Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպություն
| Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպություն | |
|---|---|
 | |
 | |
| Տեսակ | Ռազմաքաղաքական դաշինք և Միջազգային կազմակերպություն |
| Հապավում | ОДКБ, CSTO, OTSC, OTSC, OVKS, ΟΣΣΑ, KGAÖ, ОДКБ, OTSC, KXShT, KTMT, ODKB[1], PPKK և ҰҚШҰ |
| Հիմնադրված | մայիսի 15, 1992 |
| Գլխադասային գրասենյակ | Մոսկվա, Ռուսաստան և Բասմաննի շրջան, Մոսկվայի կենտրոնական վարչական շրջան, Մոսկվա, Ռուսաստան |
| Պաշտ. լեզու(ներ) | ռուսերեն |
| Կայք | odkb-csto.org |
Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպություն (ՀԱՊԿ), երբեմն՝ «Տաշքենդի պակտ»[2][3][4], «Տաշքենդի համաձայնագիր»[2], տարածաշրջանային միջազգային կազմակերպություն[5], որի հավատարամագրված նպատակներն են «խաղաղություն, միջազգային և տարածաշրջանային անվտանգության և կայունության ամրապնդում, անդամ երկրների անկախության, տարածքային ամբողջականության և ինքնավարության ապահովում հավաքական պաշտպանության հիման վրա»[6]։
ՀԱՊԿ հիմնադրվել է 1992 թվականի մայիսի 15-ին, երբ Հայաստանի, Ղազախստանի, Ղրղզստանի, Ռուսաստանի, Տաջիկստանի և Ուզբեկստանի ղեկավարները Ուզբեկստանի մայրաքաղաք Տաշկենտում ստորագրեցին Հավաքական անվտանգության մասին պայմանագիրը[7]։ 1993 թվականին ՀԱՊԿ-ին միացան Ադրբեջանը, Բելոռուսը և Վրաստանը։ Ավելի ուշ Համաձայնագրի շարքերը լքեցին Ադրբեջանը, Վրաստանը և Ուզբեկստանը։ Պայմանագրի ուժի մեջ մտնելու պահին՝ 1994 թվականին ՀԱՊԿ-ի կազմի մեջ մտնում էին 9 պետություններ, այս պահի դրությամբ՝ 6 պետություն։ 2002 թվականի հոկտեմբերի 6-ին Քիշնևում ԱՊՀ գագաթնաժողովի ժամանակ Հայաստանի, Բելոռուսի, Ղազախստանի, Ղրղզստանի, Ռուսաստանի և Տաջիկստանի նախագահների կողմից հաստատվել է ՀԱՊԿ-ի Կանոնադրությունը[8]։ 2004 թվականի դեկտեմբերին Կազմակերպությունը ՄԱԿ-ի Գլխավոր Ասամբլեայի դիտորդի կարգավիճակ է ստացել[9]։
Կազմակերպության գերագույն մարմինը հավաքական անվտանգության խորհուրդն է, որը նշանակում է կազմակերպության գլխավոր քարտուղարին[10]։ Խորհրդի նախագահությունը փոխանցվում է ռուսերենի այբենական հաջորդականությամբ, եթե Խորհուրդը այլ որոշում չկայացնի[11]։ 2022 թվականի ընթացքում նախագահում էր Հայաստանը[12]։ ՀԱԿՊ-ի Հավաքական անվտանգության խորհրդի 2022 թվականի նոյեմբերի 23-ի որոշմամբ ՀԱՊԿ-ի Գլխավոր քարտուղարի պաշտոնում երեք տարի ժամկետով (2023 թվականի հունվարի 1-ից մինչև 2025 թվականի դեկտեմբերի 31-ը) նշանակվել է Իմանգալի Տասմագամբետովը[13]։ Անդամ պետությունների փոխգործակցության կորդինացման համար ըստ իրենց կոմպետենցիաների պատասխանատու են Արտաքին գործերի նախարարների Խորհուրդը (ԱԳՆԽ), Անվտանգության խորհուրդների քարտուղարների կոմիտեն (ԱԿՔԿ)[14]։
ՀԱՊԿ-ի զինված ուժերի հիմքը կազմում են օպերատիվ արձագանքման հավաքական ուժերը (ՕԱՀՈՒ) և արագ արձագանքման հավաքական ուժերը (ԱԱՀՈՒ), որոնք նախատեսված են հանկարծակիորեն առաջացած ռազմական բնույթի սպառնալիքների ոչնչացման համար, ՀԱՊԿ-ի շրջանակներում գործում են նաև Հավաքական խաղաղապահական ուժեր (ՀԱՊԿ-ի Խաղաղապահ ուժեր)[15]։
2022 թվականի մայիսի 16-ին Մոսկվայում տեղի ունեցավ ՀԱՊԿ-ի անդամ երկրների ղեկավարների հոբելյանական հանդիպումը՝ նվիրված Հավաքական անվտանգության մասին պայմանագրի կնքման 30-ամյակին և ՀԱՊԿ-ի կազմավորման 20-ամյակին[16]։
Հանդիպմանը մասնակցեց Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը[17], իր ելույթում նա ՀԱՊԿ-ը անվանեց «տարածաշրջանի անվտանգության և կայունության կարևորագույն գործոն», դրա հետ մեկտեղ նշելով բարդ իրավիճակը Կազմակերպության գործունեության գոտում[18]։ Միջոցառման ընթացքում Ղազախստանի նախագահ Կասիմ – Ժոմարտ Տոկաևը հայտարարեց, որ ժամանակն է ՀԱՊԿ անդամ պետությունները խնդիր դնեն իրենց զորքերը ներգրավել ՄԱԿ-ի խաղաղապահական գործունեության մեջ, քանի որ այդ քայլը կամրապնդի ՀԱՊԿ-ի իրավասուբյեկտությունը, կապահովի Կազմակերպության մասնակցությունը խաղաղության աջակցման միջազգային գործողություններին[19]։
ՀԱՊԿ անդամներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
_(hy).png)
Ներկա կազմը․
| Պետություն | Միանալու ամսաթիվը |
|---|---|
 Հայաստան |
մայիսի 15, 1992 |
 Բելառուս |
դեկտեմբերի 31, 1993 |
 Ղազախստան |
մայիսի 15, 1992 |
 Ղրղզստան |
մայիսի 15, 1992 |
 Ռուսաստան |
մայիսի 15, 1992 |
 Տաջիկստան |
մայիսի 15, 1992 |
ՀԱՊԿ խորհրդարանական վեհաժողովին մասնակցած պետություններ․
.svg){kind=small}
Նախկին անդամներ։
Ադրբեջան (1993 թ․ սեպտեմբերի 24-ից 1999 թ․ ապրիլի 2)
Վրաստան (1993 թ․ սեպտեմբերի 24-ից 1999 թ․ ապրիլի 2)
Ուզբեկստան (1993 թ․ սեպտեմբերի 24-ից 1999 թ․ ապրիլի 2, 2006 թ․ օգոստոսի 16-ից 2012 թ․ դեկտեմբերի 19)[22]
.svg){kind=small}
2020 թվականի հոկտեմբերի 1-ին ՀՀ Ազգային ժողովը պաշտոնապես դիմեց ՀԱՊԿ-ի Խորհրդարանական ասամբլեայի քարտուղարությանը Աֆղանստանին դիտորդի կարգավիճակից զրկելու խնդրանքով՝ ի պատասխան թուրք-ադրբեջանական ագրեսիային աջակցելու մասին Աֆղանստանի հայտարարությանը։
2021 թվականի մայիսի 12-ին Ադրբեջանի Զինված ուժերը խախտել են հայ-ադրբեջանական սահմանը և ներխուժել Հայաստանի տարածք՝ որոշ տեղերում առաջ շարժվելով 3 կմ[23]։ Իրավիճակի մասին Հայաստանը հայտնել է մայիսի 13-ին, իսկ մայիսի 14-ին պաշտոնապես դիմել է ՀԱՊԿ-ին, սակայն վերջինիս ոչ արդյունավետ գործողությունները հայկական շրջանակներում դարձել եմ քննադատության մեծ ալիքի պատճառ՝ կասկածներ և զգուշավորություն առաջացնելով Հայաստանի՝ ՀԱՊԿ-ի անդամ երկիր լինելու նպատակահարմարության վերաբերյալ[24][25]։
ՀԱՊԿ-ը անմիջական մասնակցություն է ունեցել 2022 թվականին Ղազախստանում ստեղծված իրավիճակի կարգավորման մեջ։ 2022 թվականի հունվարի 5-ի երեկոյան մասայական անկարգությունների ֆոնին Ղազախստանի նախագահ Կասիմ – Ժոմարտ Տոկաևը հայտարարել է, որ օգնություն է խնդրել ՀԱՊԿ անդամ երկրների ղեկավարներից ահաբեկչական սպառնալիքի դեմ պայքարելու համար[26]։
2022 թվականի հունվարի 5-ի լույս 6-ի գիշերը ՀԱՊԿ-ի անվտանգության խորհրդի նախագահ, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ կազմակերպությունը Ղազախստան է ուղարկում «հավաքական խաղաղապահական ուժեր»[27]։ Հունվարի 10-ին ՀԱՊԿ-ի Հավաքական անվտանգության խորհրդի արտահերթ նիստին Ղազախստանի նախագահ Կասիմ – Ժոմարտ Տոկաևը հայտարարեց, որ «հունվարյան մի քանի օրերի ընթացքում Ղազախստանը մասշտաբային ժգնաժամ ապրեց», ընդորում նախկինում ՀԱՊԿ-ը չէր հանդիպել «այդ մակարդակի սպառնալիքի հետ»[28]։
Կասիմ – Ժոմարտ Տոկաևը շնորհակալություն հայտնեց Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին փաստաթղթերի համաձայնեցման հետ կապված օպերատիվ աշխատանքի համար, ինչպես նաև Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինին ցուցաբերած ըմբռնման և ՀԱՊԿ խաղաղապահական ուժերի ուղարկման մասին որոշման արագ ընդունման համար[29]։
Ինչպես հայտնեց Ղազախստանի նախագահը ՀԱՊԿ-ի խաղաղապահական ուժերի թիվը կազմել է 2030 մարդ և 250 անուն տեխնիկա[30]։ Գործողության իրականացման ավարտին 2022 թվականի հունվարի 13-ին Ալմա –Աթայում տեղի է ունեցել Ղազախստանում ՀԱՊԿ-ի խաղաղապահական առաքելության ավարտի արարողություն[31]։
2022 թվականի սեպտեմբերին հայ-ադրբեջանական սահմանին իրավիճակի հերթական սրման ֆոնին ՀԱՊԿ-ում նախագահող Հայաստանի Հանրապետության նախաձեռնությամբ անցկացվեց Հավաքական անվտանգության խորհրդի արտահերթ նստաշրջան՝ «Հայաստանի և Ադրբեջանի առանձին շրջանների սահմանին իրավիճակի սրման և իրավիճակի կարգավորմանը աջակցություն ցույց տալու վերաբերյալ» օրակարգով[32]։
ՀԱՊԿ հավաքական անվտանգության խորհրդի նիստի 2022 թվականի սեպտեմբերի 13-ի որոշմամբ Հայաստան է ուղարկվեց ՀԱՊԿ առաքելությունը Գլխավոր քարտուղար Ստանիսլավ Զասի և Միասնական շտաբի պետ գեներալ – գնդապետ Անատոլի Սիդորովի գլխավորությամբ[33]։ Մոնիթորինգի ավարտին տեղի ունեցավ Ստանիսլավ Զասի և Նիկոլ Փաշինյանի հանդիպումը, որի ժամանակ նրանք քննարկեցին աշխատանքի արդյունքները և տարածաշրջանի իրավիճակը[34]։
2022 թվականի նոյեմբերի 23-ին Երևանում տեղի ունեցավ ՀԱՊԿ Հավաքական անվտանգության խորհրդի (ՀԱԽ)[35] նստաշրջանը, որի ժամանակ որոշում կայացվեց ՀԱՊԿ Խաղաղապահական ուժերը ապահովել ժամանակակից սպառազինությամբ և ՀԱՊԿ-ի ռադիացիոն, քիմիական և կենսաբանական համատեղ անվտանգության ու բժշկական ապահովման ձևավորման մասին[36]։ Պետությունների ղեկավարները նշեցին Կազմակերպության հայկական նախագահության բարձր մակարդակը 2021-2022 թ․թ․։ Նախագահությունը նոր միջսեզոնային ժամանակահատվածում անցավ Բելոռուսի Հանրապետությանը[37]։
ՀԱՊԿ անդամ երկրների առաջնորդների հանդիպումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| Ամսաթիվ | Հանդիպման վայր | |
|---|---|---|
| 1 | մայիսի 15, 1992 |  Տաշքենդ
|
| 2 | հուլիսի 6, 1992 | Մոսկվա
|
| 3 | դեկտեմբերի 24, 1993 |  Աշխաբադ
|
| 4 | փետրվարի 10, 1994 | Ալմա Աթա
|
| 5 | մայիսի 25, 1995 | .svg){kind=small} Մինսկ
|
| 6 | նոյեմբերի 3, 1995 | Մոսկվա
|
| 7 | մայիսի 17, 1996 | Մոսկվա
|
| 8 | մարտի 28, 1997 | Մոսկվա
|
| 9 | մարտի 5, 1998 | Մոսկվա
|
| 10 | ապրիլի 2, 1999 | Մոսկվա
|
| 11 | հունիսի 29, 2000 | Մոսկվա
|
| 12 | մայիսի 25, 2001 | Երևան
|
| 13 | մայիսի 12, 2002 | Մոսկվա
|
| 14 | ապրիլի 28, 2003 | Դուշանբե
|
| 15 | հունիսի 18, 2004 | Աստանա
|
| 16 | հունիսի 23, 2005 | Մոսկվա
|
| 17 | հունիսի 23, 2006 | Մինսկ
|
| 18 | հոկտեմբերի 6, 2007 | Դուշանբե
|
| 19 | սեպտեմբերի 5, 2008 | Մոսկվա
|
| 20 | փետրվարի 4, 2009 | Մոսկվա (արտահերթ)
|
| 21 | հունիսի 15, 2009 | Մոսկվա
|
| 22 | դեկտեմբերի 10, 2010 | Մոսկվա
|
| 23 | օգոստոսի 12, 2011 | Աստանա
|
| 24 | մայիսի 15, 2012 | Մոսկվա
|
| 25 | սեպտեմբերի 23, 2013 | Սոչի
|
| 26 | մայիսի 8, 2014 | Մոսկվա
|
| 27 | դեկտեմբերի 23, 2014 | Մոսկվա
|
| 28 | սեպտեմբերի 15, 2015 | Դուշանբե
|
| 29 | հոկտեմբերի 14, 2016 | Երևան
|
Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
-
ՀԱՊ 20-ամյակին և ՀԱՊԿ 10-ամյակին նվիրված հայկական հուշադրամը, 2012
-
ՀԱՊ 20-ամյակին և ՀԱՊԿ 10-ամյակին նվիրված հայկական հուշադրամը, 2012
-
ՀԱՊ 25-ամյակին և ՀԱՊԿ 15-ամյակին նվիրված հայկական հուշադրամը, 2017
-
ՀԱՊ 25-ամյակին և ՀԱՊԿ 15-ամյակին նվիրված հայկական հուշադրամը, 2017
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ https://www.idnes.cz/zpravy/zahranicni/almaty-kazachstan-strelba-tanky-protesty.A220106_060303_zahranicni_bur
- ↑ 2,0 2,1 The Prospects of a New Cold War? Towards the Consolidation of the Russian-led CSTO Military Alliance // Global Research, 08.05.2009
- ↑ От объединенной оппозиции требуют определиться: НАТО или ОДКБ // УНИАН, 01.06.2012
- ↑ Ташкент меняет союзников Archived 2015-07-12 at the Wayback Machine. // Зеркало недели, 06.07.2012
- ↑ Ст. 1 Устава ОДКБ
- ↑ Ст. 3 Устава ОДКБ
- ↑ Организация Договора о коллективной безопасности (ОДКБ), справка // РИА Новости
- ↑ «COLLECTIVE SECURITY TREATY ORGANIZATION»։ www.mfa.am (հայերեն)։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ «COLLECTIVE SECURITY TREATY ORGANIZATION»։ www.mfa.am (հայերեն)։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ Структура ОДКБ
- ↑ «The CSTO Structure»։ en.odkb-csto.org։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ «Հայաստանը մեկ տարի կնախագահի ՀԱՊԿ-ում»։ www.artsakhpress.am։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ «Иманғали Тасмағамбетов ҰҚШҰ Бас хатшысы болып тағайындалды»։ Қазақстандағы Ислам։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ «COLLECTIVE SECURITY TREATY ORGANIZATION»։ www.mfa.am (հայերեն)։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ «From the Treaty to the Organization»։ en.odkb-csto.org։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ «ՀԱՊԿ-ի հոբելյանական գագաթնաժողովը տեղի կունենա մայիսի 16-ին Մոսկվայում»։ 168.am։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ «Վարչապետը Մոսկվայում մասնակցել է ՀԱՊԿ երկրների առաջնորդների հանդիպմանը և իր ելույթում անդրադարձել կազմակերպության խնդիրներին ու զարգացման հեռանկարներին»։ www.primeminister.am (հայերեն)։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ «Փաշինյանը ՀԱՊԿ-ն անվանել է տարածաշրջանում անվտանգության ապահովման ամենակարևոր գործոնը»։ www.shantnews.am (հայերեն)։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ «CSTO Should Be Included in UN Peacekeeping Activities, Says President Tokayev»։ astanatimes.com (անգլերեն)։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ 20,0 20,1 Афганистан и Сербия стали наблюдателями при ПА ОДКБ — РИА Новости, 11.04.2013
- ↑ 21,0 21,1 Нарышкин: Иран мог бы стать наблюдателем в Парламентской ассамблее ОДКБ // ТАСС, 06.11.2014
- ↑ Ուզբեկստան второй раз выходит из ОДКБ // РИА Новости, 28.06.2012
- ↑ Հարությունյան Սարգիս (մայիսի 13, 2021)։ «Ադրբեջանական զինուժը մի քանի ուղղություններով խախտել է Հայաստանի սահմանը․ ՊՆ»։ Ազատություն
- ↑ Միրզոյան Արմեն (մայիսի 13, 2021)։ «ՀԱՊԿ-ն հայտարարություն է տարածել Սյունիքում տիրող իրավիճակի վերաբերյալ»։ Ազատություն։ Վերցված է մայիսի 18, 2021
- ↑ «ՀԱՊԿ-ի ու ՌԴ հետ դաշինքի արդյունավետությունը ստուգվում է Սյունիքում»։ aravot.am։ «Առավոտ»։ Վերցված է մայիսի 18, 2021
- ↑ «Қасым-Жомарт Тоқаев Қауіпсіздік Кеңесінің отырысын өткізді — Қазақстан Республикасы Президентінің ресми сайты»։ Akorda.kz (kz)։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ «Ұжымдық қауіпсіздік шарты ұйымы Қазақстанға бітімгершілік күштерін жіберу шешім қабылдады»։ Pars Today (ղազախերեն)։ 2022-01-06։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ «Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Ұжымдық қауіпсіздік шарт ұйымының кезектен тыс сессиясында сөйлеген сөзі — Қазақстан Республикасы Президентінің ресми сайты»։ Akorda.kz (kz)։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ «Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Ұжымдық қауіпсіздік шарт ұйымының кезектен тыс сессиясында сөйлеген сөзі — Қазақстан Республикасы Президентінің ресми сайты»։ Akorda.kz (kz)։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ «Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Ұжымдық қауіпсіздік шарт ұйымының кезектен тыс сессиясында сөйлеген сөзі — Қазақстан Республикасы Президентінің ресми сайты»։ Akorda.kz (kz)։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ «CSTO completes peacekeeping mission in Kazakhstan - CSTO secretary general»։ interfax.com։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ «Ավարտվել է ՀԱՊԿ Հավաքական անվտանգության խորհրդի արտահերթ նիստը»։ Hetq.am (հայերեն)։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ «ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարի ղեկավարած առաքելությունը ժամանել է Հայաստան»։ armenpress.am (հայերեն)։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ «Զասը Փաշինյանին տեղեկացրել է ՀԱՊԿ առաքելության աշխատանքի նախնական արդյունքների մասին»։ news.am (հայերեն)։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ «Երևանում մեկնարկեց ՀԱՊԿ Հավաքական անվտանգության խորհրդի նիստը»։ armenpress.am (հայերեն)։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ «ՀԱՊԿ խաղաղապահ ուժերը ժամանակակից սպառազինությամբ կհագեցնեն»։ news.am (հայերեն)։ Վերցված է 2023-03-23
- ↑ «Հայաստանը ՀԱՊԿ նախագահությունը փոխանցեց Բելառուսին»։ Հայաստանի Հանրապետություն (hy-AM)։ 2022-11-24։ Վերցված է 2023-03-23
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| ||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||
