Սանատրուկ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Սանատրուկ (այլ կիրառումներ)
Սանատրուկ Բ
Մեծ Հայքի և Օսրոյենեի Արքա
Սանատրուկ Բ
Իշխանություն88–110
Ծնվել է՝անհայտ
Մահացել է՝110
ՆախորդՏրդատ Ա
ՀաջորդողԱշխադար
ՏոհմԱրշակունիներ
գերիշխան
ՀայրՏրդատ Ա
ՄայրԱվդե Արշակունի
ԵրեխաներՎաղարշ Ա

Սանատրուկ Բ (անհայտ - 110), Հայոց Արշակունի թագավոր 88-110 թվականներին։

Հաջորդել է հորը՝ Տրդատ Ա արքային։

Հույն պատմիչ Արիանոսը Սանատրուկին բնութագրում է որպես բոլոր գործերում խելամիտ, արդարադատ, պատերազմներում քաջակորով, կենցաղավարությամբ զուսպ ու չափավոր անձ, ինչպես լավագույնները հույների և հռոմեացիների մեջ։

Կառավարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ Մովսես Խորենացու, Սանատրուկը 91 թվականին արշավել է Աբգար Զ թագավորի (71-91) դեմ և գրավել ու Մեծ Հայքին է միավորել Օսրոյենե–Եդեսիայի թագավորությունը։ Գուտշմիդը Օսրոյենեի թագավորությանը նվիրված իր ուսումնասիրության մեջ դրանով է բացատրել Աբգարյան արքայացանկի ընդհատման տարիները (91-109)։ Ըստ հունա-հռոմեական պատմիչների Սանատրուկը տիրել է նաև Ասորիքի մի մասին։

Սանատրուկը բարյացակամ հարաբերություններ է հաստատել ինչպես Պարթևական թագավորության, այնպես էլ Հռոմեական կայսրության հետ, զբաղվել շինարարական աշխատանքներով։ Տարոն գավառի արևմտյան կողմում՝ Արածանիի և Մեղրագետի միախառնման վայրում, հիմնել է նոր արքայանիստ Մծուրք քաղաքը (որը 4-րդ դարի կեսերին արդեն ավերկակ էր), նպաստել երկրում առևտրի, արհեստների զարգացմանը։ Ըստ Սեբեոսի վկայության, այդտեղ է ապրել «Մարաբայ փիլիսոփա Մծուրնացի» ասորի գիտնականը, որը գրել է (հավանաբար հունարեն) «Հայոց պատմություն»[1]։ Նույն Սեբեոսը հաղորդում է, որ ավերված Մծուրքի՝ Սանատրուկ թագավորի ապարանքի ավերակներում, արքայական պալատի դռան դիմաց գտնվել է քարի վրա փորագրված հունարեն արձանագրություն, որը պարունակում էր ժամանակագրական տեղեկություններ հայ և պարթև առաջին թագավորների մասին։ Հենց այս փաստի հիման վրա էլ Մանանդյանը ենթադրել է, որ Մծուրքը եղել է Սանատրուկի աթոռանիստ քաղաքը[2][3][4][5]։

Մահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թաղվել է Արշակունյաց արքայական դամբարանում։

Ըստ Փավստոս Բյուզանդի, 4-րդ դարի 2-րդ կեսին՝ 360 թվականին, երբ Սասանյան Շապուհ II արքայի զորքերն ավերել են Արշակունյաց դամբարանը, նրանք միայն չեն կարողացել քանդել Սանատրուկի շիրիմը Դարանաղյաց Անի բերդում՝ Արշակունիների հանգստարանում, որը «հսկայաշեն, հաստապինդ և ճարտարագործ կառուցվածք էր»[4]։

Հայ Արշակունիների թագավորություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արշակունիների դրոշ

Հայ Արշակունիները պարթևական արքայական դինաստիայի /կրտսեր ճյուղի/ ներկայացուցիչներ էին, որոնց մի ճյուղը հաստատվել է Հայաստանում։ Առաջին Արշակունին Տրդատ Ա-ն էր՝ Պարթևստանի թագավոր Վաղարշ Ա-ի եղբայրը։ Նա հայոց գահին է բազմել 52 թվականին, պաշտոնապես նրա թագավորության սկիզբը համարվում է 66 թվականը, երբ նա թագավոր է ճանաչվել Հռոմի կայսր Ներոնի կողմից։ Տրդան Ա-ն ընդմիջումներով իշխել ավելի քան քառորդ դար՝ մինչև 88 թվականը, որը հավանաբար նրա մահվան տարեթիվն է։ Մոտավորապես այդ թվականին էլ թագավորել է Սանատրուկը, որը 91 թվականին, այսինքն իր գահակալության երրորդ տարում դարձել է նաև Եդեսիայի թագավորը և մնացել այդպիսին մինչև 109 թվականը[4]։

Արշակունիները ընդհատումներով իշխել են մոտ 4 դար՝ մինչև 428 թվականը։ Նրանց անվան հետ է կապված ավատատիրական կարգերի հաստատումը, քրիստոնեության ընդունումը, Հայոց գրերի գյուտը։

Սանատրուկի հաջորդներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սանատրուկից հետո Հռոմի կայսր Տրայանոսի (98-117) համաձայնությամբ թագավորել է պարթևական Բակուր Բ թագավորի (78-110) որդի Աշխադարը (կամ Շիրադար, 110-113)։ Բակուր Բ-ին հաջորդած Բակուր Բ-ի եղբայր Խոսրով Ա Պարթևացին (110-129), համարելով, որ Աշխադարը չի համապատասխանում իր գրաված դիրքին, առանց Տրայանոսի կարծիքն հաշվի առնելու, գահընկեց է արել նրան և փոխարենը Հայոց թագավոր նշանակել Բակուր Բ-ի մյուս որդուն՝ Պարթամասիրին (113 թվական)։ Այս ինքնակամ նշանակումն առիթ է ծառայել նոր ընդհարումների՝ կայսրությունների և պարթևների միջև։ Տրայանոսն օգտվելով այս հանգամանքից՝ պատերազմ է հայտարարել պարթևներին ու հայերին։ Այդպիսով չեղյալ է հայտարարել Հռանդեայի դաշնագիրը, և Մեծ Հայքը դարձել է հռոմեական պրովինցիա։ Այսպիսով, 50 տարի տևող (63-113) խաղաղությունը կրիկին, թեև կարճատև, խաթարվել է․ 117 թվականին Վաղարշ Ա հռչակվել է անկախ Հայաստանի արքա։

Նախորդող
Տրդատ Ա, 52-88
Մեծ Հայքի արքա
Սանատրուկ

88-110
Հաջորդող
Աշխադար Արշակունի 110-113

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Սեբեոս «Պատմություն», էջ 1-2
  2. Հակոբ Մանանդյան «Քննական տեսություն․․․» հատոր Բ, մասն Ա, էջ 17
  3. Հակոբ Մանանդյան. Քննական տեսություն․․․. էջեր հատոր Բ, մասն Ա, էջ 17.
  4. 4,0 4,1 4,2 Հայ ժողովրդի պատմություն, հատոր1, գլուխ երեսուներորդ, Հայաստանի քաղաքական վիճակը մ․ թ․ II դարում. էջեր 766–767.
  5. Մանանդյան, Հակոբ. «Քննական Տեսություն Հայ Ժողովրդի Պատմության». serials.flib.sci.am. էջեր 17, հատոր Բ, մասն Ա. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 9-ին.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 10, էջ 176