Սուրբ Թադևոսի վանք

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Սուրբ Թադևոս (այլ կիրառումներ)

Սուրբ Թադևոսի վանք
Հիմնական տվյալներ
Տեսակ	վանք և մշակութային արժեք
Երկիր	Իրան
Տեղագրություն	Չալդորան շահրեստան
Դավանանք	Հայ Առաքելական Եկեղեցի
Մասն է	Իրանի հայկական վանական համալիրներ
Ժառանգության կարգավիճակ	Իրանի ազգային ժառանգություն և ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության մաս
Անվանված	Թադեոս առաքյալ
Ճարտարապետական ոճ	հայկական ճարտարապետություն, իլխադինյան ճարտարապետություն, սեֆյան ճարտարապետություն և քաջարական ճարտարապետություն
Շինանյութ	քար
Մակերես	40,12 հեկտար, 932,94 հեկտար
Saint Thaddeus Monastery Վիքիպահեստում

Սուրբ Թադևոս վանք, հայկական վանական համալիր Իրանի հյուսիսում։

Պատմություն

Սուրբ Թադեոս (Թադե) առաքյալի վանքը գտնվում է Չալդրանի Ղարաքիլիսա գյուղում, Թեհրան - Բազարգան ճանապարհի 60-րդ կմ-ի վրա։ Կառուցման թվականը վերագրվում է 4-6-րդ դարերին, իսկ ըստ ավանդության՝ այն հիմնադրել է Թադեոս առաքեալը 66 թվականին։

Քարին փորագրած գրությունը վկայում է, որ վանքը 1814 թվականին վերանորոգվել է Աբբաս-Միրզայի հրամանով։

Ս. Թադեոս առաքեալի վանքը մի քանի անգամ երկրաշարժից ավերվել է և կրկին վերանորոգվել։

1946 թվականին վերանորոգվել է Թավրիզի հայոց առաջնորդարանի ջանքերով, և 1954 թվականին առաջին հայ ուխտավորները՝ 50-60-հոգանոց խմբով, Սուրբ Թադեոս առաքեալի նահատակության օրը, ուխտագնացություն են կազմակերպել Թավրիզից դեպի վանք։ Այդ ժամանակ կառուցվել է 60-կիլոմետրանոց ճանապարհ՝ Ղարա-Զիաադդինից մինչև վանք։

Վանքի գմբեթը բրգաձև է և բաղկացած է 12 մասից։ Արևելյան մասը սև քարից է, և 14-րդ դարի ավերիչ երկրաշարժից կանգուն մնացած միակ մասն է։ Իսկ կենտրոնական և արևմտյան հատվածները երկրաշարժից հետո կառուցապատվել են սպիտակ քարերով։

Վանքի առաստաղը և ներսի պատերը պարզունակ են, բայց դրսի պատերը պատված են արծվի և կենդանիների քանդակներով, սրբաքանդակներով ու զարդաքանդակներով։ Զանգակատունը կառուցված է չորս հսկա սյուների վրա, որոնք միացված են կամարներով։

2008 թվականին վանքը, Ս.Ստեփանոս և Ձորձոր վանքերի հետ, գրանցվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում՝ «Հայկական եկեղեցիները Իրանում» անվան տակ։

Սուրբ Թադեի վանքի քանդակները բաժանվում են հետևյալ գոտիների։

Առաջին գոտին, որը համահավասար բարձրությամբ ներառում է և՛ զանգակատան, և՛ եկեղեցու արտաքին տեսքը ներառւմ է հայկական արքայական զինանշաններ, բուսական քանդակային ներդիրներ, Սուրբ զինվորների և հոգևորականների քանդակներ։ Երկրորդ գոտին երկշարք որթագալարն է։ Վերինը ներկայացնում է սյուժետային տեսարաններ, իսկ ստորինը՝ բուսական զարդաքանդակներ։ Երրորդ գոտին ներկայացնում է սրբերի, առաքյալների և թագավորների։ Ընդ որում այս գոտիաշարերից յուրաքանչյուրն, ի տարբերություն Աղթամարի Սուրբ Խաչ եկեղեցու, ունի հստակ տարանջատում։ Այն եզրագծված է բարձր ռելիեֆ ունեցող շրջանակով։ Գոտիների թվաքանակի ճշտմանը խանգարում է անավարտ զանգակատունը։ Այն արգելել է ավարտել ժամանակի կաթողիկոսը, որպեսզի չգերազանցի Էջմիածնի զանգակատանը։ Միայն առաջին գոտին է իր շարունակությունը գտել զանգակատան հարդարանքում։ Հարդարանքի ստորին հատվածում առյուծների և բուսական պանոների առկայությունը վերաբերում է միայն զանգակատանը, իսկ եկեղեցին այդ հատվածում զուրկ է որևէ զարդաքանդակից։ Եկեղեցու առաջին զարդագոտին ամենաերկարն է, քանի որ այն ընդգրկում է նաև զանգակատունը։ Այնտեղ քանդակները տրված են առանձին-առանձին՝ յուրաքանչյուրն իր շրջանակով։ Եթե զանգակատան դեպքում գործում է խարիսխավոր սյան վրա հենվող կամարի սկզբունքը, ապա բուն եկեղեցու շրջանակները հեռանկարային սրածայր կամարներ են։ Արվեստաբանության մեջ կա տարակարծություն Սուրբ Թադեի քանդակների ազդեցության մասին։ Միևնույն ժամանակ պետք է նշել, որ հեղինակնրն ամբողջությամբ և հիմնովին չեն ուսումնասիրել այս հուշարձանը։ Սուրբ Թադեի արտաքին հարդարանքում ուսումնասիրողները նկատում են ուշ միջնադարյան պարսկական արվեստի ազդեցություն, և իր ճոխությամբ այստեղ առկա է նաև բարոկկյի երանգ։ Ըստ մեկ այլ տեսակետի Սուրբ Թադեն ամենայն հավանականությամբ կառուցվել է հեթանոսական տաճարի վրա, ինչը առհասարակ հատուկ էր քրիստոնեությանը, և հետևաբար կրում է վերջինիս ոճական ազդեցությունը, սակայն ուսւմնասիրղների մեծամասնությունը հանգել ք այն մտքին, թե Սուրբ Թադեի հարդարանքի սկզբունքը առաջին հերթին կապվում է Աղթամարի Սուրբ Խաչ եկեղեցու հետ։ Այս տեսակետի կողմնակիցներն են Վ. Հարւթյունյանը, Ա. Հախնազարյանը, Ա. Զարյանը։ Մեր կարծիքով, իհարկե, ուշ միջնադարյան հայկական արվեստն անդրադարձ էր առաջին հերթին վաղ միջնադարյան օրինակներին և Աղթամարի Սուրբ Խաչին։ Իսկ Սեֆյանների շրջանի արվեստի ազդեցությունը չպետք է տեղայնացնել զուտ հայկական հուշարձաններում։ Կարելի է ասել, որ դա ժամանակի թելադրանքն էր։ Սուրբ Թադե եկեղեցին նշանակալի է իր զարդագոտու քանդակներով, որոնք բազմաթիվ են և ուսումնասիրված չեն։ Հատկապես աչքի է ընկնում արևի սկավառակը ներկայացնող պատկերաքանդակը։ Արևի պատկերաքանդակը ամենալավ պահպանված օրինակներից է։ Կլոր սկավառակից բխում են 36 ճառագայթներ, որոնք չորս կետում միանում են ծաղիկներին։ Այս հորինվածքի արտահայտչականությունը պայմանավորված է ինչպես կենտրոնական մասի տեղադրությամբ, այնպես էլ քանդակագործի կողմից դիմագծերի հստակ արտահայտմամբ։ Արևի՝ փոսիկավոր բիբերով նշաձև աչքերը, խոշոր քիթը և շրթունքները ամբողջացնում են կերպարը։ Ընդ որում զարդագոտու քանդակների դասավորությունը ամբողջովին տարբերվում է Աղթամարի Սուրբ Խաչ եկեղեցուց, որն հանդիսանում է այս եկեղեցու նախատիպը։ Վերջինում ոչ մի ճակատ չի կրկնում մյուսին, աչքի է ընկնում պատկերաքանդակների բազմազանությամբ, սակայն Սուրբ Թադեում կան առանձին հորինվածքներ, որոնք չեն հանդիպում Աղթամարում և դուրս են նրա խորհրդաբանությունից։ Ճերմակ եկեղեցու արևի սկավառակը այդ օրինակներից մեկն է։ Արևից աջ և ձախ պատկերված է թե ինչպես վիշապի հեքիաթային կերպարը հոշոտում է կենդանուն։

Պատկերասրահ

• 
  Արտաքին պատ
• 
  Ընդհանուր տեսարան
• 
  Եկեղեցու խորաքանդակներից մեկը
• 
  Եկեղեցին
• 
  Եկեղեցու այլ տեսարան
• 
  Եկեղեցու ներսի տեսարան
• 
  Տեսարան դրսից

Արտաքին հղումներ

• Սուրբ Թադեոսի վանքը Իրանում (XIV-XIX դդ)
• Արմեն Հախնազարյան, «Արտազի երեք վանքերը», Երևան, 2012 թվական, ISBN 978-99941-875-8-4։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սուրբ Թադևոսի վանք» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 115)։