Հայաստանի արտաքին քաղաքականություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
 Այս հոդվածը կամ բաժինը կարող է չհամապատասխանել հանրագիտական ոճի վերաբերյալ Վիքիպեդիայի չափանիշներին:
Ներկայացված մտահոգությունների համար այցելեք քննարկման էջը:
Տե՛ս Վիքիպեդիայի ոճական ուղեցույցը հոդվածը բարելավելու ցուցումների համար:
Պետություններ, որտեղ Հայաստանը դեսպանություններ ունի      Հայաստան     Դեսպանություն
Հայաստանի քաղաքականություն
Անկախ պետությունների համագործակցություն ԱՊՀ և  Եվրոպայի խորհուրդ կազմակերպությունների անդամ

Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը տարբերվում է կոմպլեմենտարիզմով։ Հայաստանը փորձում է պահպանել հարաբերությունները ինչպես Իրանի և Ռուսաստանի, այնպես էլ Արևմուտքի երկրների և ԱՄՆ-ի հետ[1][2]։ Սակայն Հայաստանի դիրքորոշումը Արցախի հակամարտության և Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման շուրջ դարձավ լարված հարաբերությունների առաջացման պատճառ երկու հարևանների՝ Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ։

Հայաստանն ունի դիվանագիտական հարաբերություններ աշխարհի 150 երկրների հետ[3], ինչպես նաև հանդիսանում է ավելի քան 40 միջազգային կառույցների անդամ, այդ թվում՝ Միավորված ազգերի կազմակերպության, Եվրոպայի Խորհրդի, ԱՊՀ-ի, Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպության, Արժույթի միջազգային հիմնադրամի և այլն։

Միջազգային գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայոց ցեղասպանության ճանաչում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդվածներ՝ Հայոց ցեղասպանություն և Հայոց Ցեղասպանության ճանաչում

Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացը սկսվել է 1965 թվականից, երբ Ուրուգվայը առաջինը ճանաչեց այն։

Այն պետությունների քարտեզը, որոնք պաշտոնապես ճանաչել են Հայոց ցեղասպանությունը։ Բաց կանաչ գույնով նշված են այն պետությունները, որոնց շրջանների միայն մի մասն է ճանաչել ցեղասպանությունը

Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչել են նաև հետևյալ շրջանները և նահանգները՝

Միջազգային կազմակերպություններին անդամակցությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկկողմ հարաբերություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ադրբեջան Ադրբեջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տե՛ս նաև՝ Արցախյան ազատամարտ

Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանը այժմ փակ է, ինչպես նաև երկրների միջև հաստատված չեն դիվանագիտական հարաբերություններ։ Ըստ Ադրբեջանի՝ Հայաստանը բռնազավթել է իր տարածքի 14 %-ը (Արցախի Հանրապետության տարածքը)։ Վերջիններիս միջև գնում են բանակցություններ Արցախի կարգավիճակի շուրջ՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակներում։ Բաքվում հաճախ են կրկնում, որ եթե բանակցությունները ձախողվեն, Ադրբեջանը պատրաստ է իր վերահսկողությունից դուրս գտնվող տարածքները վերադարձնել ռազմական ճանապարհով[43][44][45][46]։ Ղարաբաղում նոր պատերազմի անհրաժեշտության մասին խոսում են նաև խորհրդարանի բազմաթիվ պատգամավորներ[47]։

2008 թվականի նոյեմբերի 2-ին Ադրբեջանի, Ռուսաստանի և Հայաստանի նախագահները ստորագրեցին Լեռնային Ղարաբաղի հռչակագիրը Ղարաբաղյան հակամարտության վերաբերյալ։ Երեք երկրների նախագահները համաձայնվեցին համատեղ աշխատել Կովկասում իրավիճակի կարգավորման շուրջ։

Ադրբեջանի արտաքին քաղաքականությունը նպատակաուղղված է մեկուսացնելու Հայաստանը տարածաշրջանային նախագծերից։ 2006 թվականին արաբալեզու Ալ-Ջազիրա հեռուստաընկերությանը տված հարցազրույցում Իլհամ Ալիևը հայտարարել է, որ Ադրբեջանը վարում է Հայաստանը էներգետիկ և տրանսպորտային փակուղու մեջ մտցնելու քաղաքականություն[48]։

Ադրբեջանը հրաժարվում է մուտքի արտոնագիր տրամադրել Հայաստանի քաղաքացիներին, ինչպես նաև օտարերկրյա այն քաղաքացիներին, որոնք ունեն հայկական ծագում[49][50]։

Եվրոպա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկիր Պաշտոնապես հարաբերությունները սկսել են նշումներ
{{{2}}} Ալբանիա 1993-02-18 Տես Հայաստան-Ալբանիա հարաբերություններ
  • Ալբանիայի Հանրապետությունում ՀՀ դեսպանատունը գտնվում է Աթենքում։
  • Հայաստանում Ալբանիայի Հանրապետության դեսպանատունը գտնվում է Աթենքում[51]։
{{{2}}} Անդորրա 2003-11-18 Տես Հայաստան-Անդորրա հարաբերություններ
  • Անդորրայում Հայաստանի դեսպանատունը գտնվում է Փարիզում։
  • Հայաստանում Անդորրայի դեսպանատունը գտնվում է Փարիզում։
 Ավստրիա 1992-02-19 Տես Հայ-ավստրիական հարաբերություններ
  • Ավստրայում Հայաստանի դեսպանատունը գտնվում է Վիեննայում։
  • Հայաստանում Ավստրիայի դեսպանատունը գտնվում է Մոսկվայում ունի հյուպատոսություն Երևանում։
  • Ավստրիան ճանաչել է Հայոց ցեղասպանությունը 2015թ.
Բելգիա Բելգիա 1992-03-10 Տես Հայաստան-Բելգիա հարաբերություններ
  • Հայաստանը դեսպանատուն ունի Բրյուսելյում։
  • Հայաստանում Բելգիայի դեսպանատունը գտնվում է Մոսկվայում ունի հյուպատոսություն Երևանում։
{{{2}}} Բելառուս 1992-06-12 Տես Հայաստան-Բելառուս հարաբերություններ
  • Հայաստանը դեսպանատուն ունի Մինսկում։
  • Բելառուսը դեսպանատուն ունի Երևանում։
Բոսնիա և Հերցեգովինա Բոսնիա և Հերցեգովինա 1997-07-29 Տես Հայաստան-Բոսնիա և Հերցեգովինա հարաբերություններ
  • Բոսնիայում Հայաստանը դեսպան չի նշանակել։
  • Հայաստանում Բոսնիայի դեսպանատունը գտնվում է Մոսկվայում։
Բուլղարիա Բուլղարիա 1992-01-18 Տես Հայաստան-Բուլղարիա հարաբերություններ
  • Հայաստանը դեսպանատուն ունի Սոֆիայում և 2 հյուպատոսություն Վառնայում և Պլովդիվում։
  • Բուլղարիան դեսպանատուն ունի Երևանում։
Գերմանիա Գերմանիա 1992-01 Տես Հայ-գերմանական հարաբերություններ
  • Հայաստանը դեսպանատուն ունի Բեռլինում և հյուպատոսություն Կառլսրուեում։
  • Գերմանիան դեսպանատուն ունի Երևանում։
  • Գերմանիան Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչել է 2005թ.
Դանիա Դանիա 1992-01-14 Տես Հայաստան-Դանիա հարաբերություններ
  • Հայաստանը դեսպանատուն ունի Կոպենհագենում։
  • Հայաստանում Դանիայի դեսպանատունը գտնվում է Կիևում ունի հյուպատոսություն Երևանում։
Ֆրանսիա Ֆրանսիա 1992-02-24 Տես Հայ-ֆրանսիական հարաբերություններ
  • Հայաստանն ունի դեսպանություն Փարիզում և հյուպատոսություններ Լիոնում և Մարսելում։
  • Ֆրանսիա դեսպանատուն ունի Երևանում։
  • Ֆրանսիան ճանաչել է Հայոց ցեղասպանությունը 1998թ.
Նիդերլանդներ Նիդերլանդներ 1992-01-30 Տես Հայ-նիդերլանդական հարաբերություններ
  • Հայաստանը դեսպանատուն ունի Հաագա։
  • Նիդերլանդներ դեսպանատուն ունի Երևանում։
  • Նիդեռլանդները ճանաչել է Հայոց ցեղասպանությունը 2004թ.
Լեհաստան Լեհաստան 1992-02-26 Տես Հայ-լեհական հարաբերություններ
  • Հայաստանը դեսպանատուն ունի Վարշավա։
  • Լեհաստան դեսպանատուն ունի Երևանում։
  • Լեհաստան ճանաչել է Հայոց ցեղասպանությունը 2005թ.
Շվեդիա Շվեդիա 1992-07-10 Տես Հայ-Շվեդիա հարաբերություններ
  • Հայաստանը դեսպանատուն ունի Ստոկհոլմ։
  • Շվեդիա դեսպանատուն ունի Երևանում։
  • Շվեդիա ճանաչել է Հայոց ցեղասպանությունը 2010թ.

Հունգարիա Հունգարիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2012 թվականի օգոստոսի 31-ին Հայաստանի և Հունգարիայի միջև դիվանագիտական հարաբերեությունները խզվեցին[52]։ Խզման պատճառը ադրբեջացնի մարդասպան Ռամիլ Սաֆարովի արտահանձնումն էր Ադրբեջանին։ Վերջինս Հունգարիայում դատապարտվել էր ցմահ ազատազրկման հայազգի Գուրգեն Մարգարյանին կացնով սպանելու համար։ Սակայն Ադրբեջան վերադառնալուն պես Իլհամ Ալիևի հրամանագրով Ռամիլ Սաֆարովը ազատ է արձակվել և պարգևատրվել մի շարք մրցանակներով[53]։

Հունաստան Հունաստան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հունաստանը մեկն էր այն առաջին երկրներից, որոնք ճանաչեցին 1991 թվականի սեպտեմբերի 21-ին հռչակած Հայաստանի Երրորդ Հանրապետության անկախությունը, ինչպես նաև մեկն է այն պետություններից, որոնք պետականորեն ճանաչել և դատապարտել են Հայոց ցեղասպանությունը։ 2007 թվականի հունիսին Հունաստանի նախագահ Կառլոս Պապուլյասը այցելեց Հայաստան։ Նրա խոսքերով.

Վիքիքաղվածք
«Հայ-հունական հարաբերությունները դրականապես զարգանում են պաշտպանության, կրթության, ինչպես նաև մի շարք ոլորտներում[54]»

Հունաստանը Ռուսաստանից հետո Հայաստանի երկրորդ ռազմական գործընկերներն է և ամենամոտ դաշնակիցը ՆԱՏՕ-ում։ Ամեն տարի մի քանի հայ սպաներ վերապատրաստություն են անցնում Հունաստանում, Հայաստանն էլ ռազմական և բժշկական աջակցություն է ցուցաբերում։

2003 թվականին երկու պետությունները ստորագրեցին փոխադարձ ռազմական աջակցության համաձայնագիր, որի համաձայն նախատեսվում է ավելացնել Աթենքի ռազմական և ռազմաբժշկական ակադեմիաներում սովորող և վերապատրաստում անցնող զինվորների սպաների թիվը։

Վրաստան Վրաստան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Հայ-վրացական հարաբերություններ

Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ փակ սահմանների, ինչպես նաև դեպի ծովը ելք չունենալու պատճառով, Վրաստանը Հայաստանի համար բավականին մեծ դեր է խաղում ապրանքների արտահանման և ներմուծման ոլորտում։ Հայաստանի և Վրաստանի միջև գործում է երկաթուղի, որով էլ արտահանվում է հայկական ապրանքների մեծ մասը։ 2009 թվականին Վրաստանի ապրանքաշրջանառության մեջ Հայաստանը չորրորդ տեղում էր (Վրաստանի արտահանած ապրանքների 7,9%-ը)։ Հայաստանը Վրաստան է արտահանում հիմնականում էլեկտրաէներգիա։

Եվրամիություն Եվրամիություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Հայաստան-Եվրոպական Միություն հարաբերություններ

Հայաստանը հայտարարել է իր մտադրությունները կապված եվրոպական ինտեգրման[55], ինչպես նաև Եվրոպական Միությանը անդամակցության հետ։ Հայաստանը 2004 թվականից մասնակցում է «Եվրոպական Հարևանության Քաղաքականություն» և 2009 թվականին «Արևելյան գործընկերություն» ծրագրերին։

Իսրայել Իսրայել[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայաստանը և Իսրայելը հաստատել են դիվանագիտական հարաբերություններ, սակայն միմյանց մոտ չունեն դեսպանատներ։ Փոխարենը, Իսրայելի դեսպանը Հայաստանում գտնվում է Թբիլիսի (Վրաստան), և Երևան է գալիս երկու ամիսը մեկ, իսկ Հայաստանի դեսպանը Իսրայելում գտնվում է Ֆրանսիայում։ Հայաստանը ունի հյուպատոսություն Իսրայելում։

Իրան Իրան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տե՛ս նաև՝ Հայ-իրանական հարաբերություններ

Իրանի Իսլամական Հանրապետությունը 1991 թ. դեկտեմբերի 25-ին պաշտոնապես ճանաչեց Հայաստանի անկախությունը։ 1992 թ. փետրվարի 9-ին Թեհրանում ստորագրվեց հռչակագիր՝ Հայաստանի և Իրանի միջև դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու վերաբերյալ։ Նույն օրը ստորագրվեց Հայաստանի և Իրանի Իսլամական Հանրապետության միջև հարաբերությունների սկզբունքների և նպատակների մասին հռչակագիրը, որով Կողմերը հավաստում էին բարիդրացիական հարաբերություններ հաստատելու իրենց մտադրությունը։ 1992 թ. ապրիլին Երևանում տեղի ունեցավ Իրանի Իսլամական Հանրապետության դեսպանության բացման հանդիսավոր արարողությունը։ 1992 թ. դեկտեմբերին Թեհրանում բացվեց Հայաստանի դեսպանությունը[56]։

ԼՂՀ ԼՂՀ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Հայաստանա-արցախյան հարաբերություններ

Պակիստան Պակիստան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տե՛ս նաև՝ Հայ-պակիստանյան հարաբերություններ

Ռուսաստան Ռուսաստան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տե՛ս նաև՝ Հայ-ռուսական հարաբերություններ

Հայաստանի վերջին ամենանշանավոր արտաքին քաղաքականության հաջողությունը եղել է օգոստոսի 29-ին, երբ Ռուսաստանի հետ ստորագրեցին բարեկամության, համագործակցության և փոխադարձ օգնության մասին համաձայնագիր, որով Մոսկվան պարտավորվում է պաշտպանել Հայաստանին, երրորդ կողմի հարձակման դեպքում։Ռուսաստանը հանդիսանում է տարածաշրջանի անվտանգության պաշտպանության խաղացողներից մեկը, և այն Հայաստանի պատմական դաշնակիցն է։ Այս պայմանագիրը թեպետ հանդես է գալիս որպես պատասխան Ալիեևի ԱՄՆ մեկնելուն, այնուամենայնիվ պայմանագիրը հավանաբար վաղուց էր զարգացել։ Այնուամենայնիվ, ակնհայտ է, որ Հայաստանի արտաքին քաղաքականության ավելի լայն համատեքստում Երևանը թեև ողջունում է Ռուսաստանի անվտանգության երաշխիքը, բայց Հայաստանը չի ցանկանում ապավինել միայն Մոսկվային, ոչ էլ ցանկանում է դառնալ Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի Անդրկովկասյան հարցերի առճակատման մասը։

Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ ԱՄՆ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Հայ-ամերիկյան հարաբերություններ

Թուրքիա Թուրքիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Հայ-թուրքական հարաբերություններ

Հայաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունները լարված են Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման և Թուրքիայի՝ Ադրբեջանին Ղարաբաղյան հարցում աջակցության պատճառով։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Armenian Foreign Policy Between Russia, Iran And U.S.»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 24-ին։ Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 7 
  2. ↑ «Հայաստանի արտաքին քաղաքականության հայեցակարգային հիմունքներ»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014-05-12-ին։ Վերցված է 2013-05-07 
  3. ↑ «ARMENIA PLANNING TO OPEN DIPLOMATIC REPRESENTATIONS IN BRAZIL, LITHUANIA, FINLAND AND JAPAN»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 17-ին։ Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 7 
  4. ↑ Argentina Senate Declaration, March 31, 2004
  5. ↑ Argentina Law, January 15, 2007
  6. ↑ Belgium Senate Resolution, March 26, 1998
  7. ↑ Vatican City Communiqué, November 10, 2000
  8. ↑ Venezuela National Assembly Resolution, July 14,2005
  9. ↑ Официальный сайт Бундестаг
  10. ↑ Germany Parliament Resolution, June 15, 2005
  11. ↑ Greece (Hellenic Republic) Parliament Resolution, April 25, 1996
  12. ↑ Italy Chamber of Deputies Resolution, November 16, 2000
  13. ↑ Canada House of Commons Resolution, April 23, 1996
  14. ↑ Canada Senate Resolution, June 13, 2002
  15. ↑ Canada House of Commons Resolution, April 21, 2004
  16. ↑ Cyprus House of Representatives Resolution, April 29, 1982
  17. ↑ Lebanon Chamber of Deputies Resolution, April 3, 1997
  18. ↑ Lithuania Assembly Resolution, December 15, 2005
  19. ↑ Netherlands Parliament Resolution, December 21, 2004
  20. ↑ Poland Parliament Resolution, April 19, 2005
  21. ↑ Ռուսաստանի Դաշնության Պետական Դումայի դաշնային ժողովի հայտարարությունը «1915-1922թթ. Հայոց ցեղասպանության դատապարտում»
  22. ↑ Slovakia Resolution, November 30, 2004
  23. ↑ Uruguay Senate and House of Representatives Resolution, April 20, 1965
  24. ↑ Uruguay Law, March 26, 2004
  25. ↑ France National Assembly Law, May 28, 1998
  26. ↑ France Senate Law, November 7, 2000
  27. ↑ France Law, January 29, 2001
  28. ↑ [«Proposition de loi complétant la loi n° 2001-70 du 29 janvier 2001 relative à la reconnaissance du génocide arménien de 1915 (ֆր.)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 11-ին։ Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 7  Proposition de loi complétant la loi n° 2001-70 du 29 janvier 2001 relative à la reconnaissance du génocide arménien de 1915 (ֆր.)]
  29. ↑ Ֆրանսիայի Ազգային ժողովը հաստատել է օրինագիծը, որի համաձայն 1915-17 Օսմանյան կայսրության տարիների Հայոց ցեղասպանության ժխտումը հայտարարվում է քրեական հանցագործություն
  30. ↑ Րիա Նովոստի. 20:19 06/06/2007. Չիլիի Սենատը ընդունել է Հայոց ցեղասպանությունը դատապարտող մի փաստաթուղթ
  31. ↑ «Թուրքիան հետ է կանչում Ստոկհոլմի իր դեսպանին` Շվեդիայի խորհրդարանի` Հայոց ցեղասպանության ճանաչելու պատճառով։»։ Эхо Москвы։ 11 марта 2010։ Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 4-ին։ Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 13–ին 
  32. ↑ Շվեդիայի խորհրդարանը ճանաչել է Հայոց ցեղասպանությունը
  33. ↑ Շվեդիան ճանաչել է Օսմանյան կայսրության կողմից իրականացված Հայոց ցեղասպանությունը։
  34. ↑ BBC Russian — Շվեդիան ճանաչել է Օսմանյան Թուրքիայում տեղի ունեցած Հայոց ցեղասպանությունը
  35. ↑ [1], [2]
  36. ↑ «Ուելսի առաջին նախարարը ճանաչում է Հայոց ցեղասպանությունը»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 20-ին։ Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 10 
  37. ↑ Բասկերի խորհրդարանը ճանաչում է Հայոց ցեղասպանությունը
  38. ↑ «Կատալոնիայի խորհրդարանը ճանաչում է Հայոց ցեղասպանությունը»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 1-ին։ Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 10 
  39. ↑ Բալեարյան կղզիների խորհրդարանը ճանաչում է Հայոց ցեղասպանությունը
  40. ↑ Հայկական Ազգային Ինստիտուտ, Armenian National Institute, Inc., [3]
  41. ↑ CRIMEAN PARLIAMENT REFUSED TO CANCEL THE DECISION TO RECOGNIZE ARMENIAN GENOCIDE, PanARMENIAN.Net (June 25, 2005)
  42. ↑ Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը 2008թ․ Հայաստանի ԱԳ նախարարության հաշվետվությունը
  43. ↑ «Լուրեր, treli.ru»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 14-ին։ Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 7 
  44. ↑ Московский Комсомолец
  45. ↑ Новости — Армения
  46. ↑ «Լուրեր, km.ru»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 9-ին։ Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 7 
  47. ↑ Պատերազմը Արցախում կարող է կրկնվել
  48. ↑ Իլհամ Ալիև. Ադրբեջանը Հայաստանին մտցրել է փակուղու մեջ
  49. ↑ Azerbaijan Country Page. NCSJ: Advocates on Behalf of Jews in Russia, Ukraine, the Baltic States & Eurasia. Archived 2009-03-08 at the Wayback Machine.(անգլ.)
  50. ↑ "Azerbaijan Wins 2011 Eurovision Song Contest". Ianyan Magazine - Independent Armenian Publication. Archived 2011-11-13 at the Wayback Machine. (անգլ.)
  51. ↑ «Արխիվացված պատճենը»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 3-ին։ Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 8 
  52. ↑ Հայաստանը կասեցնում է Հունգարիայի հետ դիվանագիտական հարաբերությունները. Սերժ Սարգսյան
  53. ↑ «Ոճրագործ Սաֆարովն ազատ է արձակվել`Հարավային Կովկասը Եվրոպայից կտրելու նպատակով»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 19-ին։ Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 8 
  54. ↑ Հայաստանը և Հունաստանը ամրապնդում են հարաբերությունները
  55. ↑ Матевосян Гамлет (2003-07-28)։ «Армения последовательна в своей политике интеграции в европейские структуры — Кочарян»։ քաղաքականություն (ռուսերեն) (Երևան: «Րիա Նովոստի»)։ Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 10։ ««Հայաստանը հետևողական է եվրոպական կառույցներին անդամակցելու քաղաքականությանը», - երկուշաբթի օրը հայտարարել է Հայաստանի Հանրապետության նախագահ Ռոբերը Քոչարյանը Հարավային Կովկասում ԵՄ ներկայացուցիչ Հեյկի Թալվինտեին։» 
  56. ↑ «Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարություն»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 22-ին։ Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 19 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հայաստանի_արտաքին_քաղաքականություն&oldid=8838924» էջից