ԵԱՀԿ Մինսկի խումբ
 |
 ԱՊՀ և  Եվրոպայի խորհուրդ կազմակերպությունների անդամ |
 |
 |
ԵԱՀԿ Մինսկի խումբ (անգլ.՝ The OSCE Minsk Group), ԵԱՀԿ երկիր անդամների համանախագահների մի խումբ, որը գլխավորում է Արցախյան հակամարտության խնդրի խաղաղ լուծման գործընթացը[1]։
Խմբի ձևավորման մասին որոշումը ընդունել է ԵԱՀԿ անդամ պետությունների նախարարների խորհուրդը 1992 թվականի մարտի 24-ին։ Անվանումը պայմանավորված է ենթադրյալ խաղաղ կոնֆերանսի անցկացման վայրով։ Սկզբնապես խումբը բաղկացած էր 9 երկրներից, ինչպես նաև Հայաստանի և Ադրբեջանի ներկայացուցիչներից։
Ստեղծում և անդամներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1992 թվականի մարտի 24-ին Հելսինկիում տեղի ունեցած ԵԱՀԽ խորհրդի լրացուցիչ նիստի ընթացքում որոշում կայացվեց հնարավորինս շուտ կազմակերպել Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ համաժողով ԵԱՀԽ-ի հովանու ներքո՝ շարունակական բանակցությունների համար հարթակ ստեղծելու նպատակով՝ հիմնվելով ԵԱՀԽ սկզբունքների, պարտավորությունների և դրույթների վրա: Համաժողովը նախատեսվում էր անցկացնել Մինսկում։ Թեև մինչ օրս համաժողովը չի կայացել, Մինսկի խումբը գլխավորում է ԵԱՀԿ-ի ջանքերը՝ այս հակամարտության քաղաքական լուծում գտնելու ուղղությամբ։
1994 թվականի դեկտեմբերի 6-ին Բուդապեշտում տեղի ունեցած պետությունների ղեկավարների գագաթնաժողովը որոշում կայացրեց գործընթացի համար ստեղծել համանախագահություն։ Գագաթնաժողովի մասնակիցները նաև իրենց քաղաքական կամքն արտահայտեցին բազմազգ խաղաղապահ ուժեր տեղակայելու վերաբերյալ՝ որպես հակամարտության ընդհանուր կարգավորման կարևոր բաղադրիչ։
Բուդապեշտյան որոշման իրագործման նպատակով, 1995 թվականի մարտի 23-ին Հունգարիայի գործող նախագահ Մարտոն Կրասնայը հրապարակեց Մինսկի գործընթացի համանախագահների մանդատը[2]։
Մինսկի գործընթացի հիմնական նպատակներն են․
- Հակամարտության կարգավորման համար համապատասխան շրջանակի ապահովում՝ Մինսկի խմբի կողմից աջակցվող բանակցային գործընթացի միջոցով,
- Կողմերի կողմից զինված հակամարտության դադարեցման մասին համաձայնագրի կնքման հասնելը՝ Մինսկի համաժողովի կազմակերպման հնարավորություն տալու նպատակով,
- Խաղաղության գործընթացի առաջմղում՝ ԵԱՀԿ բազմազգ խաղաղապահ ուժերի տեղակայման միջոցով։
Մինսկի խումբը ղեկավարում են համանախագահները, որոնց կազմում ընդգրկված են Ֆրանսիան, Ռուսաստանը և Միացյալ Նահանգները։ Բացի այդ, Մինսկի խմբում ներգրավված են հետևյալ մասնակից պետությունները՝ Բելառուս, Ֆինլանդիա, Գերմանիա, Իտալիա, Շվեդիա, Թուրքիա, ինչպես նաև Հայաստանը և Ադրբեջանը։
Մինսկի խմբի համանախագահներն են․
- Ֆրանսիայի ներկայացուցիչ դեսպան Բրիս Ռոքֆոյ[3]
- Ռուսաստանի ներկայացուցիչ դեսպան Իգոր Խովաև[4]
- Միացյալ Նահանգների ներկայացուցիչ դեսպան Էնդրյու Շոֆեր[5]։
Արցախի հարցով Մինսկի համաժողովին մասնակցում են նույն պետությունները, որոնք անդամակցում են Մինսկի խմբին։ Համաժողովը ղեկավարվում է Մինսկի համաժողովի համանախագահների կողմից։
Գործունեություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2001 թվականի սկզբին Հայաստանի, Ադրբեջանի, Ֆրանսիայի, Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի ներկայացուցիչները հանդիպումներ անցկացրին Փարիզում և Քի Ուեսթում (Ֆլորիդա նահանգ)[6]։ Սակայն Քի Ուեսթում տեղի ունեցած բանակցությունները մեծ մասամբ գաղտնի պահվեցին և հետագա զարգացում չստացան։
2002 թվականի հոկտեմբերի 7-ին, ԱՊՀ գագաթնաժողովի ընթացքում, որը տեղի էր ունենում Քիշնևում, ինչպես հայկական, այնպես էլ ադրբեջանական պատվիրակությունները քննարկեցին Մինսկի խմբի արդյունավետությունը խաղաղության բանակցությունների համատեքստում։ Նրանց կարծիքով, ԵԱՀԿ-ի տասնամյա միջնորդությունը բավարար արդյունավետ չէր[7]։
2015 թվականի դեկտեմբերի 19-ին Շվեյցարիայի Բեռն քաղաքում, համանախագահների հովանու ներքո, տեղի ունեցավ Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանի և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հանդիպումը։ Նախագահները աջակցեցին բռնության նվազեցմանն ուղղված աշխատանքներին և հաստատեցին իրենց պատրաստակամությունը շարունակելու բանակցային գործընթացը[8]։
Մինսկի խմբի կազմակերպած վերջին գագաթնաժողովը Սերժ Սարգսյանի և Իլհամ Ալիևի միջև տեղի ունեցավ 2017 թվականի հոկտեմբերի 16-ին Շվեյցարիայի Ժնև քաղաքում։ Նախագահները համաձայնեցին իրականացնել համապատասխան քայլեր՝ բանակցային գործընթացն ամրապնդելու և շփման գծում լարվածությունը նվազեցնելու համար[9][10][11][12]։
44-օրյա պատերազմից հետո
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2020 թվականի 44-օրյա պատերազմից հետո Ադրբեջանի կառավարությունը հայտարարեց, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը այլևս չպետք է զբաղվի Արցախյան հակամարտությամբ, քանի որ այն իբրև «լուծվել է»։ 2022 թվականի հունվարի 12-ին Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը տեղական լրատվամիջոցներին տված հարցազրույցում նշեց, որ 30 տարվա փորձից հետո Մինսկի խմբի համանախագահները «թոշակի անցնելու շեմին են»[13]։
Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի միջև երկարատև համագործակցության ձևաչափը սառեցվել է՝ Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև աճող աշխարհաքաղաքական հակասությունների պատճառով։ 2022 թվականի ապրիլի 8-ին Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը հայտարարեց․ «Այս խմբում մեր այսպես կոչված ֆրանսիացի և ամերիկացի գործընկերները, ռուսատյաց մոլեռանդությամբ, ինչպես նաև Ռուսաստանի Դաշնության հետ առնչվող ամեն ինչ չեղարկելու ցանկությամբ, հայտարարեցին, որ չեն համագործակցի մեզ հետ այս ձևաչափում»[14]։ Սակայն դա խաղաղապահության վակուում չստեղծեց, քանի որ Եվրոպական միությունը ակտիվացրեց իր ջանքերը՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հաշտեցման համար[15][16]։
2022 թվականի ապրիլին ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ռուս, ֆրանսիացի և ամերիկացի համանախագահները այցելեցին Հայաստան։ ԱՄՆ-ի Եվրոպական և Եվրասիական հարցերով պետդեպարտամենտի օգնական քարտուղար Կարեն Դոնֆրիդը 2022 թվականի հունիսի 20-ին նշեց, որ, նույնիսկ եթե Ադրբեջանը չի աջակցում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի գործընթացին, Միացյալ Նահանգներն ու Ֆրանսիան կշարունակեն մասնակցել դրան, ներառյալ համագործակցությունը Ռուսաստանի հետ։ Սակայն 2022 թվականի հունիսի 24-ին, Ադրբեջանում այցելության ժամանակ, Սերգեյ Լավրովը հայտարարեց, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը դադարեցրել է իր գործունեությունը՝ ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի նախաձեռնությամբ։ Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարար Ջեյհուն Բայրամովն էլ հավելեց, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների միջև փոխգործակցությունը լիովին կաթվածահար է, և խաղաղ գործընթացը չի կարող պատանդ լինել գոյություն չունեցող ձևաչափի[17][18]։
2023 թվականի հուլիսի 21-ին Շուշիում կայացած պետական մամուլի ասուլիսի ժամանակ Իլհամ Ալիևը հայտարարեց, որ Ադրբեջանը երբեք չի ընդունի ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի վերակենդանացումը՝ նշելով, որ «մենք լավ հիշողություններ չունենք նրանց գործողություններից» և որ Մինսկի խմբի բանակցային ձևաչափը վերակենդանացնելու փորձերը գործնականում անհնար են՝ համեմատելով այն «կոտրված ծաղկամանի» հետ[19]։
2023 թվականի սեպտեմբերի 19-20-ը Արցախի վրա Ադրբեջանի ներխուժման և Արցախի Հանրապետության բնակչության էթնիկ զտումներից հետո Իլհամ Ալիևը 2024 թվականի փետրվարի 16-ին կոչ արեց պաշտոնապես լուծարել ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը և ԵԱՀԿ մի շարք այլ մեխանիզմներ[20]։
Համանախագահության համար առաջարկվող թեկնածուներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2015 թվականին Ադրբեջանի պատգամավոր Ազայ Գուլիևը առաջարկեց Մինսկի խմբի համանախագահության կազմ ընդգրկել Թուրքիային և Գերմանիային[21]։ Միաժամանակ, ադրբեջանցի արտաքին գործերի փորձագետ Ռուսիֆ Հուսեյնովը առաջարկեց Ղազախստանը՝ որպես լրացուցիչ համանախագահ։ Նա ընդգծեց, որ Ղազախստանը կարևոր դերակատար է հետխորհրդային տարածքում, ունի ադրբեջանցիներին մշակութային առումով նման բնակչություն։ Բացի այդ, Ղազախստանն արդեն իսկ որոշակի փորձ ունի Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության հարցում[22]։
ԱՄՆ նախկին դեսպան Մեթյու Բրայզան նշել է, որ ԵՄ-ն համանախագահության համար ավելի տրամաբանական թեկնածու կլինի, քանի որ այն ներկայացնում է ավելի լայն Եվրոպա և ունի միջնորդական փորձ նման հակամարտություններում, օրինակ՝ Բալկաններում[23]։
Կառնեգի Եվրոպայի ավագ գիտաշխատող Թոմաս դե Վաալը առաջարկել է, որ Ֆրանսիան թողնի իր համանախագահի դիրքը՝ զիջելով այն մի այլ եվրոպական երկրի, որն ունի «ավելի հավասարակշռված հարաբերություններ Հայաստանի և Ադրբեջանի հետ», օրինակ՝ Գերմանիային կամ Շվեդիային։ Նա նաև առաջարկել է, որ համանախագահության դիրքն ընդգրկի Եվրամիության ողջ մակարդակը[24]։
Քննադատություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Միջազգային
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մինսկի խմբի ԱՄՆ նախկին համանախագահ Ռիչարդ Է. Հոագլանդը, անդրադառնալով իր աշխատանքի փորձին, գրել է, որ «խումբը շատ, շատ քիչ արդյունքի է հասել»։ Նա առաջարկել է, որ Մինսկի խումբը վերանայի իր առաքելությունը՝ օրինակ, վերակառուցումը ներառելու իր հաստատված մանդատում, հակառակ դեպքում այն կարող է շարունակել լինել «միջազգային դիվանագիտության հետաքրքրական, բայց երկրորդական ուղի»[25]։
Մինսկի խմբի ԱՄՆ մեկ այլ նախկին համանախագահ Քերի Քավանոն նշել է, որ խմբի՝ կոնսենսուսի վրա հիմնված որոշումների կայացման գործընթացը և պտտվող ղեկավարությունը «կառուցվածքային առումով թերի» են, որպեսզի այն կարողանա արդյունավետորեն հանդես գալ որպես խաղաղության միջնորդ[26]։ Նա կարծել է, որ Միավորված Ազգերի Կազմակերպությունը (ՄԱԿ) ավելի լավ տարբերակ կլիներ՝ խաղաղության գործընթացը հեշտացնելու համար։
Հետազոտող Լոուրենս Բրոերսի կարծիքով, Մինսկի խմբի ապագան մնում է անորոշ։ Նրա ձախողումը պայմանավորված է մի շարք գործոններով, օրինակ՝ ինքնորոշման և տարածքային ամբողջականության սկզբունքների միջև հավասարակշռության նորմատիվ անորոշությամբ, իր գաղտնի և կենտրոնացված գործողությունների մոտեցմամբ, ինչպես նաև 2011 թվականից ի վեր ներկայացուցչական դիվանագիտության նախապատվությամբ իրական դիվանագիտության փոխարեն։ Նա ընդգծել է, որ խմբի հեռավոր մայրաքաղաքներում պարբերական գագաթնաժողովները, որոնց միջև քիչ թե շատ համագործակցություն էր տեղի ունենում, դարձրել են խաղաղության գործընթացը օտար և անմատչելի հայ և ադրբեջանական հասարակությունների համար։
Ադրբեջան
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ադրբեջանում ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը մեծ ժողովրդականություն չի վայելում։ Ադրբեջանցը հաճախ է կասկածի տակ դրել խմբի արդարության սկզբունքները[27]։ Մինսկի խմբի արդյունավետության վերաբերյալ քննադատությունը սկսվել է դեռ Հեյդար Ալիևի ժամանակներից և շարունակվել նրա որդու և իրավահաջորդի՝ Իլհամ Ալիևի օրոք[28]։
2016 թվականին Իլհամ Ալիևը դժգոհություն է հայտնել բանակցային գործընթացից՝ հայտնելով, որ դրանց արդյունքում իրենց ստիպում են ճանաչել Արցախի անկախությունը[29][30].
|
Փակ դռների հետևում մեզ վրա մեծ ճնշում է գործադրվում՝ ճանաչելու Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունը։ Մենք չենք բացում շատ փակագծեր, քանի որ կան դիվանագիտության որոշ կանոններ։ Ադրբեջանը երբեք չի համաձայնի գնալ այդ քայլին։ | 
|
2020 թվականի Արցախի պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանը կոշտ քննադատեց Ֆրանսիային՝ վերջինիս ներկայացնելով որպես Մինսկի խմբի համանախագահի «անարժան» անդամ[31]։ Երբ Ֆրանսիայի սենատը ընդունեց Արցախի անկախությունը ճանաչելու կոչով բանաձև, Ադրբեջանի խորհրդարանը բանաձև ընդունեց՝ պահանջելով Ֆրանսիային հեռացնել Մինսկի խմբի կազմից։
2022 թվականի հունվարի 12-ին Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հայտարարեց, որ Ադրբեջանը կխոչընդոտի ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի՝ Արցախի հարցով զբաղվելու ցանկացած փորձերին՝ պնդելով, որ հակամարտությունը «լուծված է»։ Նա ընդգծեց համանախագահների միջև միասնության պակասը, ինչպես նաև այն, որ նրանց միջև համաձայնեցված օրակարգ չկար, որը նաև պետք է հաստատվեր Ադրբեջանի և Հայաստանի կողմից[32]։
Լուծարում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ադրբեջանը Արցախի Հանրապետությունում իրականացրած էթնիկ զտումներից և այն ամբողջությամբ գրավելուց հետո մշտապես խոսել է Մինսկի խումբը լուծարելու անհրաժեշտության մասին։ Հայաստանի հետ խաղաղության բանակցություններում Ադրբեջանը որպես պահանջ է ներկայացրել Մինսկի խումբը լուծարելու առաջարկով համատեղ դիմելը։ 2025 թվականի հունվարի 7-ին Իլհամ Ալիևը հերթական անգամ սպառնացել է ուժով բացել «Զանգեզուրի միջանցքը» և ոչնչացնել, իր բնորոշմամբ, «ֆաշիստական Հայաստանը»[33], նաև պահանջել, որ Հայաստանը հանդես գա Մինսկի խումբը լուծարելու համար։ Այդ հայտարարությունից 2 օր անց Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտնել է, որ Հայաստանը դիտարկում է Մինսկի խումբը լուծարելու հարցով ԵԱՀԿ դիմելու հնարավորությունը[34]։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «The OSCE Minsk Group». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 1-ին.
- ↑ «Mandate for the Co-Chairmen of the Minsk Process - OSCE». www.osce.org. Վերցված է 23 April 2018-ին.
- ↑ «Brice Roquefeuil devient ambassadeur pour le partenariat» (ֆրանսերեն). Վերցված է 2021-11-17-ին.
- ↑ «Armenian FM receives Russian Co-Chair of OSCE Minsk Group».
- ↑ «Appointment of U.S. Co-Chair of the OSCE Minsk Group». U.S. Department of State (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2017-10-27-ին.
- ↑ Department Of State. The Office of Electronic Information, Bureau of Public Affairs. «Armenia and Azerbaijan: Key West Peace Talks». 2001-2009.state.gov.
- ↑ International Protection Considerations Regarding Azerbaijani Asylum-Seekers and Refugees. United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR). Geneva. September 2003.
- ↑ «Press Statement by the Co-Chairs of the OSCE Minsk Group» (Press release). OSCE. 19 December 2015.
- ↑ «Joint Statement by the Foreign Ministers of Armenia and Azerbaijan and the Co-Chairs of the OSCE Minsk Group | OSCE». www.osce.org (անգլերեն). Վերցված է 2017-10-27-ին.
- ↑ «Armenian and Azerbaijani Presidents met in Geneva (updated)». Common Space. Արխիվացված է օրիգինալից 2017-10-27-ին. Վերցված է 2017-10-27-ին.
- ↑ «Armenia, Azerbaijan and OSCE discussed conflict in Nagorno-Karabakh». frontnews.eu (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2017-10-27-ին. Վերցված է 2017-10-27-ին.
- ↑ «Azerbaijan and Armenia meet over disputed territory». euronews (անգլերեն). 2017-10-16. Վերցված է 2017-10-27-ին.
- ↑ «OSCE Minsk Group should not be dealing with Nagorno-Karabakh conflict because it has been resolved - President Ilham Aliyev». Trend.Az (անգլերեն). 2022-01-12. Վերցված է 2022-06-20-ին.
- ↑ «Future of Karabakh mediators: no more OSCE Minsk group?». English Jamnews (ամերիկյան անգլերեն). 2022-04-12. Վերցված է 2022-06-20-ին.
- ↑ «Future of Karabakh mediators: no more OSCE Minsk group?». English Jamnews (ամերիկյան անգլերեն). 2022-04-12. Վերցված է 2022-06-20-ին.
- ↑ Stronski, Alexa Fults, Paul; Stronski, Alexa Fults, Paul. «The Ukraine War Is Reshaping the Armenia-Azerbaijan Conflict». Carnegie Endowment for International Peace (անգլերեն). Վերցված է 2022-06-20-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) - ↑ «Minsk Group has suspended activity and its initiators are US and France, says Russian FM-UPDATED». Apa.az (անգլերեն). Վերցված է 2022-06-25-ին.
- ↑ «Lavrov and Bayramov declare termination of OSCE Minsk Group activities on Karabakh issue». news.am (անգլերեն). Վերցված է 2022-06-25-ին.
- ↑ «Aliyev Rules Out Any Revival of OSCE Minsk Group Format». Hetq. 2023-07-22. Վերցված է 2024-03-06-ին.
- ↑ «Azerbaijani leader calls for dissolving OSCE Minsk Group». TASS. 2022-02-16. Վերցված է 2024-03-06-ին.
- ↑ «Azərbaycanlı deputat Almaniyanın və Türkiyənin Minsk qrupunun həmsədrliyinə gətirilməsi təklifini irəli sürüb». azertag.az. Վերցված է 23 April 2018-ին.
- ↑ «Time to reform the Minsk Group». thepoliticon.net. Վերցված է 23 April 2018-ին.
- ↑ «OSCE Minsk Group's format changing on agenda». azernews.az. 3 February 2015. Վերցված է 23 April 2018-ին.
- ↑ «France struggles to retain Karabakh sway after Armenia defeat» (անգլերեն). France 24. 27 November 2020. Վերցված է 14 January 2022-ին.
- ↑ Hoagland, Richard E. (26 March 2021). «Does the Minsk Group Still Have a Role?». International Conflict Resolution Center. Արխիվացված է օրիգինալից 15 January 2022-ին. Վերցված է 14 January 2022-ին.
- ↑ «Which way to a durable peace in Karabakh?». Eurasianet (անգլերեն). No. 28 June 2021. Վերցված է 20 January 2022-ին.
- ↑ Azerbaijan’s Relations With Minsk Group Hit New Low
- ↑ Алиев раскритиковал работу Минской группы ОБСЕ по урегулированию карабахского конфликта. Kavkazsky Uzel. 30 January 2016. Retrieved 2 August 2016.
- ↑ Technologies, Peyotto. ««Մեզ ստիպում են ճանաչել Ղարաբաղը». Իլհամ Ալիև». Վերցված է 2024-12-24-ին.
- ↑ «Մեզ փորձում են ստիպել ճանաչել Ղարաբաղի անկախությունը. Իլհամ Ալիև». Armtimes.com. Վերցված է 2024-12-24-ին.
- ↑ Gamaghelyan, Philip; Rumyantsev, Sergey (2021). «The road to the Second Karabakh War: the role of ethno-centric narratives in the Nagorno-Karabakh conflict». Caucasus Survey. 9 (3): 331. doi:10.1080/23761199.2021.1932068.
- ↑ «Алиев предостерег Минскую группу ОБСЕ от попыток заниматься Карабахом». Interfax.ru (ռուսերեն). Վերցված է 2022-01-14-ին.
- ↑ Civilnet (2025-01-08). «Ալիևը սպառնում է «բացել Զանգեզուրի միջանցքը»». CIVILNET. Վերցված է 2025-01-11-ին.
- ↑ Civilnet (2025-01-11). «Հայաստանը դիտարկում է Մինսկի խումբը լուծարելու հարցով ԵԱՀԿ-ին դիմելը. վարչապետի խոսնակ». CIVILNET. Վերցված է 2025-01-11-ին.