Ջուխտակ Եղցի վանք

Ջուխտակ Եղցի վանք;
	Վանքի մատուռի տեսքը
Հիմնական տվյալներ
Երկիր	Հայաստան
Տեղագրություն	Հայաստան, Ոսկեպար գյուղից 8 կմ հարավ-արևմուտք
Թեմ	Տավուշի թեմ
Հոգևոր կարգավիճակ	չգործող
Ներկա վիճակ	կանգուն
Ճարտարապետական ոճ	Հայկական
Կառուցման սկիզբ	13-րդ դար
Կառուցման ավարտ	13-րդ դար
Առաջին հիշատակում	13-րդ դար
Գմբեթ	1
	Jukhtak Yeghtsi Monastery Վիքիպահեստում

Ջուխտակ եղցի, հայ առաքելական միջնադարյան վանական համալիր, գտնվում է Հայաստանի Տավուշի մարզի Ոսկեպար գյուղից 8 կմ հարավ-արևմուտք, Ոսկեպար գետի ձախակողմյան անտառածածկ հարավարևելահայաց լեռնաճյուղին՝ ծովի մակերևույթից 1278 մետր բարձրության վրա^[1]։ Ընդգրկված է Հայաստանի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկում։

Ճարտարապետություն

Վանական համալիրը բաղկացած է փոքր հեռավորությամբ հյուսիս-հարավ ուղղությամբ միմյանց հաջորդող պաշտամունքային չորս կառույցներից, որոնցից երեքը եկեղեցիներ են, իսկ մեկը՝ մատուռ, ընդ որում, եկեղեցիներից երկուսը և մատուռը կանգուն են, իսկ չափերով ամենամեծ եկեղեցին՝ կիսավեր^[2]։

Առաջին եկեղեցի

Միանավ երկխորան հորինվածքով և երկլանջ ծածկի ներքո առնված թաղածածկով շինություն է (արտաքին չափերը՝ 6․35 մետր x 4,59 մետր)՝ իրականացված գլխավորապես տեղական անմշակ, մասամբ էլ կոփածո քարով, կրաշաղախով։ Քիվերն ու մասամբ պահպանված կիսագլանաձև ծածկասալերը կերտված են սրբատաշ քարերից։

Միակ մուտքը բացված է արևմտյան ճակատից։ Լուսավորությունն իրականացված է զույգ խորաններից և արևմտյան ճակատից բացված դեպի ներս լայնացող մեկական լուսամուտով։

Հարդարանքով աչքի է ընկնում արևմտյան ճակատը։ Բացի որմի մեջ հենց կառուցման ժամանակ ագուցված առնվազն երեք գեղաքանդակ խաչքարերից, մի ծաղկաթերթ վարդյակ էլ քանդված է ճակտոնի վերնամասում։ Ամբողջ կառույցն անմշակ քարով կառուցված լինելու պարագայում շինությն չորսբոլորը ձգվող սրբատաշ քիվագոտին ինքնին ներկայանում է որպես ճակատները հավաքող և ընդգծող հարդարանքի գեղարվեստական տարր։

Ստորև ներկայացված է եկեղեցու վիմական արձանագրությունները^[3],

#	Արձանագրության գտնվելու հատված	Արձանագրություն
1	Եկեղեցու հյուսիսային քիվաշարին, 2 տող	․․․ մեք՝ մեղուցեալ ծառայաքս Դեղս, եւ ամուսին իմ Փուրթխան տւաք զմեր հոգոյ յիշ ․․․ ՔՍ ․․․
2	Եկեղեցու հյուսիսային ճակատին, 2 տող	Ես՝ անարժան Դրանիկս, միաբա․․․ ․․․ միաբանե ․․․
3	Եկեղեցու արևմտյան ճակատին, 3 տող	Կարապետս եւ միաբանքս էտուն մեզ ի հոգոյն գալըստե(ա)ն Ա (1) աւր պատարագ

Երկրորդ եկեղեցի

Եկեղեցին գտնվում է առաջին եկեղեցուց 4-5 մետր հարավ, կանգուն է, միանավ թաղածածկ բազիլիկ հորինվածք ունեցաղ եկեղեցին։ Արտաքին չափերն են՝ երկարությունը 6․35 մետր է, իսկ լայնությունը4․86 մետր։

Առաջին եկեղեցուն հար և նման եկեղեցին ևս աչքի է ընկնում հենց կառուցման ժամանակ հատկապես արևմտյան ճակատին, ինչպես նաև կիսաբոլորակ խորանից բացված լուսամուտի եզրին ագուցված մի քանի գեղաքանդակ, նաև արձանագիր խաչքարերով։ Խաչքարերով ագուցված են եղել հենց կառուցման ընթացքում։

Ստորև ներկայացված է եկեղեցու վիմական արձանագրությունները^[3],

#	Պատկեր	Արձանագրության գտնվելու հատված	Արձանագրություն
1		Խաչքար, ագուցված Ջուխտակ Եղցի վանքի երկրորդ եկեղեցու արևմտյան ճակատին, 3 տող	Ես՝ Փիլիպոս, եւ Աշոտ եղբ այր իմ կանգ(ն)եցաք զխաչս բարեխաւս մեզ եւ ծնողաց մեր
2		Եկեղեցու ներսում, արձանագիր բեկոր, 3 տող	․․․ ․․․ շինեց ․․․ ․․․․

Երրորդ եկեղեցի

Երրորդ եկեղեցին գտնվում է երկրորդ եկեղեցուց 3 մետր հարավ։ Վանական համալիրի ամենաընդարձակ կառույցն է։ Արտաքին չափերն են՝ երկարությունը 8․57 մետր, իսկ լայնությունը 5․05 մետր է։ Ունի միանավ հորինվածք, սակայն, ի տարբերություն նախորդների, վերջինիս թաղակապ տանիքը՝ երկլանջ ծածկով հանդերձ, վաղուց արդեն ամբողջությամբ փլուզվել է։ Միակ պահպանված մուտքը բացված է հյուսիսային ճակատից։ Նույն կողմից եկեղեցուն կից է ուղղանկյուն հատակագծով և արևմտյան կողմից բացված մուտքով ավանդատուն։ Ավանդատան չափերն են՝ երկարությունը 3․27 մետր, իսկ լայնությունը 1․55 մետր է։ Շինանյութը և կառուցողական առանձնահատկությունները նույնական են։

Մատուռ

Վանական համալիրի վերջին կառույցը թաղակապ ուղղանկյուն հատակագծով փոքրաչափ մատուռ է։ Գտնվում է մյուս երեք եկեղեցիներից 20 մետր հարավ։ Արտաքին չափերն են՝ երկարությունը 3․37 մետր է, իսկ լայնությունը 2․9 մետր է։ Ունի համեմատաբար մեկուսի դիրք։

Վերջինս ավելի դամբարանական շինություն է։ Նր արևմտյան ճակատին կանգնեցված է եղել մեծ ու գեղաքանդակ մի խաչքար, որը խորհրդային տարիներին ադրբեջանցիների ձեռքով վայր է գցվել ու երկատվել։ Խաչքարի չափերն են՝ երկարությունը 2․7 մետր է, իսկ լայնությունը 1 մետր է։ Խաչքարը ստորին մասում ունի մեծ մասամբ արդեն հողմահար հնգատող արձանագրություն, որի՝ նույնիսկ թերի պահպանված նառամասերը հուշում են, որ վիմագիրը պարունակել է պատմական կարևոր տեղեկություններ։

#	Պատկեր	Արձանագրության գտնվելու հատված	Արձանագրություն
1		Խաչքար, ագուցված է եղել մատուռին, սակայն երկատված ընկած է մատուռի դիմաց, 5 տող	Բարեպաշտ ․․․ զատի իշխա․․․ աւարգս է միա․․․ նսք ամաս․․․ ․․․ անա ․․․
2		Մատուռի արևմտյան ճակատին կանգնեցված երկատված խաչքարի ջարդված պատվանդանին, 3 տող	Պատար(րագ) մատչի հասարակաց ն(ն)ջէց ելոց (կա)տարի, որ խափանէ, սատանաի գ ործ(ակից է)