Հայկական պետականությունների ղեկավարների ցանկ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Վանի թագավորություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վանի թագավորության արքաների կառավարման տարեթվերը ներկայացված են մոտավորապես, քանի որ նրանց մասին տեղեկատվություն շատ քիչ կա և որոշ թվականներ կարող են վիճարկելի լինեն:Փակագծերում նշված են տարեթվերը ըստ «Հայոց պատմություն, դասախոսությունների ձեռնարկ», Երևան 1998, Աշոտ Մելքոնյան։

Վանի թագավորներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անուն Գահակալման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Դինաստիա Պատկեր
Արամե մ.թ.ա.858 - մ.թ.ա. 844 (մ.թ.ա.859 - մ.թ.ա.843)
Լուտիպրի մ.թ.ա. 844 - մ.թ.ա. 834
Սարդուրի Ա մ.թ.ա. 835 - մ.թ.ա. 825 (մ.թ.ա.835 - մ.թ.ա.825)
Իշպուինի մ.թ.ա. 825 - մ.թ.ա. 810 (մ.թ.ա.825 - մ.թ.ա.810)
Մենուա մ.թ.ա. 810 - մ.թ.ա. 786 (մ.թ.ա.810 - մ.թ.ա.786)
Արգիշտի Ա մ.թ.ա. 786 - մ.թ.ա. 764 (մ.թ.ա.786 - մ.թ.ա.764)
Սարդուրի Բ մ.թ.ա. 764 - մ.թ.ա. 735 (մ.թ.ա.764 - մ.թ.ա.735)
Ռուսա Ա մ.թ.ա. 735 - մ.թ.ա. 710—ական (մ.թ.ա.735 - մ.թ.ա.710—ական)
Արգիշտի Բ մ.թ.ա. 710—ական - մ.թ.ա. 685 (մ.թ.ա.710—ական - մ.թ.ա.685)
Ռուսա Բ մ.թ.ա.685 - մ.թ.ա. 645 (մ.թ.ա.685 - մ.թ.ա.645)
Սարդուրի Գ մ.թ.ա. 643 - մ.թ.ա.625
Սարդուրի Դ մ.թ.ա. 625 - մ.թ.ա.620
Էրիմենա մ.թ.ա. 620 - մթ.ա.605
Ռուսա Գ մ.թ.ա. 605 - մ.թ.ա.595 (մ.թ.ա.605 - մ.թ.ա.585)?
Ռուսա Դ մ.թ.ա.595 - մ.թ.ա.585

Պարույր Սկայորդի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անուն Գահակալման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Դինաստիա Պատկեր
Պարույր Սկայորդի մ.թ.ա.612 - մ.թ.ա. ? մ.թ.ա 612 թ.-ին Մարաստանի Կիաքսար թագավորը ճանաչել է Հայոց արքա և ըստ որոշ մասնագետների արդեն մ.թ.ա. 612 - մ.թ.ա. 609 թթ.-ներին Ուրարտուի թագավորությունում իշխանությունը անցել էր Պարույրին, այսինքն դինաստիաների փոփոխություն էր իրականացվել[1]։
Հրաչյա մ.թ.ա. ? - մ.թ.ա. ? (ըստ Մովսես Խորենացու Նաբուգոդոնոսոր I-ի ժամանակակիցն է եղել) Պարույր Սկայորդու որդի

Երվանդունիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երվանդունիների կառավարման տարեթվերը ներկայացված են մոտավորապես և որոշ թվականներ կարող են վիճարկելի լինեն։

Անուն Գահակալման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Դինաստիա Պատկեր
Երվանդ Ա մ.թ.ա. 570 - մ.թ.ա. 560 Երվանդունիներ
Տիգրան Երվանդյան մ.թ.ա. 560 - մ.թ.ա. 535 Երվանդունիներ
Վահագն Երվանդյան մ.թ.ա. 535 - մ.թ.ա. 515 Երվանդունիներ
Հիդարնես Ա մ.թ.ա 6-րդ դար Երվանդունիներ
Հիդարնես Բ մ.թ.ա.5-րդ դարի առաջին կես Երվանդունիներ
Հիդարնես Գ մ.թ.ա. 5-րդ դարի կեսեր Երվանդունիներ
Արտաշիր մ.թ.ա. 5-րդ դարի երկրորդ կես Երվանդունիներ
Երվանդ Բ մ.թ.ա. 401 - մ.թ.ա.344 սատրապ Երվանդունիներ
Դարեհ III մ.թ.ա. 344 - մ.թ.ա. 336 սատրապ
Երվանդ Գ մ.թ.ա.336 - մ.թ.ա. 331 Երվանդունիներ
Միհրան մ.թ.ա. 331 - մ.թ.ա.323 սատրապ Երվանդունիներ
Պերդիկկա մ.թ.ա. 323 օտարերկրացի
Նեոպտելեմուս մ.թ.ա.323 - մ.թ.ա. 321 օտարերկրացի
Էվմեն մ.թ.ա.321 օտարերկրացի
Միհրան մ.թ.ա.321 - մ.թ.ա. 317 Երվանդունիներ
Երվանդ Գ մ.թ.ա.317 - մ.թ.ա. 260 Երվանդունիներ
Երվանդ Դ մ.թ.ա. 213 - մ.թ.ա 195 Երվանդունիներ

Փոքր Հայքի թագավորություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոմմագենեի և Ծոփքի թագավորություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երվանդունիների կառավարման տարեթվերը ներկայացված են մոտավորապես և որոշ թվականներ կարող են վիճարկելի լինեն։

Անուն Գահակալման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Դինաստիա Պատկեր
Շամուշ (Սամոս) մ.թ.ա.260 - մ.թ.ա. 240 Երվանդ Գ-ի որդի, հիմնադրել է Սամոսատ քաղաքը Երվանդունիներ
Արշամ Ա մ.թ.ա. 240 - մ.թ.ա. 220 Սամոսի որդին, կառուցել է Արշամաշատ մայրաքաղաքը Երվանդունիներ

Ծոփքի թագավորություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փաստերը վիճարկելի են.

Թագավոր Գահակալման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություներ Դինաստիա Պատկեր
Շավարշ-Քսերքես
(Քսերքսես Երվանդունի)
մ.թ.ա. 220 - մ.թ.ա. 201 Արշամի որդին Երվանդունիներ
Աբդիսարես ? - ? Քսերքսեսի որդին
Զարեհ մ.թ.ա. 189 - ? Շահունի արքայտոհմի հիմնադիր, մ.թ.ա.200 - մ.թ.ա.189 թթ.-ին եղել է Ծոփքի կառավարիչ. Սելևկյանների տիրապետություն
Մորֆիլիգ ? - ? Զարեհի որդին
Արտանես ? - ?
? - ? ? - ?

Կոմմագենեի թագավորություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տարեթվերի համար հիմք է ծառայել անգլերեն Վիքիպեդիայի հետևյալ ցանկը.en:List of rulers of Commagene.

Թագավոր Կառավարման տարիններ Ծանոթագրություններ Դինաստիա Պատկեր
Պտղոմեոս Կոմմագենացի մ.թ.ա. 163 - 130 Երվանդ Դ-ի որդին, Արշամի թոռը,
մ.թ.ա. 200 - 163 թթ-ին եղել է Կոմմագենեի սատրապ
Սամոս Բ Կոմմագենացի մ.թ.ա. 130 - 109 Պտղոմեոսի որդին
Միհրդատ Ա Կալլինիկուս մ.թ.ա. 96 - 70 Սամոս Բ-ի որդին
Անտիոքոս Ա Կոմմագենացի մ.թ.ա. 70 - 38 Միհրդատ Ա-ի որդին
Միհրդատ Բ Կոմմագենացի մ.թ.ա. 38 - 20 Անտիոքոս Ա-ի որդին
Անտիոքոս Բ Կոմմագենացի մ.թ.ա. 20 - 20 Անտիոքոս Ա-ի որդին
Միհրդատ Գ Կոմմագենացի մ.թ.ա. 20 - 12 Միհրդատ Բ-ի որդին
Անտիոքոս Գ Կոմմագենացի մ.թ.ա. 12 - 17 Միհրդատ Գ-ի որդին
հռոմեական պրովինցիա 17 - 38
Անտիոքոս Դ Կոմմագենացի 38 - 72 Անտիոքոս Գ-ի որդին,
կառավարել է քրոջ (համատեղության կարգով կնոջ)՝ Յուլիա լոտափայի հետ (Julia Iotapa)
իշխանությունը Անտիոքոս Գ-ի երեխաներին վերադարձրել է Կալիգուլա կայսերը

Արտաշեսյաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անուն Գահակալման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Դինաստիա Պատկեր
Արտաշես Ա մ.թ.ա. 189 - մ.թ.ա. 160 մ.թ.ա.200 - մ.թ.ա.189 Մեծ Հայքի կառավարիչ, Սելևկյանների տիրապետություն Արտաշեսյաններ
Արտավազդ Ա մ.թ.ա. 160 - մ.թ.ա. 115 Արտաշեսյաններ
Տիգրան Ա մ.թ.ա. 115 - մ.թ.ա. 95 Արտաշեսյաններ
Տիգրան Բ մ.թ.ա. 95 - մ.թ.ա. 55 Արտաշեսյաններ Տիգրան Բ Մեծ
Արտավազդ Բ մ.թ.ա. 55 - մ.թ.ա. 34 Արտաշեսյաններ Արտավազդ Բ
Արտաշես Բ մ.թ.ա 34 - մ.թ.ա. 20 Արտաշեսյաններ Արտաշես Բ
Տիգրան Գ մ.թ.ա. 20 - մ.թ.ա. 8 Արտաշեսյաններ Տիգրան Գ
Տիգրան Դ և Էրատո մ.թ.ա. 8 - մ.թ.ա. 5 Արտաշեսյաններ Տիգրան Դ
Արտավազդ Գ մ.թ.ա. 5 - մ.թ.ա. 2 Արտաշեսյաններ
Տիգրան Դ և Էրատո մ.թ.ա. 2 - մ.թ.1 Արտաշեսյաններ Էրատո թագուհի

1 - 52 (66) թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անուն Գահակալման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Դինաստիա Պատկեր
թափուր 1-2
Արիոբարզան 2 - 4 Ատրպատականի թագավոր
Արտավազդ Դ 4-6 Արիոբարզանի որդին
Տիգրան Ե 6 - 12
Էրատո 6-12
Վոնոն 12 - 15/16 Պարթևների նախկին արքան
թափուր 15/16 - 18 հռոմեացիները ձերբակալել էին Վոնոնին
Զենոն-Արտաշես 18 - 34 Պոնտոսի և Փոքր Հայքի Պոլեմոն /Ասորական աղբյուրներում հիշվում է Մանովա անվանաձևով/ թագավորի որդին
Արշակ Ա 34-35 Արտավան Գ-ի որդին
Որոդես Պարթև 35 Արտավան Գ-ի որդին
Միհրդատ 35-37 Իբերիայի թագավորի եղբայրը
Կոտիս 37-43 Զենոն-Արտաշեսի (Արշամայի) քրոջ՝ Տրիփոնիայի և Թրակիայի Կոտիս թագավորի որդին
Միհրդատ 43-51
Հռադամիզդ 51-52 Միհրդատի զարմիկը
Տրդատ Ա 52-53 Արշակունի
Հռադամիզդ 53-54

Արշակունիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անուն Գահակալման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Դինաստիա Պատկեր
Տրդատ Ա 54-58 Պարթևաց Արշակունի Վոնոն Բ-ի որդին, Վաղարշ Ա-ի եղբայրը Արշակունի
թափուր 58-59 հռոմեական օկուպացիա
Տիգրան Զ 59-62 Քաղկիդիկեի թագավոր, Տիգրան Ե–ի եղբոր՝ Ալեքսանդրի որդին
Տրդատ Ա 62-75 Արշակունի
Սանատրուկ 75-110 Արշակունի
Աշխադար 110-113 Բակուր Բ-ի որդին Արշակունի
Պարթամասիր 113-114 Բակուր Բ-ի որդին Արշակունի
թափուր 114-116 հռոմեական օկուպացիա
Վաղարշ Ա 116-144 Սանատրուկի որդին Արշակունի
Սոհեմոս 144-161 Ասորիքի Եմեսա քաղաքի թագավոր
Բակուր Ա 161-163 Արշակունի
Սոհեմոս 164-186
Վաղարշ Բ 186-198 Արշակունի
Խոսրով Ա 198-217 Արշակունի
Տրդատ Բ 217-256 նույնացվում է Խոսրով Բ-ի հետ, 253 թ.-ին պարսիկները գրավեցին Հայաստանի մեծ մասը, նա մինչև սպանվելը շարունակեղ իշխել արևմտյան հատվածներում Արշակունի
Արտավազդ Ե 253 - 272 կառավարել է Շապուհի որդու Որմիզդ-Արտաշիրի հետ համատեղ
Որմզդակ 272-276 Որմիզդ-Արտաշիրի որդին
Ներսես Սասանյան 276-293[2] Շապուհ Ա-ի որդին, Պարսկաստանի ապագա արքայից արքա,
Տրդատ Գ 287-330 287 թ.-ից հռոմեական հատվածի արքա, 293-ից ամբողջ Հայաստանի արքա Արշակունի
Խոսրով Գ 330-338 Արշակունի
Տիրան 338-350 Արշակունի
Արշակ Բ 350-368 Արշակունի
թափուր 368 - 370 պարսկական օկուպացիա
Պապ 370 -374 Արշակունի
Վարազդատ 374-378 Արշակունի
Արշակ Գ 378 - 389 Արշակունի
Խոսրով Դ 387-389 Արշակունի
Վռամշապուհ 389-414 Արշակունի
Խոսրով Դ 414-415 Արշակունի
Շապուհ 415-420 Հազկերտ Բ-ի որդին
թափուր 420-422 ապստամբություն
Արտաշես Դ 422-428 Արշակունի

Մարզպանական Հայաստան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անուն Գահակալման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Դինաստիա Պատկեր
Վասակ Սյունի 441-450 Պարսիկ Վեհմիհրշապուհ մարզպանից հետո՝ Մարզպանական Հայաստանում նշանակված առաջին հայ մարզպանն էր Սյունիներ
Վարդան Մամիկոնյան Քաջ 450-451 Եղել է Հայոց սպարապետ 422-ից, Սասանյան Պարսկաստանի դեմ 450-451-ի հայ ազատագրական շարժման առաջնորդ։ 450-ի վերջին Արտաշատում գումարված ժողովում ուխտապահ նախարարներն ու բարձրաստիճան հոգևորականները Վարդան Մամիկոնյանին ընտրել են Հայոց տանուտեր (մարզպան) Մամիկոնյաններ
Սահակ Ասպետ Բագրատունի 481-482 Վահանանց ապստամբությունից, պարսկական կայազորի ջախջախումից և պարսիկ մարզպան Ատրվշնապսի տապալումից (481) հետո ընտրվել է Հայոց մարզպան ու տանուտեր Բագրատունիներ
Վահան Մամիկոնյան 482-505 Հայրենասեր նախարարները խմբվել են Վահան Մամիկոնյանի շուրջը և նրա գլխավորությամբ ապստամբել Պարսից տիրապետության դեմ (Վահանանց պատերազմ)։ Հայոց սպարապետ, մարզպան (մոտ 487-505) Մամիկոնյաններ
Վարդ Մամիկոնյան 505-510 Հայոց սպարապետ մոտ 486-ից, Հայոց մարզպան՝ մոտ 505-509-ին Մամիկոնյաններ
Մժեժ Գնունի Հոնահաղթ 517-548 Սասունում իշխող հայ նախարար, որը 517-ին Կավադ I Պարսից արքայի կողմից նշանակվել է Հայոց մարզպան
Վարդան Մամիկոնյան Փոքր 571-576 Հայոց սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանը՝ Իր շուրջ համախմբելով հայրենասեր ուժերի, Հայոց կաթողիկոս Հովհաննես Բ Գաբեղենցու աջակցությամբ գումարել է նախարարների գաղտնի խորհրդակցություն (571), որտեղ ընտրվել է իշխանապետ և որոշել զինված պայքար մղել պարսկական տիրողների դեմ Մամիկոնյաններ
Մուշեղ Մամիկոնյան Դուքս 576-591 Հայոց Տարոնի գավառի նախարար, որը Վարդան Մամիկոնյան Փոքրից հետո (576), Բյուզանդիայի կայսեր կողմից կարգվեց պարսկա-բյուզանդական պատերազմում բյուզանդիայի կողմից մարտնչող՝ հայկական զորագնդերի հրամանատար, իսկ հետագայում (պատերազմական գործողությունների ընթացքում) բյուզանդիայի իշխանությանն անցած ամբողջ հայկական երկրամասի (ներառյալ նախկինում կայսրության իշխանության ներքո գտնվող հայկական տարածքների) ժամանակավոր կառավարիչ՝ դուքս Մամիկոնյաններ
Սմբատ Բագրատունի Հաղթանդամ 591-592 Հայ զորահրամանատար, նախարար։ Հայոց դուքս Մուշեղ Մամիկոնյանի սպանվելուց հետո, ապստամբել և քաշվել է Հայաստանի Խաղտյաց լեռները։ Հայ նախարարները սպանել են կայսրի կողմից Հայաստանի կառավարիչ նշանակված բյուզանդացի Հովհաննեսին և իրենց իշխանապետ ընտրել Սմբատին, որոշել միասնական ուժերով դուրս գալ հունաց կայսրի իշխանության տակից ու իրենց թագավորությունն ունենալ Բագրատունիներ
Սմբատ Բագրատունի Բազմահաղթ 592-627 Հայ զորավար Սմբատ Բագրատունին աչքի ընկնելով պարսից արքա Խոսրով II Ափավրեզի մղած պատերազմներում և դառնալով վերջինիս սիրելին, մեծ պատվով նշանակվել է Հայոց մարզպան, իսկ հետո նաև Վրկանից աշխարհի մարզպան, պահպանելով իր Հայոց մարզպանի իրավունքները Բագրատունիներ
Վարազտիրոց Բագրատունի 628-634 Վարազտիրոց Բագրատունին Սմբատ Բազմահաղթի որդին էր։ Հայոց տանուտեր և մարզպան է դարձել (628-634) Կավադ II-ի օրոք Բագրատունիներ
Մժեժ Գնունի Կյուրապաղատ 629-635 Հայազգի Բյուզանդական զորավար։ Հերակլ կայսրը 629-ին Մժեժ Գնունուն նշանակել է Բյուզանդիայի արևելյան շրջանների (հայկական տարածքների) կառավարիչ՝ կյուրապաղատ
Դավիթ Սահառունի 635-638 Հայաստանի բյուզանդական մասի կառավարիչ 635-638-ին, Դավիթ Սահառունին հանդիսացել է Հայոց մարզպանական շրջանի վերջին իշխանավորը

Արաբական տիրապետություն, հայոց իշխաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թվականները ներկայացված են ըստ ցանկում նշված համապատասխան անձանց վերաբերվող ՀՍՀ հոդվածների:

Անուն Գահակալման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Դինաստիա Պատկեր
Թեոդորոս Ռշտունի 639 - 654 Հայաստանում Պարսկաստանի ու Բյուզանդիայի գերիշխանության անկումից հետո միավորեց Հայաստանի արևմտյան և արևելյան մասերը և դարձավ նրա փաստացի կառավարիչը, 652 թ.-ից հետո արաբների կողմից ճանաչվեց Հայոց, Վրաց և Աղվանից գերագույն իշխան։ 643 թ.-ին ձերբակալվում է Բյուզանդիայի կայսեր կողմից, իսկ հայոց իշխան է դառնում Վարազ-Տիրոց Բ Բագրատունին, որը կարճ ժամանակ հետո մահանում է և կրկին վերադարձնում են Ռշտունուն[3] Ռշտունի
Համազասպ Դ Մամիկոնյան 654 - 661 Մամիկոնյան
Գրիգոր Ա Մամիկոնյան 661 - 685 Մամիկոնյան
Աշոտ Բ Բագրատունի 685 - 689 Բագրատունի
Ներսեհ Կամսարական 689 - 693 Կամսարական
Սմբատ Բյուրատյան Բագրատունի 693 - 726 701 թ.-ին արաբները վերջնականորեն գրավեցի Անդրկովկասը և կազմեցին Արմինիա վարչամիավորը Բագրատունի
Արտավազդ Կամսարական 726 - 732 Կամսարական
Աշոտ Բագրատունի Կուրացյալ 732 - 749 փաստացի 726 թ.-ից, կուրացվել է Գրիգոր Բ Մամիկոնյանի կողմից, որոշակի ժամանակահատված իշխանությունը եղել է Գրիգոր Բ Մամիկոնյանի ձեռքում (748-750), որը գլխավորել է ապստամբությունը արաբների դեմ, իսկ Աշոտը հրաժարվել էր մինչև վերջ աջակցեր[4] Բագրատունի
Մուշեղ Մամիկոնյան 749 - 753 Մամիկոնյան
Սահակ Գ Բագրատունի 753 - 770 775 թ.-ի ապրիլի 24-ին (25-ին) Արձն գյուղի ճակատամարտում զոհվեցին Մուշեղ Մամիկոնյանը, Սահակ և Սմբատ Բագրատունիները և այլք, այդ դեպքերից հետո Մամիկոնյանները, Ռշտունիները, Կամսարականները և այլ տոհմեր գաղթեցին Բյուզանդիա Բագրատունի
Սմբատ Է Բագրատունի 770 - 775 Աշոտ Բագրատունի Կուրացյալի որդին Բագրատունի
Տաճատ Անձևացի 781 -785 Անձևացի
Աշոտ Բագրատունի Մսակեր 790 - 826 Բագրատունի
Բագրատ Բագրատունի 826 - 851 Բագրատունի
Սմբատ Բագրատունի Աբլբաս 852 - 855 Բագրատունի
Աշոտ Բագրատունի 855 - 885 862 թ.-ից իշխանաց իշխան, իսկ 885 թ.-ից պաշտոնապես ճանաչվեց Հայոց և Վրաց թագավոր Բագրատունի

Բագրատունիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անուն Գահակալման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Դինաստիա Պատկեր
Աշոտ Ա 885-890 Բագրատունի
Սմբատ Ա 890-914 Բագրատունի
Աշոտ Բ 914-928 Բագրատունի
Աբաս Ա 928-953 Բագրատունի
Աշոտ Գ 953-977 Բագրատունի
Սմբատ Բ 977-989 Բագրատունի
Գագիկ Ա 989-1020 Բագրատունի
Հովհաննես-Սմբատ 1020-1041 Բագրատունի
Աշոտ Դ 1021-1040 կառավարել է Շիրակի և շրջակա գավառներից դուրս Բագրատունի
Վահրամ Պահլավունի 1041-1042 ժամանակավոր, մինչ Գագիկ Բ-ի թագադրելը
Գագիկ Բ 1042-1045 Աշոտ Դ-ի որդին, կալանավորվել է Բյուզանդիայի կայսեր կողմից և ստիպողաբար հրաժարվել գահից, փոխարենը ստացել է Պիզու և Կալոն Պեղատ քաղաքները Կապադովկիայում, սպանվել է 1079 թ.-ին Բագրատունի

Կարսի (Վանանդի) թագավորություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անուն Գահակալման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Դինաստիա Պատկեր
Մուշեղ Կարսեցի 963-984 Աշոտ Գ-ի եղբայրը Բագրատունի
Աբաս Բագրատունի 984-1029 Բագրատունի
Գագիկ Կարսեցի 1029-1064 1064-ին թագավորությունը հանձնել է Բյուզանդիային Բագրատունի

Տաշիր-Ձորագետի (Լոռվա) թագավորություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անուն Գահակալման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Դինաստիա Պատկեր
Գուրգեն Կյուրիկե 979 - 989 Աշոտ Գ-ի որդին, կառավարել է 972 թ.-ից, արքայի կոչում ստացել է 979-ից Կյուրիկյան
Դավիթ Ա 989-1050 Կյուրիկյան
Գուրգեն Բ 1050-1089 Կյուրիկյան
Դավիթ Բ 1089-1113 կառավարել է եղբոր Աբասի, հետ, 1113 թ.-ից հետո, երբ թագավորությունը անցավ Վրաստանին, 1113 թ.-ից մինչև 1145 թթ.-ները կառավարել է Մածնաբերդում Կյուրիկյան
Աբաս Կյուրիկյան 1089-1113 1113 թ.-ից հետո կառավարել է Տավուշում մինչև 1145 թ.-ը Կյուրիկյան

Մածնաբերդի իշխանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տվյալները վերցված են Հայկական Սովետական Հանրագիտարանից.[5]

Անուն Գահակալման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Դինաստիա Պատկեր
Դավիթ Բ 1113-1145 Կյուրիկյան
Կյուրիկե Գ 1145-1170 Կյուրիկյան
Աբաս Բ 1170-1176 Կյուրիկյան
Աղսարթան Ա 1176- ? Կյուրիկյան
Աղսարթան Բ - Կյուրիկյան
Թաղիադին Ա - Կյուրիկյան
Սարգիս Ա - Կյուրիկյան

Սյունիքի թագավորություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անուն Գահակալման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Դինաստիա Պատկեր
Սմբատ Ա Սահակյան 987 -998 Սյունի
Վասակ Ա 998-1040 Սյունի
Սմբատ Բ Աշոտյան 1040-1051[6] Վասակի քեռայր Աշոտի որդին Աշոտյան
Գրիգոր Ա Աշոտյան 1051-1072 Սմբատ Բ-ի եղբայրը Աշոտյան
Սենեքերիմ Սևադյան 1072 -1094/1096 Շահանդուխտ թագուհու եղբայրն է, Դարբանտի Սևադա թագավորի որդին[7]
Գրիգոր Բ Սենեքերիմյան 1094/1096-1166 Սենեքերիմի որդին
Հասան Խաչենցի 1166 -1170 Գրիգոր Բ-ի Կատայի ամուսինը, Խաչենի իշխանը

Վասպուրականի թագավորություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անուն Գահակալման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Դինաստիա Պատկեր
Գագիկ Արծրունի 908 - 943 Արծրունի
Դերենիկ-Աշոտ 943 - 959 Գագիկի որդին Արծրունի
Աբուսահլ-Համազասպ 959 - 972 Գագիկի որդին, Աբուսահլ-Համազասպի մահից հետո որդիները բաժանեցին թագավորությունը 3 մասի, սակայն հերթով տիրացան Վան քաղաքի գահին Արծրունի
Աշոտ-Սահակ 972 - 983/991 Աբուսահլ-Համազասպի որդին Արծրունի
Գուրգեն-Խաչիկ 983/991 - 1003 Աբուսահլ-Համազասպի որդին Արծրունի
Սենեքերիմ Արծրունի 1003 - 1021 Աբուսահլ-Համազասպի որդին, 1021 թ.-ին թագավորթւոյունը զիջեց Բյուզանդիային, փոխարենը ստանալով Կապադովկիայի Սեբաստիա քաղաքը, մահացել է 1026 թ.-ին Արծրունի

Տայքի իշխանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անուն Գահակալման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Դինաստիա Պատկեր
Դավիթ Կյուրոպաղատ 966 -1000 Բագրատունի

Կիլիկիայի հայկական պետություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իշխանության շրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անուն Գահակալման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Դինաստիա Պատկեր
Ռուբեն Ա 1080-1095 Ըստ ավանդության Հայոց Բագրատունի վերջին թագավոր Գագիկի մերձավորներից էր։ Անիի անկումից հետո հաստատվում է Կորոմոզոլ գյուղում։ Ռուբինյան
Կոստանդին Ա 1095-1100 Ընդարձաելով իր տիրույթները՝ տիրում է Վահկային ու շրջակա որոշ բերդերի։ Աճյունն ամփոփվում է Կաստաղոնի վանքում։ Ռուբինյան
Թորոս Ա Սեբաստոս 1100-1129 Կրել է «Մեծ իշխան Հայոց» տիտղոսը, ինչպես նաև հունական «Սեբաստոս» և «Պռոտոսեբաստոս» տիտղոսը։ Երկիրը կառավարել է իր եղբայր Լևոնի հետ միաժամանակ, սակայն իրարից անջատ իշխանություններում։ Ունեցել է մի որդի Կոստանդին անունով, որին թունավորել են։ Կառուցում է Մաշկևորի և Դրազարկի վանքերը։ Աճյունն ամփոփված էր Դրազարկում։ Ռուբենյան
Լևոն Ա 1129-1137 Կրել է «Իշխան Հայոց», ինչպես նաև հունական «Սեբաստոս» տիտղոսը։ Սկզբում կառավարել է Ամանոսյան լեռներից մինչև Մարաշ ընկած տիրույթները, ապա, եղբոր մահից հետո՝ ամբողջ երկիրը։ 1137 թ-ին Հովհաննես Կոմնենոս կայսրը գրավում է Կիլիկիան ու գերում Լևոնին, նրա կնոջն ու որդիներ Թորոսին ու Ռուբենին։ Մյուս որդիներ Ստեփանեն և Մլեհը ապաստան են գտնում Եդեսիայի կոմս Ժոսլեն II-ի արքունիքում Ռուբինյան
Թորոս Բ 1144/45-1168 Հովհաննես Կոմնենոս կայսեր մահից հետո փախչում է Կոստանդնուպոլսից ու վերադառնալով Կիլիկիա, ազատագրում Հայոց իշխանությունը։ Կոչվել է «Մսիսի, Անավարզայի և Վահկայի սեբաստոս»:Դառնալով կրոնավոր՝ կյանքի վերջին տարիներն անցկացնում է վանքում։ Մահից հետո իշխանությունն անցնում է մանկահասակ որդի Ռուբենին (Ռուբեն Բ՝ 1169-70 թթ.), որը մահանում է 1170-ին Հռոմկլայում Ռուբինյան
Մլեհ 1170-1175 Մլեհը իշխանության է գալիս իր եղբորորդի Ռուբենի մահից հետո։ Հալեպի ամիրա Նուր էդ-Դինի հետ դաշնակցելով, ազատագրում է Դաշտային Կիլիկիայի Անավարզա, Մսիս և Տարսոն քաղաքները։ 1175-ին սպանվում է։ Ուներ դուստր Գրիգոր Դ կաթողիկոսի քրոջ հետ ամուսնությունից և ապօրինածին որդի Գեորգ անունով։ Ռուբինյան
Ռուբեն Գ 1175-1187 Ռուբենը Մլեհ և Թորոս Բ իշխանների եղբայր Ստեփանեի որդին էր։ Գահ բարձրանալուց հետո պատժում է Մլեհին սպանողներին։ Տորոնի տեր Հումֆրիդի թոռ իզաբելլայի հետ ամուսնությունից ունենում է 2 դուստր՝ Ալիս և Ֆիլիպա։ Անհեռատեսության հետևանքով գերի է ընկնում Անտիոքի պրինցի մոտ, ապա խոշոր փրկագնի դիմաց ազատվելով, քաշվում է վանք, որտեղ էլ մահանում է։ Ռուբինյան
Լևոն Բ 1187-1198 Ռուբեն Գ իշխանի եղբայրն էր։ Գահին բազմել է որպես վերջինիս դուստրերի խնամակալ։ Կառավարման հենց սկզբնական շրջանից սկսած ընդարձակում է երկրի տարածքը՝ գրավելով նաև ռազմավարական Պաղրաս ամրոցը Անտիոքի հետ սահմանին։ Անտիոքի պրինց Բոհեմունդ III-ի կնոջ զարմուհու հետ ամուսնությունից ուներ դուստր Ռիթա անունով։ Ռուբինյան

Թագավորության շրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անուն Գահակալման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Դինաստիա Պատկեր
Լևոն Բ 1198-1219 1198 թ. հունվարի 6-ին Սրբազան Հռոմեական կայսեր ուղարկած թագով Տարսոնի Մայր տաճարում թագադրվում ու օծվում է որպես Հայոց թագավոր։ Նրան թագ էր ուղարկել նաև Բյուզանդիայի կայսրը, ինչպես նաև կրոնական որոշ ձևական զիջումների արդյունքում նրան ճանաչել էր նաև Հռոմի Պապը։ Նրա օրոք Կիլիկիո Հայոց թագավորությունը դառնում է Մերձավոր Արևելքի տվյալ ժամանակի ամենահզոր քրիստոնյա պետությունը։ Երկրորդ անգամ ամուսնանում է Կիպրոսի արքայադուստր Սիպիլի հետ, որից ունենում է Զաբել դստերը։ Մահանում է 1219 թ. մայիսի 2-ին։ Սիրտը ամփոփվում է Ակներում, իսկ մարմինը՝ Սսում։ Ռուբինյան
Զաբել թագուհի և Փիլիպոս թագավոր 1222-1225(Զաբել և Փիլիպոս),1219-1222/1225-26(Զաբել) 1216 թ. Լևոն թագավորը գահաժառանգ է հռչակում իր դուստր Զաբելին, որի խնամակալն էր Սիր Ատանը, ապա՝ Կոստանդին Գունդստապլը։ 1222 թվականին Արքունի տյանի որոշմամբ ամուսնանում է Անտիոքի գահաժառանգ Փիլիպոսի հետ, որը ձերբակալվում և մահանում է բանտարկության մեջ 1225 թ-ին։ Ռուբինյան
Զաբել թագուհի և Հեթում Ա թագավոր 1226-1252(Զաբել), 1269(Հեթում) Երկրորդ անգամ ամուսնանում է Կոստանդին պայլի որդի Հեթումի հետ 1226 թ-ին։ Ունենում են 3 որդի՝ Ռուբեն, Թորոս և Լևոն, և 5 դուստր։ Իրավական տեսակետից Հեթում թագավորը Զաբել թագուհու հետ կառավարել է որպես թագակիր-գործակից, այսինքն՝ նա թագավոր էր միայն այն պատճառով, որ Զաբել թագուհու ամուսինն էր։ Զաբել թագուհին մահանում է 1252 թվականին։ Հեթում թագավորի և Կոստանդին թագավորահոր ջանքերով կնքվում է հայ-մոնղոլական պայմանագիր, որով կանխվում է մոնղոլ զորքերի կողմից երկրի ասպատակումը։ 1266 թվականին Մառի ճակատարամտում հայոց զորքերը պարտություն են կրում մամլյուքյան զորքերից։ Մարտում սպանվում է արքայորդի թորոսը, իսկ արքայորդի Լևոնը գերի է ընկնում ու ազատվում մոտ 1.5 տարի անց։ Կյանքի վերջին տարիներին Հեթում թագավորը գահը հանձնում է իր որդի Լևոնին ու, քաշվելով վանք, ընդունում է Մակար անունը։ Մահանում է 1270 թ. ու թաղվում Դրազարկի վանքում։ Ռուբինյան
Լևոն Գ 1269-1289 Փաստացի իշխանության է անցնում 1268 թ.-ին, սակայն չի օծվում թագավոր այնքան ժամանակ, քանի դեռ կենդանի էր իր հայր Հեթումը։ Այդ շրջանում հիշատակվում է «Պարոն Հայոց» տիտղոսով։ Թագավոր է օծվում 1271 թ. հունվարի 6-ին Տարսոնի Մայր տաճարում։ Ամուսնացած էր իշխանուհի Կեռանի հետ։ Թագավորը ունեցել է 15-ից 17 երեխա, որոնցից 2-ը՝ ապօրինածին։ Ռուբինյան
Հեթում Բ և եղբայրներ 1289-1306 Հեթում Բ-ն Լևոն Գ թագավորի՝ ողջ մնացած որդիներից ավագն էր։ Գահը անցել է նրան ավագության իրավունքով, սակայն չի թագադրվել։ Ամուսնացած չի եղել։ Նրա օրոք՝ 1282 թ-ին մամլյուքները գրավում են կաթողիկոսանիստ Հռոմկլան։ 1293 թ-ին հրաժարվում է գահից՝ հօգուտ իր եղբայր Թորոսի, իսկ ինքը կրոնավոր է դառնում՝ ընդունելով Հովհաննես անունը։ Սակայն 1294 թ-ին նորից վերադառնում է գահին։ Ապա նորից հրաժարվում գահից 1296 թ-ին։ Թորոսը երկիրը կառավարել է տեղապահի կարգավիճակով և կրել է «Պարոն Հայոց» տիտղոսը։ 1296-98 թթ. գահը զավթում է նրանց մյուս եղբայր Սմբատը, որը կարգված է թագապահ, քանի դեռ Հեթումը և Թոոսը բացակայում էին երկրից։ Նա 1296 թ-ին իրեն թագավոր է հռչակում ու օծվում Սսում։ Երբ Հեթումն ու Թորոսը վերադառնում են Հայոց թագավորություն, Կեսարիայի մոտ Սմբատը ձերբակալում է նրանց՝ Հեթումին փակելով Մոլևոնում, իսկ Թորոսին՝ Բարձրաբերդում, ապա սպանել է տալիս վերջինիս ու կուրացնում Հեթումին։ 1298 թ-ին նրանց մյուս եղբայր Կոստանդինը ապսամբում է Սմբատի դեմ ու գահընկեց անելով նրան, բանտից ազատում է իր ավագ եղբայր Հեթումին ու վերադարձնում նրան գահը, իսկ ինքը կառավարում է երկիրը, կրելով «Պարոն Հայոց» տիտղոսը։ Սակայն հետո Կոստանդինը բռնազավթում է գահը, չնայած երբեք չի թագադրվում ու օծվում։ 1299 թ-ին Հեթումը ապաքինվում է ու վերցնում իշխանությունն իր ձեռքը, ապա աքսորում է Սմբատին ու Կոստանդինին դեպի Կոստանդնուպոլիս։ Դրանից հետո Հեթումը գահաժառանգ է հայտարարում իր սպանված եղբայր Թորոսի մանկահասակ որդի Լևոնին, որը թագադրվում է 1306 թ-ին, խնամակալ ունենալով Հեթում Բ-ին։ Լևոնը և Հեթումը սպանվում են 1307 թ-ին մոնղոլ զորավար Բիլարղուի ձեռքով։ Ռուբինյան
Օշին 1308-1320 Օշինը Հեթում Բ-ի եղբայրն էր։ Երկրից վտարում է իր եղբորն ու եղբորորդուն, ինչպես նաև բազում իշխաններին սպանած Բիլարղուին, ապա մոնղոլաց խանի մոտ բողոք ներկայացնելով իր եղբայր Ալինախի միջոցով, հասնում է Բիլարղուի մահապատժին։ Նրա կառավարման տարիները համեմատաբար խաղաղ անցան։ Առաջին ամուսնությամբ ամուսնացած էր Հեթում Կոռկիոսացու դուստր Զաբելի հետ (մահ. 1310 թ.), որից ծնվել էր ապագա թագավոր Լևոն Ե-ն, իսկ երկրորդով՝ Սիցիլիայի թագավոր Ռոբերտի զարմուհի Յովհաննայի հետ 1316 թ-ին։ Մահանում է 1320 թ.-ին և թաղվում Դրազարկի վանքում։ Ռուբինյան
Լևոն Ե 1320-1342 Գահը ժառանգում է 10 տարեկանում։ Օծման արարողությունը տեղի է ունեցել 1321 թ-ին։ Դեռևս հոր կենդանության օրոք հռչակվել էր գահակից-թագավոր։ Նրա խնամակալներն էին Կոռիկոսի տեր Օշինը, նրա եղբայր Կոստանդինը և Նղրի տեր Հեթումը ու նրա եղբայր Պաղտին մարաջախտը, ընդ որում՝ առաջին երկուսը նրա մորեղբայրներն էին։ Ամուսնացած էր Օշին Պայլի դուստր Զաբելի հետ (1321 թ.)։ Պետության փաստացի կառավարիչ է դառնում Օշին պայլը, որը, ի թիվս իր շատ հակառաորդների, հաշվեհարդար է տեսնում նաև Լևոնի հորաքույր, Ամորի Լուսինյանի կին Զաբելի և նրա որդիներից որոշների հետ։ Չափահաս դառնալով Լևոնը սպանել է տալիս իր մորեղբայրներ Օշինին և Կոստանդինին, նաև իր կնոջը։ Երկրորդ անգամ ամուսնացել է 1331 թ-ին Կիպրոսի Հենրի II թագավորի այրի և Սիցիլիայի Ֆրեդերիկ թագավորի դուստր Կոնստանսի հետ։ Մահանում է 1341-ի վերջին կամ 1342-ի սկզբին։ Ռուբինյան
Կոստանդին Բ (Գի Լուսինյան) 1342-1344 Լևոն Ե թագավորի հորաքեռորդին էր՝ Կիպրոսի գահի բռնակալ Ամորի Լուսինյանի և Լևոն Գ թագավորի դուստր Զաբելի որդին։ Քանի որ Լևոն թագավորը անզավակ էր, ապա նա կտակով գահը հանձնում է Բյուզանդիայում գտնվող Գիին։ Նա ժամանում է Հայոց թագավորություն ու թագադրվում 1342 թ-ի հոկտեմբերին։ Սպանվում է 1344 թ-ին։ Ռուբինյան
Կոստանդին Գ 1344-1362 Պաղտին մարաջախտի որդին էր ու ընտրվել էր որպես թագավոր Արքունի ատյանի կողմից։ Նա Կոստանդին Գունդստապլի ծոռն էր (կամ թոռան թոռը), իսկ մայրը Սմբատ Սպարապետի թոռն էր։ Նրա օրոք երկիրը ունենում է մեծ տարածքային կորուստներ ու պարփակվում լեռնային մասում։ Ամուսնացած էր Օշին Պայլի և Յովհաննա թագուհու դուստր մարիունի հետ։ Ունեցել են 2 որդի՝ Օշին և Լևոն անուններով, որոնք մահացել են մանուկ հասակում։ Կոստանդինը մահանում է 1362 թ-ի դեկտեմբերի 21-ին։ Ռուբինյան
Կոստանդին Դ 1365-1373 Մինչև Կոստանդինի գահակալումը երկիրը 2 տարի կառավարվում է նախորդ թագավորի այրի Մարիոն թագուհու կողմից։ Նա Կոստանդին Գ ի եղբայր և Նղիրի տեր Հեթում ջամբռլայի որդին էր։ Ըստ հովհան դարդելի՝ սպանվում է հայ իշխաների ձեռքով, քանի որ որոշել էր հաշտություն կնքել մամլյուքների հետ ու երկիրը հանձնել նրանց։ Ռուբինյան
Լևոն Զ 1374-1375 Լևոն Գ թագավորի դուստր Զաբելի և Ամորի Լուսինյանի որդի Հովհաննես-Ջեհան իշխանի որդին էր։ Մինչ նա կժամաներ Հայոց թագավորություն, Արքունի ատյանի որոշմամբ 1373 թ-ին երկրի կառավարիչ է նշանակվում Կոստանդին Գ-ի այրի Մարիոն թագուհուն։ Լևոնը թագադրվում է 1374 թ.-ի սեպտեմբերի 14-ին։ 1375 թ-ի ապրիլին Հալեպի մելիք Աշըգ-Թեմուրը գրավում է Սիսը ու գերում թագավորական ընտանիքը։ 1382-ին Արագոնի և Կաստիլիայի թագավորների տված փրկագնով ազատվում է գերությունից ու մեկնում Եվրոպա։ Մահանում է 1393 թ-ին Փարիզում։ Ռուբինյան

Զաքարյան Հայաստան (Զաքարյան իշխանապետություն)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցուցակում ներկայացված չեն համակառավարիչները։ 1220 թ.-ից սկսվեցին մոնղոլական և Ջալալլեդդինի արշավանքները, իսկ 1236 թ.-ից սկսվեց նվաճողական արշավանքները, 1259 թ.-ից Հայաստանը հիմնականում մոնղոլական տիրապետության տակ էր։

Անուն Կառավարման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Դինաստիա Պատկեր
Զաքարե Բ Զաքարյան 1191 - 1212 Սարգիս Զաքարյան Երկայնաբազուկի և Սահակադուխտ Արծրունու ավագ որդին, Հայ-վրացական զորքերի գերագույն հրամանատար՝ ամիրսպասալար, Հայոց իշխանապետ Զաքարյան
Իվանե Ա Զաքարյան 1212 - 1227[8] Զաքարե Բ-ի կրտսեր եղբայրը, Զաքարե Բ-ի մահից հետո Հայոց իշխանապետ, ստանալով ամիրսպասալարի, իսկ 1213-ին նաև՝ աթաբեկի (թագավորահայր) պաշտոնները Զաքարյան
Ավագ Զաքարյան 1227 - 1250 Իվանեի տղան, աթաբեկ (թագավորահայր), հոր մահից հետո՝ Հայոց իշխանապետ Զաքարյան
Զաքարե Գ Զաքարյան 1250 - 1259 Զաքարե Բ-ի թոռը՝ Շահնշահ Ա Զաքարյանի որդին, Հայոց իշխանապետ և հայ-վրացական զորքերի ամիրսպասալար 1251-ից, 1259 թ.-ին մահապատժի է ենթարկվել Զաքարյան
Սմբատ Օրբելյան 1263-1271 Սյունիքի Օրբելյանների տոհմից, պատմիչ Ստեփանոս Օրբելյանի հորեղբայրը։ Գոնցա թագուհու մահից հետո, Սմբատի միջնորդությամբ վրաց Դավիթ թագավորը իրեն երկրորդ կին է ուզում Խավանդ Եսուգան Նախիջևանցուն և Սմբատին դարձնում իր մանկահասակ որդի Դեմետրեի խնամակալը՝ աթաբեկ (թագավորահայր), նրա տնօրինությանը թողնելով Հայոց իշխանապետի գործակալությունը Օրբելյան
Սադուն Բ Արծրունի 1271-1282 Մահկանաբերդի Արծրունիների տոհմից, Սադուն Ա Արծրունու թոռը։ Օգտագործելով մոնղոլ իլխանության հետ կապերը և Ավագ Զաքարյանի դուստր՝ Խոշաք Զաքարյան իշհանուհու հովանավորությունը (եղել է Խոշաքի կալվածքների կառավարիչը)՝ Սադուն Արծրունին բարձր դիրքի է հասել վրաց Դեմետր թագավորի արքունիքում, ամուսնացել է Դեմետրի քույր Թամարի հետ և ստացել Դմանիս քաղաքը՝ շրջակայքով, գրավելով աթաբեկի ու ամիրսպասալարի պաշտոնները և Սմբատ Օրբելյանից հետո ճանաչվել Հայոց իշխանապետ Արծրունի
Տարսայիճ Օրբելյան 1284-1290 1282-1283 թ.թ. իլխանության գահի համար բռնկված պայքարի ժամանակ ՏարսայիՃ Օրբելյանը զինակցել է Արղունին և նրա հաղթանակից հետո՝ ճանաչվել Հայոց իշխանապետ, և Ի հատուցումն իր ծառայությունների՝ վրաց Դեմետրե թագավորի կողմից նշանակվել աթաբեկ ու ամիրսպասալար Օրբելյան
Խութլու Բուղա Արծրունի 1290-1293 Սադուն Բ Արծրունու ավագ որդին։ 1289 թ. Արղուն իլխանի դեմ ամիր Բուղայի ապստամբության ճնշումից և վրաց թագավոր Դեմետրեի սպանվելուց հետո, Խութլու Բուղայի գործուն միջամտությամբ գահը հանձնվել է Նարին-Դավթի որդի Վաղթանգին։ Վերջինս որպես հատուցում, Խութլու Բուղային է հանձնել վրաց արքունիքի աթաբեկությունը և ամիրսպասալարի պաշտոնը, Արղուն իլխանի համաձայնությամբ 1290 թ. ստանձնել է Հայոց իշխանապետի գործակալությունը Արծրունի
Շահնշահ Բ Զաքարյան 1293-1320 Զաքարե Գ Զաքարյանի որդին։ Շահնշահ Բ-ն 1293 թ. (Խութլու Բուղայի մահապատժից հետո) դարձավ հայ-վրաց զորքերի ամիրսպասալար, իսկ իր եղբայր Իվանեն մսախուրթուխուցես։ Ղազան իլխանի կողմից ճանաչվել է Հայոց իշխանապետ Զաքարյան
Զաքարե Դ Զաքարյան 1320-1333 Ավագ Զաքարյանի թոռը (Խոջա Սահիբ-Ջուվեյնու և Խոշաք Զաքարյան իշխանուհու ավագ որդին)։ Ուլջեյթու իլխանի համաձայնությամբ վերադարձել է Հայաստան (Արղուն իլխանի կողմից իր հոր սպանությունից հետո, խուսափելով հալածանքներից փախել էր Աբխազիա)։ Շահնշահ Բ-ի մահից հետո, ստանձնել է հայ-վրացական զորքերի ամիրսպասալարի պաշտոնը և վարել Հայոց իշխանապետի գործակալությունը Զաքարյան
Բուրթել Երկարակյաց Օրբելյան 1333-1349 Էլիկում Օրբելյանի որդին։ 1338-ին Չոբանյան Հասան-Քուչակը իր ձեռքը վերցրեց Հուլավյան իլխանության մեծագույն մասը (և գրեթե ամբողջ Հայաստանը)։ Մոնղոլ-թաթարական գահակալական կռիվների ասպարեզում հայտնված Հայոց իշխանապետությունում Բուրթել Երկարակյացին հաջողվեց իր գահերեցության ներքո վերամիավորել Զաքարյան Հայաստանի մյուս հայ իշխանությունները և ավատատերերի տրոհված զինվորական ուժերը։ Հայ ավատատերերին հնազանդության բերելու նպատակով Հասան-Քուչակը վարել է նրանց սիրաշահելու քաղաքականություն և հայ իշխանների ավագությունը իր ձեռքը վերցրած Բուրթել Մեծ Օրբելյանին՝ 1340-ին նշանակել Իլխանության մայրաքաղաքներ Սուլթանիայի և Թավրիզի քաղաքագլուխ-ամիրա, ճանաչելով նրա Հայոց իշխանապետի իրավունքները Օրբելյան
Շահնշահ Գ Զաքարյան 1349-1358 Շահնշահ Բ-ի թոռը (վաղամեռիկ Զաքարիայի որդին)։ Չափահաս դառնալով, իր հորեղբայր Վահրամից ստացել է Զաքարյանների իշխանական տան ավագությունը և դարձել վրաց արքունիքի աթաբեկն ու ամիրսպասալարը Զաքարյան
Զազան Զաքարյան 1358-1386 Շահնշահ Գ Զաքարյանի որդին։ Հոր մահից հետո ստանձնել է հայ-վրաց զորքերի ամիրսպասալարի պաշտոնը Զաքարյան

Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անուն Կառավարման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Կուսակցական պատկանելություն Պատկեր
Արամ Մանուկյան 05.1918 - 07.1918 նորաստեղծ հանրապետության ղեկավար ( 1918 մարտից Երևանի նահանգի դիկտատոր), ապա առաջին ՆԳ նախարար, մահացել է 1919 թ.-ին բծավոր տիֆից ՀՅԴ
Հովհաննես Քաջազնունի 07. 1918 - 05.1919 վարչապետ 06.1918 թ.-ից, բայց Թիֆլիսում էր գտնվում ՀՅԴ
Ալեքսանդր Խատիսյան 05.1919 - 05.1920 վարչապետ ՀՅԴ
Համազասպ Օհանջանյան 05.1920 - 11.1920 վարչապետ ՀՅԴ
Սիմոն Վրացյան 11.1920 - 12.1920 վարչապետ ՀՅԴ

Լեռնահայաստան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անուն Կառավարման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Կուսակցական պատկանելություն Պատկեր
Գարեգին Նժդեհ 25.12.1920 - 01.07.1921 սպարապետ, ապա վարչապետ, իսկ վերջում Ռազմական նախարար և սպարապետ ՀՅԴ
Սիմոն Վրացյան 01.06.1921 - 09.07.1921[9] ՀՅԴ

Հայաստանի Հանրապետություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անուն Կառավարման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Կուսակցական պատկանելությունը
նախագահության ժամանակ
Պատկեր
Լևոն Տեր-Պետրոսյան 1991 - 1998 (վերընտրվել է 1996 թվականին) ՀՀ 1-ին նախագահ Հայոց համազգային շարժում
Ռոբերտ Քոչարյան 1998 - 2008
(վերընտրվել է 2003 թվականին)
ՀՀ 2-րդ նախագահ անկուսակցական
Սերժ Սարգսյան 2008 - 2018.23.04
(վերընտրվել է 2013 թվականին)
ՀՀ 3-րդ նախագահ Հայաստանի հանրապետական կուսակցություն
Արմեն Սարգսյան 2018.04.09 - 2022.02.01 ՀՀ 4-րդ նախագահ անկուսակցական
Ալեն Սիմոնյան 2022.02.01 - 2022.03.13 ՀՀ նախագահի պաշտոնակատար Քաղաքացիական պայմանագիր
Վահագն Խաչատուրյան 2022.13.03 – ներկա ՀՀ 5-րդ նախագահ անկուսակցական

2015 թվականի սահմանադրության փոփոխությունից հետո երկրի փաստացի ղեկավարը վարչապետն է։

Անուն Կառավարման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Կուսակցական պատկանելությունը
նախագահության ժամանակ
Պատկեր
Նիկոլ Փաշինյան մայիսի 8, 2018 - հոկտեմբերի 16, 2018
հունվարի 14, 2019 - ներկա
ՀՀ 16-րդ վարչապետ
(Առաջին վարչապետը ՀՀ խորհրդարանական համակարգում)
Քաղաքացիական պայմանագիր կուսակցություն

Արցախի Հանրապետություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անուն Կառավարման ժամանակաշրջան Ծանոթագրություններ Կուսակցական պատկանելություն Պատկեր
Արթուր Մկրտչյան 01. 1992 - 04.1992[10] ԳԽ նախագահ, զոհվել է ՀՅԴ
Գեորգի Պետրոսյան 04. 1992 - 06.1993 ԳԽ նախագահի պաշտոնակատար ՀՅԴ
Կարեն Բաբուրյան 1993 - 1994 ԳԽ նախագահի պաշտոնակատար
Ռոբերտ Քոչարյան 1994 - 1997 ԳԽ - կողմից է նշանակվել, 1996 թ.-ին ընտրվել է համաժողովրդական ընտրություններով անկուսակցական
Լեոնարդ Պետրոսյան 03. 1997 - 09.1997 նախագահի պաշտոնակատար անկուսակցական
Արկադի Ղուկասյան 1997 - 2008 2002 թ.-ին վերընտրվել է անկուսակցական
Բակո Սահակյան 2008 - 2020 2012 թ.-ին վերընտրվել է անկուսակցական
Արայիկ Հարությունյան 2020-2023 «Լեռնային Ղարաբաղի նախագահ է ընտրվել Արայիկ Հարությունյանը» Ազատ Հայրենիք

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Վանի թագավորությունը.(Բիայնիլի, Ուրարտու, Արարատ)
  2. «ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ 2-3-ՐԴ ԴԱՐԵՐՈՒՄ, Հեղինակ` Ս. Պողոսյան, Արմեն Ասրյան, Խ. Ստեփանյան, Է. Հովհաննիսյան». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  3. «Հայոց Պատմություն» 10-րդ դասարանի դասագիրք, 2009 թ.
  4. Հայոց Պատմություն, Հեղինակ` Ս. Պողոսյան, Արմեն Ասրյան, Խ. Ստեփանյան, Է. Հովհաննիսյան(չաշխատող հղում)
  5. Մածնաբերդի իշխանություն
  6. Սյունիքի թագավորությունը (X-XII դարեր)
  7. «Հայոց պատմություն, հիմնահարցեր», Երևան 2000, Հ. Սիմոնյան
  8. «Զաքարյանների իշխանապետություն». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  9. «ԼԵՌՆԱՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԵՐՈՍԱՄԱՐՏԸ». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  10. The Parliament of the Nagorno Karabakh Republic

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]