Սուրբ Գևորգ եկեղեցի (Ստամբուլ)
| Սուրբ Գևորգ եկեղեցի | |
|---|---|
 | |
| Հիմնական տվյալներ | |
| Տեսակ | եկեղեցի |
| Երկիր |  Թուրքիա |
| Տեղագրություն | Սամաթիա, Ֆաթիհ և Ստամբուլի մարզ |
| Դավանանք | Հայ Առաքելական Եկեղեցի |
| Հիմնական ամսաթվերը | 11-րդ դար |
| Նվիրված | Սուրբ Գևորգ |
| Անվանված | Սուրբ Գևորգ |
| Հիմնադրված | 11-րդ դար |
 | |
 | |
 Church of St. George of Samatya Վիքիպահեստում | |
Սամաթիայի Սուրբ Գևորգ եկեղեցի կամ Սամաթիոյ Սուրբ Գէորգ Եկեղեցի (թուրքերեն՝ Sulu Manastır, թարգմանաբար՝ «Ջրի վանք»), հայկական եկեղեցի Ստամբուլի Սամաթիա թաղամասում։ Պատկանում է Հայ առաքելական եկեղեցուն։
Հայկական եկեղեցին, որի շինարարությունը տեղի է ունեցել 1866-1887 թվականներին, կառուցվել է 11-րդ դարում կառուցված բյուզանդական եկեղեցու և վանական համալիրի տեղում։ Վանական համալիրը, որը նվիրված էր Սուրբ Մարիամ Պերիբլեպտոսին (հուն․՝ Μονὴ τῆς Θεοτòκου τῆς Περιβλὲπτου, Մոնի տիս Տեոտոկու տւս Պերիվլեպտու), եղել է Կոստանդնուպոլսի հույն ուղղափառ ամենահայտնի տաճարներից մեկը[1]։ 1453 թվականին օսմանյան զորքերի կողմից Կոստանդնուպոլսի գրավումից հետո վանական համալիրը հանձնվել է քաղաքի հայ բնակչությանը և մի որոշ ժամանակ դարձել Կոստանդնուպոլսի հայոց պատրիարքի նստավայր[2]։
Տեղակայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Եկեղեցին գտնվում է Ստամբուլի Ֆաթիհ շրջանի Քոջամուստաֆափաշա թաղամասում (պատմական Սամաթիա), Մարմարա պողոտա 79 հասցեում[3]։ Եկեղեցին գտնվում է քաղաքի պարսպապատ հատվածում, Մարմարա ծովի ափից ոչ շատ հեռու։ Բուն եկեղեցին արտաքին աշխարհից անջատված է բարձր պարիսպներով և շրջապատված է այլ կառույցներով։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բյուզանդական ժամանակաշրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հինգերորդ դարում այս վայրում կառուցված է «Այոս Ստեփանոս են տաիս Աուրելիանոս» եկեղեցին։ Եկեղեցին կառուցված է եղել Հելենիանայի պալատի և Սուրբ Դալմաթիոսի վանքի մոտ[2]՝ սուրբ աղբյուրի մոտ (հուն․՝ Hagiasma)։ Հետագայում, օսմանյան աղբյուրներում այս կառույցը կոչվել է «Ջրի վանք»[3]։
Այս կառույցներից ոչ շատ հեռու, Կոստանդնուպոլսի պարիսպների մոտ, Կոստանդնուպոլսի 7-րդ բլրի հարավային մասում, որը հայտնի է Քսերոլոֆոս անվամբ[4], բյուզանդական Ռոմանոս III Արգիրոսը (1028–1034) հիմնել է խոշոր վանական համալիր, որը նվիրված է եղել Թեոդոկոս Պերիբլեպտոսին։ Համալիրը կառուցվել է Սիրիա անհաջող արշավանքից անմիջապես հետո[1]։ Անվանումը, որը նշանակում է «նկատելի», «հեշտ տեսնելու համար», առաջացել է իր դոմինանտ և մեկուսացված դիրքի համար[3]։ Կայսր մեծ գումար է հատկացրել եկեղեցու կառուցման համար, որի պատճառով էլ մեծապես քննադատվել է[1]։ Ռոմանոսը այստեղ թաղվել է 1034 թվականին։ Կայսր Նիկեֆորոս Բոտանետեսը (1078–1081) համալիրը վերակառուցել է 1080 թվականին[2]։ Նիկեֆորոսի գահընկեց լինելուց հետո՝ Ալեքսիոս I Կոմնենոս կայսրը (1081–1118) դարձել է վանական և նույնպես թաղվել այս վանքում[1]։
11-12-րդ դարերում պալատական արքունիքի անդամները ամեն տարի գալիս էին Պերիբլեպտոս՝ նշելու Հայտնության տոնը[5]։ 1204 թվականին Խաչակրաց չորրորդ արշավանքից հետո, եկեղեցին որոշ ժամանակով անցել է հունական վերահսկողության տակ, սակայն ավելի ուշ հանձնվել Վենետիկի Բենեդիկտյան միաբանության քահանաներին[2]։ Լատինական կայսրության անկումից հետո, Միքայել VIII Պալեոլոգոսը, որը կառավարել է 1261–1282 թվականներին, վերակառուցել է եկեղեցին և սեղանատան հատակին ավելացրել խճանկար, որտեղ պատկերված են ինքը՝ կայսրը, նրա կինը՝ Թեոդորան և նրանց որդին՝ Կոստանտինը[2]։ Խճանկարը կործանվել է 1782 թվականին՝ Սամաթիայի մեծ հրդեհի ժամանակ[1]։
13-րդ դարի վերջին վանքի երիտասարդ վանականներից մեկը՝ Հիլարիոնն ուղարկվել է Բյութանիայի Էլեմոի բնակավայր` հետևելու վանքի ունեցվածքին, որը նախկինում նվաճվել էր սելջուկ թուրքերի կողմից։ Նա կարողանում է տեղի բնակչությանը համախմբել ընդդեմ նվաճողների։ Տեղի ունեցած մարտերից հետո հաջողվում է տարածքն անվտանգ դարձնել սակայն մեծ սկանդալ է հասունանում Կոստանդնուպոլսում, քանի որ վանականներին արգելվում էր կռվել։ Հիլարիոնի Կոստանդնուպոլիս վերադարձից հետո, թուրքական արշավանքները վերսկսվում են, մինչև Էլեմոի բնակիչները ստորագրահավաք են ուղարկում Կոստանդնուպոլիս՝ խնդրելով Հիլարիոնին վերադառնալ։ Արդյունքում, եկեղեցու վանահայրը տալիս է իր համաձայնությունը[1]։
Եկեղեցու շենքը մեծապես տուժել է 1402 թվականին՝ հրդեհի և կայծակի հետևանքով։ 1422 թվականին կայսր Մանուել II Պալեոլոգոսը, որը կառավարել է 1391-1425 թվականներին, բնակվել է վանքում համաճարակի և 1422 թվականին օսմանյան սուլթան Մուրադ II-ի կողմից Կոստանդնուպոլսի պաշարման ժամանակ[6]։
Օսմանյան ժամանակաշրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1453 թվականին Կոստանդնուպոլսի անկումից անմիջապես հետո եկեղեցին շարունակել է պատկանել հույն ուղղափառ եկեղեցուն[6]։ Համաձայն Վոլֆգանգ Մյուլեր Վիեների, 1461-1480 թվականներին (հայերի վերաբնակեցումը Սամաթիայում տեղի է ունեցել 1458 թվականին (ըստ իսլամական օրացույցի 862 թվականին)), օսմանյան սուլթան Մեհմեդ II-ը (1444–46, 1451–81) եկեղեցին հանձնել է քաղաքի հայկական համայնքին[2] և մինչև 1643/44 թվականները համալիրը եղել է Կոստանդնուպոլսի հայոց պատրիարքի նստավայրը[2]։ Այլ աղբյուրների համաձայն, եկեղեցին հայկական համայնքին տրվել է 1643 թվականին՝ ոմն հայ կնոջ՝ Շիվեքարի միջնորդությամբ, որը եղել է օսմանյան սուլթան Իբրահիմ I-ի (1640–1648) ֆավորիտներից մեկը[6][7]։ Այս ընթացքում Սամաթիայում կառուցվել են հայկական մի շարք եկեղեցիներ[2]։ 17-րդ դարի կեսին բյուզանդական միակ կանգուն կառույցը եղել է սեղանատունը[3]։
1722 թվականին համալիրը վերանորոգվել է հայազգի ճարտարապետ Մելդոնի կողմից, սակայն 1782 թվականին այն հիմնատակ կործանվել է Սամաթիայի մեծ հրդեհի արդյունքում։ Եկեղեցու վերականգնման աշխատանքները տեղի են ունեցել 1804 թվականին[2]։
1866-1887 թվականներին (1877 թվականին տեղի ունեցած մեկ այլ հրդեհից հետո[7]) եկեղեցին, բարերար Միքայել Հակոբյանի ֆինանսավորմամբ, վերակառուցվել է։ Վերակառուցման արդյունքում պահպանվել են բյուզանդական եկեղեցու հիմքերը։ Ավելին, եկեղեցուն կից կառուցվել են երկու մեծ դպրոցներ[2]։
Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իսպանիայի դեսպան Ռույ Գոնսալես դի Կլավիխոն (փաստացի գոյություն ունեցող միակ հեղինակը, որը նկարագրել է եկեղեցու գոյության բյուզանդական ժամանակաշրջանը[8]) 1402 թվականին այցելել է Կոստանդնուպոլիս։ Նա նշում է, որ սուրբ Մարիամ եկեղեցու հատակագիծը կենտրոնաձիգ էր, գմբեթը գավիթի և հարակից սենյակների հետ միասին ձևավորում էր քառակուսի կառուցվածք։ Եկեղեցին նման էր Հոսիոս Լուկասին և Դաֆնիի տաճարին, որոնք գտնվում էին Հունաստանում[7]։ Կիսագնդաձև գմբեթը, որը զարդարված էր խճանկարով, կանգնած էր հասպիսից կառուցված ութ սյուների վրա[8]։ Վերջիններս էլ հիմնված էին չորս տրոմպերի վրա[9]։ Արդյունքում, ութանկյուն հիմքը հատակագծում վեր է ածվել քառակուսի պատերի[9]։ Վերջին ուսումնասիրությունները հաստատել են Կլավիխո նկարագրությունը[9]։ Եկեղեցում, որի պատերը և հատակը պատված էին հասպիսի սալաքարերով, գտնվում էին կայսերական մի քանի գերեզմաններ, որոնք տեղակայված էին հարակից երկու սենյակներում։ Եկեղեցու արտաքին պատերը մեծապես զարդարված են քաղաքների և ամրոցների պատկերներով, որոնք ժամանակին նվիրաբերվել են վանքին[8]։ Մեծ սեղանատունը, որը զարդարված է Խորհրդավոր ընթրիքը պատկերող ֆրեսկոյով, վանականների խցերը, զբոսայգին և խաղողի այգիները եղել են համալիրի բաղկացուցիչ մասը[10]։ Եկեղեցում պահպանվում են նաև որոշ մասունքներ, որոնց թվում է նաև Գրիգոր I պապի մարմինը[10]։
Ներկայիս եկեղեցին ուղղանկյուն կառույց է, որն ունի, համապատասխանաբար, 25 և 30 մետր երկարություն և լայնություն։ Եկեղեցին կառուցված է հարավ-արևմուտք - հյուսիս- արևելք ուղղությամբ։ Եկեղեցին հյուսիսարևելյան հատվածում ունի մատուռ և զանգակատուն։ Եկեղեցու ներքին տեսքը կամարակապ է և զարդարված։ Եկեղեցու բակում կառուցված է նաև ժամատուն, որը նվիրված է Հովհաննես Մկրտչին և համարվում է Ստամբուլի ամենագեղեցիկ ժամատներից մեկը[3]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Janin (1953), p. 227.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Müller-Wiener (1977) pg. 200
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Ronchey (2010), p. 443
- ↑ Müller-Wiener (1977) pg. 187
- ↑ Mamboury (1953), p. 306.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Janin (1953), p. 228.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Eyice (1955), p.93.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Janin (1953), p. 229.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Ronchey (2010), p. 444
- ↑ 10,0 10,1 Janin (1953), p. 230.
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Mamboury, Ernest (1953). The Tourists' Istanbul. Istanbul: Çituri Biraderler Basimevi.
- Janin, Raymond (1953). La Géographie ecclésiastique de l'Empire byzantin. 1. Part: Le Siège de Constantinople et le Patriarcat Oecuménique. 3rd Vol. : Les Églises et les Monastères (French). Paris: Institut Français d'Etudes Byzantines.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - Eyice, Semavi (1955). Istanbul. Petite Guide a travers les Monuments Byzantins et Turcs (French). Istanbul: Istanbul Matbaası.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - Müller-Wiener, Wolfgang (1977). Bildlexikon Zur Topographie Istanbuls: Byzantion, Konstantinupolis, Istanbul Bis Zum Beginn D. 17 Jh (German). Tübingen: Wasmuth. ISBN 978-3-8030-1022-3.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - Ronchey, Silvia; Braccini, Tommaso (2010). Il romanzo di Costantinopoli. Guida letteraria alla Roma d'Oriente (Italian). Torino: Einaudi. ISBN 978-88-06-18921-1.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սուրբ Գևորգ եկեղեցի (Ստամբուլ)» հոդվածին։ |
