոր Հարություն Աբելյանը (1849-1921), ֆիդայապետ Սրապ Վարդանյանը՝ Լոռեցի Սրապը (1859-1904), Երևանի պետական համալսարանի հիմնադիրներից պրոֆեսոր Ավետիք Տեր-Պողոսյանը (1880-1954), ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ Արուս Ասրյանը (1904-1992), ճարտարապետ Ալեքսանդր Սահինյանը (1910-1987), գրողներ Անահիտ Սահինյանն (1917-2010) ու Սմբատ Տեր-Գրիգորյանը (1898-1942), Սովետական Միության հերոս Աշոտ Ասրյանը (1920-1992)։ Նոր սերնդի նշանավոր վարդաբլուրցիներն են Հայաստանում մի քանի մարզաձևերի հիմնադիր Աղվան Չատինյանը, գրող, գիտնական Էդվարդ Սարգսյանը (ԱՄՆ), տաղանդավոր քանդակագործ Ալեքսանդր Ջանջուղազյանը (Ալեք, ԱՄՆ), գրող Ջանիբեկ Ղուկասյանը, պրոֆեսոր Սուրեն Վարդանյանը, գիտնականներ Յուրիկ Սարգսյանը, Հրանտ Լևոնյանը, երիտասարդ բանաստեղծ Արսեն Վարդանյանը։ Ծագումով վարդաբլուրցիներ են բռնցքամարտի ճանաչված մարզիչ Վազգեն Բադալյանը, դերասանուհի Կարինե Ջանջուղազյանը, տնտեսագետ Ատոմ Ջանջուղազյանը, ճարտարապետ, դիզայներ Գոհար Սահինյանը, բանասեր, գրականագետ Դավիթ Գյուլզադյանը։

Գյուղը հայրենիքին. Հայրենական Մեծ պատերազմին մասնակցել են 364 վարդաբլուրցիներ, որոնցից 114-ը զոհվել են։ Արցախյան պատերազմին մասնակցել են 23 վարդաբլուրցիներ, իսկ 2016 թ. ապրիլյան պատերազմին՝ 7-ը։ 2020թ. սեպտեմբերի 27-ին սկսված Արցախյան Հայրենական պատերազմին մասնակցեցին բազմաթիվ վարդաբլուրցիներ, որոնցից երեքը զոհվեցին, նրանք են Ժորա Արմենի Առաքելյանը, Հարություն Սամվելի Հովհաննիսյանը, Սարգիս Թաթուլի Գրիգորյանը (թաղված է Եռաբլուրում)։

Վարդաբլուրի հեռանկարային զարգացմանը նպաստելու է «Վարդաբլուր համայնք» կլիմայական քաղաքացիական ներդրումային շրջանառու հիմնադրամը, որը հիմնադրվել է 2020 թվականին։ Հեռանկարային է գյուղի տարածքում գտնվող կավի պաշարների շահագործումը, որի շնորհիվ տեղացիները անցյալում զբաղվել են բրուտագործությամբ, կազմակերպել կղմինդրի արտադրություն։ Հնարավորությունները շատ են զբոսաշրջության տարբեր ձևերի համար։

Մեծ հեռանկար ունի «Ջգրաշեն» պատմա-մշակութային տարածքը, որն ընդգրկում է Ջգրաշեն եկեղեցին, Կոտրած ժամը, Ծակ քարը, ժայռերի միջից հոսող աղբյուրն ու բազմաթիվ քարանձավներ։ Այս վայրի հետ կապված բազմաթիվ իրական պատմություններն ու լեգենդները ավելի գրավիչ են դարձնում այն։ 1974 թվականին աշխարհահռչակ Յուրի Սենկեվիչը այցելել է Վարդաբլուր, Ծակ քարի մուտով իջել Ձորագետի կիրճը և հիացմունքով այն համեմատել ամերիկյան Մեծ Կանիոնի հետ։

Զբոսաշրջային հետաքրքիր դիտակետ է իրենից ներկայացնում Սուրբ Սարգիս լեռան գագաթը, որտեղ Կյուրիկյան թագավորները 1050 թվականին կառուցել են Ասրոն՝ Բարձրադիր ապարանք։ Սուրբ Սարգիս լեռնագագաթին տեղացիները ավելացրել են «Էս ա Լոռին բռիս մեջ» անվանումը, որտեղից երևում է Լոռվա 19 բնակավայր և նույնքան էլ վանքեր ու եկեղեցիներ։ Այն շատ հարմար է զբոսաշրջային հեռադիտակ տեղադրելու համար։ Մշակութային ժառանգության պահպանումը, ագրոտուրիզմը, էկոտուրիզմն ու էքստրեմալ քայլարշավները մեծ հեռանկար ունեն Վարդաբլուրում։

Պատմամշակութային կոթողներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղի արևելյան կողմում Սուրբ Սարգիս լեռան գագաթին է գտնվում Կիկլոպյան ամրոցն ու համանուն մատուռը, Կյուրիկյան թագավորների կառուցած Ասրոնը (բարձրադիր ապարանք-1050թ.), հյուսիսային կողմում՝ Ձորագետի աջակողմյա կիրճի վրա են գտնվում Ջգրաշեն եկեղեցին (VI դ.) ու Կոտրած Ժամը(6-րդ դար), գյուղում՝ Սբ. Աստվածածին եկեղեցին (1876 թ.), Սբ. Խաչ (XII դ.) եկեղեցին։ 1968 թ. բացվել է Հայրենական մեծ պատերազմի զոհերի հիշատակին նվիրված հուշարձանը (ճարտարապետ՝ Վարդգես Պապոյան, քանդակագործ՝ Շավարշ Հովհաննիսյան), գյուղում են գտնվում 1937 թ. բռնադատվածների հիշատակին նվիրված Հայաստանի առաջին հուշարձանը (1990 թ), քանդակագործ Գրիգոր Մանուկյանի «Խաչն ու կինը» (2015թ) և 2016թ. «Լոռվա գութաներգ» երգի ստեղծմանն ու վարդապետ Կոմիտասին նվիրված (2016թ) հուշարձանները։

Կոմիտաս. Հորովել երգի ծնունդը

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ Հայաստանի 2011 թ. մարդահամարի արդյունքների՝ Վարդաբլուրի մշտական բնակչությունը կազմել է 1245, առկա բնակչությունը՝ 1094 մարդ[3]։ Բնակիչները հայեր են, որոնց մի մասի նախնիները եկել են Սպիտակի Մեծ Պարնի գյուղից և Արևմտյան Հայաստանի Մուշի և Սասունի գյուղերից։

Վարդաբլուրի բնակչության փոփոխությունը ժամանակի ընթացքում` ստորև[4].

Տարի Բնակչություն
1831 75 մարդ [5]
1886 830 մարդ [5]
1897 1019 մարդ [5]
1926 1597 մարդ [5]
1939 1810 մարդ [5]
1959 1517 մարդ [5]
1970 1906 մարդ [5]
1979 1146 մարդ [5]
1989 1390 մարդ [5]
2001 1353 մարդ [5]
2011 1245 մարդ [2]


Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 Տեղեկություններ Գյուլագարակ համայնքի մասին Լոռու մարզի մարզպետարանի կայքում, (արխիվացված 07․07․2023 թվական)։
  2. 2,0 2,1 Հայաստանի 2011 թ. մարդահամարի արդյունքները (հայ.)
  3. 2011 թ Հայաստանի մարդահամարի արդյունքները
  4. «Հայաստանի հանրապետության բնակավայրերի բառարան, էջ 188» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2013 Հոկտեմբերի 26-ին.
  5. 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 Հայաստանի Հանրապետության բնակավայրերի բառարան (հայ.)Երևան: 2008. — 184 p.