Կարմրավանք

Կարմրավանք;
	Կարմրավանքը
Հիմնական տվյալներ
Տեսակ	Եկեղեցի
Երկիր	Թուրքիա
Տեղագրություն	Վանի մարզ
Դավանանք	Հայ Առաքելական Եկեղեցի
Հիմնական ամսաթվերը	10-րդ դար
Հիմնադիր	Վասպուրականի թագավորություն` Գագիկ Ա Արծրունի
Ճարտարապետական ոճ	հայկական ճարտարապետություն
Հիմնադրված	10-րդ դար
Գմբեթ	1
	Karmravank (Vaspurakan) Վիքիպահեստում

Կարմրավանք, հայկական եկեղեցի պատմական Վասպուրական նահանգի նախկին հայաբնակ Մոխրաբերդ գյուղից հյուսիս-արևմուտք, մոտ 2000 մ բարձրության վրա։ Այն տեղակայված է նեղ կիրճի լանջերին, որը բացվում է դեպի Վանա լճի հարավային ափը^[1]։

Հավանաբար արդեն 15-րդ դարի կեսերին այս վայրերը հայտնի էին որպես Սուրբ Նշանի սրբավայր, քանի որ այնտեղ պահվում էր Սուրբ Խաչի մի մաս։ Այս մասունքը գտնվում էր Կարմիր Ագնի սրբարանի մեջ, որի վրա տեղադրված էր նույն գույնի քար։ Հենց այս քարն էլ դարձել է վանքի անվանման պատճառը։ Այս մասունքը՝ Կարմիր Ագնի Սուրբ Նշանը, որը նախկինում պատկանել էր Արգելան վանքին, հիշատակվում է 1461 թվականին որպես Գողուց Վանքի մաս, իսկ 1644 թվականին՝ Անենի անապատում։

Հետագայում մասունքը հայտնաբերվել է Բաղեշում (Բիթլիս), որտեղից էլ այն տվել է իր անունը Սուրբ Աստվածածնի եկեղեցուն, որը ներկայումս ավերակ է։

Պատմություն

Ավանդույթի համաձայն, այս անապատը հիմնադրվել է Վասպուրականի թագավոր Գագիկ Արծրունու (908-943) օրոք։ Վանական համալիրը բաղկացած է երկու կից եկեղեցիներից, որոնցից փոքրը, ըստ ճարտարապետական ձևի, կարող էր կառուցված լինել ավելի վաղ։ Մեծ եկեղեցու պատին, պատուհանի վերևում, գտնվում է վանահայր Թադեոսի կողմից փորագրված խաչքար, որը կրում է 1306 թվականը։ Այլ խաչքարեր ունեն 1347, 1371, 1476 և 1479 թվագրումներ։

Անապատի հետ կապվում է նաև Սուրբ Սահակ ճգնավորը, որն այստեղ էր բնակվում և որի տեսողությունը, ըստ ավանդության, հրաշքով վերականգնվել էր։ Գանձակ գյուղի մոտակայքում, այն վայրում, որտեղ նա սովորաբար աղոթում էր, կառուցվել է մի մատուռ, որը 1608 թվականին ընդարձակվել է և հետագայում, 16-17-րդ դարերում, դարձել փոքրիկ ձեռագրատուն։

1895 թվականին Կարմրավանքը ենթարկվել է թալանի։

Ճարտարապետություն

Կարմրավանքի համալիրն ընդգրկում է.

Հին եկեղեցին – միանավ, 8.5 × 5.3 մ չափերով, գոթական կամարաձև ծածկով, կողային խորաններով ու նեղ կամարաձև բացվածքով։
Սուրբ Աստվածածնի եկեղեցին – 12.9 × 7.8 մ չափերով միանավ եկեղեցի, որի վրա կառուցվել է թմբուկով գմբեթ, իսկ կողքերին տեղակայված են խորաններ։ Այն կառուցվել է հին եկեղեցու հարավային պատի դիմաց ու կապվում է դրա հետ։ Եկեղեցին ենթարկվել է վերակառուցման 13-14-րդ դարերում, իսկ 1872 թվականին վերականգնվել է։
Վանքի պարիսպը – պարփակող պատեր, որոնց երկայնքով տեղակայված էին վանական խցերը՝ հիմնականում արևմտյան կողմում։

Վերջին շրջան

Հայոց ցեղասպանությունից հետո Կարմրավանքը բռնագրավվեց և լքվեց։ 1970-ականներին այն օգտագործվում էր որպես ոչխարների ախոռ։ Պարսպապատերը փլուզվել էին, բայց եկեղեցիները դեռևս համեմատաբար լավ վիճակում էին։ Սակայն ժամանակի ընթացքում վանական համալիրը զգալիորեն ավերվել է։ Իսկ Սուրբ Սահակի մատուռը ամբողջովին հողին է հավասարվել։