Ռոնալդ Ռեյգան
Ռոնալդ Ռեյգան (անգլ.՝ Ronald Reagan, փետրվարի 6, 1911[4][5][6][…], Թամփիքո, Tampico Township - հունիսի 5, 2004[4][5][6][…], Բել Ամիր, Լոս Անջելես[7]), Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների 40-րդ նախագահն է։ Այս պաշտոնը զբաղեցրել է 1981 թվականի հունվար 20-ից մինչև 1989 թվականի հունվար 20-ը։
Ռոնալդ Ռեյգանը երիտասարդական տարիներին եղել է դերասան և նկարահանվել է մոտ 19 ֆիլմում[16]։
Պատանեկություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռոնալդ Ռեյգանը ծնվել է 1911 թվականի փետրվարի 6-ին Իլինոյս նահանգի Տամպիկո գյուղում գտնվող բարձրահարկ բնակարանում։ Ավելի ուշ նա նկատել է.
|
Յոթանասուներեք տարի առաջ ես ծնվել եմ Տամպիկոյում, մի փոքրիկ բնակարանում, որի առաջին հարկում բանկ կար։ Այլ շփումներ բանկերի հետ ես չեմ ունեցել[17]։ - (26 ապրիլի 1984)
|
|
Հայրը եղել է Ջոն Էդվարդ «Ջեք» Ռեյգանը, մայրը՝ Նել Ուիլսոն Ռեյգանը[18]։ Հայրը իռլանդա-կաթոլիկ ծագում է ունեցել[19], իսկ մայրը՝ անգլիական և շոտլանդական արմատներ[20]։ Ռոնալդը ունեցել է նաև ավագ եղբայր՝ Նիլ Ռեյգանը (1908-1996), որը դարձել է գովազդատու[21]։ Տեսնելով նորածին որդուն՝ Ջեք Ռեյգանը նկատել է.
|
|
Նա կարծես մի փոքր հաստլիկ հոլանդացի էր, բայց ով գիտի նա կարող է աճել և մի օր դառնալ նախագահ[22]։ |
|
Ռեյգանի ընտանիքը որոշ ժամանակ տեղափոխվել է Իլինոյսի տարբեր քաղաքներ, այդ թվում՝ Մոնմութ, Գեյլսբերգ և Չիկագո։ 1919 թվականին նրանք վերադարձել են Տամպիկո և ապրել «Փիթնի» ունիվերսալ խանութի վերևի հարկում, որտեղ աշխատել է Ջեքը[18]։ Դառնալով նախագահ և հաստատվելով Սպիտակ տանը՝ Ռեյգանը կատակել է, որ նա կրկին ապրում է խանութի վերևի հարկում[23]։ «Փիթնի Սթոր» խանութի փակումից հետո, 1920 թվականին Ռեյգանները տեղափոխվել են Իլինոյս՝ Դիքսոն քաղաք[24]։ Միջին Արևմուտքի «փոքրիկ տիեզերքը» մեծ տպավորություն է թողել Ռոնալդի հիշողության մեջ[25]։ Նա հաճախել է Դիքսոնի միջնակարգ դպրոց[26], որտեղ հետաքրքրություն է ցուցաբերել դերասանական արվեստի և սպորտի նկատմամբ և զարգացրել է պատմիչի հմտությունները։ Տեղից տեղ հաճախակի տեղաշարժերը ստիպել են Ռոնալդին փոխել դպրոցները, և ամեն անգամ նա, որպես նորեկ, ստիպված է եղել հաղթահարել դասընկերների զգուշավոր անվստահությունը։ Գործերը հաշտվել է միայն 1924 թվականին Դիքսոնի ֆուտբոլային թիմում Ռոնալդի հաջող խաղից հետո։ Սակայն, ամենամեծ ճանաչմանը նա հասել է երբ Ռոկ-Ռիվեր գետի «Lowell Park»-ում աշխատում էր իր առաջին աշխատանքում որպես փրկարար։ Սկսած 1926 թվականից՝ 7 եղանակների ընթացքում, նրանք փրկել են 77 խեղդվողների, ինչով Ռեյգանը հպարտացել է իր ողջ կյանքի ընթացքում[27]
1928 թվականին ավարտել է Դիքսոնի միջնակարգ դպրոցը և ընդունվել Յուրիկա քոլեջ (Իլինոյս)՝ տնտեսագիտության և սոցիոլոգիայի ֆակուլտետ։ Ճիշտ է, այնտեղ, ինչպես դպրոցում, նա բնավ չի փայլել գիտություններում։ Միևնույն ժամանակ, նա փորձել է ակտիվորեն մասնակցել հասարակական կյանքին, եղել է «Tau Kappa Epsilon» ուսանողական եղբայրության անդամ և ժամանակի ընթացքում նույնիսկ ղեկավարել է ուսանողական ինքնակառավարման կազմակերպումը։ Այդ պաշտոնում նա գլխավորել է ուսանողական ապստամբությունը քոլեջի նախագահի դեմ, որը որոշել էր կրճատել ֆակուլտետը[28]։ Նա նաև ակտիվորեն զբաղվել է սպորտով, այդ թվում՝ ամերիկյան ֆուտբոլով[29]։ Ավելի ուշ նա նշել է[30].
|
|
Ես չեմ խաղացել բեյսբոլ, քանի որ ես ունեցել եմ տեսողության խնդիրներ։ Այդ պատճառով ես սկսեցի ֆուտբոլ խաղալ։ Այնտեղ գնդակն ու տղաներն ավելի մեծ են[17]։ - 1987 թվականի հունվարի 27
|
|
«Աստված և Ռոնալդ Ռեյգան» (անգլ.՝ God and Ronald Reagan) գրքի հեղինակ Փոլ Կենգորը, գրել է, որ Ռեյգանը շատ կրոնական է եղել և հավատացել է մարդու աստվածային ծագմանը, այդ հավատքը եկել է նրա մորից՝ Նելից[31] և «Քրիստոսի աշակերտները» բողոքական եկեղեցուց[31], որի անդամ է դարձել 1922 թվականին։ Հնարավոր է, որ դա ազդել է ազգամիջյան հարաբերությունների վրա ժամանակի համար շատ անսովոր հայացքների ձևավորման վրա[32][33]։
Կարիերան կինոյի և ռադիոյի ասպարեզներում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ռադիո և կինո
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռեյգանն իր արտիստական կարիերան սկսել է որպես ռադիոհաղորդավար։ 1932 թվականին քոլեջն ավարտելուց հետո նա տեղափոխվել է Այովա նահանգ, որտեղ աշխատել է շատ փոքր ռադիոկայաններում[34]։ Այովայի համալսարանը Ռեյգանին վարձել է «Այովա Յանկիզ» ֆուտբոլային թիմի խաղը ռադիոյով լուսաբանելու համար։ Յուրաքանչյուր ռեպորտաժի համար Ռեյգանը ստացել է 10 դոլար[34]։ Ավելի ուշ Ռոնն ասել է, որ սպորտային մեկնաբան աշխատելու ժամանակը լավագույնն է եղել իր կյանքում[35]։ Ավելի ուշ նա ստանձնել է Այովայում գտնվող Դավենպորտ քաղաքի «WOC» ռադիոկայանի հաղորդավարի պաշտոնը։ Այս գործի շնորհիվ Ռեյգանը ամսական 100 դոլար է ստացել։ Իր ձայնի շնորհիվ Ռեյգանը հրավիրվել է «WHO», որը գտնվում էր Դե Մոյնում։ Այստեղ ուղիղ եթերով հենց մարզադաշտում մեկնաբանել է «Չիկագոյի Կաբս» բեյսբոլի թիմի խաղերը[34][36]։
Քաբսի հետ Կալիֆոռնիայում ճանապարհորդելուց հետո Ռեյգանը 1937 թվականին սկսել է հաճախել կինոփորձերի և յոթ տարվա ժամկետով պայմանագիր է կնքել Ուորներ Բրոս կինոստուդիայի հետ[37]։ Առաջին անգամ խաղացել է «Սեր ուղիղ եթերի ժամանակ» ֆիլմում (1937 թվական)։ 1938 թվականին դերասանը ընդգրկվել է կինոգիլդիայի արհմիության մեջ։ Մինչև 1939 թվականի վերջը հասցրել է նկարահանվել շուրջ 19 ֆիլմերում[38], այդ թվում «Հաղթել խավարը» (1940 թվական) ֆիլմում։ Նկարահանվել է «Ճանապարհ դեպի Սանտա Ֆե» հայտնի ֆիլմում, որտեղ մարմնավորել է հայտնի ֆուտբոլիստ Ջորջ Հիպերին «Նյուտ Ռոքնին՝ իսկական ամերիկացին» կենսագրական ժապավենում։ Այդ ժամանակից ի վեր երկար ժամանակ Ռոնալդը հասարակության մեջ հայտնի էր «Հիպեր» մականունով։
Ռեյգանի դերն ավելի տպավորիչ է եղել 1942 թվականի «Քինգզ Ռոու» ֆիլմում։ Ֆիլմը ներկայացվել է «Օսկար» մրցանակի, սակայն Ռոնալդի խաղը հավանության չի արժանացել (տեսաբաններից մեկը նույնիսկ գրել է, որ դերասանը «ուղղակի թեթևամտորեն ծանոթացել է կերպարի հետ»։ Չնայած շատ կինոքննադատներ նշել են, որ դա եղել է Ռեյգանի լավագույն ֆիլմը[39], The New York Times-ի լրագրող Բոսլի Քրաուզերը՝ ամենահանրաճանաչ կինոքննադատներից մեկը, խստորեն քննադատել է դերասանին[40][41]։
Ինքը՝ Ռոնալդ Ռեյգանը նշել է, որ հենց այս ֆիլմը՝ «Քինգզ Ռոու»-ն է իրեն հայտնիություն բերել[42]։ Սակայն հետագայում հաջողության չի հասել, քանի որ ֆիլմի էկրան բարձրանալուց երկու ամիս անց ապագա նախագահը զորակոչվել է բանակ և վերադառնալուց հետո չի խորացել կինեմատոգրաֆիայի մեջ։
Ծառայությունից վերադառնալուց հետո Ռոնալդ Ռեյգանը նկարահանվել է «Այս բանակը» (1943 թվական), «Բոնզո, քնելու ժամանակն է» (1951 թվական), «Գործընկեր Տենեսիից» (1952 թվական), «Օրենք և կարգուկանոն» (1953 թվական), «Ծովային վհուկներ» (1957 թվական), «Թռչունների թագուհին Մոնտանայից» (1954 թվական) և «Մարդասպանները» (1964 թվական) ֆիլմերում[43]։
Իր ամբողջ կինոկարիերայի ընթացքում Ռեյգանը նկարահանվել է մոտ 54 գեղարվեստական ֆիլմերում։ Շատ դեպքերում դրանք փոքր լսարանի համար նախատեսված Բ-կարգի ֆիլմեր էին։ Այդ ֆիլմերը այնքան էլ լայն ճանաչում և դրական կարծիքներ չեն ստացել[34]։ Հետագայում կատակով Ռեյգանն ասել է[34].
|
|
Պրոդյուսերները այդ ֆիլմերը լավը դարձնելու ձգտում չունեին, նրանք ավելի շատ ձգտում էին դրանք դարձնել «հինգշաբթի»։ |
|
The producers didn’t want them good, they wanted them Thursday.
Ռազմական ծառայություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1937 թվականի ապրիլի 29-ին, 14 հեռակա ռազմական դասընթացներ անցնելուց հետո, Ռեյգանն ընդգրկվել է շարքերում[44]՝ որպես դե Մոյնի (Այովա) 322-րդ B-դաս հեծելազորային գնդի շարքային։ 1937 թվականի մայիսի 25-ին նրան շնորհվել է հեծելազորային սպայական պահուստային կորպուսի երկրորդ լեյտենանտի կոչում։ Հունիսի 18-ին այն վերագրվել է 323-րդ հեծելազորային գնդին[45]։ Պաշտոնական համարը եղել է՝ 0 357 403:
1942 թվականի ապրիլի 18-ին նա ստացել է ռազմաճակատ մեկնելու հրաման, սակայն բժշկական հանձնաժողովը կարճատեսության պատճառով նրան դասակարգել է սահմանափակ պիտանի, ինչը բացառել էր արտերկրում ծառայության իրականացումը[46]։ Նրա առաջին նշանակումը կապի սպայի պաշտոնն էր Սան Ֆրանցիսկոյի բեռնման նավահանգստում, այն իրականացրել է փոխգործակցություն նավահանգստի և տրանսպորտի վարչությունների միջև[47]։ 1942 թվականի մայիսի 15-ին հեծելազորից տեղափոխվել է նրանց շարքերը և նշանակվել հասարակայնության հետ կապերի ծառայությունում, հետագայում տեղափոխվել է առաջին կինոարտադրության բաժին Քալվեր Սիթիում (Կալիֆոռնիա)[47]։
1943 թվականի հունվարի 14-ին Ռեյգանն դարձել է առաջին լեյտենանտ և ուղարկվել է ծառայելու Բերբանկ քաղաքի Provisional Task Force Show Unit-ում[47]։ Այնտեղ ծառայելով՝ նա վերադարձել է առաջին կինոարտադրության բաժին։ 1943 թվականի հուլիսի 22-ին Ռեյգանը ստացել է կապիտանի կոչում[48]։
1944 թվականի հունվարին կապիտան Ռեյգանը ժամանակավոր ծառայություն անցնելու համար ուղարկվել էր Նյու Յորք, որտեղ նա պետք է մասնակցեր վեցերորդ ռազմական վարկի բացմանը։ 1944 թվականի նոյեմբերի 14-ին այն կրկին ուղարկվել է 18-րդ ռազմաբազա, որտեղ և ծառայել է մինչև պատերազմի ավարտը։ 1945 թվականի փետրվարի 2-ին նրա թեկնածությունը առաջարկվել էր մայորի կոչման համար, սակայն այդ առաջարկությունը մերժվել էր նույն թվականի հուլիսի 17-ին[48]։ Նա վերադարձել է Կալիֆոռնիայում գտնվող Մակ-Արթուր բերդամաս, որտեղ ծառայությունը ավարտել է 1945 թվականի դեկտեմբերի 9-ին։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտին նրա ստորաբաժանումը 400 ուսումնական ֆիլմ է նկարահանել ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերի համար[48][49][49]։
Արհմիություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1941 թվականին առաջին անգամ Ռեյգանը կինոդերասանների գիլդիայի տնօրենների խորհրդի կողմից ընտրվել է որպես պահեստային դերասան։ Նա դեր չի ունեցել գիլդիայի հետ համագործակցության առաջին տարիների ժամանակ։ Նա պարզապես ներկա էր լինում խորհրդի նիստերին և ուշադրություն էր դարձնում այն ամենին, ինչ ասում էին նրան ավելի փորձառու և ազդեցիկ դերասանները, որոնց թվում էին ժամանակի բավականին հայտնի անձինք[50]։ 1947 թվականին կազմակերպությունում տեղի է ունեցել շահերի և կանոնների բախում, ինչը հանգեցրել է տնօրենների խորհրդի 6 անդամների և գիլդիայի նախագահի հրաժարականին։ Ռեյգանին առաջադրել են «ԳԿԱ»-ի նախագահի թեկնածու արտահերթ ընտրություններում, և նա այդ ընտրություններում հաղթել է[50]։ Ավելի ուշ նա նախագահ է ընտրվել ևս հինգ տարի անընդմեջ՝ 1947-1952 թվականներին, իսկ վեցերորդ անգամ ընտրվել է 1959 թվականին փոքր ընդմիջումից հետո։ Այդ ընթացքում Ռեյգանը գիլդիան ղեկավարել է շատ բարդ տարիների ժամանակ։ Այդ տարիներն առաջնորդվում էին աշխատանքային վեճերով․ Թաֆտ Հարթլիի օրենքի՝ աշխատանքային հարաբերությունների կարգավորման ակտի վերաբերյալ[50]։
1940-ական թվականների սկզբին Ռեյգանը համագործակցել է Հետաքննությունների դաշնային բյուրոյի հետ՝ նրանց հայտնելով կինոարդյունաբերության այն աշխատակիցների անունները, որոնց նա կասկածում էր կոմունիզմի մեջ[51]։
1947 թվականին նույնպես՝ որպես գիլդիայի նախագահ, Ռեյգանը ցուցմունք է տվել կինոարդյունաբերության մեջ կոմունիստների ազդեցության վերաբերյալ[52]։ Ռեյգանը համոզված էր, որ կոմունիստները փորձում են «սեփականաշնորհել» կինոարդյունաբերությանը, իսկ «Ռուսներն արդեն ուղարկել են իրենց առաջավոր ջոկատը, որպեսզի նվաճեն մեզ»։ Ասել է 1951 թվականին[53]։
Լինելով մոլի հակակոմունիստ՝ նա հաստատել է իր հավատարմությունը ժողովրդավարության սկզբունքներին՝ հայտարարելով․ «Ես՝ որպես քաղաքացի, երբեք չեմ ցանկացել տեսնել մեր երկիրը հարկադրված թուլացած՝ մեր ժողովրդավարական սկզբունքներից որևէ մեկի արդյունքում ստեղծված վախի կամ վրդովմունքի պատճառով»։
1950-ական թվականների վերջին Ռեյգանը նկարահանվել է մի քանի փոքր ֆիլմերում և որոշել է միանալ մեդիային։ Նա հրավիրվել էր «General Electric Theater»-ի ամենշաբաթյա դրամատիկական սերիալի հաղորդավարի դերի համար։ Պայմանագրի համաձայն՝ նա տարեկան 10 շաբաթ պետք է շրջեր «Ջեներալ էլեկտրիկ»-ի գործարաններում։ Նույնիսկ հաճախ ստիպված է եղել օրական 14 ճառ արտասանել[34]։ Մեկ տարվա ընթացքում 125 հազար դոլար է ստացել (2008 թվականի տվյալներով՝ այդ չափի գումարը համարժեք է 1 միլիոն դոլարի)։
Նրա վերջին աշխատանքը, որպես պրոֆեսիոնալ դերասան, եղել է 1964-1965 թվականների ընթացքում «Օրեր մահվան հովտում» հեռուստասերիալում հաղորդավարի և գլխավոր դերակատարի դերում[43]։
Ամուսնություն և երեխաներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1938 թվականին Ռեյգանը դերասանուհի Ջեյն Ուայմանի հետ նկարահանվել է ֆիլմում (1917-2007)։ Նշանադրությունը տեղի է ունեցել 1940 հունվարի 26-ին Կալիֆորնիայի Wee Kirk o' the Heather եկեղեցում[54][55]։ Նրանք ունեցել են երկու երեխա՝ Մորին (1941-2001 թվականներ) և Քրիստինան (ծնվել և մահացել է 1947 թվականին), որդեգրեն են երրորդին՝ Մայքլին (ծնվել է 1945 թվականի մարտի 18-ին)[56]։ 1948 թվականին Ուայմանը սկսել է ամուսնալուծության գործընթացը՝ պատճառաբանելով կինոդերասանների գիլդիայում ամուսնու զբաղվածության և նրա քաղաքական հավակնությունների մասին[57]։ 1949 թվականին[58] ամուսիններն ամուսնալուծվել են, և մինչև Դոնալդ Թրամփի ընտրվելը Ռոնալդ Ռեյգանը միակ ամուսնալուծված նախագահն էր ԱՄՆ-ի պատմության մեջ[59]։
1949 թվականին Ռեյգանին, որպես գիլդիայի նախագահ, դիմել է դերասանուհի Նենսի Դևիսը (1921-2016)[60], նա խնդրել է հանել իր ազգանունը հոլիվուդյան սև ցուցակից։ «Ես չգիտեմ, թե արդյոք դա սեր էր առաջին հայացքից, բայց դա հաճելի մերձեցում էր»[61]։ Նրանց նշանադրությունը տեղի է ունեցել Լոս Անջելեսի Չեյզեն ռեստորանում, պսակադրվել են 1952 թվականի մարտի 4-ին Սան Ֆերնանդոյի հովտում գտնվող Լիթլ Բրաունի եկեղեցում[62]։ Նրանք ունեցել են երկու երեխա՝ Փեթին (ծնվել է 1952 թվականի հոկտեմբերի 22-ին) և Ռոնը (ծնվել է 1958 թվականի մայիսի 20-ին)։
Մեկնաբանները նրանց փոխհարաբերությունները նկարագրել են որպես իրապես մտերիմ և ինտիմ[63]։ Երբ Ռեյգանը նախագահ դարձավ, իսկ նա առաջին տիկին, նրանք հաճախ ցուցադրում էին իրենց սերը միմյանց հանդեպ։ «Նրանց հարաբերությունները երբեք չեն վերաճել ամաչելու, նրանք չեն դադարել միմյանց ուշադրության նշաններ ցույց տալ»[61][64]։ Ռոնալդը իր կնոջ մորը անվանել է Ռոնի[64]։ Մի անգամ նա գրել է[65]. «...Նա այն է, ինչ ես փայփայում և վայելում եմ... ինձ համար ամեն ինչ անտարբեր կլիներ առանց նրա»։ 1981 թվականին նրա դեմ մահափորձի հետևանքով, երբ նախագահը հիվանդանոցում էր հայտնվել, Նենսին քնած էր նրա վերնաշապիկում, քանի որ նրան հանգստացնում էր ամուսնու հոտը[66].. Ամերիկյան ժողովրդին ուղղված նամակում (1994) Ռեյգանը գրել է. «Վերջերս իմացա, որ դարձել եմ Ալցհեյմերի հիվանդությամբ տառապող միլիոնավոր ամերիկացիներից մեկը... ես ցանկանում եմ միայն, որ Նենսին չկիսի այդ ճակատագիրը»[61]։ 1998 թվականին Նենսին Vanity Fair ամսագրին հայտարարել է[61]. «Մենք դեռ շատ ենք սիրում միմյանց։ Երբ ես ասում եմ, որ իմ կյանքը սկսվել է Ռոնիով, դա իսկապես այդպես է, ես չեմ կարող պատկերացնել իմ կյանքն առանց նրա»։
Վաղ քաղաքական կյանք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ռեյգանը գրանցված էր՝ որպես դեմոկրատական կուսակցության անդամ, նա հիացած էր ԱՄՆ 32-րդ նախագահ Ֆրանկլին Դ. Ռուզվելտի անձով և աջակցում էր նրա տնտեսական ծրագրին՝ «Նոր կուրս»-ին[67]։ Սակայն 1950-ական թվականների սկզբին նրա քաղաքական հայացքներն ավելի խորաթափանց և պահպանողական են դարձել[67]։ Արդյունքում, Ռեյգանը, մնալով դեմոկրատների շարքերում, պաշտպանել և մասնակցել է 1952 և 1956 թվականներին կազմակերպված հանրապետական Դուայթ Էյզենհաուերի նախընտրական քարոզարշավներին, իսկ 1960-ական թվականներին՝ հանրապետական Ռիչարդ Նիքսոնի քարոզարշավին[68]։ Շարունակելով մնալ «Ջեներալ Էլեկտրիկ»-ում՝ Ռեյգանը շրջում էր ընկերության գործարաններով՝ ամբողջ երկրում և ելույթ ունենում աշխատակիցների համար։ Հաճախ նրա ելույթները քաղաքական տոնով էին ներկվել պահպանողականության դիրքերից։ Այդ ելույթների մեջ երբեմն արտացոլվում էին բիզնեսի աջակցման գաղափարներ[67]։ Իր ելույթները Ռեյգանը գրել է ինքնուրույն՝ ամեն օր աշխատելով դրանց վրա։ Ավելի ուշ՝ արդեն նախագահ լինելու ժամանակ, նա ուներ իր սեփական սփիչրայթերները (իր խոսքերը գրող մարդիկ), սակայն նրանց գրած ելույթները Ռեյգանը վերանայում և խմբագրում էր, իսկ երբ ազատ ժամանակ էր ունենում, հենց ինքն էր գրում իր ելույթները[69]։ Սակայն նրա ելույթներն ավելի շատ էին տարբերվում ընկերության պաշտոնական կուրսից, և դրա պատճառով 1962 թվականին Ռեյգանը հեռացվել է «Ջեներալ Էլեկտրիկ»[67]։
Ռեյգանը դեմ է եղել որոշ քաղաքացիական իրավունքներին, թեև ավելի ուշ փոխել է իր դիրքորոշումը՝ քվեարկելով իրավունքների և արդար բնակարանային շինարարության օգտին։ Ընդ որում, նա ակտիվորեն հերքել է ռասիստական դրդապատճառները[70]։
1961 թվականին բժշկական ապահովագրության օրենսդրության ներմուծումից հետո, Ռեյգանը կոչով դիմել է ամերիկյան բժշկական ասոցիացիային, զգուշացնելով, որ նման օրենքի կիրառումը կարող է նշանակել Ամերիկայում ազատության վերջը։ Ռեյգանը հայտարարել է, որ եթե իր կոչը լսողները նամակներով չմիանան իրեն, որպեսզի կանխեն իրադարձությունների նման զարգացումը, ապա․ «Մենք կարող ենք մի օր արթնանալ սոցիալիզմի մեջ,-ասել է Ռեյգանը,-եթե դուք դա չանեք, ես ևս չեմ շարունակի պայքարել, իսկ օրերից մի օր, կհիշեք անցած լուսավոր տարիները և կպատմեք ձեր երեխաներին և նրանց երեխաներին, որ մի ժամանակ եղել է այնպիսի Ամերիկա, որտեղ մարդիկ ազատ էին»[71][72][73]։
1964 թվականին, երկու տարի անց կուսակցությունը փոխելով, Ռեյգանը միացել է Բարրի Գոլդուոթերի նախագահական քարոզարշավին։ Խոսելով Գոլդուոթերին աջակցելու մասին՝ նա ընդգծել է կառավարության կարգավորման նվազեցման իր համոզմունքը։ 1964 թվականի հոկտեմբերի 27-ի իր հայտնի ելույթում Ռեյգանը բացահայտել է իր գաղափարական հայացքները․ «ԱՄՆ-ի հիմնադիր հայրերը գիտեին, որ կառավարությունը չի կարող վերահսկել տնտեսությունը առանց մարդկանց կառավարելու։ Նրանք գիտեին, որ եթե կառավարությունը ցանկանում է ինչ-որ բանի հասնել, ապա պետք է ուժ և հարկադրանք օգտագործի դրված նպատակին հասնելու համար։ Ժամանակն է ընտրել»[74]։ Այս ելույթը հայտնի է դարձել «Ընտրելու ժամանակը» անվանումով, որի շնորհիվ հաջողվել է Գոլդուոթերի քարոզարշավի համար հավաքել 1 միլիոն դոլար[34]։ Ընդունված է, որ հետևյալ խոսքերը Ռեյգանի քաղաքական կարիերայի մեկնարկն են եղել[76]։
Կալիֆոռնիայի նահանգապետ՝ 1967-1975 թվականներին
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կալիֆոռնիացի հանրապետականները տպավորված են եղել Ռեյգանի քաղաքական հայացքներով և խարիզմայով՝ նրա «ընտրության ժամանակ» ելույթից հետո[77] և 1966 թվականին նրա թեկնածությունն առաջադրել են Կալիֆոռնիայի նահանգապետի պաշտոնում։ Իր նախընտրական արշավում Ռեյգանը հատուկ ուշադրություն է դարձրել երկու հիմնական թեմաների՝ «անօթևաններին ստիպել վերադառնալ սոցիալական աշխատանքի» և մաքրել երկիրը Բերկլիի խառնաշփոթից»[78] (Կալիֆոռնիայի Բերքլիի համալսարանում այդ ժամանակ տեղի էին ունենում հակապատերազմական ուսանողական բողոքներ, ինչպես նաև ստեղծվել էին տարբեր ընդդիմադիր խմբեր, այդ թվում՝ ծայրահեղ վճռական բնույթի)։
Նա հաղթել է ընտրություններում՝ հաղթանակ տանելով նահանգապետ Էդմունդ Փիթ Բրաունի նկատմամբ, որը փորձել է պաշտոնավարել երրորդ ժամկետով։
1967 թվականի հունվարի 3-ին ժամը 00։09-ին նա երդվել է։ 1988 թվականին Ռեյգանը բացատրել է, որ ընտրել է հենց այդ ժամանակը, քանի որ իրեն նախորդող Էդմունդ Բրաունը պետք է լրացներ նշանակումների ցանկերը և դատավորների ցանկերը իր պաշտոնավարման վերջին օրերին։ Միչիգանի Արևելյան համալսարանի սոցիոլոգ, պրոֆեսոր Մարչելո Տրուցին, որը ուսումնասիրել է Ռեյգանի հետաքրքրությունը աստղագիտության նկատմամբ, Ռեյգանի բացատրությունը մեկնաբանել է որպես «անհեթեթություն», քանի որ Ռեյգանն իր որոշումն ընդունել է վեց շաբաթ առաջ, որի հիմնական շարժառիթը Ռեյգանի վաղեմի ընկեր, աստղագետ Քերոլ Ռայթերի խորհուրդն էր[79]։
Իր առաջին ժամկետի ընթացքում նա սառեցրել է կառավարական վարձը և թույլ է տվել հարկերի աճ բյուջեի հավասարակշռման համար։ Իր լիազորությունների սկսվելուց կարճ ժամանակ անց Ռեյգանն իր թեկնածությունն է առաջադրել Հանրապետական կուսակցությունից 1968 թվականի նախագահական ընտրություններում՝ հույս ունենալով թեկնածու Նիքսոնին զրկել հարավի աջակցությունից և դառնալ կոմպրոմիսային թեկնածու, նույնիսկ եթե Նիքսոնը կամ Նելսոն Ռոքֆելլերը (հանրապետականների շրջանում ժողովրդականություն վայելող երկրորդ թեկնածուն) բավականաչափ ձայներ հավաքեն Հանրապետական կուսակցության կոնվենցիայի քվեարկության առաջին փուլում հաղթելու համար։ Սակայն կոնվենցիայում Նիքսոնը հավաքել է 692 ձայն, 25-ով ավելի, քան անհրաժեշտ է։ Ռոքֆելլերը գրավել է երկրորդ տեղը, իսկ Ռեյգանը՝ երրորդ։
1968 թվականին Ռեյգանին հետ բերելու ձախողված փորձից հետո նա վերընտրվել է 1970 թվականին՝ հաղթելով Կալիֆոռնիայի հայտնի դեմոկրատ, քաղաքական գործիչ Ջեսս Մարվին Ունրահի՝ «մեծ հայրիկ» մականունը ստացած ընտրություններում։ Ռեյգանը որոշել է իր թեկնածությունը երրորդ անգամ չառաջադրել։ Նահանգապետի պաշտոնում նրա մեծագույն հիասթափություններից մեկը Կալիֆոռնիայի Գերագույն դատարանի որոշումն էր «Նահանգն ընդդեմ Անդերսոնի» գործով, որի համաձայն Կալիֆոռնիայում թույլատրելի առավելագույն պատիժը ցմահ բանտարկությունն էր, իսկ բոլոր այն մահապատիժները, որոնք կայացվել էին մինչև 1972 թվականը, անվավեր են համարվել։ Ռեյգանը հանդես է եկել մահապատժի մասին նահանգի օրենքների պահպանման օգտին, որի կիրառմանը նա եռանդով աջակցել է։
Իր նահանգի պաշտոնավարման ընթացքում Ռեյգանի քաղաքական համոզմունքները վերջնական տեսքի են եկել, և նա պահպանել է դրանք հետագա քաղաքական գործունեության և նախագահի պաշտոնում լինելու ընթացքում։ Իր քարոզարշավի ընթացքում Ռեյգանը դեմ էր արտահայտվում բարօրության պետության գաղափարին։ Նա հաստատապես աջակցում էր հանրապետականների իդեալին տնտեսության նկատմամբ պետական վերահսկողության նվազեցման մասին օրենքին, ներառյալ դաշնային կառավարության չարդարացված հարկերի դեմ պայքարը։
1976 թվականի նախագահական ընտրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1976 թվականին Հանրապետական կուսակցությունից ԱՄՆ նախագահի թեկնածու Ռոնալդ Ռեյգանը մարտահրավեր է նետել գործող նախագահ Ջերալդ Ֆորդին։ Ռոնալդն իրեն նշանակել է պահպանողական թեկնածու և վայելել պահպանողական ուղղվածություն ունեցող այնպիսի կազմակերպությունների աջակցությունը, ինչպիսիք են ամերիկյան պահպանողական միությունը, որն էլ դարձել է նրա քաղաքական բազայի բանալին, մինչդեռ նախագահ Ֆորդը ավելի չափավոր էր վայելում հանրապետականների աջակցությունը[80]։
Ռեյգանի քարոզարշավը կառուցվել է այնպիսի ռազմավարության վրա, որը մշակել է քարոզարշավի ղեկավար Ջոն Սիրսին։ Ռազմավարությունը իր մեջ ներառել է հաղթանակ մի քանի նախնական ընտրություններում նախքան Ֆորդի քարոզարշավի մեկնարկը։ Ռեյգանը հաղթել է Հյուսիսային Կարոլինայում, Տեխասում և Կալիֆոռնիայում կայացած ընտրություններում, սակայն շուտով նրա քարոզարշավի առաջխաղացումը թուլացել է[81], և նրա քարոզարշավն ավարտել է պարտությամբ Նյու Հեմփշիրում և Ֆլորիդայում[82]։ Նախքան կուսակցության կոնվենցիայի մեկնարկը, Ֆորդը առաջ է անցել Ռեյգանից և մոտեցել հաղթանակին։ Հասկանալով, որ կուսակցությունում այժմ զգացվում է չափավորության ազդեցությունը, Ռեյգանը հանրապետական սենատոր Ռիչարդ Շվայկերին ընտրել է՝ որպես փոխնախագահի իր թեկնածու։ Այնուամենայնիվ, Ֆորդը հաղթանակ է տարել՝ հավաքելով 1187 ձայն։ Ռեյգանը հավաքել էր 1070 ձայն[82]։
Ռեյգանի հրապարակային ելույթներն իրենց մեջ պարունակել են նյութեր՝ միջուկային զենքի վտանգիի մասին և նաև այն սպառնալիքի մասին, որը ներկայացնում էր Խորհրդային Միությունը։ 1975 թվականին ռադիոմեկնաբանություններից մեկում Ռեյգանը, հայտարարել է․
|
|
Կոմունիզմը ոչ տնտեսական, ոչ էլ քաղաքական համակարգ է, դա խելագարության ձև է, ժամանակավոր շեղում, որը շուտով կվերանա երկրի երեսից, քանի որ այն հակասում է մարդկային բնությանը։ Հարցն այն է, թե որքան դժբախտություններ այն կբերի մինչև իր «մահը»[83]։ |
|
Communism is neither an economic nor a political system — it is a form of insanity — a temporary aberration which will one day disappear from the earth because it is contrary to human nature. I wonder how much more misery it will cause before it disappears.
Թեև Ռեյգանը պարտվել է կուսակցական ընտրություններում, նոյեմբերին կայացած նախագահական ընտրություններում նա ստացել է 307 ձայն Նյու Հեմփշիր նահանգից, 388 ձայն՝ որպես անկախ թեկնածու Վայոմինգ նահանգում և նաև ստացել է «անբարեխիղճ ընտրող»-ի մեկ ձայն Վաշինգտոն նահանգից[84]։ Արդյունքում Ֆորդը պարտվել է 1976 թվականի նախագահական ընտրություններում դեմոկրատ Ջիմի Քարթերին։
1980 թվականի նախագահական ընտրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռեյգանը մարտահրավեր է նետել գործող նախագահ Ջիմի Քարթերին։ Արշավի ընթացքում մրցակիցները քննարկել են երկրի ներքին իրադրությունը և Իրանում ամերիկացի պատանդների գրավումը։ Ռեյգանն ընդգծել է իր հիմնարար սկզբունքները, հարկերի նվազեցում՝ տնտեսության խթանման համար[85], կառավարության ազդեցության կրճատումը հասարակ քաղաքացիների կյանքի վրա[86], նահանգների իրավունքները[87] և ուժեղ ազգային պաշտպանությունը[86]։
Նախագահական ընտրություններում Հանրապետական կուսակցության մանդատը ստանալուց հետո Ռեյգանն ընտրել է Ջորջ Բուշ ավագի գլխավոր հակառակորդներից մեկին՝ որպես փոխնախագահի իր թեկնածու։ Հոկտեմբերյան հեռուստատեսային բանավեճերում հայտնվելը նպաստել է նրա արշավի աճին։ Արդյունքում Ռեյգանը հաղթանակ է տարել ընտրություններում՝ հաղթելով 44 նահանգներում և հավաքելով 489 ձայն։ Քարթերը հաղթել է 6 նահանգներում՝ հավաքելով ընտրողների 49 ձայն։ Ձայների ընդհանուր թվով Ռեյգանի արդյունքը կազմել է 50,7 %՝ քարտերի հավաքած 41 %-ի դիմաց (6,7 %-ը հավաքել է ազատական հանրապետական անկախ թեկնածու Ջոն Անդերսոնը[88]): 1952 թվականից ի վեր առաջին անգամ հանրապետականները կարողացել են 34 լրացուցիչ տեղ զբաղեցնել Սենատում, սակայն դեմոկրատները մնացել են մեծամասնությունում։
«Նախագահական ընտրությունների արդյունքում ԱՄՆ իշխանության են եկել ամերիկյան իմպերիալիզմի առավել հետադիմական ուժերը՝ Ռեյգանի գլխավորությամբ»,-գրել են ԽՍՀՄ-ում[89]։
1981-1989 թվականներին՝ Ռեյգանի նախագահություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռեյգանի հեղափոխություն կոչվող նախագահական կառավարման ընթացքում նախագահը վարել է քաղաքականություն, որն արտացոլում է նրա անձնական հավատը անհատի ազատության նկատմամբ։ Նա մեծ փոփոխություններ է կատարել ԱՄՆ-ի տնտեսական, ներքին և արտաքին քաղաքականության մեջ, բարձրացրել է ամերիկացիների բարոյական ոգին, մարդիկ սկսել են ավելի քիչ ապավինել կառավարությանը[90][91][92]։ Ռեյգանը օրագիր է վարել, որտեղ մեկնաբանել է ամենօրյա իրադարձություններն ու դրանց վերաբերյալ գրել իր տեսակետները։ 2007 թվականին նրա օրագրերը հրատարակվել են բեսթսելեր դարձած «Ռեյգանի օրագրերը» գրքում[93]։
ԱՄՆ պետական քաղաքականությունը Ռեյգանի օրոք ձեռք է բերել խիստ հակամոմունիստական բնույթ, որը համապատասխանում է նախագահի աշխարհայացքին և քաղաքական հայացքներին։ Համապատասխան քաղաքական և գաղափարական մոտեցումները հստակ հայտարարվել են հանրապետական կուսակցության նախընտրական ծրագրերում, որոնք ընդունվել են 1980 և 1984 թվականների ընտրություններում Ռեյգանի թեկնածության առաջադրման ժամանակ։ 1980 թվականի կուսակցական պլատֆորմը խնդիր էր դրել կիրառել բոլոր ոչ ռազմական միջոցները, որպեսզի կանգնեցնի կոմունիզմի հարձակումը[94]. 1984 թվականի կուսակցական պլատֆորմը մարքսիստ-լենինյան ռեժիմներին հակադրելը բնութագրել է, որպես սկզբունքորեն դրդված բարոյական սկզբունքներից[95]. Ռեյգանը փող չի խնայել պաշտպանության վրա։ Նրա օրոք 1987 թվականին ԱՄՆ-ի բյուջետային ռազմական ծախսերը կազմել են 282 միլիարդ դոլար (Քարթերի վերջին բյուջեում նրանց համար հատկացվել էր ընդամենը 160 միլիարդ դոլար)[96]։
Առաջին ժամկետ․ 1981-1985 թվականներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը].jpg)
Ռեյգանը դարձել է տարիքով ամենատարեց նախագահը, որը զբաղեցրել է այդ պաշտոնը (69 տարեկան, այդ ռեկորդը գերազանցել է Թրամփը միայն 35 տարի անց[97] և պաշտոնի ամենատարեց նախագահը (77 տարեկան)։ 1981 թվականի հունվարի 20-ին իր անդրանիկ ելույթը, որի տեքստը նա գրել է ինքնուրույն[98], նա նվիրել է երկրի տնտեսական խնդիրներին՝ «Ճգնաժամի ժամանակ կառավարությունը լուծում չէ, կառավարությունը խնդիր է»։ Մինչ նա արտասանել էր իր ելույթը, Իրանում 52 ամերիկացի պատանդներ ազատ են արձակվել[99]։ Առաջին անգամ Ռեյգանը հատուկ ուշադրություն է դարձրել ամերիկացիների կրոնական զգացմունքներին։ 1983 թվականը նրանց համար հայտարարվել է «Աստվածաշնչի տարի»[100]։ 1983 թվականին լույս է տեսել Ռեյգանի էսսեն, որում նա դատապարտել է աբորտները[101]։ 1984 թվականին նա ստորագրել է «Երեխաների պաշտպանության մասին ակտը», որը մեծացրել է երեխաների սեռական շահագործման համար նախատեսված տուգանքները, ինչպես նաև ամրագրել է «անչափահաս» հասկացությունը՝ որպես 18 տարեկանից փոքր անձ[102]։ Հաջող Ռեյգանի պայքարը հանցավորության դեմ, ինչի արդյունքում 1980-1984 թվականների ընթացքում գրանցված հանցագործությունների թիվը նվազել է 10 ո-վ, այդ թվում սպանությունների թիվը նվազել է 20 %-ով[103]։
Մահափորձ Ռեյգանի դեմ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1981 թվականի մարտի 30֊ին, ընդամենը նրա պաշտոնի անցնելուց երկու ամիս անց, նախագահ Ռեյգանի վրա հարձակում է եղել։ Վաշինգտոնի «Հիլթոն» հյուրանոցից դուրս գալուց հետո, որտեղ Ռեյգանը հանդես է եկել ելույթով, ոմն Ջոն Հինքլի կրտսերը ամբոխից դուրս է եկել և երեք վայրկյանում հրացանից կրակել է վեց փամփուշտ՝ Ռեյգանի շրջապատից վիրավորելով երեք մարդու։ Ինքը նախագահը թեթև փամփուշտային վիրավորում է ստացե ռիկոշեացված լիմուզինի զրահապատ ապակուց, և անմիջապես տեղափոխվել է հիվանդանոց, որտեղ նրան շտապ վիրահատել են։ Չնայած մեծ տարիքին, Ռեյգանը արագ վերականգնվել է միջադեպից հետո և արագ վերադարձել իր պարտականությունների կատարմանը։ Հարձակման մնացած երեք վիրավորները ևս կենդանի են մնացել, բայց նրանցից մեկը՝ նախագահի մամուլի քարտուղարը՝ Ջեյմս Բրեյդին դարձել է հաշմանդամ։
Հետաքննությունը հաստատել է, որ Ջոն Հինքլին բուժվել է հոգեկան խանգարումներից և ավելի վաղ հետապնդել է նախագահ Ջիմի Քարթերին։ Հինքլիի հանցագործության շարժառիթը դարձել է դերասանուհի Ջոդի Ֆոստերից նրա պաթոլոգիական կախվածությունը (նա վստահ էր, որ հայտի դառնալով ամբողջ երկրով, նա կարողացել է նվաճել դերասանուհու սիրտը)։ Հանցագործին խելագարության հետևանքով անմեղ են ճանաչել և փակել են Վաշինգտոնի Սուրբ Ելիզավետի հիվանդանոցում, որտեղ նա գտնվել է մինչև 2016 թվականի հուլիսի 27֊ը։ Բժիշկները խոստովանել են, որ նա այլևս վտանգ չի ներկայացնում իր և շրջապատի համար[104]։
Ավիադիսպետչերների գործադուլ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1981 թվականի օգոստոսի 3-ին կարգավարների արհեստակցական միությունը գործադուլ էր հայտարարել՝ դրանով իսկ խախտելով կառավարական արհմիությունների գործադուլներն արգելելու մասին վաղուց արդեն իսկ հաստատված օրենքը[105]։ Նույն օրը Ռեյգանը մամուլի ասուլիս էր հրավիրել Սպիտակ տան Վարդագույն այգում։ Նա իրավիճակը բնութագրել է արտակարգ և հայտարարել է, որ եթե ավիադիսպետչերները աշխատանքի դուրս չգան 48 ժամվա ընթացքում, ապա նրանք կազատվեն աշխատանքից[106][107]։ Չնայած նրա աշխատասենյակի որոշ անդամների նախազգուշացումներին, որոնք վերաբերում էին նման քայլի անբարենպաստ քաղաքական հետևանքներին[108], օգոստոսի 5-ին Ռեյգանն աշխատանքից ազատել է 11 345 գործադուլ անող ավիադիսպետչերների, որոնք անտեսել են Ռոնալդ Ռեյգանի հրամանը՝ չեն դադարել գործադուլ անել[109][110]։
Ջորջ Վաշինգտոնի իրավաբանական համալսարանի աշխատանքային օրենսդրության մասնագետ, պրոֆեսոր Չարլզ Քրավերի հայացքի համաձայն. «Այդպիսով Ռեյգանը ամերիկացիներին ցույց տվեց նոր տեսակետ և ազդանշան ուղարկեց մասնավոր գործատուներին, որ արհմիությունների դեմ հանդես գալը լավ է»[110]։
Ռեյգանոմիկա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ռեյգանի նախագահության 8 տարիների ընթացքում գնաճի մակարդակը 12,5 %-ից (1980 թվական) նվազել է մինչև 4,5 % (1988 թվական)։ Գործազրկության մակարդակը նույնպես նվազել է, 7.5 %-ից մինչև 5.3 %, 1982 թվականին հասել է 9.7 % և 9.6 %՝ 1983 թվականին, բայց դեռ միջին մակարդակը կազմել է 7.5 %:
Իր տնտեսական քաղաքականության մեջ Ռեյգանը հենվել է «առաջարկի տնտեսության» գաղափարի վրա և կոչ անում դասական լիբերալ փիլիսոփայությանը և Laissez-faire սկզբունքին։ Նա փորձել է խթանել տնտեսությունը` հարկերի զգալի և համատարած նվազման ճանապարհով, ընդ որում նա վկայակոչել է Արթուր Լաֆերի տնտեսական տեսության («Լաֆֆերի կորը»)[111]։ Ռեյգանը պնդել է, որ հարկերի կրճատումից հետո տնտեսության պոտենցիալ աճը փոխհատուցում է եկամուտների կորուստները։ Ռեյգանոմիկան դարձել է քաղաքական քննարկումների առարկա, կողմնակիցները մատնանշել են առանցքային տնտեսական ցուցանիշների բարելավումը որպես հաջողության ապացույց, քննադատները վկայակոչել են բյուջեի ավելացած դեֆիցիտը և պետական պարտքը։ «Խաղաղություն ամրապնդման միջոցով» նախագահական քաղաքականությունը (նաև նկարագրվում է որպես «ամուր, բայց արդար») 1981 թվականից մինչև 1985 թվականն ընկած ժամանակաշրջանում պաշտպանության կարիքների համար ռեկորդային աճ է արձանագրել (40 %-ով)։
Ռեյգանի նախագահական ժամկետի ընթացքում դաշնային եկամտահարկի դրույքաչափերը զգալիորեն նվազել է հարկերի վերականգնման մասին երկկուսակցական տնտեսական ակտի ստորագրումից հետո (1981 թվական)։ Վերին հարկային մակարդակը նվազել է 70 %-ից մինչև 28 %։ Կոնգրեսը նաև ամեն տարի 1981 թվականից մինչև 1987 թվականը բարձրացրել է որոշ հարկեր, որպեսզի շարունակի ֆինանսավորել այնպիսի ծրագրեր, ինչպիսիք են TEFRA-ն, սոցիալական անվտանգությունը և բյուջեի դեֆիցիտի կրճատման ակտը։ Չնայած այն հանգամանքին, որ TEFRA-ն «ամերիկյան պատմության մեջ խաղաղ ժամանակ հարկի ամենամեծ բարձրացումն է», Ռեյգանը ավելի հայտնի է հարկերի նվազեցման և կրճատման իր գաղափարախոսության համար։ Համախառն ներքին արդյունքի իրական աճը մեծապես աճել է 1982 թվականի ռեցեսիայից հետո և շարունակում է աճել Ռեյգանի իշխանության ութ տարիների ընթացքում, տարեկան աճի մակարդակը կազմել է 3.85 %: 1982 թվականին գործազրկությունը հասել է 10,8 %-ի՝ Մեծ ճգնաժամից հետո ավելի քան ցանկացած ժամանակ, և հետո սկսել է ընկնել նրա նախագահության մյուս տարիների ընթացքում։ Գնաճի անկման հետ միասին ստեղծվել է 18 միլիոն նոր աշխատատեղ։ Ռեյգանի հարկային օրենքների դարաշրջանի ընթացքում կառավարության եկամուտների զուտ անկումը կազմել է 1 %՝ հունվարյան բյուջեի նախագահ ընտրվելուց հետո առաջին անգամ ֆինանսների նախարարության կողմից անցկացված գնահատականների համաձայն։ Այնուամենայնիվ, դաշնային եկամտահարկի հավաքագրումից ստացված ընդհանուր գումարը կրկնապատկվել է 1981 թվականից մինչև 1989 թվականը, 308,7 միլիարդից մինչև 549,0 միլիարդ դոլար։
Ռեյգանի նախագահության ընթացքում դաշնային եկամուտներն աճել է մինչև 8,2 % մակարդակով (2,5 %-ը պահանջվել է Ազգային անվտանգության աճած հարցումներին), դաշնային ծախսերն աճել է մինչև 7,1 % մակարդակով։ Ռեյգանը նաև վերանայել է Հարկային օրենսգիրքը՝ ընդունելով հարկերի բարեփոխման մասին 1986 թվականի օրենքը։
Ռեյգանի քաղաքականությունը ենթադրում է, որ տնտեսական աճը կսկսվի, երբ հարկային դրույքաչափերը բավարար կլինեն ներդրումների խթանման համար, ինչը հետագայում կհանգեցնի տնտեսական աճի արագացմանը, ավելի մեծ զբաղվածության և աշխատավարձի բարձրացմանը։ Քննադատները նշել են, որ «կարերով ներծծվող տնտեսությունը (trickle-down economics)» այն համոզմունքն է, որ հարուստներին օգուտ բերող հարկային քաղաքականությունը ծնում է աղքատների համար «կարերով ներծծվելու» էֆեկտ (այսինքն՝ կհարվածի աղքատներին)։ Հարցեր է բարձրացվում, թե արդյոք Ռեյգանի քաղաքականությունն ավելի շատ աջակցում է հարուստներին, քան կարիքի մեջ ապրողներին, բազմաթիվ աղքատներ և փոքրամասնությունների ներկայացուցիչներ Ռեյգանին նայում է որպես անտարբեր իրենց ջանքերին։ Նման տեսակետներն ուժեղացրել է այն փաստը, որ ռեյգանոմիկան նվազագույն աշխատավարձի սառեցումը ներառել է ժամում 3,35 դոլարի մակարդակում, տեղական իշխանություններին դաշնային օգնությունը կրճատել է մինչև 60 %, սահմանափակել է բյուջեից աղքատների սուբսիդավորումը, 8-րդ հոդվածի (մասնավոր ֆերմերների համար) սուբսիդիաները կրկնակի և վերացրել Community Development Block Grant ծրագիրը։
Ըստ Ռեյգանի կառավարության հնարավոր փոքր միջամտության իր տեսակետների վերաբերյալ, Ռեյգանը կրճատեց ոչ ռազմական ծրագրերի բյուջեները, ներառյալ մեդիկեյդը, ապրանքների արտոնյալ գնման ծրագիրը, դաշնային կրթական ծրագրերը և EPA գործակալությունը։ Մինչ նախագահը պաշտպանում է այնպիսի իրավական ծրագրեր, ինչպիսիք են սոցիալական ապահովագրությունը և մեդիկերը, նրա վարչակազմը փորձում է հաշմանդամներին հեռացնել հաշմանդամների սոցիալական ապահովագրության ցուցակներից։
Կառավարման դիրքորոշումը, խնայողությունների և վարկավորման ոլորտում դարձել է պատճառներից մեկը, թեև չկա համաձայնություն այն հարցին, թե արդյոք պատճառը ճգնաժամի առաջացման եզակի. Բյուջեի ավելացած դեֆիցիտը ծածկելու համար ԱՄՆ-ն մեծ մասշտաբով վարկերի է դիմել ինչպես երկրի ներսում, այնպես էլ արտասահմանում, ազգային պարտքն աճել է 997 միլիարդ դոլարից մինչև 2,85 տրիլիոն դոլար։ Ռեյգանը նոր պարտքը նկարագրել է որպես իր նախագահության «մեծագույն հիասթափություն»։
Ռեյգանը Փոլ Վոլկերին կրկին նշանակել է Դաշնային պահուստների համակարգի նախագահի պաշտոնում և 1987 թվականին նրան նշանակել է մոնետարիստ Ալան Գրինսպենին փոխարինելու համար։ Ռեյգանը վերջ է տվել երկրի ներսում նավթի գների վերահսկողությանը, որը 1970-ական թվականների սկզբին հանգեցրել է էներգետիկ ճգնաժամի։ Հետագայում նավթի գինը նվազել է, և 1980-ական թվականներին վառելիքի դեֆիցիտ չի առաջացել, քանի որ 1970-ական թվականներին Ռեյգանը կատարել է 1980 թվականի նախընտրական քարոզարշավի խոստումը` 1988 թվականին չեղյալ հայտարարելով չնախատեսված շահույթի հարկը, որը նախկինում ավելացրել է կախվածությանը արտասահմանյան նավթից։ Որոշ տնտեսագետներ, ինչպիսիք են Նոբելյան դափնեկիրներ Միլթոն Ֆրիդմենը և Ռոբերտ Մանդելը, կարծում են, որ Ռեյգանի հարկային քաղաքականությունը դավաճանել է ամերիկյան տնտեսությանը և իր ներդրումն է ունեցել 1990-ական թվականներին։ Այլ տնտեսագետներ, ինչպիսիք են Նոբելյան մրցանակակիր Ռոբերտ Սոլոուն, կարծում են, որ դեֆիցիտը հիմնական պատճառն է այն բանի, որ Ռեյգանի հետնորդ Ջորջ Բուշ ավագը հրաժարվել է նախընտրական արշավի ընթացքում տրված խոստումից և բարձրացրել է հարկերը։
Լիբանան
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բեյրութում ամերիկյան խաղաղապահ ուժերը, որոնք գործել են հիմնականում Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմում՝ որպես բազմազգ ուժերի մաս (տեղակայվել էին նախագահ Ռեյգանի կողմից), հարձակման են ենթարկվել 1983 թվականի հոկտեմբերի 23-ին։ Բեյրութում պայթուցիկով լի բեռնատարի վարորդ-մահապարտի կողմից ամերիկյան զորանոցի վրա հարձակման հետևանք է հանդիսացել 241 ամերիկացի ծառայողի զոհվելն ու ավելի քան 60 մարդու վիրավորվելը։ Չորս օր անց Ռեյգանը թիմ է ուղարկել Սպիտակ տնից, որը ղեկավարում էր փոխնախագահ Ջորջ Հ. Ու. Բուշը։ Ռեյգանը հարձակումը անվանել է «Արհամարհելի», խոստացել է պահպանել ռազմական ներկայությունը Լիբանանում և պլանավորել է հարձակվել Բաալբեկի շրջանի Շեյխ Աբդուլայի զորանոցին, որտեղ մարզվում էին Հեզբոլլահի զինյալները, սակայն հետագայում առաքելությունը չեղյալ է հայտարարվել։ 1984 թվականի փետրվարի 7-ին Նախագահ Ռեյգանը հրահանգել է ծովային հետևակայիններին հեռանալ Լիբանանից։ 1984 թվականի ապրիլին Վաշինգտոնում Ջերի Ֆալվելի «Բապտիստական ֆունդամենտալիզմ-1984 թվական» կոնվենցիային 20 հազար ներկա գտնվողներին ուղղված իր ուղերձում նա կարդացել է այդ հարձակման մասին առաջին զեկույցը, որը գրել է ռազմածովային կապելլան Առնոլդ Ռեզնիկովը, որին էլ խնդրել են գրել այդ մասին Բուշը և նրա թիմը։ Ուսամա բեն Լադենն ավելի ուշ Լիբանանից զորքերի դուրսբերումն անվանել է ամերիկյան թուլության նշան։
Ներխուժում Գրենադա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1983 թվականի հոկտեմբերի 25-ին Ռեյգանը ամերիկյան ուժերին հրամայել է ներխուժել Գրենադա։ Այս գործողությունը ստացել է «կատաղության պոռթկում» կոդային անվանումը։ 1979 թվականին պետական հեղաշրջման շնորհիվ Գրենադում իշխանության եկավ անկախ մարքսիստական-լենինյան կառավարությունը, որը միացել է «Չմիացած երկրների շարժմանը»։ Արևելա-կարիբյան պետությունների տարբեր կազմակերպությունից ԱՄՆ պաշտոնական դիմումը հանգեցրել է ամերիկյան ուժերի ներխուժմանը այդ երկրներ։ Նախագահ Ռեյգանը անդրադարձել է այն սպառնալիքին, որը ներկայացվել է Կարիբյան ծովում իրականացվող սովետա-կուբայական ռազմական շինարարության կողմից։ Անդրադարձել է նաև սուրբ Գեորգեայի համալսարանում սովորող մի քանի հարյուր ամերիկացի բժիշկ ուսանողների անվտանգության ապահովմանը՝ որպես սթափ պատճառներ ինտերվենցիայի համար։ «Բորբոքման կայծ» գործողությունը դարձել է առաջին խոշոր ռազմական օպերացիան, որը իրականացվել է ամերիկյան ռազմական ուժերի կողմից Վիետնամի պատերազմից հետո։ Մի քանի օր տևած մարտերը Ամերիկային հաղթանակ բերեցին, սակայն 19 ամերիկացիներ զոհվեցին, 116 զինվորներ վիրավորվեցին։ Դեկտեմբեր ամսի կեսերին, երբ նոր իշխանություն էր նշանակվել գեներալ-նահանգապետի կողմից, ամերիկյան ուժերը հեռացան Գրենադայից։
Սառը պատերազմի սրացում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ռեյգանը սրել է քաղաքացիական պատերազմը՝ արագացնելով խաղաղեցման քաղաքականությունից հրաժարվելը, որը սկսվել էր 1979 թվականին, երբ Աֆղանստան են մտել սովետական զորքերը։ Ռեյգանը կանխորոշել է ԱՄՆ-ի զինված ուժերի զանգվածային բարեփոխումները և նոր ուղղություն է կիրառել ԽՍՀՄ-ի նկատմամբ՝ աշխուժացնելով «B-1» ռմբակոծիչի ծրագիրը և «MX Peacekeeper» հրթիռի արտադրությունը, որը չեղյալ է հայտարարվել Քարթերի վարչակազմի կողմից։
1983 թվականին նախաձեռնել է ժողովրդավարության ազգային հիմնադրամի՝ ոչ կառավարական կազմակերպության ստեղծումը, որի նպատակն է եղել «Խրախուսել ժողովրդի ձգտումը դեպի ժողովրդավարություն»։
1982 թվականի հունիսի 8-ին Վեստմինստերյան պալատում Միացյալ Թագավորության խորհրդարանին ուղղված հայտնի ուղերձում Ռեյգանը հայտարարել է. «Ազատության և ժողովրդավարության երթը մարքսիզմ-լենինիզմը կթողնի պատմության աղբանոցում»՝ իր եզրակացությունը հիմնավորելով Մարքսի տրամաբանությամբ[113].
1983 թվականի մարտի 8-ին նա կանխատեսել է, որ կոմունիզմը կոլապսի մեջ կմտնի՝ հայտարարելով. «Կոմունիզմն այլ վիշտ է, տարօրինակ գլուխ մարդկության պատմության մեջ, այս գլխի վերջին էջերը կարդացվում են հենց հիմա»։ 1983 թվականի մարտի 8-ին ավետարանիչների ազգային ասոցիացիային ուղղված ելույթում Ռեյգանը Խորհրդային Միությունն անվանել է «Չարի կայսրություն»։
1983 թվականի մարտի 23-ին Ռեյգանը հայտարարել Է ռազմավարական պաշտպանական նախաձեռնություն, երկրի վրա և տիեզերքում տեղակայված համակարգերի օգտագործման պաշտպանության ծրագրի մասին՝ ռազմավարական միջուկային բալիստիկ հրթիռներից ԱՄՆ-ին պաշտպանելու համար։ Ռեյգանը կարծել է, որ պաշտպանական վահանը կարող է միջուկային պատերազմն անհնար դարձնել, բայց սխալն այն է եղել, որ այդ տեխնոլոգիան աշխատունակ է եղել, որը հանգեցրել է նրան, որ ընդդիմախոսները նախագիծն «Աստղային պատերազմներ» են անվանել փաստարկներ են բերել, որ տվյալ տեխնոլոգիայի նպատակն անհասանելի է եղել։ Խորհուրդը դիտարկել ռազմավարական պաշտպանական նախաձեռնության հնարավոր հետևանքները, խորհրդային առաջնորդ Անդրոպովը հայտարարել է, որ դա «Վտանգի տակ է դրել ամբողջ աշխարհը»։ Այդ պատճառով Ռոնալդ Ռեյգանի նախկին օգնական Դևիդ Գերդենը համարել է, որ հետահայաց ռազմավարական պաշտպանական նախաձեռնությունն արագացրել է սառը պատերազմի ավարտը։
Սեպտեմբերի 1-ին Խորհրդային ավիացիան Մոներոն կղզու մոտ կործանել է «Korean Air Lines Flight 007» չվերթի ինքնաթիռը։ Ինքնաթիռում եղել է 269 ուղևոր, այդ թվում՝ Ջորջիայից կոնգրեսական Լարի Մակդոնալդը։ Ռեյգանը միջադեպն անվանել է «կոտորած» և հայտարարել, որ Խորհրդային Միությունը շրջվել է «խաղաղության և բարոյական պատվիրանների դեմ, որոնք ամենուր կառավարում են մարդկանց միջև հարաբերությունները»։ Ռեյգանի վարչակազմը միջադեպին պատասխանել է ԱՄՆ-ում խորհրդային բոլոր ուղևորատար աերոծառայությունների գործունեության կասեցմամբ և խզել է քննարկվող մի քանի ֆինանսական համաձայնագրեր, ինչը ԽՍՀՄ-ին ֆինանսական վնաս է պատճառել:Որպես Բոինգի նավիգացիոն համակարգի աշխատանքում տեղի ունեցած միջադեպի և սխալների հետևանք Ռեյգանը 1983 թվականի սեպտեմբերի 16-ին հայտարարել է, որ «Նավստար»գլոբալ դիրքավորման համակարգը (GPS) հասանելի կլինի քաղաքացիական օգտագործման համար, անվճար և կարգավորված կլինի ապագայում նման նավիգացիոն սխալները կանխելու համար։
Համաձայն Ռեյգանի ուսմունքի հայտնի քաղաքականության, նախագահը և նրա վարչակազմը նաև Աֆրիկայում, Ասիայում և Լատինական Ամերիկայում բացահայտ և գաղտնի օգնություն են ցուցաբերել հակակոմունիստական դիմադրության շարժումներին, որպեսզի տապալեն ԽՍՀՄ-ի կողմից աջակցվող կառավարությունները։ Մասնավորապես, Ռեյգանն օգնություն է կազմակերպել մոջահեդների ուժերին Խորհրդային բանակի դեմ պայքարում։ Մոջահեդների գաղտնի աջակցության Ռեյգանի ծրագիրն իր դերն է ունեցել Աֆղանստանում խորհրդային ռազմական ներկայությունն ավարտելու գործում, թեև ԱՄՆ-ի թողած զինամթերքն ավելի ուշ սպառնալիք է դարձել 2001 թվականից ի վեր Աֆղանստանում պատերազմին մասնակցող ամերիկյան զորքերի համար։ ԱՄՆ-ն նաև աջակցել է Կոնտրասի ուժերին, որոնք Նիկարագուայում քաղաքացիական պատերազմ են մղել Դանիել Օրտեգայի կառավարության դեմ։
Քննադատները նշել են, որ Ռեյգանի արտաքին քաղաքականությունն ագրեսիվ ու իմպերիալիստական է եղել, և նրան մեղադրել են «պատերազմ հրահրելու» մեջ։ Ռեյգանի քաղաքականությանը սատարել են ամերիկյան պահպանողական ուժերը, որոնք փաստարկներ են բերել, որ դա անհրաժեշտ է եղել ԱՄՆ-ի անվտանգության շահերի պաշտպանության համար։
Նախագահական քարոզարշավ՝ 1984 թվական
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ռեյգանը առաջադրվել է որպես Հանրապետական կուսակցության թեկնածու Տեխասի Դալաս քաղաքում։ Ընտրազանգվածը հակված էր Ռեյգանին տեսնել՝ որպես երկրի գլխավոր առաջնորդ և նախագահ։ Ռեյգանը հայտարարել էր, որ դա «նոր առավոտ» էր Ամերիկայում՝ Լոս Անջելեսում 1984 թվականի ամառային Օլիմպիական խաղերում ամերիկյան մարզիկների աճի և մրցանակների պատճառով։ Նա դարձել է ԱՄՆ առաջին նախագահը, որը թույլ է տվել ԱՄՆ-ում անցկացնել օլիմպիական խաղեր։
1984 թվականի նախագահական ընտրություններում Ռեյգանի մրցակիցը նախկին փոխնախագահ (Ջիմի Քարթերի վարչակազմում) Ուոլթեր Մոնդեյլն է եղել։ Նախագահական առաջին բանավեճերում արծարծվել են Ռեյգանի տարիքի և հաջորդ ժամկետում նախագահի պաշտոնում լինելու նրա ունակության հարցերը։ Ռեյգանի դրսևորած մոռացկոտությունը սարսափեցրել է նրա կողմնակիցներին, որոնք նախագահին ճանաչում էին որպես սրամիտ մարդ։ Ավելի ուշ ենթադրվել է, որ այդ նշանները Ալցհայմերի հիվանդության վաղ ախտանշաններն են։ Ռեյգանը մասնակցել է երկրորդ բանավեճին՝ պատասխանելով իր տարիքի մասին հարցերին նման սրությամբ. «Ես չեմ պատրաստվում քաղաքական նպատակներով օգտագործել իմ ընդդիմախոսի պատանեկությունն ու անփորձությունը»։ Այս խոսքերը ծնել է ընդհանուր ծիծաղ ու ծափահարություններ։
1984 թվականի նոյեմբեր ամսին Ռեյգանը վերընտրվել է 50 նահանգներից 49-ի կողմից։ Նախագահի թեկնածու Մոնդեյլը ընտրվել է միայն իր հայրենի Մինեսոտա նահանգի (3800 ձայն) և Կոլումբիայի շրջանի կողմից։ Ռեյգանը պատմական ռեկորդ է սահմանել՝ հասնելով ընտրողների 525 ի-։ Նման քանակությամբ ընտրող ձայների մինչ այդ ԱՄՆ ոչ մի նախագահ չի արժանացել։ Ռեյգանի օգտին քվեարկել է ընտրողների 58,8 %-ը, Մոնդեյլի օգտին՝ 40,6 %-ը։
Երկրորդ ժամկետ։ 1985-1989 թվականներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ռեյգանը երկրորդ ժամկետով երդում է տվել 1985 թվականի հունվարի 20-ին՝ Սպիտակ տանը տեղի ունեցած մասնավոր արարողության ժամանակ։ Քանի որ հունվարի 20-ը կիրակի օր է եղել, երդմնակալությունը հրապարակայնորեն չի նշվել, տոնակատարությունը տեղի է ունեցել հաջորդ օրը՝ հունվարի 21-ին Կապիտոլիումի գմբեթավոր շենքում։ Հունվարի 21-ը դարձել է ամենացուրտ օրերից մեկը Կոլումբիայի շրջանի օդերևութաբանական դիտարկումների ողջ պատմության ընթացքում, վատ եղանակի պատճառով երդմնակալության առիթով տոնակատարությունը տեղափոխել են Կապիտոլիումի շենք։
1982 թվականի ամռանը որոշ պահպանողական ակտիվիստներ, ներառյալ «The Conservative Caucus»-ից Հովարդ Ֆիլիպսը և Հյուսթոնից Քլայմեր Ռայթը։ Տեխասը Ռեյգանին դրդել է նախագահական վարչակազմի ղեկավար Ջեյմս Բեյքերին (նույնպես Հյուսթոնից Է) տեղափոխել այն հիմքով, որ Բեյքերը, լինելով Ջորջ Բուշ ավագի մտերիմ ընկերը, վարչակազմի պահպանողական նախաձեռնությունները ենթարկել է սաբոտաժի։ Ռեյգանը մերժել է Ռայթի և Ֆիլիպսի տեղահանության խնդրանքը։ 1985 թվականին Բեյքերի խնդրանքով նրան նշանակել է ֆինանսների նախարար։ Վարչակազմի ղեկավարի պաշտոնում նշանակվել է Դոնալդ Ռիգանը, որը մինչ այդ Ֆինանսների նախարար է եղել։ Ռեյգանը նկատողություն է հայտարարել Ռայթին և Ֆիլիպսին Բեյքերի դեմ ուղղված «սաբոտաժի արշավի» համար։
1986 թվականի հունվարի 28-ին «Չելենջեր» տիեզերանավի պայթյունը դարձել է Ռեյգանի նախագահության հիմնական պահերից մեկը։ Բոլոր յոթ տիեզերագնացները, որոնք եղել են օդանավում, զոհվել են։ Աղետի գիշերը Ռեյգանը ելույթ է ունեցել, որտեղ մեջբերել է Ջոն Մագիի «Բարձր թռիչք» պոեմի սկզբնական և վերջնական տողերը:
The future doesn't belong to the fainthearted; it belongs to the brave... We will never forget them, nor the last time we saw them, this morning, as they prepared for their journey and waved goodbye and 'slipped the surly bonds of Earth' to 'touch the face of God
Թմրամիջոցների պատերազմ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Իր երկրորդ ժամկետի ընթացքում Ռեյգանը հայտարարել է թմրանյութերի դեմ պատերազմում ավելի կոշտ քաղաքականություն վարելու մասին։ Նա հայտարարել է, որ «Թմրանյութերը սպառնում են մեր հասարակությանը» և խոստացել է պայքարել այն դպրոցների և հաստատությունների դեմ, որտեղ թմրանյութերն ազատ տարածվում են, ընդլայնել թմրանյութերի բուժման ոլորտը, ուժեղացնել իրավապահ մարմիններին, ակտիվացնել պայքարը թմրամաֆիայի դեմ, մեծացնել հասարակական քարոզչական աշխատանքը։
1986 թվականին Ռեյգանը ստորագրել է թմրանյութերի դեմ հաստատությունների պայքարի մասին օրինագիծը, որի համաձայն՝ թմրանյութերի դեմ պատերազմի բյուջեն կազմել է 1,7 միլիարդ դոլար և սահմանել է թմրանյութերի հետ կապված հանցագործությունների համար առավելագույն պատիժները։ Բիլը քննադատել է բանտերում բանտարկյալների շրջանում ռասայական անհավասարությանը նպաստելու համար։ Թմրանյութերի դեմ պայքարի նախագահի նախաձեռնության պաշտպանները նշել են երիտասարդների շրջանում թմրանյութերի օգտագործման նվազման հաջողությունը։ Առաջին տիկին Նենսի Ռեյգանը թմրանյութերի դեմ պատերազմն իր գլխավոր գերակայությունն է դարձրել՝ թմրանյութերի դեմ «Պարզապես ասա՝ ոչ» քարոզարշավ հիմնելով, որն ուղղված է եղել երեխաներին և դեռահասներին թմրանյութերի պարբերաբար օգտագործումից շեղելուն՝ առաջարկելով «Ոչ» ասելու տարբեր ուղիներ։ Տիկին Ռեյգանը 33 նահանգներում այցելել է 65 քաղաք՝ բարձրացնելով թմրանյութերի և ալկոհոլի վտանգի դեմ քարոզչության ալիքը։
Պատասխան ՁԻԱՀ-ի համաճարակին
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ռեյգանի վարչակազմը հիմնականում անտեսել է ՁԻԱՀ-ի համաճարակի հետ կապված ճգնաժամը, որը Միացյալ Նահանգներում սկսել է ծավալվել 1981 թվականին, երբ Ռեյգանը ստանձնել է պաշտոնը։ Ռեյգանի վարչակազմի աշխատանքի ժամանակ ՁԻԱՀ-ի հետազոտությունը քրոնիկ կերպով ֆինանսավորվել է, և հիվանդությունների վերահսկման ու կանխարգելման կենտրոնների բժիշկների հարցումները ընթացիկ մերժումներ ստացել են լրացուցիչ ֆինանսավորման համար։ Համաճարակից հետո առաջին 12 ամիսների ավարտին, երբ ԱՄՆ-ում ՁԻԱՀ-ից մահացել է ավելի քան 1000 մարդ, հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոնները ՁԻԱՀ-ի հետազոտություն են անցկացրել ավելի քան մեկ միլիոն ԱՄՆ դոլարով։ Ի տարբերություն ՁԻԱՀ-ի, 1976 թվականին բռնկումից հետո լեգեոնականների հիվանդության դադարեցման դեմ պայքարի համար հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոնների ֆինանսավորումը բավական է եղել. հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոնները 9 միլիոն ԱՄՆ դոլար է ծախսել լեգեոնականների հիվանդության դեմ պայքարում, չնայած դրա բռնկումը 50-ից պակաս տարիքի մարդկանց մահվան դեպք է առաջացրել[114][115]։
|
|
Հեգնական իմաստով Կարլ Մարքսը ճիշտ էր։ Մենք այսօր ականատեսն ենք հսկայական հեղափոխական ճգնաժամի, ճգնաժամի, որտեղ տնտեսական կարգի պահանջները ուղղակի հակասության մեջ են քաղաքական կարգի պահանջների հետ։ Սակայն այդ ճգնաժամը տեղի է ունենում ոչ թե ազատ, ոչ մարկսիստական արևմուտքում, այլ մարքսիզմ-լենինիզմի տանը՝ Խորհրդային Միությունում…
Գերկենտրոնացված, չնչին խթաններ ունեցող կամ ընդհանրապես չունեցող սովետական համակարգն իր ամենաարժեքավոր ռեսուրսների մեծ մասն ուղղում է ոչնչացման գործիքներ պատրաստելուն։ Տնտեսական աճի ցուցանիշների շարունակական անկումը, ռազմական արտադրության աճի հետ մեկտեղ, ծանր բեռ է դնում խորհրդային ժողովրդի վրա։ Այն, ինչ մենք տեսնում ենք, իրենից ներկայացնում է քաղաքական վերնաշենք, որն այլևս չի համապատասխանում տնտեսական բազային, հասարակություն է, որտեղ արտադրողական ուժերը բախվում են քաղաքական ուժերի կողմից խոչընդոտների։ |
|
|
|
Ապագան չի պատկանում փոքրոգիներին, այն պատկանում է համարձակներին։ Մենք երբեք չենք մոռանա նրանց, ինչպես մենք տեսանք նրանց վերջին անգամ այս առավոտ, երբ նրանք պատրաստվում էին ճամփորդությանը և իրենց ձեռքերը թափահարեցին ներման վրա և սայթաքեցին երկրի մռայլ կապանքներից, որպեսզի դիպչեն Աստծո դեմքին[116]։ - Կոչ ազգին
|
|
Այն պահին, երբ նախագահ Ռեյգանը հանդես է եկել համաճարակի մասին առաջին ելույթով, նրա նախագահությունից մոտ վեց տարի անց, 36 058 ամերիկացիներ ախտորոշվել են ՁԻԱՀ-ով և 20 849-ը մահացել դրանից[115]։ Ի վերջո 1989 թվականին, երբ Ռեյգանը լքել է իր պաշտոնը, Միացյալ Նահանգներում 115 786 մարդ է ախտորոշվել ՁԻԱՀ-ով և նրանցից ավելի քան 70,000-ը մահացել է։ Ենթադրվում է, որ մահացածներն այդ ժամանակ և հետագա տասնամյակներում շատ ավելի քիչ կլինեին, եթե Ռեյգանի վարչակազմը նույնքան վճռական լիներ ՁԻԱՀ-ի դեմ պայքարում, որքան Ջերալդ Ֆորդի վարչակազմը լեգեոնականների հիվանդության դեմ պայքարում[114]։
Ռմբակոծություններ Լիբիայում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Լիբիայի և ԱՄՆ-ի միջև հարաբերությունները Ռոնալդ Ռեյգանի նախագահության ընթացքում մշտապես լարված էին եղել, սկսած 1981 թվականին տեղի ունեցած միջադեպից։ Լարվածությունը կրկին աճել է 1986 թվականի ապրիլի սկզբին Բեռլինի ակումբներից մեկում ռումբի պայթյունից հետո։ Արդյունքում զոհվել է 2 ամերիկացի զինվորական, վիրավորվել՝ 63-ը։ Հայտարարելով, որ գոյություն են ունեցել «անհերքելի ապացույցներ», որ ահաբեկչական գործողությունները կատարվել են Լիբիայի ղեկավարության հրամանով, Ռեյգանը թույլատրել է ուժ կիրառել Լիբիայի դեմ։ 1986 թվականի ապրիլի 15-ի ուշ երեկոյան ամերիկյան զինված ուժերը Լիբիայում ցամաքային օբյեկտների վրա մի շարք ավիահարվածներ են հասցրել։ Գրոհն ուղղված էր այն բանի համար, որ Լիբիայի առաջնորդ Մուամմար ալ-Կադդաֆին զրկվի ահաբեկչություն իրականացնելու հնարավորությունից, ինչպես նաև այդ ավիահարվածները նրան «դաս և պատճառներ տային իր հանցավոր վարքագիծը փոխելու համար»։ Նախագահը ավիահարվածներ հասցնելուց հետո Օվալաձև կաբինետից դիմել է ամերիկացիներին․ «Քանի դեռ ես ԱՄՆ նախագահն եմ, մենք ամբողջ աշխարհում պատասխան կտանք Ամերիկայի քաղաքացիների դեմ գործված այն հարձակումների և հանցագործությունների համար, որոնք իրագործվել են թշնամական վարչակարգերի ուղղակի ցուցումներով»։
ԱՄՆ ներգաղթի բարեփոխումների և վերահսկողության մասին օրենք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ռեյգանը ստորագրել է ներգաղթի բարեփոխումների և վերահսկողության ակտը։ Ակտը վարձում է կատարել անօրինական ներգաղթյալների աշխատանքի համար և գործատուներից պահանջել ստուգել աշխատանքի ընդունվողների ներգաղթային կարգավիճակը, ակտ է շնորհվել մոտավորապես երեք միլիոն անօրինական ներգաղթյալների, որոնք ԱՄՆ են մուտք գործել մինչև 1982 թվականի հունվարի 1-ը և մշտապես բնակվել են երկրում։ Քննադատները պնդել էին, որ գործատուների դեմ պատժամիջոցները խելահեղ էին և անօրինական ներգաղթը կասեցնելու փորձն ավարտվել է ձախողմամբ։
Ակտի ստորագրման արարողության ընթացքում, որը իրականացվել է Ազատության արձանի վերականգնումից հետո, Ռեյգանը հայտարարել է․
|
|
Այս ակտում օրինականացման պայմանները հանգեցնում են այն անհատների կյանքի բարելավմանը, որոնք այժմ պետք է թաքնվեն ստվերում, քանի որ չունեն ազատություն և բաց հասարակության բազմաթիվ առավելությունների հասանելիություն։ Շատ շուտով այդ տղամարդկանցից ու կանանցից շատերը կկարողանան ի հայտ գալ արևի լույսի տակ և եթե ցանկանան, ապա կդառնան ամերիկացիներ։ |
|
«Իրան-կոնտրաս»-ի գործ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1986 թվականին նախագահի վարչակազմը աղմուկ է բարձրացրել, որի պատճառը Նիկարագուայում Պարտիզան կոնտրասի ֆինանսական աջակցության նպատակով Իրանին զենքի գաղտնի վաճառքն էր, ինչը հատուկ արգելված էր Կոնգրեսի կողմից։ «Իրան-կոնտրաս»-ի գործը 1980-ական թվականներին ԱՄՆ-ում ամենամեծ քաղաքական սկանդալն է եղել։ Արդարադատության միջազգային դատարանը (դրա իրավազորությունը այս գործով վիճարկվում է) որոշել է, որ ԱՄՆ-ը խախտել է Նիկարագուայի միջազգային օրենքները և իր պարտավորությունները չպետք է խառնի այլ պետությունների գործերին։
Նախագահ Ռեյգանը բացահայտ կերպով անտեսել է սկանդալի էությունը։ Նա երկու հանրապետականներ և մեկ դեմոկրատ է նշանակել (Ջոն Թաուեր, Բրենթ Սքոուկրոֆտ և Էդմունդ Մասկի)՝ գործի հանգամանքները հետաքննելու համար։ Այդ խումբը ստացել է «Թաուերի հանձնաժողով» անվանումը։ Հանձնաժողովը ուղղակի ապացույցներ չի գտել, որ Ռեյգանը մինչ այդ տեղյակ է եղել ծրագրի մասին, սակայն խիստ քննադատել է նրան իր շտաբի կառավարման նկատմամբ ուշադրության բացակայության համար։ Ավելի քիչ, քան մեկ շաբաթ Ռեյգանի ժողովրդականությունը նվազել է 67-ից մինչև 46 %։ Այս ցուցանիշը ԱՄՆ նախագահի համար ժողովրդականության ամենամեծ և ամենաարագ անկումն է եղել ողջ պատմության մեջ։ Սկանդալը հանգեցրել է նախագահի շտաբի 14 անդամների մեղադրանքներին և 11-ի դատապարտումներին։
Կենտրոնական Ամերիկայի շատ բնակիչներ Ռեյգանին կշտամբել են կոնտրասի աջակցության համար՝ անվանելով նրան մոլեռանդ հակակոմունիստ, մինչդեռ մյուսները ասում էին, որ Ռեյգանը «փրկել է Կենտրոնական Ամերիկան»։ Սանդինիստ Դանիել Օրտեգան՝ Նիկարագուայի նախագահը, ասել է, որ հուսով է՝ Աստված կների Ռեյգանին «Նիկարագուայի դեմ կեղտոտ պատերազմ»-ի համար։ 1986 թվականին ԱՄՆ-ն մեղավոր է ճանաչվել ՄԱԿ-ի Միջազգային դատարանի կողմից Նիկարագուայի դեմ ռազմական հանցագործությունների համար։
Սառը պատերազմի ավարտ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սովետական Միությունը ԱՄՆ նախագահ Ռոնալդ Ռեյգանի ռազմական շինարարությունից հետո չձեռնարկեց սեփական լայնածավալ ռազմական շինարարությունը։ Ռազմական ծախսերը անարդյունավետ պլանավորման հետ ծանր բեռ էին խորհրդային տնտեսության համար։ Միևնույն ժամանակ Ռեյգանի վարչակազմը հուշեց Սաուդյան Արաբիային մեծացնել նավթի արդյունահանումը, որի հետևանքով 1985-1986 թվականներին նավթի գինը անկում է ապրել երկու երրորդով։ Նավթը եղել է ԽՍՀՄ-ի արտաքին եկամուտների գլխավոր աղբյուրը։ Այս գործոնները պայմանավորեցին ԽՍՀՄ-ի տնտեսության ծանրաբեռնվածությունը, Գորբաչովի կառավարման լճացման տարիների ընթացքում։
Գորբաչովի ղեկավարման ընթացքում Ռեյգանը ընդունել է սովետական կուրսի փոփոխությունը և փոխել դիվանագիտության ուղղությունը՝ հույս ունենալով հուշել սովետական ղեկավարին սպառազինության հարցում գալ ամուր համաձայնության։ Ռեյգանի անձնական շահը դարձել է ձգտումը «խաղաղության՝ առանց միջուկային զենքի», որը նա դիտարկել է որպես «լիարժեք իռացիոնալ, անմարդկային, ոչ մի բանի պիտանի, բացի սպանությունից, ինչպես նաև երկրի վրա կյանքի և քաղաքակրթության հնարավոր ոչնչացման միջոց»։ Ռեյգանը կարողացել է միջուկային զինաթափման շուրջ բանակցություններ սկսել Գլխավոր քարտուղար Գորբաչովի հետ։ 1985-1988 թվականների ընթացքում Գորբաչովն ու Ռեյգանը չորս հանդիպում են ունեցել․ առաջինը՝ Ժնևում (Շվեյցարիա), երկրորդը Ռեյկյավիկում (Իսլանդիա), երրորդը՝ Վաշինգտոնում (ԱՄՆ), չորրորդը՝ Մոսկվայում (ԽՍՀՄ)։ Ռեյգանը ենթադրել է, որ եթե կարողանա համոզել Գորբաչովին՝ թույլ տալ խոսքի ազատություն, ապա դա կբերի ռեֆորմների և կոմունիզմի ավարտին։
1987 թվականի հունիսի 12-ին ելույթ ունենալով Բեռլինի պատի մոտ՝ Ռեյգանը Գորբաչովին կոչ է արել առաջ գնալ՝ հայտարարելով․
|
|
Գլխավոր քարտուղար Գորբաչով, եթե Դուք փնտրում եք խաղաղություն, եթե Դուք ձգտում եք բարգավաճել Խորհրդային Միությունն ու Արևելյան Եվրոպան, եթե դուք ձգտում եք ազատության, եկեք այստեղ, հասեք Ձեր նպատակին։ Պարո՛ն Գորբաչով, բացե՛ք այդ դարպասները։ Պարո՛ն Գորբաչով, քանդե՛ք այս պատը։ |
|
Վաշինգտոն կատարած այցից առաջ, որտեղ պետք է կայանային թվով երրորդ բարձր մակարդակի բանակցությունները, խորհրդային առաջնորդը հայտարարել է սպառազինությունների վերաբերյալ համաձայնության գալու իր մտադրության մասին։ Հայտարարության ժամկետը արևմտյան դիվանագետներին բերել է այն պնդումներին, որ Գորբաչովը մեծ զիջումների կգնա ԱՄՆ-ի առջև սովորական զինված ուժերի, միջուկային սպառազինության և Արևելյան Եվրոպայի քաղաքականության մակարդակներով։ Սպիտակ տանը Գորբաչովն ու Ռեյգանը ստորագրել են միջին և փոքր հեռահարության հրթիռների ոչնչացման մասին պայմանագիր, որի համաձայն ոչնչացվել Է միջուկային սպառազինությունների մի ամբողջ դաս։ ԽՍՀՄ-ի պայմանագիրը ստորագրելիս առաջին անգամ Սառը պատերազմի ողջ պատմության ընթացքում զգալի զիջումների գնաց ընդդիմախոսներից մեկը, և այդ պահից խորհրդային դիրքերը սկսեցին մեկը մյուսի հետևից հանձնվել։
Երկու երկրների ղեկավարները հիմք են դրել Ռազմավարական հարձակողական սպառազինությունների սահմանափակման մասին պայմանագրին (ՌՀՍ-ին)։ Ռեյգանը պնդել է, որ պայմանագրի անվանումը պետք է փոխվի, այսինքն՝ լինի ոչ ոչ թե ռազմավարական հարձակողական սպառազինությունների սահմանափակման մասին պայմանագիր, այլ ռազմավարական հարձակողական սպառազինությունների կրճատման մասին պայմանագիր։
Պայմանագրի ստորագրումը շրջադարձային կետ է դարձել ԽՍՀՄ-ի և ԱՄՆ-ի հետագա ծավալված հարաբերություններում։ Սառը պատերազմը դեռ շարունակվում էր, սակայն դիմակայության լարվածությունը կտրուկ անկում էր ապրել, առճակատման հռետորաբանությունը սկսել էր փոխվել գործընկերականի։ 1988 թվականի ամռան սկզբին Ռեյգանն այցելել է Մոսկվա՝ մասնակցելու թվով չորրորդ բարձր մակարդակի բանակցություններին։ Լրագրողի այն հարցին, թե շարունակում է արդյոք Ռեյգանը Խորհրդային միությունը դիտարկել որպես չարիքի կայսրություն, պատասխան է տրվել. «Ոչ, այն ժամանակաշրջանում ես խոսում էր ուրիշ ժամանակների, լրիվ տարբեր դարաշրջանների մասին»։ Գորբաչովի խնդրանքով Ռեյգանը հանդես է եկել Մոսկվայի պետական համալսարանում ազատ շուկաների մասին։ Նախագահը նաև այցելել է վերականգնվող Սուրբ Դանիլով վանքը։
Իր ինքնակենսագրականի՝ «Ամերիկյան կյանքը»-ի մեջ Ռեյգանը հայտարարել է Գորբաչովի հանդեպ իր ջերմ զգացմունքների մասին։
Սառը պատերազմի վերջնական ավարտի մասին հայտարարվել է 1989 թվականի դեկտեմբերի 3-ին Մալթայում[117]՝ Ռեյգանի իրավահաջորդի՝ Ջ. Բուշի կառավարման ժամանակ։ Իսկ իրավաբանորեն Բուշ Ավագը և Գորբաչովը 1990 թվականի նոյեմբերի 21-ին Փարիզում կայացած գագաթնաժողովի ժամանակ են ստորագրել պայմանագիրը։ Մեկ տարի անց Խորհրդային Միությունը դադարել է գոյություն ունենալ։
Չնայած այն բանին, որ աշխարհաքաղաքական էական փոփոխությունները, որոնք նշանավորել էին Սառը պատերազմի ավարտը, տեղի են ունեցել արդեն Ջ․ Բուշ ավագի ղեկավարման տարիներին, այնուամենայնիվ, Սառը պատերազմի ավարտի համար իր կարևորագույն դերն է ունեցել ԱՄՆ 40-րդ նախագահը՝ Ռոնալդ Ռեյգանը, որը ամուր հիմք էր դրեց առճակատմանը։ Այն, որ հենց նա էր դադարեցրել Սառը պատերազմը, դժվար է ժխտել։
Դրա հետ մեկտեղ, պրոֆեսոր Ս. Մենշիկովի կարծիքով, Սառը պատերազմի ավարտից հետո Ռեյգանի հատուկ վաստակը բավական չափազանցություն է, իրականում «հարաբերություններում խոշոր տեղաշարժեր այն ժամանակ չեն եղել, և հրթիռա-միջուկային զենքի բնագավառում ավելի լուրջ առաջընթաց է գրանցվել միայն Ջորջ Բուշ ավագի օրոք, այսինքն՝ 1989 թվականից ի վեր»[118]։
Առողջական վիճակ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Առաջին լուրջ առողջական խնդիրները Ռեյգանի մոտ սկսվել են 1981 թվականի մարտի 30-ից հետո։ Այդ օրը նա վիրավորվել էր հոգեկան հիվանդ Ջոն Հինքլիի կողմից «Հիլթոն» հյուրանոցի մոտ։ Գնդակը դիպել է ձախ թոքին, բայց նախագահը բավականին արագ է ապաքինվել։ Այնուամենայնիվ, ավելի ուշ Ռեյգանը բազմիցս խոստովանել է, որ վերքը պարբերաբար հիշեցնում է իր մասին։
Երկու տարի անց սկսել է խլանալ Ռեյգանի աջ ականջը, բժիշկները նրա վիճակը կապել են այն բանի հետ, որ դերասանական կարիերայի ժամանակ, նկարահանման հրապարակում աջ ականջին շատ մոտ է նկարահանվել ատրճանակից կրակոցի տեսարանը։ Լսողության նվազումը մշտապես առաջադիմել է, և նախագահը ստիպված է եղել օգտվել հատուկ իր համար պատրաստված 1000 դոլար արժողությամբ լսողական սարքից։ Այդ ժամանակ էլ նախագահական լայն աջակցություն է ստացել լսողության կորստի ազգային ծրագիրը։
1985 թվականի հուլիսի 13-ին Բեթեսդայի ռազմածովային հոսպիտալում Ռեյգանը ենթարկվել է ուղիղ աղիքից պոլիպների հեռացման վիրահատության, որոնցից մեկը չարորակ էր[119]։ Ութ ժամով նա նախագահական լիազորությունները փոխանցել է փոխնախագահին՝ հետևելով 25-րդ ուղղման մեջ նշված պարզ ընթացակարգի ընթացքին, որի կանչը նա միտումնավոր փորձել է խուսափել։ Վիրահատությունը տևել է երեք ժամ և հաջող է անցել։ Նույն օրը Ռեյգանը լիազորությունները հետ է վերցրել։ Նույն թվականի օգոստոսին նրան վիրահատել էին՝ քթից քաղցկեղային ուռուցքը հեռացնելու համար։ Հոկտեմբերին քթի մեջ հայտնաբերվել և հեռացվել է ևս մեկ քաղցկեղային ուռուցք։
1987 թվականի հունվարին Ռեյգանը վիրահատվել է շագանակագեղձի աճի պատճառով, որը առաջացրել է իր առողջության հուզմունքը։ Չի հայտնաբերվել քաղցկեղային պրոցես։ Նույն թվականի հուլիսին, երբ Ռոնալդը 76 տարեկան էր, նրա քթից հանվել է երրորդ քաղցկեղային ուռուցքը։
Այն բանից հետո, երբ 1989 թվականին Ռեյգանը, իշխանությունը փոխանցել է իր իրավահաջորդին՝ Ջորջ Բուշ ավագին, առողջության հետ կապված խնդիրները մեկ առ մեկ ի հայտ են եկել, հետևել են սպայական հիվանդության վիրահատությունները, որը զարգացել էր հաստ աղիքի պոլիպների հեռացումից հետո, այնուհետև գլխուղեղի նյարդավիրաբուժական վիրահատությունը, որն ուղղված էր գանգուղեղային վնասվածքի հետևանքների վերացմանը (Ռեյգանը ձիուց ընկել է Մեքսիկայում արձակուրդի ժամանակ)։ Այդ ժամանակ էլ Ռոչեստերի (Մինեսոտայի նահանգ) Սուրբ Մարիամի հոսպիտալում նրան այցելել է Ռուսաստանի Դաշնության ապագա նախագահ Բորիս Ելցինը։
1990 թվականին հերթական վիրահատությունն է կատարվել աղիներում սպիումային գործընթացի կապակցությամբ, իսկ 1995 թվականին նախկին նախագահի պարանոցից հեռացվել է չարորակ ուռուցքը։
2001 թվականին Ռեյգանը հոսպիտալացվել էր ազդրի կոտրվածքով՝ տանը անհաջող ընկնելուց հետո և երկար բուժման կուրս է անցել, այդ թվում՝ բարդ վիրահատական միջամտություն[119]։
Բարձրագույն դատարան
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1980 թվականի նախընտրական քարոզարշավի ընթացքում Ռեյգանը խոստացել է, որ եթե իրեն հնարավորություն տան, ապա նա առաջին անգամ կին կնշանակի Գերագույն դատարանում։ Հնարավորությունը հայտնվել է նրա պաշտոնավարման առաջին իսկ տարում, Ռեյգանը ներկայացրել է Սանդրա Դեյ Օ’Քոննորի թեկնածությունը թոշակի անցած դատավոր Փոթեր Ստյուարտի փոխարեն։
Երկրորդ ժամկետի ընթացքում Ռեյգանը Ուիլյամ Ռենկվիստին նշանակել է Գերագույն դատարանի նախագահի պաշտոնում (գլխավոր դատավոր Ուորեն Բերգերի պաշտոնաթողությունից հետո ազատ արձակված) Ռենկվիստի ազատված տեղի համար նախագահը նշանակել է Անտոնին Սկալիային։ 1987 թվականին Ռեյգանը պահպանողական Ռոբերտ Բորկի թեկնածությունն է առաջադրել Գերագույն դատարանում, սակայն դրան կատաղի ընդդիմացել է Մասաչուսեթսի նահանգից դեմոկրատ սենատոր Էդվարդ Քենեդին, որին հետևել է մեծ բանավեճ։ Բորկի թեկնածությունը մերժվել է 58 ձայնով։ Այնուհետև Ռեյգանը Դուգլաս Գինզբուրգի թեկնածությունն առաջադրել է Գերագույն դատարանում, սակայն նա հանել է իր թեկնածությունը այն բանից հետո, երբ հայտնի է դարձել, որ նա մարիխուանա է օգտագործել։ Նրա փոխարեն առաջադրվել է Էնթոնի Քենեդին։
Նախագահության ընթացքում Ռեյգանը նշանակել է Գերագույն դատարանի երեք անդամ, վերաքննիչ դատարանների 83 դատավոր և շրջանային դատարանների 290 դատավոր։
Ռեյգանը նաև Վոգ Ուոլքերի թեկնածությունն է առաջադրել Կալիֆոռնիայի կենտրոնական շրջանի շրջանային դատարանում, ավելի ուշ պարզվել է, որ նա առաջին բացահայտ գեյ դաշնային դատավորն է։ Սակայն առաջադրման գործընթացը կանգ է առել Սենատի մակարդակով, Ուոլքերը նշանակվել է Ռեյգանի իրավահաջորդ Ջորջ Բուշ ավագի պաշտոնում։
Ալցհեյմերի հիվանդություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1994 թվականի օգոստոսին, 83 տարեկան հասակում Ռեյգանի մոտ հայտնաբերվել է Ալցհեյմերի հիվանդություն։ Նոյեմբերին նա այդ մասին տեղեկացրել էր ամերիկացի ժողովրդին իր իսկ գրած նամակում․
|
|
Վերջերս ինձ ասացին, որ ես միլիոնավոր ամերիկացիներից մեկն եմ, ովքեր Ալցհեյմերի հիվանդության տառապանքն են կրում... հիմա ես ինձ լավ եմ զգում։ Ես հուսով եմ ապրել մնացած օրերը, որոնք Տերը տվել է ինձ այս երկրի վրա... Հիմա ես սկսում եմ իմ ճամփորդությունը, որը ինձ կբերի իմ օրերի մայրամուտին։ Ես գիտեմ, որ Ամերիկան միշտ փայլուն կարկուտ է բլրի վրա։ Շնորհակալություն, իմ ընկերներներին։ Թող Տերը օրհնի ձեզ։ |
|
Ախտորոշման մասին հայտարարելուց հետո Կալիֆոռնիայում Ռեյգանների տանը սկսել են աջակցության նամակներ ստանալ՝ բարի ցանկություններով։ Սակայն լուրեր էին շրջանառվում, որ Ռեյգանը սկսել է մտավոր դեգեներացիայի ախտանշաններ ցուցադրել՝ դեռ նախագահ եղած ժամանակ։ Սպիտակ տանը «Սի-Բի-Էս»-ի նախկին թղթակցուհի Լեսլի Ստալը հիշել է հարցազրույցը, որի ընթացքում Ռեյգանը ցրված էր, թվում էր, թե չէր հասկանում, թե իրենից բացի ով է գտնվում սենյակում։ Սակայն դոկտոր Լավրենս Ալթանը նշել է, որ դժվար է տարբերակել պարզ մոռացկոտությունը և Ալցհեյմերի հիվանդության սկիզբը։ Սպիտակ տանը Ռեյգանի բոլոր չորս բժիշկները հայտարարել են, որ իրենք ոչ մի ապացույց չեն տեսել, որ նախագահի մոտ սկսվել է Ալցհեյմերի հիվանդությունը նրա պաշտոնավարման ընթացքում։ Դոկտոր Ջոն Հաթոնը՝ Ռեյգանի առաջին բժիշկը 1984-1989 թվականներին հայտարարել է, որ նախագահը «Դեմեմիայի կամ Ալցհեյմերի հիվանդության բացարձակապես ոչ մի նշան ցույց չի տվել»։ Մի անգամ Ճապոնիայի վարչապետ Յասուհիրո Նակասոնե Ռեյգանի հետ հանդիպման ժամանակ փոխնախագահ Բուշի մասին մի քանի անգամ արտահայտվել էր որպես «վարչապետ Բուշ»։ Այնուամենայնիվ, Ռեյգանի բժիշկները նշել են, որ հիվանդության ակնհայտ ախտանիշները հայտնվել են միայն 1992 թվականի կամ 1993 թվականի վերջին, պաշտոնը թողնելուց մեկ տարի անց։ Նախագահական շտաբի նախկին ղեկավար Ջեյմս Բեյքերը նշել է, որ այն միտքը, թե Ռեյգանը քնել է կաբինետային նիստերի ժամանակ, «ծիծաղելի է»։ Շտաբի մյուս անդամները, նախկին օգնականներն ու ընկերները հայտարարել են, որ Ալցհեյմերի հիվանդության ոչ մի նշան չեն տեսել, երբ Ռեյգանը նախագահի պաշտոնում էր։
Ախտորոշման հրապարակումից հինգ տարի առաջ՝ 1989 թվականի հուլիսին, Ռեյգանը գլխի վնասվածք էր ստացել։ Գտնվելով Մեքսիկայում՝ նա ընկել է ձիուց։ Նույն թվականին նա վիրահատվել էր հայտնաբերված սուբդուրալ հեմատոմայի պատճառով։
Տարիների ընթացքում հիվանդությունը դանդաղորեն ոչնչացրել է Ռեյգանի մտավոր ունակությունները։ Նա կարող էր ճանաչել միայն որոշ մարդկանց, այդ թվում կնոջը՝ Նենսիին։ Սակայն նա շարունակել է ակտիվ կյանք վարել, զբոսնում էր իր տան մոտ և լողափերում, պարբերաբար գոլֆ էր խաղում և հաճախ էր այցելում իր գրասենյակի մոտակայքում գտնվող Century City-ին։
2001 թվականի հունվարի 13-ին Ռեյգանը ընկել և կոտրել է ազդրը Բել Էր քաղաքում գտնվող իր տանը[120]։ Հաջորդ օրը բեկորները համակցվել են, և շաբաթվա վերջին 89-ամյա Ռեյգանը տուն է վերադարձել, չնայած տանը ստիպված է եղել անցնել ծանր ֆիզիկական թերապիայի։ 2001 թվականի փետրվարի 6-ին Ռեյգանը դարձել է 90 տարեկան[121], նա դարձել է պատմության մեջ երրորդ նախկին նախագահը, որը հասել է այդ տարիքին։ Հիվանդության զարգացման ընթացքում Ռեյգանը սկսել է ավելի ու ավելի քիչ հայտնվել հասարակության առջև, և արդյունքում նրա ընտանիքը որոշում է կայացրել, որ նա պետք է ապրի խաղաղության և մեկուսացման մեջ։
Վախճան
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ռոնալդ Ռեյգանը մահացել է 2004 թվականի հունիսի 5-ին Բել-Էիրի իր տանը 93 տարեկան հասակում[122]։ Մահը եղել է 13:00-ին տեղի ժամանակով (20:00-ին Գրինվիչուի ժամանակով)։ Մահվան պահին նրա կողքին գտնվել է նրա կինը՝ Նենսի Ռեյգանը, որը հրաժարվել է մահից առաջ ամուսնու վիճակի մասին մանրամասներ հայտնել՝ ասելով միայն. «երկար ճանապարհ Ռոնին հասել է այն կետին, որտեղ ես այլևս չեմ կարող նրա կողքին լինել»։ Մահվան պահին Ռոնալդ Ռեյգանը Ալցհեյմերի հիվանդության ֆոնին հիվանդացել էր թոքաբորբով[123]։
Շուտով Նենսի Ռեյգանը հայտարարություն է տարածել, որում ասվում էր. «իմ ընտանիքը և ես ցանկանում եմ աշխարհին տեղեկացնել Ռոնալդ Ռեյգանի մահվան մասին, նա մահացավ 93 տարեկանում՝ Ալցհայմերի հիվանդությունից 10 տարվա տառապանքներից հետո։ Մենք գնահատում ենք ձեր բոլորի աղոթքները»։
Համաշխարհային արձագանքը Ռեյգանի մահվան վերաբերյալ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]ԱՄՆ նախագահ Ջորջ Ու. Բուշին հայտնել են Ռեյգանի մահվան մասին Փարիզում Ֆրանսիայի նախագահ Ժակ Շիրակի հետ ընթրիքի ժամանակ։ Բուշը Ռեյգանի մահը անվանել է «սգի օր»։ Բուշը ցավակցություն է հայտնել Ռեյգանի այրիին՝ Նենսիին, որը հայտարարել է, որ գնահատում է «բոլոր նրանց աղոթքները, ովքեր այս տարի աղոթել են ամուսնու առողջության համար»։ Ռեյգանի մահվան մասին հաղորդագորությունից հետո ամբողջ Ամերիկայում իջեցվել է դրոշները[124]։ Նախագահ Ջորջ Բուշ կրտսերը հունիսի 11-ը հայտարարել է ազգային սգո օր։
- Բուքինգհեմյան պալատի ներկայացուցիչը հայտարարել է, որ «Եղիսաբեթ II թագուհին վշտացած է Ռեյգանի մահվան կապակցությամբ»։
- Մեծ Բրիտանիայի նախկին վարչապետ Մարգարետ Թետչերը հայտարարել է, որ Ռեյգանը կմնա նրանց սրտերում, ովքեր ազատության են հասել իր քաղաքականության արդյունքում։ Նա նրա վաստակն է համարել «սառը պատերազմում ազատության համար հաղթանակը` առանց մեկ կրակոցի»։ «Այն, որ նա այդքան շատ բանի է հասել շատ բարդ պայմաններում, այն էլ հումորի նման զգացումով և մարդկանց հանդեպ մարդկային վերբերմունքով, Ռոնալդ Ռեյգանը իսկական ամերիկացի հերոս է»,- նշել է Թետչերը։
- Խորհրդային միության նախկին նախագահ Միխայիլ Գորբաչովը նույնպես բարձր է գնահատել Ռեյգանի կառուցողական դիրքորոշումը ամերիկա-խորհրդային բանակցություններում և հայտարարել է, որ առանց Ռեյգանի Վերակառուցում այն ժամանակ կարող էր և տեղի չունենալ[125][126]։
- Հունգարիայի վարչապետ Վիկտոր Օրբանը «Ասսոշեյթեդ պրես» գործակալությանը հայտարարել է, որ «Հունգարիան և Եվրոպան չեն մոռանա Ռեյգանի օգնությունն ու նրա աջակցությունը նախկին կոմունիստական երկրներին»։
- Չեխ նախկին այլախոհ Իրժի Դինստբիրը նշել է, որ Ռեյգանի օրոք «Ամերիկայի աջակցությունը շատ կարևոր նշանակություն է ունեցել մեր անվտանգության և հասարակության մեջ իրավիճակի համար»։
Հուղարկավորություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մահվանից անմիջապես հետո հանգուցյալի մարմինը տնից տեղափոխվել է թաղման բյուրո, իսկ հետո տեղափոխվել է նրա պատվին անվանված գրադարանի և թանգարանի շենք` Կալիֆոռնիայի նահանգի Սիմի Վելլի քաղաք։
Այնուհետև հանգուցյալի մարմինը ինքնաթիռով փոխադրվել է Վաշինգտոն, որտեղ երկու օրով տեղադրվել է Կապիտոլիում պետական պատիվներով սգո արարողության համար։ Հանգուցյալին հրաժեշտ տալու են եկել մոտ 90 հազար մարդ։ ԱՄՆ Պետական դեպարտամենտի ներկայացուցիչը հայտարարել է, որ մոտ 165 երկրներից շուրջ 220 նախկին և գործող պաշտոնատար անձինք մասնակցել են Ռեյգանի հրաժեշտի արարողությանը։ Դրանց թվում են պետությունների և կառավարությունների 25 ղեկավարներ, ինչպես նաև արտաքին քաղաքական գերատեսչությունների առնվազն 14 ղեկավարներ և պետությունների ու կառավարությունների 11 նախկին ղեկավարներ։
Ռեյգանի հուղարկավորության օրը, ԱՄՆ նախագահ Ջորջ Բուշի կարգադրությամբ, չեն աշխատել բոլոր կառավարական հիմնարկներն ու պետական գերատեսչությունները։ Բացառություն է արվել միայն պաշտպանության նախարարության, Պետդեպարտամենտի, արդարադատության և ներքին անվտանգության այն կառույցների համար, որոնք ապահովում են «ազգային անվտանգությունը, պաշտպանությունը և այլ հասարակական խնդիրներ»։
Հրաժեշտի արարողությունից հետո ԱՄՆ-ի 40-րդ նախագահի դին Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների դրոշով ծածկված դագաղը ինքնաթիռով տեղափոխվել է Կալիֆոռնիայի ռազմակայան, որտեղ 2004 թվականի հունիսի 12-ին Սիմի հովտում՝ արևի մայրամուտին, օվկիանոսի ափին տեղի են ունեցել վերջին սգո միջոցառումները։ Այնտեղ նրան դիմավորել է 21 հրացաններով հրավառությունը։ Արարողությանը մասնակցել են Ռեյգանների և մերձավորների ընտանիքի շուրջ 720 անդամներ։ Նրանց թվում են եղել Մեծ Բրիտանիայի նախկին վարչապետ Մարգարետ Թետչերը, Կալիֆոռնիայի նահանգապետ Առնոլդ Շվարցենեգերը, դերասան Թոմ Սելեքը և երգիչ Ուեյն Նյուտոնը։ Հրաժեշտի արարողությունից հետո կատաֆալկան 40-կիլոմետրանոց ճանապարհ է անցել դեպի Սիմի Վելիի նախագահական գրադարան, որտեղ մարմինը հանձնվել է հողին։ Ամբողջ երթուղու ընթացքում ճանապարհի եզրին կանգնած էին մարդկանց բազմությունը[127]։
Ժառանգություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ռեյգանի կողմից 1989 թվականին նախագահի պաշտոնը թողնելուց հետո գիտնականների, պատմաբանների և ընդհանրապես հանրության շրջանում բանավեճ ծավալվեց Ռեյգանի կառավարման նշանակության շուրջ։ Նախկին նախագահի կողմնակիցները մատնանշել են ավելի արդյունավետ և բարգավաճ տնտեսություն, որն առաջացել է ռեյգանոմիկայի անցկացման արդյունքում, միջազգային քաղաքականության տրիումֆերը (որոնցից մեկը դարձել է «սառը պատերազմի» խաղաղ ավարտը), ամերիկյան հպարտության և բարոյականության վերականգնումը։ Այս ամենը տեղի է ունեցել նախագահի պաշտոնում Ռեյգանի ութ տարիների ընթացքում։ Քննադատները հայտարարում են, որ Ռեյգանի վարած տնտեսական քաղաքականությունը հանգեցրել է հսկայական բյուջետային դեֆիցիտի առաջացմանը, սոցիալական անհավասարության ավելացմանը, անօթևանների թվի աճին, ԱՄՆ-ի նկատմամբ վստահության քայքայմանը («Իրան-կոնտրասի» գործից հետո)։ Չնայած շարունակվող վեճերին, հասարակական կարծիքի հարցումների տվյալների համաձայն, Ռեյգանն առաջին տեղն է զբաղեցնում ժամանակակից ամերիկյան նախագահների շրջանում։
Ամերիկացի առաջատար քաղաքական գործիչների և լրագրողների շրջանում Ռեյգանի մասին կարծիքները նույնպես տարբերվում էին։ «Ժառանգություն» հիմնադրամի նախագահ Էդվարդ Ֆելները հայտարարել է, որ Ռեյգանը «օգնել է ստեղծել ավելի անվտանգ ազատ աշխարհ», և արձագանքել է նրա տնտեսական քաղաքականությանը։ «Նա ընդունել է Ամերիկան, որը տառապում է տկարությունից... և այնպես է արել, որ իր քաղաքացիները կրկին հավատացել են իրենց ճակատագրին»։ Մարկ Վայսբրոթը՝ տնտեսական և քաղաքական հետազոտությունների կենտրոնի համանախագահը, ընդհակառակը, հայտարարել է, որ «Ռեյգանի տնտեսական քաղաքականությունը մեծ հաշվով ձախողված էր»։ The Washington Post-ի Հովարդ Քուրցը կարծիք է հայտնել, որ Ռեյգանը «ժամանակին շատ ավելի հակասական գործիչ է, քան հեռուստատեսային էկրաններից դատողությունների ավելի բուռն հոսքի ժամանակ»։
Չնայած նրա ժառանգության մասին շարունակվող վեճերին, պահպանողական և լիբերալ շատ գիտնականներ համաձայնվում են, որ Ռեյգանը ԱՄՆ-ի ամենաազդեցիկ նախագահն է եղել Ջոն Քենեդիի ժամանակներից ի վեր։ Ռեյգանն իր հետքն է թողել ամերիկյան քաղաքականության, դիվանագիտության, մշակույթի և տնտեսության վրա։ Ինչպես ամփոփել է բրիտանացի պատմաբան Մջ. Հիլը, պատմաբանները համաձայն են, որ Ռեյգանը վերականգնել է պահպանողականությունը, ազգը դարձրել իրավապահների կողմը, վարել է բավականին պրագմատիկ պահպանողական քաղաքականություն հավասարակշռված գաղափարախոսության և քաղաքական սահմանափակումների հիման վրա, աշխուժացրել է նախագահի հանդեպ հավատն ու ինքնագնահատականը ամերիկացիների մոտ, և իր ներդրումն է ունեցել «սառը պատերազմում»` հաղթանակի գործում։
Սառը պատերազմ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]«Սառը պատերազմ»-ը պետության գլխավոր քաղաքական և տնտեսական գործոնն է եղել ավելի քան չորս տասնամյակ, բայց երկու գերտերությունների միջև դիմակայությունը զգալիորեն նվազել է Ռեյգանի նախագահական երկրորդ ժամկետի ավարտին։ «Սառը պատերազմ»-ի ավարտին Ռեյգանի դերի կարևորությունը երկարատև և համառ վեճեր է առաջացրել։ Ռեյգանի դերը ճանաչվել է Խորհրդային Միության անկման մեջ, սակայն նրա մասնակցության աստիճանը շարունակվում էր վիճարկվել։ Շատերը կարծում էին, որ Ռեյգանի պաշտպանական քաղաքականությունը, ԽՍՀՄ-ի և կոմունիզմի հետ բանակցություններում կոշտ գիծը, ինչպես նաև գլխավոր քարտուղար Միխայիլ Գորբաչովի հետ հանդիպումները նշանակալի դեր են խաղացել պատերազմն ավարտին հասցնելու համար։
Ռեյգանն առավել ուշագրավ էր հետպատերազմյան շրջանում իրենց թեկնածություններն առաջադրած նախագահների շարքում, որոնք համոզված էին, որ ԽՍՀՄ-ն ավելի շուտ ջախջախվելու է, քան կհաջողվի պայմանավորվածություն ձեռք բերել։ Այդ համոզման մասին ասել է Գորբաչովին կից արտաքին գործերի նախարարության ներկայացուցիչ Գենադի Գերասիմովը, որը հայտարարել է, որ «Աստղային պատերազմներ»-ի ծրագիրը «շատ հաջող շորթագործություն էր… Խորհրդային տնտեսությունը չէր կարող դիմանալ նման մրցությանը»։ Ռեյգանի ուժեղ հռետորական կողմը ազգի մեջ խառը ազդեցություն է ունեցել։ Ջեֆրի Կնոպֆը նկատել է, որ «չար» պիտակը, հնարավոր է, անհաղորդ բնակիչների համար եղել է ԽՍՀՄ-ը, բայց ոգևորություն է առաջացրել կոմունիզմի դեմ հանդես եկող Արևելյան Եվրոպայի բնակիչների մոտ։ Այն փաստը, որ Ռեյգանը ընդհանրապես ոչ մի դեր չի խաղացել «Սառը պատերազմ»-ի ավարտի գործում, կամ որ նրա դերը փոքր էր, պաշտպանվում է հավասար փաստարկներով։ Կոմունիզմի ներքին թուլությունն ակնհայտ է դարձել, և Խորհրդային Միությունը, միևնույն է, վաղ թե ուշ կփլուզվեր՝ անկախ նրանից, թե ով էր իշխանության ղեկին։ Նախագահ Տրումենի վարած զսպման քաղաքականությունը նույնպես դիտվում էր որպես ուժ, որը հանգեցրել է Խորհրդային Միության կործանմանը։ Աֆղանստան ներխուժումը ինքնին խարխլել էր խորհրդային համակարգը։
Գլխավոր քարտուղար Գորբաչովը հայտարարել է սառը պատերազմում իր նախկին հակառակորդի դերի մասին. «Նա «Սառը պատերազմ»-ի ավարտից հետո կարևոր դեր խաղացած մարդ էր», նաև, նա կարծում էր, որ Ռեյգանը հրաշալի նախագահ է։ Գորբաչովը չի ընդունել ո՛չ հաղթանակը, ո՛չ էլ «Սառը պատերազմ»-ում կրած պարտությունը, այլ ավելի շուտ խաղաղ ավարտը։ Նա ասել է, որ չի վախեցել Ռեյգանի կոշտ հռետորաբանությունից։ Մարգարետ Թետչերը՝ Մեծ Բրիտանիայի նախկին վարչապետը, հայտարարել է․ «Ռեյգանը նախազգուշացրել է Խորհրդային Միության անհագ ձգտման և ռազմական հզորության մասին... Բայց նա նաև զգում էր, որ «կծածանվի» սիստեմատիկ ձախողումներով և ենթակա չի լինի բարեփոխման»։ Ավելի ուշ նա հայտարարել է. «Ռոնալդ Ռեյգանն ավելի անթերի էր, քան ազատության համար «Սառը պատերազմ»-ում հաղթած ցանկացած այլ առաջնորդ, և նա դա արեց առանց մեկ կրակոցի»։ Բրայան Մալրունին՝ Կանադայի նախկին վարչապետը, հայտարարել է․ «Նա պատմության մեջ է մտել՝ որպես «Սառը պատերազմ»-ի ուժեղ և դրամատիկ մասնակից»։ Լեհաստանի նախկին նախագահ Լեխ Վալենսան խոստովանել է․ «Ռեյգանը դարձել է համաշխարհային առաջնորդներից մեկը, որը գլխավոր դեր է խաղացել կոմունիզմի անկման գործում»։
Հանրապետական կուսակցություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ռոնալդ Ռեյգանը նոր տեսք է հաղորդել Հանրապետական կուսակցությանը, գլխավորել է ժամանակակից պահպանողական շարժումը և փոխել է ԱՄՆ-ի քաղաքական դինամիկան։ Ավելի ու ավելի մեծ թվով մարդիկ են քվեարկել Ռեյգանի ղեկավարած Հանրապետական կուսակցության օգտին, իսկ Ռեյգանն էլ ինքնին հարգել է ընտրողների կրոնական զգացմունքները։ Նրա նախագահության արդյունքում առաջացել է այսպես կոչված «Ռեյգանի դեմոկրատներ» շերտը։
Սպիտակ տունը թողնելուց հետո Ռեյգանը նշանակալի ազդեցություն է ունեցել Հանրապետական կուսակցությունում։ 1989 թվականից նրա գաղափարների, համոզմունքների և քաղաքականության վրա պարբերաբար ազդում էին Հանրապետական կուսակցության նախագահի պաշտոնի թեկնածուները։ Բացառություն չէին նաև 2008 թվականի ընտրություններում Հանրապետական կուսակցության թեկնածուները, նրանք իրենց համեմատում էին Ռեյգանի հետ և նույնիսկ կրկնօրինակում նրա քարոզարշավների ռազմավարությունները։ Հանրապետական կուսակցության թեկնածու Ջոն Մաքքեյնը պարբերաբար հայտարարել է, որ ինքը ընտրությունների է գնում՝ որպես «Ռեյգանի հեղափոխության հետևակ»։ Վերջապես Ռեյգանի «Կառավարությունը մեր խնդիրների լուծումը չէ, կառավարությունը խնդիր է» հայտնի արտահայտությունը դարձել է ոչ պաշտոնական կարգախոս, որին հետևում էին այնպիսի մարդիկ, ինչպիսիք են Գլեն Բեքը և Ռաշ Լիմբոն։
Մշակութային և քաղաքական կերպար
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ըստ սյունակագիր Չակ Ռաշի՝ «Ռեյգանը ԱՄՆ-ում նախագահության ինստիտուտը վերափոխել է այնպես, ինչպես դա կարող էին միայն քչերը»։ Նա վերասահմանել է այդ ժամանակի քաղաքական օրակարգը՝ կոչ անելով հարկերի նվազեցում, պահպանողական տնտեսական փիլիսոփայություն և ռազմական ոլորտի ուժեղացում։ Սառը պատերազմում նրա ունեցած դերը մեծացրել է նրա դերը՝ որպես առաջնորդ տարբեր ոլորտներում։ «Բարի Քեռու» ռեյգանական ոճը, լավատեսությունն ու ժողովրդական վարվելակերպը նույնպես օգնել են նրան անցկացնել կառավարության զարգանալը գեղարվեստական ձևով։
Նախագահի պաշտոնում Ռեյգանը չի հասել հավանության ամենաբարձր վարկանիշին, սակայն նրա ժողովրդականությունը սկսել է աճել 1989 թվականից։ Ըստ 2001 և 2007 թվականների հարցումների տվյալների՝ Ռեյգանը պատմության մեջ մեծագույն նախագահների ցուցակում զբաղեցրել է 1-2-րդ տեղը, 2007 թվականի հարցման համաձայն, որն անցկացրել է Rasmussen Reports ընկերությունը, Ռեյգանը երրորդ մեծագույն նախագահն է դարձել հետպատերազմյան նախագահների շրջանում, հինգերորդ տեղում, ABC-ի հարցման տվյալներով, 2007 թվականի Rasmussen Reports ընկերության մեկ այլ հարցման տվյալներով և 2009 թվականի բրիտանական The Times թերթի հարցման արդյունքում տեղում։ Siena College-ի 200 պատմաբանների զեկույցում Ռեյգանը զբաղեցրել է 16-րդ տեղը 42 անձանց շարքում։ Ռեյգանի նշանակության մասին շարունակվող բանավեճերի լույսի ներքո C-SPAN մալուխային ալիքի նախագահների ամենամյա վերանայմանը Ռեյգանն եղել է տասներորդ տեղը նշանավոր նախագահների ցանկում։ 2000 թվականի հետազոտության մեջ առաջատար պատմաբաններից Ռեյգանը զբաղեցրել է 11-րդ տեղը։
2011 թվականի Ամերիկայի ինստիտուտի ուսումնասիրությունը հրապարակել է առաջին բրիտանական ակադեմիական վերանայել է նախագահների վարկանիշները։ Ամերիկյան պատմության գծով բրիտանացի մասնագետների հարցման արդյունքների համաձայն՝ Ռեյգանը 8-րդ տեղն Է զբաղեցրել ԱՄՆ-ի մեծագույն նախագահների ցուցակում։
Ամերիկացի ժողովրդի հետ ընդհանուր լեզու գտնելու իր ունակության համար Ռեյգանը ստացել է «Մեծ կոմունիկատոր» գովաբանական մականունը։ Այդ կապակցությամբ Ռեյգանը հայտարարել է «Ես ստացել եմ մեծ կոմունիկատոր մականունը, բայց ես երբեք չեմ մտածել, որ դա եղել է իմ ոճով՝ բանն այն էր, որ ես մեծ կոմունիկատոր չեմ եղել, բայց ես մեծ բաներ եմ հաղորդել»։ Շնորհիվ տարիքի և հանգիստ ճառերի՝ Ռեյգանը ձեռք է բերել բարի պապիկի կերպար։
Ռեյգանը նաև ստացել է «Տեֆլոնային նախագահ» մականունը, քանի որ չնայած իր վարչակազմի շրջանում ծագած սկանդալներին, հանրության ընկալման մեջ Նրա կերպարը չի մարվել։ Կոնգրեսի պատգամավոր Պատրիսիա Շրյոդերի և լրագրող Հովարդ Կուրցի էպիտետի պնդմամբ՝ Ռեյգանն ուներ գործնականում ոչ մի վատ բան չանելու և դրա համար չդատապարտվելու ունակություն։
Ռեյգան հանդեպ հասարակության արձագանքը միշտ խառնված է, ամենահին նախագահը վայելում է դաշինք ստեղծած երիտասարդ ընտրողների աջակցությունը, որի շնորհիվ նրանցից շատերը միացել էին Հանրապետական կուսակցությանը։ Ռեյգանը նման աջակցության չի հասել տարբեր փոքրամասնությունների, հատկապես աֆրոամերիկացիների մոտ, հիմնականում դրական խտրականության քաղաքականության հետ նրա անհամաձայնության պատճառով։ Սակայն, շնորհիվ Իսրայելի աջակցության իր ողջ նախագահության ընթացքում նա ստացել է շատ հրեաների աջակցությունը և դարձել է առաջին հանրապետականը, ով ստացել է «հրեական ձայն» անվանումը[128]։ Նախընտրական քարոզարշավների և իր նախագահության ընթացքում Ռեյգանը հաճախ է անդրադառնում ընտանեկան արժեքներին, թեև նա դարձավ ԱՄՆ առաջին ամուսնալուծված նախագահը։ Ռեյգանի հռետորական ոճի խառնուրդը, կայուն հայրենասիրությունը, բանակցությունների արվեստը, ինչպես նաև ԶԼՄ-ների պրագմատիկ օգտագործումը որոշիչ դեր են խաղացել 1980-ական թվականներին և նրա ապագա Ժառանգությունում։
Ռեյգանը հաճախ կատակում է իր կյանքի ճանապարհին, նախագահության ընթացքում բազմիցս ցույց է տալիս իր հումորը և հայտնի է որպես պատմվածքների պատմող։ Նրա բազմաթիվ կատակներն ու արտահայտությունները նշվել են որպես «դասական և լեգենդար սրություններ»։ Նրա ամենահայտնի կատակներից մեկը նվիրված էր Սառը պատերազմին։ 1984 թվականի օգոստոսին ամերիկացիներին ռադիոյով ամենշաբաթյա ուղերձի ընթացքում Ռեյգանը, ելույթից առաջ միկրոֆոնի ստուգում անցկացնելով, իրեն նման կատակ է թույլ տվել.
|
|
- Իմ համաքաղաքացիները ամերիկացիներ են. Ես ուրախ եմ ձեզ այսօր տեղեկացնել, որ օրենք է ստորագրել, որը հավերժ Ռուսաստանին օրենքից դուրս կհանի։ Մենք կսկսենք հինգ րոպե ռմբակոծել։
|
|
Նախկին օգնական Դեյվիդ Գերգանը մեկնաբանել է. «դա այնպիսի հումոր էր... որի համար, կարծում եմ, մարդիկ սիրում էին Ռեյգանին»։
Ռեյգանը խորհրդային անեկդոտների մեծ սիրահար էր և հաճախ է մեջբերում դրանցից ելույթների ժամանակ[129]։
Մեծարանք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դառնալով ԱՄՆ նախագահ Ռեյգանը ստացել է կինոդերասանների գիլդիայի ցմահ ոսկե անդամակցությունը, ընդգրկվել է բանախոսների ազգային ասոցիացիայի փառքի սրահում և ստացել է ԱՄՆ Ռազմական ակադեմիա Sylvanus Thayer մրցանակը։
1989 թվականին նա ստացել է Մեծ Խաչի շքանշանի պատվավոր ասպետի կոչում, որը բրիտանական բարձրագույն շքանշաններից մեկն է (Ռեյգանը իրավունք ուներ գրել իր անվանումից հետո GCB-ի լիտերները, բայց չի կարող կոչվել «Սըր Ռոնալդ Ռեյգան», քանի որ չի եղել բրիտանական հպատակներ)։ ԱՄՆ-ի միայն երկու նախագահներն են արժանացել այդ պատվին՝ Ռեյգանը և Ջորջ Բուշ ավագը։ Ռեյգանը ստացել է նաև Քիբլ (Օքսֆորդ) քոլեջի խորհրդի պատվավոր անդամի կոչում։ 1989 թվականին նա արժանացել է Քրիզանթեմի շքանշանի Մեծ շքանշանի՝ դառնալով այդ շքանշանին արժանացած երկրորդ ամերիկյան նախագահը, և առաջինը, ով ստացել է նրան անձնական վաստակի համար (Դուայթ Էյզենհաուերը ստացել է նրան ամերիկա-ճապոնական հարաբերությունների ամրապնդման համար)։
1993 թվականի հունվարի 18-ին նախկին փոխնախագահ Ռեյգանի վարչակազմի և ներկայիս նախագահ Ջորջ Բուշ ավագը Ռեյգանին հանձնեց Ազատության նախագահական մեդալ, ԱՄՆ բարձրագույն պարգև։ Ռեյգանը ստացել է նաև Ազատության Հանրապետական Սենատի մեդալ, բարձրագույն պարգև, որը շնորհվում է Հանրապետական սենատորներին։
1998 թվականին, Ռեյգանի 87-րդ ծննդյան օրը, նախագահ Բիլ Քլինթոնի հրամանագրով, Վաշինգտոնի ազգային օդանավակայանը վերանվանվել է Ռոնալդ Ռեյգանի անվան ազգային օդանավակայան։ Նույն տարում Ռեյգանի պատվին անվանվել է Վաշինգտոնի օկրուգի միջազգային առևտրի կենտրոնը։ Ռեյգանը դարձել է 18 անձերից մեկը, որոնք ընդգրկված են 20-րդ դարի առավել մեծարգո մարդկանց ցուցակում, ըստ 1999 թվականի ամերիկացիների հարցման տվյալների։ Երկու տարի անց Ռեյգանի անունով կոչվել է սուզանավ (անունը տրված է Նենսի Ռեյգանին և ԱՄՆ ՌԾՈՒ-ին)։ Դա մեկն էր մի քանի ռազմական նավերից, որն անվանվել է Ռեյգանի անունով։
2002 թվականին Կոնգրեսը հավանություն է տվել տան ընդգրկմանը, որտեղ ծնվել և մեծացել է մինչև 1920 թվականը Ռեյգանը (Դիքսոն, Իլինոյս), պատմական վայրերի ցանկում և այնտեղ ազգային թանգարանի ստեղծումը, դաշնային սեփականության տան փոխանցումը։ Նույն թվականի մայիսի 16-ին Նենսի Ռեյգանը ստացավ Կոնգրեսի ոսկե մեդալը, քաղաքացիական բարձրագույն պարգևը։
Ռեյգանի մահից հետո ԱՄՆ ազգային փոստային ծառայությունը 2005 թվականին թողարկել է հիշատակի նամականիշ։ Նույն թվականին ավելի ուշ CNN-ը Time ամսագրի խմբագիրների հետ նրան անվանել է CNN-ի գոյության առաջին 25 տարվա ընթացքում «ամենահետաքրքիր անձ»։ Time-ը նաև Ռեյգանին դասել է 20-րդ դարի 100 կարևորագույն անձանց ցուցակում։ 2005 թվականի հունիսի 26-ին Discovery հեռուստաալիքը հարցում է անցկացրել իր հեռուստադիտողների շրջանում մեծագույն ամերիկացիների ցուցակը կազմելու համար, որտեղ Ռեյգանը պատվավոր տեղ է զբաղեցրել։
2006 թվականին Ռեյգանը ներկայացրել է Կալիֆորնիայի Փառքի սրահը, որը գտնվում է Կալիֆորնիայի պատմության թանգարանում, կանանց և արվեստի թանգարանում։ Ամեն տարի 2002 թվականից սկսած Կալիֆորնիայի նահանգապետ Գրեյ Դևիսը և Առնոլդ Շվարցենեգերը փետրվարի 6-ը հռչակում են Ռեյգանի օր Կալիֆորնիա նահանգում՝ ի պատիվ իրենց հայտնի նախորդի։ 2010 թվականին Առնոլդ Շվարցենեգերը հրամանագիր է ստորագրել Կալիֆորնիայում Ռեյգանի օրը ամեն տարի փետրվարի 6-ին նշելու մասին։
2007 թվականին Լեհաստանի նախագահ Լեխ Կաչինսկին Ռեյգանին հետմահու պարգևատրել Է Սպիտակ արծվի բարձրագույն լեհական պարգևով՝ հայտարարելով, որ ԱՄՆ-ի նախագահը լեհ ժողովրդին դրդել է աշխատել փոփոխությունների համար և օգնել տապալել ռեպրեսիվ կոմունիստական ռեժիմը։ Կաչինսկին ասել է, որ դա «անհնար կլիներ, եթե չլիներ նախագահ Ռոնալդ Ռեյգանի կոշտ մտածողությունը, վճռականությունը և առաքելության զգացումը»։ Ռեյգանն իր նախագահության ընթացքում աջակցել է լեհ ժողովրդին՝ օգնելով «Համերաշխություն» հակակոմունիստական շարժմանը՝ Հռոմի Պապ Հովհաննես Պողոս IIի հետ միասին։
Հունիսի 3 Նենսի Ռեյգանը բացել է հանգուցյալ ամուսնու արձանը ռոտոնդում Կապիտոլիում։ Արձանը ներկայացնում է Կալիֆորնիա նահանգը քանդակների հավաքածուի Ազգային դահլիճում։ Ռեյգանի մահից հետո ամերիկյան երկու գլխավոր քաղաքական կուսակցությունները համաձայնել են Ռեյգանի արձանը տեղադրել Թոմաս Սթարի արձանի տեղում։ Մեկ օր առաջ Նախագահ Բարաք Օբաման ստորագրել է Ռոնալդ Ռեյգանի հարյուրամյա հանձնաժողով ստեղծելու մասին ակտը՝ հիմնելով Ռեյգանի ծննդյան հարյուրամյակին նվիրված գործունեության պլանավորման հանձնաժողով։
2011 թվականին անկախության օրը Լոնդոնում բացվել է Ռեյգանի մեկ այլ արձան՝ Գրոսվենոր սքվերում ամերիկյան դեսպանատան դիմաց։ Բացմանը սպասում էին այրի Ռեյգան Նենսիին, սակայն նա չէր եկել, նրա տեղը զբաղեցրել է նախկին պետքարտուղար Կոնդոլիզա Ռայսը և նրա անունից կարդացել է հայտարարությունը, այնուհետև Ռեյգանի բացակա ընկերների և Ռեյգանի նախագահության ժամանակ նախկին վարչապետ Մարգարետ Թետչերի անունից։ Նա նաև չի կարողացել ներկա գտնվել արարողությանը առողջական խնդիրների պատճառով։
Պարգևներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- «Մեծ Խաչի պատվավոր ասպետ» շքանշան (Մեծ Բրիտանիա, 1989 թվական)
- «Քրիզանթեմի մեծ ժապավեն» շքանշան (Ճապոնիա, 1989 թվական)
- Ազատության նախագահական մեդալ (Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ)
- «Սպիտակ առյուծ»-ի շքանշան (Չեխիա, 1999 թվական)
- Կոնգրեսի ոսկե մեդալ (2000 թվական)
ԱՄՆ-ի ռազմական մրցանակներ[130]
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Մեդալ Ամերիկյանի պաշտպանության համար
- Մեդալ «Հանուն ամերիկյան արշավի»
- Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում հաղթանակի մեդալ
- Մեդալ զինված ուժերի պահեստազորում ծառայության համար
Հիշատակ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]ԱՄՆ-ում Ռոնալդ Ռեյգանի պատվին անվանվել են Վաշինգտոնի ազգային օդանավակայանը, ինչպես նաև «CVN-76 Ronald Reagan» ատոմային ավիակիրը։
Սալվադորում քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ Ռոնալդ Ռեյգանի անունով կոչվել է կառավարական բանակի էլիտար մի գումարտակ։
Ռեյգանի անունն է կրում Ղրիմի Անա-Յուրտ գյուղում մի փողոց։
- Հուշարձաններ
2005 թվականին Բուդապեշտում տեղի է ունեցել Ռոնալդ Ռեյգանի պատվին կառուցված հուշարձանի բացումը։
2011 թվականի նոյեմբերին Ռոնալդ Ռեյգանի պատվին հուշարձանների բացում տեղի է ունեցել Թբիլիսիի Ռիկե զբոսայգում[131] և Վարշավայում՝ ԱՄՆ դեսպանատան դիմացի պուրակում։
2012 թվականի հուլիսի 14-ին Գդանսկում բացվել է Ռոնալդ Ռեյգանի և Հովհաննես Պողոս II-ի հուշարձանները[132]։
Ելույթներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- «Չարի կայսրություն» (1983 թվական)
- «Ռմբակոծությունը կսկսվի հինգ րոպեից» (1984 թվական)
- «Ռեյգանի դոկտրինը» (1985 թվական)
- «Խոսքը Բեռլինի պատի մասին է» (1987 թվական)
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 https://www.reaganlibrary.gov/reagans/ronald-reagan/reagans-pre-presidential-biographical-sketch-timeline-1911-1980
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 https://www.reaganlibrary.gov/reagans/ronald-reagan/schools-ronald-reagan-attended
- ↑ 3,0 3,1 Facts about Ronald Reagan
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Encyclopædia Britannica
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Discogs — 2000.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 https://www.cnn.com/2004/ALLPOLITICS/06/05/reagan.health/index.html
- ↑ Գերմանիայի ազգային գրադարանի կատալոգ (գերմ.)
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 https://www.reaganlibrary.gov/reagans/ronald-reagan/ronald-reagans-family
- ↑ Lundy D. R. The Peerage
- ↑ https://web.archive.org/web/20090312044237/http://www.aei.org/events/seriesID.8/series_detail.asp
- ↑ https://governors.library.ca.gov/33-Reagan.html
- ↑ Member Profile – Horatio Alger Association
- ↑ https://www.dol.gov/general/aboutdol/hallofhonor/inductees
- ↑ http://www.walkoffame.com/ronald-reagan
- ↑ «Biography > Hollywood Years» (անգլերեն). Ronald Reagan Presidential Foundation. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ մարտի 12-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 13-ին.
- ↑ 17,0 17,1 Рональд Рейган. Откровенно говоря = Speaking my mind. — М.: Новости (ИАН), 1990. — 398 p. — 31 000 экз. — ISBN 5-7020-0152-4
- ↑ 18,0 18,1 Ward, Michael — Retrieved July 27, 2007 (1982 թ․ ապրիլի 1). «Main Street Historic District» (PDF) (անգլերեն). HAARGIS Database, Illinois Historic Preservation Agency. Արխիվացված է օրիգինալից (pdf) 2011 թ․ ապրիլի 30-ին.
- ↑ «Village in Tipperary is Cashing In on Ronald Reagan's Roots» (fee required). The New York Times (անգլերեն) — О корнях Рейгана. 1981 թ․ սեպտեմբերի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 8-ին.
- ↑ Kengor, Paul (2004), p. 4
- ↑ Lynette Holloway. — Некролог Нила Рейгана (1996 թ․ դեկտեմբերի 13). «Neil Reagan, 88, Ad Executive And Jovial Brother of President». The New York Times (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 8-ին.
- ↑ «Ronald Wilson Reagan is born in Tampico, Illinois» (անգլերեն). The Ronald Reagan Presidential & Foundation Library. Արխիվացված է Ronald Reagan Presidential Library օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 8-ին.
{{cite web}}: Check|url=value (օգնություն) - ↑ Schribman, David. — некролог Рейгана (2004 թ․ հունիսի 6). «Reagan, all-American, dies at 93». The Boston Globe (անգլերեն). Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 8-ին.
- ↑ Cannon, Lou (2001), p. 2
- ↑ Reagan, Ronald (1990), p. 27
- ↑ «School House to White House: The Education of the Presidents» (անգլերեն). National Archives and Records Administration. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 24-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 8-ին.
- ↑
Ronald Reagan (1911—2004): Small town to tinseltown «Big man on campus» (անգլերեն). CNN. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 8-ին.
{{cite web}}: Check|url=value (օգնություն) - ↑ Cannon (2003), p. 25; Reagan (1990) p. 48
- ↑ Cannon, Lou (2001), p. 9
- ↑ Рональд Рейган. Откровенно говоря. Указ. соч. — P. 394.
- ↑ 31,0 31,1 Kengor, Paul (2004), p. 16
- ↑ Kengor, Paul (2004), p. 15
- ↑ В то время неграм было запрещено останавливаться в гостиницах.
- ↑ 34,0 34,1 34,2 34,3 34,4 34,5 34,6 Lou Cannon. — Биография Рейгана (2004 թ․ հունիսի 6). «Actor, Governor, President, Icon». The Washington Post (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 12-ին.
- ↑ Откровенно говоря, с. 193
- ↑ Wills, Gary (1987), pp. 109—110
- ↑ «Biography > A Hero from the Heartland» (անգլերեն). Ronald Reagan Presidential Foundation — Биография Рейгана. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 13-ին.
- ↑ «Biography > Hollywood Years» (անգլերեն). Ronald Reagan Presidential Foundation — голливудские годы Рейгана. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ մարտի 12-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 13-ին.
- ↑ Wood, Brett. «Kings Row». TCM website. Turner Classic Movies. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 24-ին.
- ↑ Crowther, Bosley (1942 թ․ փետրվարի 3). «The Screen; «Kings Row», With Ann Sheridan and Claude Rains, a Heavy, Rambling Film, Has Its First Showing Here at the Astor». The New York Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 29-ին.
- ↑ Cannon, Lou (2005), pp. 56—57
- ↑ Friedrich, Otto City of nets: a portrait of Hollywood in the 1940’s. — University of California Press (reprint), 1997. — С. 86—89. — ISBN 978-0520209497
- ↑ 43,0 43,1 Ronald Reagan (անգլ.) Internet Movie Database կայքում
- ↑ «U.S. Army Reserve — History». Global Security.com. Վերցված է 2007 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
- ↑ «History of the 11th Armored Cavalry Regiment». 11th Armored Cavalry Regiment. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հուլիսի 1-ին. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
- ↑ «USS Ronald Reagan: Ronald Reagan». United States Navy. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 7-ին.
- ↑ 47,0 47,1 47,2 «President Ronald Reagan». National Museum of the United States Air Force. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
- ↑ 48,0 48,1 48,2 «Military service of Ronald Reagan». Ronald Reagan Presidential Library. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ հունիսի 22-ին.
- ↑ 49,0 49,1 «Ronald Reagan 1911—2004». Tampico, Illinois Historical Society. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ մայիսի 16-ին. Վերցված է 2007 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
- ↑ 50,0 50,1 50,2 «Screen Actors Guild Presidents: Ronald Reagan». Screen Actors Guild. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
- ↑ «American Notes Hollywood». Time. 1985 թ․ սեպտեմբերի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 21-ին.
- ↑ «House Un-American Activities Committee Testimony: Ronald Reagan». Tennessee Wesleyan College. 1947 թ․ հոկտեմբերի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2007 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
- ↑ Иванян Э. А. Энциклопедия российско-американских отношений. XVIII-XX века. — Москва: Международные отношения, 2001. — 696 с. — ISBN 5-7133-1045-0
- ↑ Oliver, Marilyn (1988 թ․ մարտի 31). «Locations Range From the Exotic to the Pristine». The Los Angeles Times.
- ↑ «Dispute Over Theatre Splits Chicago City Council». The New York Times. 1984 թ․ մայիսի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 17-ին.
- ↑ «Jane Wyman: Biography». JaneWyman.com. Վերցված է 2007 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
- ↑ Severo, Richard. (2007 թ․ սեպտեմբերի 11). «Jane Wyman, 90, Star of Film and TV, Is Dead». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
- ↑ Cannon, Lou (2001), p. 15
- ↑ Slovick, Matt (1997). «The American President». The Washington Post. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
- ↑ «Nancy Reagan > Her Life & Times». Ronald Reagan Presidential Foundation. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2007 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
- ↑ 61,0 61,1 61,2 61,3 «End of a Love Story». BBC. 2004 թ․ հունիսի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 21-ին.
- ↑ «Nancy Davis Reagan». The White House. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունվարի 13-ին.
- ↑ Beschloss, Michael (2007), p. 296
- ↑ 64,0 64,1 Berry, Deborah Barfield. (2004 թ․ հունիսի 6). «By Reagan's Side, but her own person». Newsday. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ օգոստոսի 15-ին.
- ↑ «Reagan Love Story». MSNBC. 2004 թ․ հունիսի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 25-ին.
- ↑ Beschloss, Michael (2007), p. 284
- ↑ 67,0 67,1 67,2 67,3 «Reagan, Ronald». Encyclopædia Britannica, Inc. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ հուլիսի 25-ին.;
«Ronald Reagan 1911—2004». PBS. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ օգոստոսի 17-ին. - ↑ Reagan, Ronald (1990), p. 132
- ↑ Rollyson, Carl E. (2006) American Biography. iUniverse. p. 197
- ↑ News Hour with Jim Lehrer: Historians reflect on former President Ronald Reagan’s legacy in U.S. politics, News Hour with Jim Lehrer: Historians reflect on former President Ronald Reagan’s legacy Արխիվացված 2014-01-19 Wayback Machine, June 7, 2004 — Роджер Уилкинс прокомментировал замечания Рейгана о Джефферсоне Дэвисе. Уилкинс также отметил следующее: «I had one extraordinary conversation with him in which he called me to tell me he wasn’t a racist because I had attacked his South Africa policy in a newspaper column and he was very disturbed by the implication that this had any… he spent 30 minutes on the telephone trying to convince me about it, and talked about how he had played football with black guys in high school and college in order to try to make that point»
- ↑ YouTube — Ronald Reagan Speaks Out Against Socialized Medicine
- ↑ «Operation Coffee Cup». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 17-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
- ↑ Richard Rapaport, June 21, 2009, San Francisco Chronicle How AMA 'Coffeecup' gave Reagan a boost
- ↑ «A Time for Choosing». PBS. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ ապրիլի 17-ին.
- ↑ Сендеров, В. (2008-04). «Прямо нету пути. Никуда не прийти…». Сетевое издание «Горький». Новый мир. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 16-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) - ↑ «Рейган… впервые активно выступил в 1964 году, поддержав кандидата в президенты, крайнего консерватора Барри Голдуотера»[75]
- ↑ «Governor Ronald Reagan». California State Library. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 21-ին.
- ↑ Jeffery Kahn (2004 թ․ հունիսի 8). «Ronald Reagan launched political career using the Berkeley campus as a target». UC Berkeley News. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 30-ին.
- ↑ New York Times, May 18, 1988
- ↑ «Gerald R. Ford». The White House. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 29-ին. Ford considered himself a «a moderate in domestic affairs, a conservative in fiscal affairs, and a dyed-in-the-wool internationalist in foreign affairs»
- ↑ «Candidate Reagan is Born Again». Time. 1979 թ․ սեպտեմբերի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 10-ին.
- ↑ 82,0 82,1 «1976 New Hampshire presidential Primary, February 24, 1976 Republican Results». New Hampshire Political Library. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
- ↑ Annelise Anderson (2011 թ․ նոյեմբերի 11). «Remarks on Ronald Reagan, Intelligence, and the End of the Cold War» (անգլերեն). Hoover Institution. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
- ↑ «Electoral College Box Scores 1789—1996». U.S. National Archives and Records Admin. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ ապրիլի 30-ին.
- ↑ Uchitelle, Louis. (1988 թ․ սեպտեմբերի 22). «Bush, Like Reagan in 1980, Seeks Tax Cuts to Stimulate the Economy». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 6-ին.
- ↑ 86,0 86,1 Hakim, Danny. (2006 թ․ մարտի 14). «Challengers to Clinton Discuss Plans and Answer Questions». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 6-ին.
- ↑ Kneeland, Douglas E. (August 4, 1980) «Reagan Campaigns at Mississippi Fair; Nominee Tells Crowd of 10,000 He Is Backing States' Rights». The New York Times. p. A11. Retrieved on January 1, 2008
- ↑ «1980 Presidential Election Results». Atlas of U.S. Presidential Elections. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 28-ին.
- ↑ Пасхальный, Пётр Иванович. Борьба Коммунистической партии США против агрессивной политики американского империализма (1976—1980 гг.) Արխիվացված 2013-05-15 Wayback Machine
- ↑ Freidel, Frank (1995), p. 84
- ↑ Hayward, Steven F. (2005 թ․ մայիսի 16). «Reagan in Retrospect». American Enterprise Institute for Public Policy Research. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 7-ին.
- ↑ Cannon, Lou (2000), p. 746
- ↑ Reagan, Ronald. The Reagan Diaries. — Harper Collins, 2007. — ISBN 006087600X «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
- ↑ Republican Party Platform of 1980
- ↑ Republican Party Platform of 1984
- ↑ Сокольщик Л. М. Социальный консерватизм в США (вторая половина XX—XXI вв.). Диссертация на соискание учёной степени кандидата исторических наук. — Пермь, 2016. — С. 73. Режим доступа: http://lib.urfu.ru/mod/data/view.php?d=51&rid=255292
- ↑ «Ronald Reagan dies at 93». CNN. 2004 թ․ հունիսի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 24-ին.
- ↑ Murray, Robert K. and Tim H. Blessing (1993); p. 80
- ↑ «Iran Hostage Crisis: November 4, 1979 to January 20, 1981». Online Highways. 2005. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 11-ին.
- ↑ Сокольщик Л. М. Социальный консерватизм в США (вторая половина XX—XXI вв.). Диссертация на соискание учёной степени кандидата исторических наук. — Пермь, 2016. — С. 73. Режим доступа: http://lib.urfu.ru/mod/data/view.php?d=51&rid=255292
- ↑ Сокольщик Л. М. Социальный консерватизм в США (вторая половина XX—XXI вв.). Диссертация на соискание учёной степени кандидата исторических наук. — Пермь, 2016. — С. 74. Режим доступа: http://lib.urfu.ru/mod/data/view.php?d=51&rid=255292
- ↑ Сокольщик Л. М. Социальный консерватизм в США (вторая половина XX—XXI вв.). Диссертация на соискание учёной степени кандидата исторических наук. — Пермь, 2016. — С. 74 — 75. Режим доступа: http://lib.urfu.ru/mod/data/view.php?d=51&rid=255292
- ↑ Сокольщик Л. М. Социальный консерватизм в США (вторая половина XX—XXI вв.). Диссертация на соискание учёной степени кандидата исторических наук. — Пермь, 2016. — С. 82. Режим доступа: http://lib.urfu.ru/mod/data/view.php?d=51&rid=255292
- ↑ Barrett, Devlin (2016 թ․ հուլիսի 27). «Reagan Shooter John Hinckley Jr. to Be Released From Mental Hospital». Wall Street Journal. 0099-9660. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 27-ին.
- ↑ Pels, Rebecca (1995). «The Pressures of PATCO: Strikes and Stress in the 1980s». University of Virginia. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
- ↑ «Remarks and a Question-and-Answer Session With Reporters on the Air Traffic Controllers Strike». Ronald Reagan Presidential Foundation. 1981. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 13-ին.
- ↑ Рональд Рейган Откровенно говоря. Указ. соч. — P. 73.
- ↑ «The air-traffic controllers strike». CNN. 2001. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 9-ին.
- ↑ «Unhappy Again». Time. 1986 թ․ հոկտեմբերի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ օգոստոսի 15-ին.
- ↑ 110,0 110,1 Hirsch, Stacy (2004 թ․ հունիսի 8). «Reagan presidency pivotal for unions». The Baltimore Su. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
- ↑ Концепция кривой подразумевает наличие оптимального уровня налогообложения, при котором налоговые поступления достигают максимума.
- ↑ Reagan, Ronald (1982 թ․ հունիսի 8). «Ronald Reagan Address to British Parliament». The History Place. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2006 թ․ ապրիլի 19-ին.
- ↑ Глава 30. Конец «холодной войны»: Рейган и Горбачёв. // Генри Киссинджер Дипломатия. — М.: Ладомир, 1997.
- ↑ 114,0 114,1 Рэнди Шилтс. «Переписывая сценарий о Рейгане: почему Президент игнорировал СПИД»
- ↑ 115,0 115,1 Randy Shilts[en] And the Band Played On: Politics, People, and the AIDS Epidemic, 20th-Anniversary Edition. — St. Martin's Press, 2007. — С. 656. — ISBN 9781429930390
- ↑ Noonan, Peggy (1986 թ․ հունվարի 28). «Address to the nation on the Challenger disaster». University of Texas. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
- ↑ А. С. Черняев «Горбачев-Буш: встреча на Мальте в 1989 году»
- ↑ «На старой площади». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 2-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
- ↑ 119,0 119,1 «Рональд Уилсон Рейган: история болезни». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
- ↑ «Бывший президент США госпитализирован с переломом бедра». Lenta.ru (ռուսերեն). 2001 թ․ հունվարի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 24-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 20-ին.
- ↑ «Рональд Рейган отмечает 90-летний юбилей». Lenta.ru (ռուսերեն). 2001 թ․ փետրվարի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 24-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 20-ին.
- ↑ «Скончался Рональд Рейган». Lenta.ru (ռուսերեն). 2004 թ․ հուլիսի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 24-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 22-ին.
- ↑ Скончался Рональд Рейган
- ↑ Америка погрузилась в траур
- ↑ Михаил Горбачёв вспоминает Рейгана
- ↑ Без Рейгана
- ↑ Рейгана похоронили с незначительными изменениями
- ↑ Голоса избирателей — американских евреев.
- ↑ Ариадна Рокоссовская. Травленные анекдотом : Какие анекдоты об СССР травили на Западе // Российская газета. — 2011. — № 276 (5652) (8 Դեկտեմբերի).
- ↑ «Reagan, Ronald Wilson, Capt». Together We Served. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 23-ին.
- ↑ Саакашвили открыл памятник Рональду Рейгану в Тбилиси
- ↑ «В Гданьске открыли памятник Иоанну Павлу II и Рональду Рейгану». Lenta.ru. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 14-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Э. А. Иванян. Рональд Рейган : Хроника жизни и времени. — М. : Мысль, 1991. — 411 с. — ISBN 5-244-00506-5.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը] | Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ռոնալդ Ռեյգան» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ռոնալդ Ռեյգան» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||||||||||
- ԱՄՆ-ի հանրապետական կուսակցության անդամներ
- Փետրվարի 6 ծնունդներ
- 1911 ծնունդներ
- Հունիսի 5 մահեր
- 2004 մահեր
- Լոս Անջելես քաղաքում մահացածներ
- ԱՄՆ-ում թաղվածներ
- Բաղնիքի շքանշանի Մեծ Խաչի ասպետներ
- Ազատության նախագահական մեդալով պարգևատրվածներ
- Բեռլինի պատվավոր քաղաքացիներ
- Անձինք այբբենական կարգով
- 1980-ականներ
- 20-րդ դարի ամերիկացի տղամարդ դերասաններ
- 20-րդ դարի ամերիկացի քաղաքական գործիչներ
- Time-ի վարկածով «Տարվա մարդ» ճանաչվածներ
- «Ոսկե գլոբուս» մրցանակի դափնեկիրներ
- ԱՄՆ-ի դեմոկրատական կուսակցության անդամներ
- ԱՄՆ-ի նախագահներ
- ԱՄՆ-ի քաղաքական գործիչներ
- Ամերիկացի հակակոմունիստներ
- Ամերիկացի պետական գործիչներ
- Ամերիկացի տղամարդ գրողներ
- Ամերիկացի տղամարդ կինոդերասաններ
- Ամերիկացի տղամարդ հեռուստատեսային դերասաններ
- Ամերիկացիներ իռլանդական սերմամբ
- Թոքաբորբից մահացածներ
- Հակակոմունիստներ
- Հայտնի սպանվածներ