Ալցհայմերի հիվանդություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Այս հոդվածն ունի ձայնային տարբերակ
Exquisite-kmix.png
Ձայնային ֆայլն ստեղծվել է հետևյալ տարբերակի հիման վրա (հունիսի 20, 2019) և չի պարունակում այս ամսաթվից հետո կատարված փոփոխությունները։ Տես նաև ֆայլի մասին տեղեկությունները կամ բեռնիր ձայնագրությունը Վիքիպահեստից։ (Գտնել այլ աուդիո հոդվածներ)
Ալցհայմերի հիվանդություն
Morbus Alzheimerianus
Brain-ALZH (hy).png
Պատկերված է Ալցհայմերով հիվանդի ուղեղը և նորմալ ուղեղ
Տեսակհազվագյուտ հիվանդություն և հիվանդության կարգ
ՊատճառԱնհայտ
Հիվանդության ախտանշաններՀիշողության մասնակի կորուստ, խոսքի, կոորդինացիայի խանգարումներ, տրամադրության փոփոխություններ
Բուժաքննությունneurological diagnostic techniques?[1], անամնեզ[1], Մագնիսառեզոնանսային շերտագրություն[1] և psychological test?
Բժշկական մասնագիտությունՆյարդաբանություն
Անվանվել էԱլոիս Ալցհայմեր
ԲուժումԱցետիլխոլինէսթերազի ինհիբիտոր, NMDAընկալիչների անտագոնիստներ
Commons-logo.svg Alzheimer's disease Վիքիպահեստում

Ալցհայմերի հիվանդություն (անգլ.՝ Alzheimer's disease), նյարդաքայքայիչ հիվանդություն, որն ունի դանդաղ սկիզբ և պրոգրեսիվող ընթացք[2][3]։ Թուլամտության դեպքերի 60-70%-ի պատճառը Ալցհեյմերի հիվանդությունն է[2][3]։ Ամենահաճախ հանդիպող վաղ ախտանիշը վերջին իրադարձությունները հիշելու դժվարացումն է՝ կարճաժամկետ հիշողության աստիճանաբար զարգացող քայքայումը[2]։ Հիվանդության առաջընթացին զուգահեռ կարող են դիտվել խոսքի խանգարումներ, տեղանքում կողմնորոշման դժվարություններ (հաճախ են կորչում), տրամադրության տատանումներ, մոտիվացիայի կորուստ, սեփական խնամքով զբաղվելու անկարողություն և վարքային փոփոխություններ[2][3]։ Կորցնելով նախկին ես-ի մասին պատկերացումները՝ այս մարդիկ հաճախ են մեկուսանում ընտանիքից և հասարակությունից[2]։ Աստիճանաբար տուժում են տարբեր օրգանների ֆունկցիաները, որն էլ հանգեցնում է մահվան[4]։ Չնայած պրոգրեսիային՝ արագությունը տարբեր մարդկանց մոտ տարբեր է, բայց եթե ախտորոշվել է Ալցհայմերի հիվանդություն, կյանքի սպասվող միջին տևողությունը 3-9 տարի է[5][6]։

Ալցհայմերի առաջացման պատճառը հստակ հայտնաբերված չէ[2]։ Գտնում են, որ 70% դեպքերում պատճառը ժառանգական է և պայմանավորված է մի քանի գեներով, ուստի ամենամեծ ռիսկի գործոնը ծնողներից ժառանգումն է[7]։ Այլ ռիսկի գործոններից են անամնեզում գլխի վնասվածքի առկայությունը, ընկճախտը և գերճնշումը[2]։ Հիվանդության ընթացքն ասոցացվում է գլխուղեղում հայտնաբերվող նեյրոֆիբրիլյար կծիկների և վահանիկների հետ[7]։ Հավանական ախտորոշումը դրվում է հիվանդության պատմության, կոգնիտիվ ֆունկցիաների թեստավորման, արյան քննության ու այլ գործիքային և լաբորատոր հետազոտությունների հիման վրա, որոնցից մեծ մասը նպատակ ունի ժխտելու այլ հնարավոր պատճառները[8]։ Որոշ ախտանշաններ անուշադրության են մատնվում՝ սխալմամբ համարվելով տարիքային փոփոխություններ[2]։ Ախտորոշումը վերջնական հաստատելու համար անհրաժեշտ է գլխուղեղի հյուսվածքի հետազոտումը[7]։ Ներկայումս Ալցհայմերի հիվանդության բուժման դեղամիջոց գոյություն չունի։ Առաջարկվում են մի շարք կանխարգելիչ միջոցառումներ, ինչպես օրինակ, ֆիզիկական վարժություններով զբաղվելը, մտածողությունը խթանող խնդիրներ և գլուխկոտրուկներ լուծելը, ճիշտ և հավասարակշռված սննդակարգը, բայց ոչ մեկը ռիսկը նվազեցնելու գործում չունի ապացուցված արդյունավետություն[9]։

Բուժման ժամանակակից մեթոդները միայն մեղմացնում են ախտանիշերը, բայց չեն կարողանում դադարեցնել կամ նույնիսկ դանդաղեցնել հիվանդության զարգացումը։ Ամերիկյան երկու կազմակերպություններ, որոնք ժամանակին արտադրում էին բավականին հեռանկարային դեղամիջոցներ, այժմ դադարեցրել են դրանց արտադրությունը, քանզի այդ դեղերը կիլինիկական փորձարկման փուլում հիվանդների մոտ բավարար արդյունավետություն չեն դրսևորել։

Ախտահարված անձինք չեն կարող հոգալ սեփական կարիքները և պահանջում են մշտական խնամք, որը մեծ բեռ է խնամողի համար և՛ սոցիալական, և՛ ֆիզիկական, և հոգեբանական, և՛ ֆինանսական առումներով[10]։ Ֆիզիկական վարժությունները կարող են բարելավել ամենօրյա գործունեությունը և հիվանդի կյանքի որակը[11]։ Վարքային խանգարումները կամ փսիխոզները, որոնք առաջացել են թուլամտության պատճառով բուժվում են հակափսիխոտիկ դեղորայքով, բայց դա ոչ միշտ է նախընտրելի, քանզի այդ դեղերը, չունենալով բարձր արդյունավետություն, մեծացնում են մահվան վտանգը[12][13]։

2015 թվականի տվյալներով՝ աշխարհում Ալցհայմերի հիվանդությամբ տառապում է շուրջ 29,8 միլիոն մարդ[3][14]։ Այն հիմնականում զարգանում է 65-ն անց անձանց մոտ, բայց 4-5% դեպքերում գործ ենք ունենում Ալցհայմերի վաղ սկսվող տարբերակի հետ[15]։ 65 և ավելի տարիք ունեցող մարդկանց շուրջ 6%-ն ունի Ալցհայմերի հիվանդություն։ 2015 թվականին թուլամտությունից մահացածների թիվը հասել է 1,9 միլիոնի[16]։ Զարգացած երկներում այն համարվում է ամենածախսատար հիվանդություններից մեկը[17][18]։

Հիվանդությունն առաջին անգամ հայտնաբերել է գերմանացի հոգեբույժ Ալոիս Ալցհայմերը 1906 թվականին[19]։

Ախտանիշներ և նշաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիվանդության ընթացքը բաժանվում է չորս փուլի, որոնք բնորոշվում են կոգնիտիվ և ֆունկցիոնալ հարաճուն խանգարումներով։

Նախաթուլամտություն (պրեդեմենցիա)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիվանդության առաջին նշանները հաճախ կարելի է շփոթել ծերացման դրսևորումների կամ օրգանիզմի՝ սթրեսին ի պատասխան առաջացած ռեակցիայի հետ[20]։ Մանրամասն նեյրոկոգնիտիվ թեստավորման դեպքում առավել վաղ կոգնիտիվ դժվարությունները հայտնաբերվում են հիմնական հիվանդությունն ախտորոշելուց դեռ ութ տարի առաջ[21][22]։ Այս սկզբնական դրսևորումները կարող են իրենց մասին զգացնել տալ առօրյա, ոչ շատ դժվար խնդիրներ լուծելիս[23]։ Առավել նկատելի է հիշողության վատացումը, որը դրսևորվում է նոր սովորած նյութերը (փաստերը) մտաբերելու դժվարությամբ և նոր տեղեկությունն ընկալելու անկարողությամբ[24][25]։

Ալցհայմերի վաղ փուլի ավելի քիչ նկատելի ախտանիշեր կարող են լինել կատարողական ֆունկցիաների՝ կենտրոնացման, ծրագրման, կոգնիտիվ ճկունության և աբստրակտ մտածողության հետ կապված խնդիրները, ինչպես նաև սեմանտիկ հիշողության (բառերի իմաստների, կոնցեպցիաների փոխհարաբերության հիշողությունն է) խանգարումը[26][27]։

Այս փուլում կարող է դիտվել ապաթիա, որն ամենակայուն նեյրոհոգեբուժական ախտանիշն է և պահպանվում է հիվանդության ողջ ընթացքում[28][29][30]։

Նախակլինիկական փուլն անվանում են նաև «mild cognitive impairment» (MCI)[31][32], (թարգմանվում է որպես «կոգնիտիվ ունակությունների թեթևակի թուլացում» կամ «չափավոր կոգնիտիվ խանգարում»)[33], սակայն այս անվանումն առաջացնում է տարակարծություններ առ այն, թե արդյոք օգտագործել վերջինս՝ որպես Ալցհայմերի հիվանդության առաջին աստիճանի անվանում, թե առանձնացնել այն՝ որպես անկախ ախտորոշիչ միավոր[34]։

Վաղ թուլամտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիշողության հարաճուն թուլացումն ու ագնոզիան (կանոնավոր ընկալման մասնավոր խանգարում) Ալցհայմերի հիվանդության դեպքում վաղ թե ուշ հանգեցնում են ախտորոշման հաստատմանը։ Փոքրաքանակ հիվանդների մոտ այդ դեպքում առաջին պլանում են հայտնվում ոչ թե հիշողության խանգարումները, այլ խոսքի, կատարողական ֆունկցիաների, ընկալման խանգարումներն ու շարժողական խանգարումները[35]։ Հիվանդությունը տարբեր ձևով է ազդում հիշողության տարբեր ասպեկտների վրա։ Սեփական կյանքի մասին հին հիշողությունները (էպիզոդիկ հիշողություն), վաղ հիշված փաստերը (սեմանթիկ հիշողություն), թաքնված հիշողությունը (մարմնի անգիտակցական հիշողությունը գործողությունների հաջորդականությունների մասին, օրինակ, այն մասին, ինչպես օգտագործել սպասքը) ավելի քիչ են խանգարվում՝ նոր, թարմ հիշողությունների և փաստերի համեմատությամբ[36][37]։ Աֆազիան հիմնականում բնորոշվում է բառապաշարի նվազմամբ և խոսքի սահունության խանգարմամբ, որն ընդհանուր առմամբ թուլացնում է բանավոր և գրավոր ձևով մտքերի արտահայտման հնարավորությունը։ Հիվանդության այս փուլում խոսքային հաղորդակցման ժամանակ մարդը սովորաբար ընդունակ է ադեկվատ ձևով գործել հասարակ հասկացությունների միջոցով[38][39][40]։

Նկարելու, գրելու, հագնվելու և նուրբ շարժումներ պահանջող այլ գործողությունների ժամանակ մարդը հնարավոր է չկարողանա է հմտորեն գործել՝ շարժումների կոորդինացիայի և պլանավորման խնդիրների պատճառով[41]։ Հիվանդության զարգացմանը զուգընթաց մարդը մասնակիորեն կարող է բազմաթիվ գործողություններ ինքնուրույն կատարել, սակայն հատուկ կոգնիտիվ (իմացական) ներուժ պահանջող գործողություններում նրանք օգնության կարիք են զգում։

Չափավոր թուլամտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինքնուրույն գործողություններ կատարելու ընդունակությունները նվազում են վիճակի հարաճուն վատացման պատճառով[35]։ Խոսքի խանգարումներն ավելի արտահայտիչ են դառնում, քանի որ ընդհանուր բառապաշարի քանակի նվազման հետևանքով մոռացված բառերի փոխարեն հիվանդն առավել հաճախակի է սկսում օգտագործել ոչ ճիշտ բառեր (պարաֆրազիա)։ Թուլանում են նաև կարդալու և գրելու կարողությունները[38][42]։ Ժամանակի ընթացքում շարժումների կոորդինացիան ավելի է խանգարվում՝ հատկապես բարդ հաջորդական շարժումների ընթացքում, որը նվազեցնում է մարդու ընդունակությունը ամենօրյա խնդիրների մեծ մասի կատարման տեսակետից[43]։

Այս փուլում վատանում է հիշողությունը, հիվանդը կարող է չճանաչել հարազատներին[44]։ Նախկինում չախտահարված երկարատև հիշողությունը նույնպես խանգարվում է[45] և ավելի ակնհայտ են դառնում վարքի փոփոխությունները։

Հանդիպում են նաև նեյրոհոգեկան խանգարումներ՝ աննպատակ թափառել, երեկոյան սրացում (անգլ.՝ sundowning)[46], գրգռվածություն, հուզական անկայունություն, որոնք արտահայտվում են լացով, հանկարծակի ագրեսիայով, իրենց խնամողների և օգնողների նկատմամբ դիմադրություն ցուցաբերելով։

Հիվանդների մոտավորապես 30 %-ի մոտ զարգանում են կեղծ նույնականացման և զառանցանքի այլ ախտանշաններ[28][47]։ Հիվանդի հարազատների և խնամողների մոտ սրանք կարող են սթրեսի առաջացման պատճառ հանդիսանալ[48], որը թուլացնելու համար կարելի է հիվանդներին տնային պայմաններից տեղափոխել բուժհաստատություն[35][49]։

Ծանր թուլամտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիվանդության վերջին փուլում հիվանդը լիովին կախված է մարդկանց օգնությունից։ Խոսքին տիրապետելը կրճատվում է մինչև առանձին դարձվածքների և, նույնիսկ, մինչև առանձին բառերի օգտագործման աստիճան, որի արդյունքում նորմալ խոսքը լիովին կորչում է[38]։

Չնայած վերբալ կարողությունների կորստին, հիվանդները հաճախ ընդունակ են հասկանալ և պատասխանել իրենց ուղղված հոգատար վերաբերմունքին[50]։ Թեև այս փուլում նրանց մոտ դեռ կարող են լինել ագրեսիայի երևույթներ, հիմնականում հիվանդների վիճակը բնորոշվում է ապատիայով (հոգեկան անտարբերության հիվանդագին վիճակ, հուլություն) և հյուծմամբ[35]։ Ինչ-որ պահից սկսած՝ նրանք անկարող են դառնում կատարելու նույնիսկ ամենապարզունակ գործողությունները՝ առանց ուրիշների օգնության։

Հիվանդը կորցնում է մկանային զանգվածը, դժվարությամբ է շարժվում և որոշակի փուլում չի կարողանում նույնիսկ անկողնուց վեր կենալ[51] և ինքնուրույն սնվել[52]։ Մահը հիմնականում վրա է հասնում կողմնակի պատճառներից, օրինակ՝ խոցերից, պնևմոնիայից, և ոչ թե կոնկրետ Ալցհայմերի հիվանդությունից[53]։

Էթիոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալցհեյմերի հիվանդության պատճառը մինչև հիմա անհայտ է, 1%-5% դեպքերում նշվում է ժառանգականության դերը[54]։ Կան որոշ վարկածներ, որոնք փորձում են բացատրել հիվանդության էթիոլոգիան։

Գենետիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած Ալցհայմերի հիվանդության տարածված ձևի պատճառը դեռևս գենետիկորեն հնարավոր չէ բացատրել, այնուամենայնիվ, հայտնի են հիվանդության հազվադեպ վաղ ձևի առաջացումը պայմանավորող երեք գեներ։ Ներկայումս առավել արտահայտված գենետիկական ռիսկի գործոնը APOE գենն է, որի տարատեսակները, սակայն, կապված են հիվանդության միայն որոշ ձևերի հետ[55]։

Մինչև 60 տարեկանում հանդիպող հիվանդության դեպքերի 10%-ից պակասն է կապված աուտոսոմ-դոմինանտային (ընտանեկան) մուտացիաների հետ. սրանք կազմում են ընդհանուր դեպքերի մինչև 0,01%-ը[55][56][57]։ Պրեսենիլին 1 և պրեսենիլին 2-ի APP գեներում[55] հայտնաբերված մուտացիաների մեծամասնությունը մեծացնում է սենիլային թիթեղիկների կազմի մեջ մտնող Abeta42 փոքր սպիտակուցի սինթեզը[58]։

Հիվանդների մեծամասնության գերդաստանում հայտնաբերված չէ հիվանդության հանդեպ նախատրամադրվածություն, սակայն վերոնշյալ գեները կարող են մասամբ մեծացնել հիվանդանալու ռիսկը։ Հիվանդության ամենահայտնի գենետիկական ռիսկը՝ APOE գենի

E4 ալելն է, որով, ըստ ենթադրությունների, պայմանավորված են ուշ սպորադիկ հիվանդության դեպքերի մինչև կեսը[59]։ Գենետիկները գտնում են, որ շատ այլ գեներ նույնպես կարող են այս կամ այն չափով պայմանավորել Ալցհայմերի հիվանդության ուշ ձևերի զարգացումը[55]։ Հիվանդության տարածված ձևի ժառանգական գործոնները պարզելու նպատակով ուսումնասիրվել են ավելի քան 400 գեներ։ Վերջերս ուսումնասիրված RELN գենի տարատեսակը, օրինակ, կապված է կանանց հիվանդացության մեծացման հետ[60]։

Խոլիներգիկ տեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամենահին վարկածն է, որի հիման վրա է իրականացվում Ալցհեյմերի ներկայիս դեղորայքային բուժումը[61]։ Այս տեսությունը պնդում է, որ Ալցհեյմեր առաջանում է նյարդամիջնորդանյութ ացետիլխոլինի առաջացման նվազման պատճառով։ Խոլիներգիկ վարկածը լայն տարածում չի գտել, քանզի այս վարկածից ելնելով առաջարկվող դեղորայքը ոչ այդքան արդյունավետ է[62]։ Առաջարկվել են նաև այլ խոլիներգիկ էֆեկտներ, օրինակ, այն կարող է հրահրել ամիլոիդի կուտակում[63], որը հանգեցնում է նեյրոբորբոքման[64]։

Ամիլոիդային տեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1991թ.-ին առաջարկվեց տեսություն, որի համաձայն հիվանդության հիմնական ախտաբանական մեխանիզմը արտաբջջային Բետա ամիլոիդի ագրեգատների կուտակումն է[65][66]։ Այս հիպոթեզի օգտին է խոսում նաև այն փաստը, որ ամիլոիդի նախորդ սպիտակուց` APP(Amyloid precursor protein) գտնվում է 21-րդ քրոմոսոմի վրա, իսկ այդ քրոմոսոմի տրիսոմիայի` Դաունի սինդրոմի ժամանակ, հայտնաբերվում է APP կոդավորող գենի նորմայից շատ կրկնօրինակներ և հետևաբար ավելի շատ ամիլոիդ β[67][68]: Այդ փաստով պայմանավորված Դաունի սինդրոմով տառապողների մոտ Ալցհեյմեր է զարգացնում արդեն 40 տարեկանից։ Բացի դրանից, ապոլիպոպրոտեինի սպեցիֆիկ իզոտիպի(APOE 4) հետ կապված, ԱՀ-ի բարձր ռիսկը։ Չնայած ապոլիպոպրոտեինները մեծացնում են β ամիլոիդի դեգրադացիան, այնուամենայնիվ որոշ իզոտիպեր(APOE 4) այդքն էլ էֆեկտիվ չեն այդ գործում և հանգեցնոմ են ագրեգատների կուտակմանը ուղեղում[69]։

Փորձարարական վակցինաներ են մշակվել, որոնք հեռացնում են ամիլոիդային վահանիկները, բայց կլինիկական պրակտիկայում արդյունավետություն չի գրանցվել[70]։ Հետազոտողները կասկածում են ոչ վահանիկային ամիլոիդի օլիգոմերների առկայություն:Այս տոքսիկ օլիգոմերները կապվում են նեյրոնի մակերեսային ընկալիչներին և փոխում են սինապսների կառուցվածքը ու խախտում միջնեյրոնալ փոխազդեցությունը[71]։ Ամիլոիդ β-ի մոնոմերների ընկալիչներից մեկը կարող է լինել պրիոնային սպիտակուց, այդ նույն սպիտակուցի հետ է կապված նաև Խոշոր եղջերավորների սպունգանման էնցեֆալոպաթիայի մարդկանց ախտահարող տարբերակը(mad cow desease)`Կրեյցֆելդտ-Յակոբի հիվանդությունը[72]։ Այնուամենայնիվ ամիլոիդի կուտակումը չի բացատրում Ալցհեյմերի զարգացման ամբողջ կասկադը։ Այժմ ենթադրվում է, որ ամիլոիդը հանդիսանում է ոչ թե անմիջական պատճառ, այլ տրիգեր, վերջինս թողարկում է նեյրոդեգեներատիվ մեխանիզմներ, այդ թվում տաուպաթիաներ ու նեյրոնների մահ, որոնք էլ առաջացնում են հիվանդությունը[73]։ Իսկ այն հարցին, թե ինչն է նպաստում ամիլոիդի առաջացմանը, գիտնականները դեռ չունեն պատասխան։

Տաու սպիտակուցի տեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատկերված է միկրոխողովակների կազմալուծումը Ալցհայմերի հիվանդության ժամանակ։

Տաու տեսությունը պնդում է, որ այս միկրոխողովակային սպիտակուցի դեֆեկտները խթանում են Ալցհայմերի հիվանդության ախտաբանական կասկադը[66]։ Այս մոդելում, գերֆոսֆորիլացված տաու սպիտակուցը ինքնաագրեգացվում է և կորցնում լուծելիությունը։ Արդյունքում առաջանում են նեյրոֆիբրիլյար կծիկներ, որոնք կուտակվում են նեյրոններում[74], ինչը հանգեցնում է միկրոխողովակների ապակայունացմանը և բջջակմախքի քանդմանը, ինչից խախտվում է նեյրոնալ տրանսպորտը[75]։ Սկզբնական շրջանում սա հանգեցնում է նյարդային բջիջների միջև կապի խախտմանը, այնուհետև նաև բջիջների մահվանը[76]։

Այլ տեսություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նյարդաանոթային տեսությունը հիվանդությունը կապում է հեմատոէնցեֆալիկ պատնեշի դիսֆունկցիայի հետ[77]։ ԱՀ-ի ժամանակ խախտված են ներբջջային հոմեոստազը և իոնային հավասարակշռությունը, բայց դա պատճառ է, թե հետևանք՝ դեռ պարզ չէ։ Այս իոնները (Cu, Fe, Zn) ազդում են և ենթարկվում են տաուի, APP-ի, APOE4-ի[78] ազդեցությանը ու հանգեցնում օքսիդատիվ սթրեսի, որը թողարկում է պաթոլոգիկ շղթա[79][80][81][82]։ Շատ գիտնականներ թերահավատորեն են մոտենում այս հետազոտությանը և կարծիքները դեռ հակասական են։

Ծխելը[83], մթնոլորտի աղտոտումը[84], բնածին իմուն պատասխանի բաղադրիչները[85], սպիրոխետային ինֆեկցիաները ևս կասկածվում են, որպես էթիոլոգիկ գործոններ[86]։

Բարրի Ռեյզբերգը առաջ քաշեց ռետրոգեն տեսության վարկածը, որի էությունը հետևյալն է` ներարգանդային զարգացման ընթացքում նյարդային համակարգը անցնում է զարգացման որոշակի փուլեր, նեյրուլացիայից մինչև նյարդերի միելինիզացիա և աստիճանաբար ձևավորվում են կոգնիտիվ ֆունկցիաները[87][88]։ Ալցահեյմերի հիվանդության ժամանակ այս գործընթացը գնում է հակառակ ուղղությամբ, նյարդերը դեմիելինիզացվում են, ախտահարվում է գորշ նյութը, կոգնիտիվ ֆունկցիաները հետ են զարգանում[87] Ռեյզբերգը հիվանդներին խնամողների համար ստեղծել է ձեռնարկ, որը կոչվում է FAST(Functional Assessment Staging Tool), որտեղ ամեն փուլում գտնվող հիվանդի համար առաջարկվում է յուրահատուկ մոտեցում[87]։

Ախտաֆիզիոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նյարդաախտաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալցհայմերի հիվանդությունը բնութագրվում է նեյրոնների ու սինապսների կորստով գլխուղեղի կեղևում և ենթակեղևային որոշ կենտրոններում։ Ատրոֆիան զարգանում է քունքային, գագաթային, ճակատային բլթի կեղևի մի մասում և գոտկային գալարում[64], ինչպես նաև դեգեներատիվ պրոցեսներ են հայնտաբերվել գլխուղեղի հիմի կորիզներում[89]։ PET և MRI հետազոտման մեթոդներով հայտնաբերվել է ուղեղի սպեցիֆիկ հատվածների չափերի փոքրացում, ընդ որում թեթև կոգնիտիվ ախտաբունթյունից մինչև Ալցհեյմերի հիվանդության զարգացումը, ուղեղի չափերը գնալով փոքրանում են և հիվանդության ծանր փուլում արդեն նկարագրվում է էական տարբե՝րություն նույն տարիքի առողջ մեծահասակների հետ համեմատած[90]։

Մանրադիտակով հստակ տեսանելի են և՛ ամիլոիդի վահանիկները, և՛ նեյրոֆիբրիլյար կծիկները[91]։ Վահանիկները խիտ են, հիմնականում կազմված անլուծելի բետա-ամիլոիդ պեպտիդից։ Նեյրոֆիբրիլյար կծիկները` միկրոխողովակային տաու սպիտակուցի ագրեգատներ են, որոնք հիպերֆոսֆորիլացվում են և կուտակվում։ Չնայած տարեցների մոտ որոշ քանակով հայտնաբերվում են և՛ վահանիկներ և՛ կծիկներ, այնուամենայնիվ, դրանք ոչ ախտաբանական տարիքային փոփոխություններ են և շատ անգամ ավելի քիչ են Ալցհայմերի հիվանդությամբ տառապողների հետ համեմատ[92]։ Ոչ հազվադեպ հայտնաբերվում են նաև Լևիի մարմնիկներ[93]։

Կենսաքիմիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆերմենտներն ազդում են APP֊ի (ամիլոիդ-բետա նախանյութ-սպիտակուց) վրա և բաժանում հատվածների։ Բետա-ամիլոիդ հատվածը վճռորոշ դեր է կատարում Ալցհայմերի հիվանդության ժամանակ ամիլոիդային թիթեղների առաջացման գործում։

Հայտնի է, որ Ալցհայմերի հիվանդությունը միշտ ուղեկցվում է պրոտեինոպաթիայով՝ ուղեղային հյուսվածքներում ոչ նորմալ կառուցվածքով սպիտակուցներ՝ բետա-ամիլոիդ և տաու սպիտակուցների կուտակմամբ[94]։ Վահանիկները ձևավորվում են փոքր պեպտիդներից՝ 39-43 ամինաթթուների երկարությամբ՝ կառուցվածքի մեջ ընդգրկելով բետա-ամիլոիդ(A-beta, Aβ)։ Բետա-ամիլոիդը ավելի խոշոր սպիտակուց-նախորդի՝ APP-ի, ֆրագմենտ է։ Այս տրանսմեմբրանային սպիտակուցը կարևոր դեր ունի նեյրոնի աճի, նրա կենսունակության և վնասման դեպքում վերականգնման գործընթացում[95][96]։ Ալցհայմերի հիվանդության ժամանակ, դեռ անհայտ պատճառներով, APP-ն ենթարկվում է պրոտեոլիզի՝ ֆերմենտների ազդեցությամբ բաժանվում է պեպտիդների[97]։ Բետա-ամիլոիդային մասնիկները՝ կազմավորված պեպտիդներից մեկով, միջբջջային տարածությունում միաձուլվում են՝ ստեղծելով կարծր գոյացություններ (հայտնի են ինչպես ծերունական վահանիկներ)[98]։ Ալցհայմերի հիվանդությունը պատկանում է նաև տաուպաթիաներին՝ հիվանդություններին, որոնք առնչվում են տաու-սպիտակուցի ախտաբանական ագրեգացիայի հետ։ Յուրաքանչյուր նեյրոն պարունակում է բջջակմախք, մասամբ միկրոխողովակներից կազմված, որոնք գործում են երկաթուղիների սկզբունքով՝ ուղևորելով սննդարար նյութերը և այլ մոլեկուլներ բջջի կենտրոնից դեպի պերիֆերիա՝ դեպի աքսոնի վերջավորություն և հակառակ ուղղությամբ։ Տաու-սպիտակուցը մի շարք այլ սպիտակուցների պես կապված է միկրոխողովակների հետ, մասնավորապես, ֆոսֆորիլացվելուց հետո այն վերջիններին կայունացնում է։ Ալցհայմերի հիվանդության ժամանակ տաու-սպիտակուցը ենթարկվում է ավելորդ ֆոսֆորիլացման, ինչի պատճառով սպիտակուցի թելիկները սկսում են կապակցվել իրար հետ՝ առաջացնելով նեյրոֆիբրիլյար կծիկներ և քայքայել նեյրոնի տրանսպորտային համակարգը[99]։

Ախտաբանական մեխանիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայտնի չէ, թե ինչպես է β-ամիլոիդային պեպտիդների սինթեզի խախտումն ու հետագա կուտակումն առաջացնում պաթոլոգիական փոփոխություններ Ալցհայմերի հիվանդության ժամանակ[100]։ Ամիլոիդային վարկածը նշում է β-ամիլոիդների կուտակումն ինչպես հիմնական գործընթաց, որը նեյրոնային դեգեներացիայի թողարկիչ մեխանիզմ է։ Համարվում է, որ նրանց կուտակումները խախտում են կալցիումի իոնների հոմեոստազը բջջում և ակտիվացնում են ապոպտոզը[101]։ Հայտնի է, որ հիվանդի նեյրոններում Aβ-ն կուտակվում է միտոքոնդրիումներում, ինչպես նաև այդ պեպտիդն արգելակում է որոշակի ֆերմենտների աշխատանքն ու ազդում գլյուկոզի յուրացման վրա։

Բորբոքային գործընթացներն ու ցիտոկինները կարող են դեր ունենալ պաթոֆիզիոլոգիայում։ Չնայած որ բորբոքումը ցանկացած հիվանդության ժամանակ հյուսվածքների վնասման ազդանշան է, այնուամենայնիվ, Ալցհայմերի հիվանդության ժամանակ ընդհանուր պաթոլոգիայի կողքին նրա դերը կամ երկրորդային է, կամ էլ իրենից ներկայացնում է իմունային ռեակցիայի մարկեր[102]։

Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալցհեյմերով հիվանդի գլխուղեղի PET-scan

Ալցհեյմերի հիվանդությունը ախտորոշվում է հիմնվելով տվյալ անձի բժշկական պատմության, ընտանեկան անամնեզի և ֆիզիկալ զնման տվյալների վրա։ Նյարդաբանական և նյարդահոգեբանական ախտանիշների առկայությունը առանց այլ ակնհայտ պատճառի, Ալցհեյմեր ախտորոշումը դարձնում է ավելի հավանական[103][104]։ Լրացուցիչ ախտորոշիչ մեթոդներ, ինչպիսիք են համակարգչային շերտագրությունը (տոմոգրաֆիա, CT), մագնիսառեզոնանսային տոմոգրաֆիան (MRI), պոզիտրոն-էմիսիոն տոմոգրաֆիան (PET) և SPECT-ը օգտագործվում են ուղեղի այլ ախտաբանական վիճակներ բացառելու և թուլամտության(դեմենցիայի) ենթատիպը որոշելու համար:Ավելին, այն կարող է հայտնաբերել փոփոխությունները դեռ Ալցհեյմերի հիվանդության պրոդրոմալ շրջանում[105]։

Ինտելեկտուալ կարողությունների գնահատումը, հատկապես հիշողության, օգնում է որոշելու հիվանդության ծանրության աստիճանը[106]:Միջազգային բժշկական կազմակերպությունները ստեղծել են ախտորոշիչ չափորոշիչներ`առավել արագ և ստանդարտացված գնահատական տալու համար։ Ախտորոշումը կարող է դրվել նաև հետմահու, եթե կա հնարավորություն ուղեղի հյուսվածքի բիոպտատը հետազոտելու[107]։

Չափորոշիչներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նյարդաբանական խանգարումների և ինֆարկտների միջազգային ինստիտուտը (National Institute of Neurological Disorders and Stroke(NINDS) և Ալցհեյմերի հիվանդության ասոցիացիան (Alzheimer's Disease and Related Disorders Association (ADRDA) 1984թ.-ին[107] հրապարակել են ամենակիրառական չափորոշիչների հավաքածուն, վերջինս թարմացվել և համալրվել է 2007թ.-ին[108]։

Չափորոշիչների մեջ մտնում են կոգնիտիվ ֆունկցիայի իջեցումը, կասկածվող թուլամտության հետ, որը ախտրոշվում է հնարավոր կամ հավանական ԱՀ նյարդահոգեբանական թեստի միջոցով։ Առավել հստակ ախտորոշման համար անհրաժեշտ է ուղեղի հյուսվածքի հիստոպաթոլոգիկ հետազոտություն[109]։ Ախտորոշումը համարվում է առավել վստահելի, եթե ախտորոշիչ չափորոշիչները և հիստոպաթոլոգիկ հետազոտման արդյունքները համընկնում են։

Առավել հաճախ հիվանդության ժամանակ տուժում են կոգնիտիվ դոմեններից ութը` հիշողություն, խոսք, ընկալում, ուշադրություն, իմացածի կիրառում, կոորդինացիա, խնդիրներ լուծելու ունակություն և ամենօրյա ֆիզիկական գործողություններ կատարելու ունակություն։ Այս դոմենները համարժեք են չափորոշիչներին, որոնք հրապարակվել են Ամերիկայի Հոգեբուժական ասոցացիայի( American Psychiatric Association) կողմից` Հոգեկան(մտավոր) խանգարումների ախտորոշիչ և վիճակագրական ձեռնարկում (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-IV-TR)[110]:

Մեթոդներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նյարդահոգեբանական թեստերը, օրինակ` մտավոր վիճակի գնահատման հակիրճ սանդղակը (mini–mental state examination (MMSE)), լայնորեն կիրառվում են գնահատելու համար կոգնիտիվ ֆունկցիաների թուլացման աստիճանը[111][112]:Նյարդաբանական զննումը ԱՀ-ի վաղ փուլերում կարող է չհայտնաբերել սպեցիֆիկ փոփոխություններ, անգամ եթե առկա են նյարդաբանական ախտանիշներ, դրանք կարող են ինչպես ԱՀ-ից, այնպես էլ ցանկացած այլ հիվանդությունից, որն ուղեկցվում է թուլամտությամբ։

Հետագա նյարդաբանական զննումը անգնահատելի է տարբերակիչ ախտորոշման համար[106]։ Ընտանիքի անդամների հետ զրույցը ևս կարևորվում է ախտորոշման համար։ Ալցհեյմերով տառապողներին խնամողները կարող են տրամադրել օգտակար տեղեկություն ինչպես հիվանդների ամենօրյա շարժական ակտիվության, այնպես ել մտավոր ունակությունների իջեցման մասին[113]։ Խնամողների կարծիքը կարևոր է, քանզի ԱՀ ունեցողները հաճախ չեն գիտակցում իրենց խնդիրները[114]։

Լրացուցիչ ախտորոշիչ թեստերը հիվանդության կոնկրետ ասպեկտների մասին տալիս են հավելյալ տեղեկատվություն և օգնում են բացառել այլ հիվանդությունները։ Արյան քննությունը հայտնաբերում է թուլամտության այլ պատճառներ[106], որոնք հազվադեպ կարող են լինել նաև դարձելի[115]։ Հաճախ որոշվում է վահանագեղձի հորմոնների, Vit B12-ի, ծանր մետաղների քանակը, բացառում են սիֆիլիսը, նյութափոխանակային խնդիրները (ներառյալ երիկամի ֆունկցիոնալ ախտորոշում, էլեկտոլիտների մակարդակի որոշում, դիաբետի ախտորոշում) և անեմիան։

Հոգեբանական թեստերն իրականացվում են դեպրեսիայի ախտորոշման համար, որը կարող է լինել ինչպես Ալցհեյմերի հիվանդության հետևանք[116], այնպես էլ պատճառ[117][118] կամ զարգանալ հիվանդությունից անկախ։

Կանխարգելում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բազմաթիվ հետազոտություններ են կատարվում, հայտնաբերելու համար սպեցիֆիկ գործոններ, որոնք կօգնեն կանխարգելել, կամ գոնե հետաձգել ԱՀ-ի(Ալցհեյմերի հիվանդության) զարգացումը։ Համաճարակաբանական ուսումնասիրությունները ենթադրում են, որ վերահսկելով այնպիսի մոդիֆիկացվող գործոններ, ինչպիսիք են սննդակարգը, սիրտանոթային հիվանդությունների ռիսկը, ֆարմակոթերապիան, ինչպես նաև ինտելեկտուալ գործունեությունը, հնարավոր է կանխարգելել Ալցհեյմերի հիվանդության զարգացումը:Այնուամենայնիվ, ներկայումս, ոչ մի ապացուցված միջոց չկա ԱՀ-ն կանխարգելելու համար[119]։

Դեղորայք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած սիրտանոթային ռիսկի գործոնները, ինչպիսին են գերխոլեստերինեմիան, զարկերակային գերճնշումը, շաքարային դիաբետը և ծխելը, կապված են Ալցհեյմերի հիվանդության ռիսկի բարձրացման հետ[120][121], այնուամենայնիվ, օրինակ ստատինները, որոնք նվազեցնում են խոլեստերինի քանակը արյան մեջ, անարդյունավետ են ԱՀ-ի կանխարգելման մեջ[122][123][124]։

Ոչ ստերոիդային հակաբորբոքային դեղորայքի (ՈՍՀԴ) երկարատև օգտագործումը նվազեցնում է ԱՀ-ի զարգացման ռիսկը[125]։ Ապացուցված է, որ ՈՍՀԴ-ները իջեցնում են ամիլոիդային վահանիկի հետ կապված բորբոքումը[125]։ Չնայած դրան, որպես արդյունավետ բուժման մեթոդ ՈՍՀԴ-ները չեն հաստատվել[126]։ Հետդաշտանադադարի շրջանում օգտագործվող հորմոնալ թերապիան, որը նախկինում նաև Ալցհեյմերի հիվանդության բուժման համար էր օգտագործվում, ներկայումս կապվում է դեմենցիայի ռիսկի բարձրացման հետ[127]։

Կենսակերպ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդիկ, ովքեր զբաղվում են ինտելեկտուալ գործունեությամբ, ինչպես օրինակ կարդալը, սեղանի խաղեր խաղալը, խաչբառ լուծելը, երաժշտական գործիք նվագելը կամ սոցիալական ակտիվ գործունեությունը, ունեն Ալցհեյմերի հիվանդության ավելի ցածր ռիսկ[128]։ Այս երևույթը բացատրվում է նրանով, որ կյանքի ընթացքում, եթե շատ ես զբաղվում ինտելեկտուալ գործունեությամբ, նեյրոնների ֆունկցիոնալ ակտիվությունը(սինապսների քանակը) աճում է և հնարավորություն է տալիս հետաձգել դեմենցիայի կլինիկական դրսևորումը[129]։ Ֆիզիկական ակտիվությունը ոչ միայն կանխարգելում, այլ նաև նվազեցնում է Ալցհեյմերի հիվանդության ախտանիշները[130]։

Սննդակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդիկ, ովքեր ունեն առողջ, ճապոնական կամ միջերկրածովյան սննդակարգ ԱՀ-ի ավելի ցածր ռիսկի խմբում են, իսկ ում սննդում գերակշռում են հագեցած ճարպերն ու պարզ ածխաջրերը` ավելի բարձր[131]։ Միջերկրածովյան սննդակարգը նաև նվազեցնում է ախտանիշները արդեն հիվանդություն ունեցողների մոտ, ամենայն հավանականությամբ սիրտանոթային հիվանդությունները կանխարգելող մեխանիզմով[132]։ Սպեցիֆիկ բաղադրիչների դերը կանխարգելման հարցում պարզաբանելը ավելի բարդ է, իրականացվել են ռանդոմիզացված հետազոտություններ տարբեր պոպուլյացիաներում[131]։ Կա կարծիք, որ ալկոհոլի չափավոր օգտագործումը, մասնավորապես կարմիր գինու, նվազեցնում է ԱՀ-ի ռիսկը[133]։ Մեծ հետաքրքրություն են ներկայացնում նաև կոֆեինը[134], թեյը և բիոֆլավինոիդներով հարուստ սնունդը, որպես արդյունավետ կանխարգելիչ միջոցներ[135][136]։ Վիտամինների և հանքային տարրերի նշանակությունը դեռ հստակ պարզաբանված չէ։ Ենթադրվում է, որ Վիտամին A-ն[137][138], C-ն[139][140], ալֆա-տոկոֆերոլը(Vit E)[141], ֆոլաթթուն և B12-ը[142] կարևոր դեր ունեն ԱՀ-ի կանխարգելման հարցում։ Ձկների և բույսերի օմեգա-3 ճարպաթթուները չունեն որևէ ապացուցված բարելավող ազդեցություն Ալցհեյմերով հիվանդների մոտ[143][144]։

Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալցհայմերի հիվանդությունը չի բուժվում։ Բուժման հնարավոր մեթոդները միայն ազդում են արտահայտվող ախտանշանների վրա և իրենց բնույթով զուտ հիվանդի վիճակը թեթևացնող միջոցներ են։

Դեղորայքային բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ացետիլխոլինէսթերազայի ինհիբիտոր դոնեպեզիլի եռաչափ կառուցվածքը, որն օգտագործվում է ախտանիշային բուժման նպատակով։
Մեմանտինի մոլեկուլային կառուցվածքը․ այս դեղամիջոցը հաստատվել է Ալցհայմերի հիվանդության դեպքում կիրառման համար

FDA և EMEA գործակալությունների կողմից ներկայումս երաշխավորված են չորս պատրաստուկներ (խոլինէսթերազի երեք ինհիբիտորներ, NMDA-անտագոնրստներ), որոնք նախատեսված են հիվանդության ժամանակ կոգնիտիվ խանգարումների բուժման համար։ Չկան այնպիսի դեղամիջոցներ, որոնք կարող են դանդաղեցնել կամ կանգնեցնել հիվանդության զարգացումը։

Ալցհայմերի հիվանդության հայտնի նշաններից է խոլինէրգիկ նեյրոնների ակտիվության նվազումը[145]։ Խոլինէսթերազի ինհիբիտորները դանդաղեցնում են ացետիլխոլինի տրոհման արագությունը, բարձրացնելով նրա խտաստիճանը ուղեղում և փոխհատուցում խոլինէրգիական նեյրոնների կորստի հետևանքով առաջացող ացետիլխոլինի կորուստը[146]։

2008 թվականի դրությամբ կիրառվում են այնպիսի ինհիբիտորներ, ինչպիսիք են դոնեպեզիլը[147], գալանտամինը[148], ռիվաստիգմինը[149]։ Փաստերը վկայում են դրանց արդյունավետության մասին հիմնականում հիվանդության սկզբնական և չափավոր փուլերում[150], որոշ դեպքերում նաև՝ ուշ փուլերում[151]։ Միայն դոնեպեզիլն է, որ երաշխավորված է ուղեղի աշխատանքի խիստ թուլացման դեպքերում։ Այս պատրաստուկերի կիրառումը կոգնիտիվ մեղմ խանգարումների դեպքում չի դանադաղեցնում հիվանդության առաջացումը[152]։ Պատրաստուկների կողմնակի ազդեցություններից ամենատարածվածը սրտխառնոցն է և փսխումը, որոնք կապված են խոլինէրգիկ ակտիվության բարձրացման հետ և նկատվում են հիվանդների 1-10%-ի մոտ։ Սակավ դեպքերում հանդիպում է մկանների կծկանք, դանդաղասրտություն, ախորժակի նվազում, քաշի անկում, ստամոքսահյութի թթվայնության բարձրացում[153]։

Դրդիչ նյարդամիջնորդանյութ գլյուտամատը մեծ դեր է խաղում նյարդային համակարգի աշխատանքում, բայց նրա ավելցուկն առաջացնում է գլյուտամատային ընկալիչների ակտիվության մեծացում և կարող է առաջացնել բջիջների մահ։ Այդ գործընթացը կոչվում է էքսայտոտոքսիկություն, որը նկատվում է ոչ միայն Ալցհայմերի հիվանդության, այլև այլ դեպքերում. օրինակ՝ Պարկինսոնի հիվանդության և ցրված սկլերոզի դեպքում[154]։

Մեմանտին դեղամիջոցը[155], որը սկզբում կիրառվել է գրիպի բուժման համար, ճնշում է NMDA-ընկալիչները[154]։ Այս դեղամիջոցն ազդում է հիվանդության միջին և ծանր փուլերում, սակայն հայտնի չէ, թե ինչպես է այն գործում հիվանդության սկզբնական փուլերում[156]։ Սակավ դեպքերում նկատվում են թույլ կողմնակի ազդեցություններ՝ զգայապատրանք (հալյուցինացիա), խանգարում, գլխապտույտ, գլխացավ, հոգնածություն[157]։ Դոնեպեզիլի հետ զուգակցման դեպքում կոգնիտիվ ցուցանիշների վրա մեմանտինը ցուցաբերում է վիճակագրորեն նկատելի, սակայն կլինիկորեն հազիվ նշմարելի արդյունավետություն[158]։

Այն հիվանդների մոտ, որոնց վարքը խնդրահարույց է, հակապսիխոտիկները կարող են որոշակիորեն թուլացնել ագրեսիայի արտահայտվածությունը և ազդել հոգեկանի վրա։ Այն նույն ժամանակ այս պատրաստուկները թողնում են կողմնակի լուրջ ազդեցություններ, մասնավորապես՝ ուղեղաանոթային բարդություններ, շարժողական խանգարումներ, կոգնիտոիվ ընդունակությունների նվազում, որոնք բացառում են նրանց ամենօրյա օգտագործումը[159][160]։ Հակապսիխոտիկների երկարատև նշանակման դեպքում նկատվում է մահացության բարձրացում[160]։

Հոգեբանական օգնություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դեղորայքային բուժմանը զուգահեռ Ալցհայմերով հիվանդներին անհրաժեշտ է լինում հոգեբանական օգնություն, որն ունի տարբեր ուղղություններ` վարքային, էմոցիոնալ, կոգնիտիվ, մոտիվացիոն։ Վարքային ուղղության հիմնական նպատակն է հիվանդներին դարձնել առավել զսպված, քիչ ագրեսիվ և համբերատար[161]։

Էմոցիոնալ տեսանկյունից բարելավումների հասնելու համար, այս մարդկանց հետ զբաղվում են հոգեբանները, փորձում են այդ մարդկանց անցյալից պատմել, օգնել հիշել իրադարձություններ և դեպքեր, երբեմն հիվանդները այլ մարդկանց իրենց մտերիմներից մեկի փոխարեն են ընդունում ու այս դեպքում չպետք է միանգամից հրաժարվել, այլ շարունակել բեմադրել ու տալ այդ հիվանդին խոսելու, կիսվելու հանարավորություն։ Գիտնականները ապացուցել են այս գործընթացի արդյունավետությունը։

Երբ փորձում են հիվանդներին անցյալից դեպքեր հիշեցնել, օգտագործում են այս հիվանդների սիրելի երաժշտությունը, նայում են հին ֆոտոալբոմները,ցուցադրում տան պարագաներ, հարազատ իրեր, սա կոչվում է հիշեցնող թերապիա(Reminiscence therapy (RT))[162]:

Կոգնիտիվ ֆունկցիաները բարելավելը շատ կարևոր խնդիր է, հիվանդներին օգնում են գիտակցել իրականությունը, պատկերացնել ժամանակը, ներկա պահը, իրենց կարգավիճակը[163][164]։ Երբեմն սա բացասական հետևանքներ է թողնում, օրինակ հանգեցնում է ֆրուստրացիայի [161]։

Մոտիվացնող թերապիան, իր մեջ ներառում է արվեստ, երաժշտություն, ընտանի կենդանիներ, մարմնամարզություններ և ցանկացած այլ տեսակի ռեկրեացիոն զբաղմունք։ Այս բուժման հիմնական նպատակը ոչ թե սիմպտոմների վերացումն է, այլ հիվանդի տրամադրության և առօրյայի բարելավումը[161]։

Խնամք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հաշվի առնելով, որ Ալցհայմերը անբուժելի հիվանդություն է և այս ախտով տառապողները ինքնուրույն չեն կարող հոգ տանել իրենց մասին, այս անձանց խնամքը կարևորագույն հարց է։ Հիվանդության վաղ փուլերում այս հիվանդներն ավելի զգուշավոր են դառնում և խնամողների համար դեռ հեշտ է[165][166]։ Աստիճանաբար զգուշավորությունը հասնում է հիվանդագին աստիճանի, այս մարդիկ սկսում են հաց անգամ չուտել, անընդհատ կողպել դռները և մեկուսանալ բոլորից[161][167]։ Երբ ուտելը դառնում է դժվար, խնամողներն են սկսում կերակրել հիվանդներին, իսկ վերջնական փուլում անհրաժեշտ է լինում արհեստական սնուցում կազմակերպել։ Հազվադեպ անհրաժեշտ է լինում հիվանդների նկատմամբ զսպող միջոցառումներ իրականանցել, քանզի նրանք դառնում են շատ ագրեսիվ և կարող են շրջապատին վնասել[161]։ ԱՀ-ի պրոգրեիվումը կարող է զանազան ախտաբանական վիճակների հանգեցնել, հատկապես վերջնական փուլերում` ստոմատիտներ, գինգիվիտներ, պառկելախոցեր, թերսնուցում, հիգիենիկ խնդիրներ, շնչական, մաշկային կամ աչքի ինֆեկցիաներ։ Ճիշտ կազմակերպված խնամքը կարող է կանխել այս ամենի զարգացումը, դրա համար ԱՀ-ով հիվանդներին մասնագիտական մոտեցում է անհրաժեշտ[168][169]։ Հիվանդները, իրենց կյանքի մնացած հատվածում ապրում են հոսփիսներում[170] :

Կանխատեսում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալցհայմերի հիվանդության վաղ ախտորոշումը բավականին բարդ է։ Հստակ ախտորոշումը հիմնականում դրվում է, երբ կոգնիտիվ խանգարումները դրսևորվում են ամենօրյա գործունեության ընթացքում, չնայած տվյալ անձը կարող է դեռ ինքնուրույն ապրել։ Ախտանիշները կարող են պրոգրեսիվել, թեթև արտահայտված հիշողության կորստից մինչև կոգնիտիվ և շարժողական ֆունկցիաների զգալի նվազում, մինչև դառնում են լրիվ անկարող ինքնուրույն ապրել[171]։

Կյանքի սպասվող միջին տևողությունը ԱՀ-ով տառապողների մոտ կարճ է` մոտավորապես երեքից տաս տարի[172][172]։ Տասնչորս տարուց ավել ապրում են հիվանդների ոչ ավելի, քան 3%-ը[173]։ Առավել վատ կանխատեսում ունեն, հիվանդները ում մոտ նկարագրվում է կոգնիտիվ ֆունկցիաների արտահայտված իջեցում, շարժական ֆունկցիայի զգալի նվազում, ուշաթափությունների հաճախակի դրվագներ և զննմամբ հայտնաբերված նյարդաբանական ախտանիշներ։

Այլ ախտաբանական վիճակներ, ինչպիսին են սիրտանոթային խնդիրները, դիաբետը, կամ ալկոհոլի երկարատև օգտագործումը, նույնպես կապված են կյանքի տևողության կարճացման հետ[174][175][176]:Կանանց մոտ ապրելու շանսերը ավելի մեծ են, քան տղամարդկանց մոտ[176][177]։

Թոքաբորբը և ջրազրկումը Ալցհեյմերով հիվանդների մահվան ամենահաճախակի պատճառներն են, մինչդեռ չարորակ նորագոյացությունները ԱՀ-ով հիվանդների մոտ ավելի հազվադեպ են հանգեցնում մահվան, քան ընդհանուր պոպուլյացիայում[177]։

Տարածվածություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալցհայմերի հիվանդությամբ և այլ դեմենցիաներով տառապողների կյանքի տևողությունը 100000 բնակչության հաշվով՝ կարգավորված ըստ անգործունակության աստիճանի, 2004 թ
     տվյալներ չկան      ≤ 50      50–70      70–90      90–110      110–130      130–150      150–170      170–190      190–210      210–230      230–250      ≥ 250
Հիվանդացություն[178]
65 տարեկանից բարձր անձանց մոտ
Տարիք Հիվանդացություն
(նոր դեպքեր)
1000 անձի հաշվարկով
65-69 3
70-74 6
75-79 9
80-84 23
85-89 40
90-   69

Համաճարակաբանական ուսումնասիրություններում օգտագործվում են երկու հիմնական ցուցանիշներ՝ հիվանդացության մակարդակը և հիվանդության տարածվածությունը։ Հիվանդացությունը ցույց է տալիս մարդ-ժամանակ միավորին բաժին ընկնող նոր դեպքերի թիվը (սովորաբար՝ մեկ տարվա ընթացքում հազար մարդու հաշվով նոր դեպքերի քանակը), իսկ հիվանդության տարածվածությունը ցույց է տալիս պոպուլյացիայում ժամանակի որոշակի պահին հիվանդությունով ախտահարվածների ընդհանուր թիվը։

Երկարատև խմբային ուսումնասիրությունները (որոնց ընթացքում սկզբնապես առողջ մարդկանց պոպուլյացիային հետևում են տարիներ շարունակ) վկայում են, որ հիվանդացության մակարդակը հազար մարդ-տարվա հաշվով կազմում է 10-15 նոր դեպք՝ թուլամտությունների բոլոր տիպերի համար և 5-8 դեպք՝ Ալցհայմերի հիվանդության համար, ինչը կազմում է տարեկան ախտորոշվող ընդհանուր դեպքերի մոտ կեսը[178][179]։ Վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ հիմնական ռիսկի գործոնը հանդիսանսում է տարիքը՝ 65 տարին լրանալուց հետո ամեն հինգ տարում ռիսկի ցուցանիշը կրկնապատկվում է, 65 տարեկանում 3 դեպքից աճելով հասնում է 69 դեպքի՝ 95 տարեկանում[178][179]։ Գոյություն ունեն նաև սեռային տարբերություններ՝ Ալցհայմերի հիվանդությամբ ավելի հաճախ են հիվանդանում կանայք՝ հատկապես 85 տարեկանից հետո[179][180]։

Alzheimer's Disease Death Rate in European Union countries (2023) (HY).jpg

Բնակչության շրջանում հիվանդության տարածվածությունը կախված է տարբեր գործոններից, այդ թվում՝ ընդհանուր հիվանդացությունից և մահացությունից։ Քանի որ հիվանդացության մակարդակը մեծանում է տարիքի հետ, անհրաժեշտ է տվյալ տարածքում մարդկանց միջին տարիքը հաշվի առնել։ ԱՄՆ-ում 2000 թվականի դրությամբ բնակչության 1,6%-ը, ինչպես ընդհանուր այնպես էլ 65-74 տարիքային խմբում, ունեցել է Ալցհայմերի հիվանդություն։ 75-84 տարիքային խմբում այդ ցուցանիշը կազմել է 19%։ Իսկ այն քաղաքացիների շրջանում, ում տարիքը գերազանցել է 84-ը՝ հիվանդության տարածումը կազմել է 42%[181]։ Ավելի քիչ զարգացած երկրներում հիվանդության տարածվածությունը ավելի ցածր է[182]։ ԱՀԿ-ի տվյալներով 2005 թվականին թուլամտությամբ (դեմենցիայով) տառապել է աշխարհի բնակչության 0,379%, իսկ 2015 թվականին կանխատեսումներով այն կհասնի 0,441% և 2030 թվականին բնակչության ավելի մեծ մաս՝ 0,556% կարող է լինել ախտահարված[182][183]։

Այս եզրակացության են գալիս նաև այլ աշխատանքների հեղինակներ։ Եվս մեկ հետազոտություն խոսում է այն մասին, որ 2006 թվականին աշխարհում հիվանդության տարածվածությունը կազմել է 0,40% (միջակայքը՝ 0,17%-0,89%, ընդհանուր քանակը՝ 26,6 միլիոն - 11,4-59,4 միլիոն միջակայքով) և կանխատեսվում է, որ մասնաբաժնի ցուցանիշը կեռապատկվի, իսկ 2050 թվականին հիվանդների բացարձակ քանակը կքառապատկվի[184][185]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հին Հունաստանի և Հռոմի բժիշկներն ու փիլիսոփաները կապում էին ծերությունը գիտակցության թուլացման հետ[186], սակայն միայն 1901 թ. գերմանացի հոգեբան Ալոիս Ալցհայմերը գրանցեց մի հիվանդության դեպք, որը հետագայում կոչվեց իր անունով։ Հիսունամյա Ավգուստա Դ.-ի հիվանդության վերլուծությունը նա հրապարակել է միայն 1906 թ.-ին՝ հիվանդի մահից հետո[187]։ Հետագա 5 տարվա ընթացքում բժշկական գրականության մեջ ի հայտ եկան ևս 11 նմանատիպ դեպքերի նկարագրություններ, ընդ որում՝ որոշ հեղինակներ արդեն կիրառում էին «Ալցհայմերի հիվանդություն» տերմինը[186]։ Էմիլ Կրեպելինը առաջինն էր, ով Ալցհայմերի հիվանդությունը համարեց առանձին հիվանդություն։ 1910 թ.-ին նա առանձնացրեց այն, որպես սենիլային դեմենցիայի (ծերունական թուլամտություն) ենթատիպ իր՝ հոգեբանության ութերորդ դասագրքում՝ տալով դրան «ենթասենիլային դեմենցիա» անվանումը[188]։

Ալցհայմերի հիվանդությունը 20-րդ դարում գրեթե միշտ ախտորոշում էին համեմատաբար երիտասարդ հիվանդների մոտ, որոնց մոտ առաջին ախտանիշերը հայտնվում էին 45-65 տարեկան հասակում։ Տերմինաբանությունը փոխվեց 1977 թ.-ին անցկացված Ալցհայմերի հիվանդությանը նվիրված կոնֆերանսից հետո, որի մասնակիցները եկան այն եզրակացության, որ ենթասենիլային ու սենիլային դեմենցիաների կլինիկական և ախտաբանական դրսևորումները գրեթե համընկնում են, չնայած չի բացառվում նաև էթիոլոգիական (պատճառների) տարբերությունների առկայությունը[189]։ Աստիճանաբար ախտորոշել սկսեցին անկախ տարիքից[190], չնայած որոշ ժամանակ 65 տարեկանից բարձր անձանց հիվանդության նկարագրման համար դեռևս օգտագործվում էր «Ալցհայմերի տիպի սենիլային դեմենիցիա» տերմինը, «պահելով» Ալցհայմերի հիվանդության «դասական» ախտորոշումը ավելի երիտասարդների համար։ Արդյունքում «Ալցհայմերի հիվանդություն» տերմինը ձևականորեն ընդունվեց բժշկական անվանակարգության մեջ որպես հիվանդության տարատեսակ, որն ախտորոշվում էր անկախ տարիքից՝ բնորոշ ընթացք ունեցող և տիպիկ նյարդաբանական նշաններով ուղեկցվող համապատասխան ախտանիշերի առկայության դեպքում[191]։

Հասարակություն և մշակույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հասարակական բեռ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թուլամտությունը և հատկապես Ալցհայմերի հիվանդությունը կապված է պետական և ոչ պետական մեծ ծախսերի հետ, ինչպես զարգացած երկրներում (ԱՄՆ, Եվրոպա)[192][193], այնպեսել զարգացող երկրներում (Արգենտին))[194]։ Այս ծախսերը գնալով աճում են և մեծացնում հասարակության վրա դրված բեռը։ Ծախսերը կարող են անմիջականորեն կապված լինել հիվանդների բուժման հետ`դեղորայք, խնամողներ, կամ լինել անուղղակի` տվյալ անձինք այլևս աշխատունակ չեն[193]։ ԱՄՆ-ն յուրաքանչյուր տարի ծախսում է ավելի քան հարյուր միլիարդ ԱՄՆ դոլար Ալցհեյմերով հիվանդների համար[193]։

Առավել մեծ ծախսեր են պահանջում երկարատև մասնագիտական բուժումը, որի վրա է օգտագործում Ալցհեյմերին նախատեսված բյուջեի երկու երրորդը[192]։ Տնային խնամքը ևս թանկարժեք է[192], մանավանդ եթե հաշվի առնենք, որ ընտանիքի անդամները ստպված են լինում աշխատանքից դուրս գալ և չստանալ աշխատավարձ[195]։

Ծանր դեմենցիայով հիվանդներին էլ ավելի մեծ խնամք է պետք, հետևաբար շատ ծախսեր[195]։ Այստեղից կարելի է եզրակացնել, որ ցանկացած միջոց, որը կարող է հետաձգել կամ բարելավել ախտանիշները, բխում է ոչ միայն հիվանդի և հարազատների այլև պետության տնտեսության շահերից[193]։

Խնամելու դժվարություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խնամելու հոգսը հիմնականում իր վրա է վերցնում ամուսիններից մեկը կամ մոտ ազգականը[196]։ Ալցհեյմերով հիվանդին խնամելիս խնամողը կանգնում է սոցիալական, հոգեբանական, ֆիզիկական և տնտեսական բարդույթների առաջ[197][198][199]։ Խնամքը կազմակերպվում է և՛ տանը, և՛ հոսփիսներում ըստ ազգականների և հիվանդի ցանկության[200]։ Մարդիկ, ովքեր խնամում են, հաճախ են ձեռք բերում հոգեբանական և ֆիզիկական խանգարումներ[201], բացի դրանից շաբաթական միջինում 47ժամ և ավելի ստիպված են լինում անցկացնել հիվանդների կողքին՝ աշխատանքի հաշվին, ինչը ֆինանսական դժվարությունների է հանգեցնում։ Ըստ հայտնի տվյալների ԱՄՆ-ում տարեկան 18000$-ից 77500$ է ծախսվում մեկ հիվանդի վրա[195]։

Խնամողների հոգեբանական խնդիրները հաղթահարվում են անհատական կամ խմբակային կոգնիտիվ-վարքային թերապիայի միջոցով[197][202]։

Ալցհայմերի հիվանդության լուսաբանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալցհայմերի հիվանդությամբ տառապել են նաև շատ հայտնիներ` ԱՄՆ նախագահներից Ռոնալդ Ռեյգանը, իռլանդացի գրող Այրիս Մյորդոկը։ Այս անձանց մասին խոսվում էր ամենուր և հիվանդությունը ինտենսիվ լուսաբանվում էր ու դա ոգևորեց շատ գիտնականների և բժիշկների զբաղվել այս հարցով ու առաջարկել նոր մոտեցումներ։ Այլ հայտնի Ալցհեյմերով տառապողներից են եղել ֆուտբոլիստ Ֆերենց Պուշկաշը, Բրիտանիայի վարչապետներից Հարոլդ Վիլսոնը, Իսպանիայի վարչապետներից Ադոլֆո Սուարեսը, դերասաններ Պիտեր Ֆալկը, Ռիտա Հեյուորթը, Աննի Ժիրարդո, գրող Թերրի Փրաթչեթը։

ԱՀ-ն լուսաբանվել է նաև ֆիլմերում, ինչպիսիք են Այրիս(Iris 2001)[203], Հուշատետր(The Notebook 2004)` Նիկոլաս Սփարքսի նովելի հիման վրա, Տանմատրա(Thanmathra 2005), Հուշեր վաղվա օրվանից (Memories of Tomorrow 2006), Նրանից հեռու (Away from her 2006), Դեռևս Էլիս(Stilll Alice 2014)` Կոլումբիայի համալսարանի պրոֆեսորի մասին, որը նկարահանվել է Լիզա Ջենովայի նովելի հիման վրա, վավերագրական ֆիլմեր, ինչպսիին են Մալքոլմ և Բարբարա։ Սիրո պատմություն (Malcolm and Barbara:A Love Story 1999) ու Մալքոլմ և Բարբարա։ Հրաժեշտ սիրուն(Love's Farewall):

Հետազոտման ուղղություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դեղորայք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առ 2014թ.-ը ավելի քան 400 դեղորայքային բուժման միջոցներ են ներդրվել կամ առաջարկվել, այդ ուղղությամբ կատարվել են 1500-ից ավելի հետազոտություններ, որոնց քառորդ մասը 3-րդ փուլի հետազոտություններ են։ Չնայած դրան, 2002-2012 թվականներին 244-ից ավելի առաջարկված բուժական միջոցներից միայն մեկը՝ մեմանտինն է ընդունվել ԱՄՆ-ի սննդամթերքի և դեղերի որակի վերահսկողության վարչության(FDA) կողմից[204]։

Բուժման մոտեցումներից է հիվանդության պաթոգենետիկ բուժումը։ Հիմնական թիրախը բետա-ամիլոիդի մակարդակի իջեցումն է, որն իրականացվում է իմունաթերապիայով կամ վակցինացիաներով[205]։ Ի տարբերություն կանխարգելիչ վակցիանացիայի, թերապևտիկ մոտեցումը հնարավոր է կիրառել միայն արդեն ախտորոշված անձանց մոտ։ Այս մեթոդի էությունն այն է, որ մարդու իմուն համակարգը վարժվում է ամիլոիդի կուտակումները ճանաչելուն, գրոհելուն և ոչնչացնելուն։ Նման վակցինա ստանալու փորձ կատարվել է 2008թ.-ին, բայց հետագա ուսումնասիրությունները հետաձգվել են։ Մեկ այլ փորձարկումների թիրախ է բապինեուզումաբը(Bapineuzumab)[206], որը սինթետիկ հակամարմին է, ամիլոիդի նկատմամբ, չնայած նախնական կանխատեսումներին այս դեղերի կիրառումը կլինիկայում հակառակ պատկեր է տալիս բուժման արդյունավետության տեսանկյունից։ Դեղամիջոցների մեկ այլ խումբ են կազմում նեյրոպրոտեկտորները, որոնցով բուժման արդյունքները բավականին հուսադրող են:Այդ դեղամիջոցներից են AL-108, PBT2` մետաղ-սպիտակուց փոխազդեցության ինհիբիտորներ, Էտաներցեպտը՝ TNFα-ի ընկալիչների ինհիբիտոր[207][208]։

Իրարից անկախ կատարված երկու հետազոտությունների նախնական տվյալներով՝ մեթիլթիոնիումի քլորիդով(ընկճում է տաու սպիտակուցի ագգրեգացիան[209]) և դիմեբոնով[210] (հակահիստամինային) բուժումը թեթևից միջին աստիճանի ծանրության Ալցհեյմերով հիվանդների մոտ տալիս Է դրական արդյունքներ, սակայն վերջնական արդյունքը դեռ գոհացուցիչ չէ[211][212]:Մկների վրա մեթիլթիմոնիում փորձարկելիս պարզ դարձավ, որ այս դեղերի կենսամատչելիությունը կախված է մկների սննդից և զգալիորեն փոխվում է ստամոքսի թթվայնությունը փոխելիս, այս հանգամանքը դժվարացնում է ճշգրիտ դոզավորումը[213]։ Ներկայումս փորձարկվում է LMTX-ը, որը հանդիսանում է նախադեղ[214]։

Վարքային կանխարգելում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեդիտացիան խոստումնալից է հիշողության և կոգնիտիվ ֆունկցիաների բարելավման համար և կատարվում են հետազոտություններ դա նաև գիտականորեն ապացուցելու համար[215]։ 2015թվականին հրապարակված գրախոսությունում խոսվում էր մեդիտացիայի արդյունավետության մասին նաև որպես կանխարգելիչ, հիվանդության սկիզբը և ախտանշանների պրոգրեսիան հետաձգող մեթոդ[216]։

Հնարավոր փոխանցման մեխանիզմներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդուց մարդ փոխանցման եզակի դեպքեր են նկարագրված մարդու աճի հորմոնների միջոցով[217][218]։

Վարակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

HSV-1-ի՝ հասարակ հերպեսի հարուցիչները հայտնաբերվում են այն նույն տեղերում, ինչ ամիլոիդային վահանիկները[219]։ Այս երևույթը, շատ գիտնականների ստիպում է մտածել, որ Ալցհեյմերի հիվանդությունը կարելի է բուժել կամ կանխարգելել հակավիրուսային դեղամիջոցներով[219]։ Որոշ հետազոտությունների արդյունքներ արդեն խոստումնալից են[220]։ Խոստումնալից, բայց դեռ նախնական արդյունքներ ենք ստանում նաև հիշողությունը ու կոգնիտիվ ֆունկցիաները դեղորայքով բուժելու արդյունավետության մասին[221]։

Նկարագրվել է սնկային վարակների և Ալցհայմերի հիվանդության միջև կապը[222]։ Այս տեսությունը առաջ է քաշել մանրէաբան Լ. Կառասկոն, երբ իր խմբի հետ ուսումնասիրելիս են եղել Ալցհեյմերի հիվանդության և դիսսեմինացված միկոզների միջև կորելացիան[223]։ Հետագա հետազոտությունները ցույց են տվել ԱՀ-ով հիվանդների ուղեղի տարբեր հատվածներում սնկային վարակի առկայություն, վերջինս չի եղել առողջների մոտ։ Սնկային ինֆեկցիան բացատրում էր նաև հիվանդների մոտ առկա ախտանիշները։ Այս տեսությունը, ինչպես և ամիլոիդայինը բացատարվում են, որպես իմուն համակարգի կողմից իրականացվող պատասխան վարակին, ինչի արդյունքում վնասվում է կենտրոնական նյարդային համակարգը[224][225][226]։ Սա հաստատվել է է մկների վրա իրականցվող հետազոտություններում[227]։

Գործիքային ախտորոշման մեթոդներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետազոտության տարբեր մեթոդներից եզակի ֆոտոն-էմիսիոն համակարգչային շերտագրումը (SPECT) լավագույնն է Ալցհայմերը թուլամտության այլ տեսակներից տարբերակելու համար։ Բացի դրանից SPECT-ը առավել ճշգրիտ մեթոդ է հիվանդության ծանրության աստիճանը որոշելու համար, ինչի կապակցությամբ ներկայումս փորձում են այն ընդգրկել ախտորոշիչ չափորոշիչների մեջ[106]։

Վոլումետրիկ մագնիսառեզոնանսային շերտագրումը կարող է հայտնաբերել ուղեղի չափերի փոքրացման հատվածները, իսկ այդ ատրոֆիկ հատվածների ուսումնասիրումը կարևոր ախտորոշիչ ցուցանիշ է։ Այս մեթոդը մյուսների համեմատ ավելի մատչելի է[228]։

2011-ին FDA-ը անանուն քվեարկությամբ ընդունեց Ֆլորբետապիր(18F)-ը, որպես ախտորոշիչ մեթոդ, բայց մինչև լայն կիրառման մեջ դնելը դեռ բազում հետազոտություններ են անհրաժեշտ[229]։

Վաղ ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալցհեյմերի ախտորոշիչ հետազոտություններից հատուկ կարևորություն ունեն այն մեթոդները, որոնք հնարավորություն են տալիս հիվանդությունը հայտնաբերել վաղ՝ մինչև ախտանիշների ի հայտ գալը:Այսպիսի մեթոդներից է ուղեղ-ողնուղեղային հեղուկում բետա ամիլոիդի և տաու սպիտակուցի քանակների որոշումը[230]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Bednařík J., Ambler Z., Růžička E. Klinická neurologie: část speciální — ISBN 978-80-7387-389-9
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 «Alzheimer's disease»։ BMJ 338: b158։ February 2009։ PMID 19196745։ doi:10.1136/bmj.b158 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 «Dementia Fact sheet»։ World Health Organization։ դեկտեմբերի 12, 2017 
  4. ↑ «About Alzheimer's Disease: Symptoms»։ National Institute on Aging։ Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 15-ին։ Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 28 
  5. ↑ «Alzheimer's disease»։ The New England Journal of Medicine 362 (4): 329–44։ January 2010։ PMID 20107219։ doi:10.1056/NEJMra0909142 
  6. ↑ «Survival in dementia and predictors of mortality: a review»։ International Journal of Geriatric Psychiatry 28 (11): 1109–24։ November 2013։ PMID 23526458։ doi:10.1002/gps.3946 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 «Alzheimer's disease»։ Lancet 377 (9770): 1019–31։ March 2011։ PMID 21371747։ doi:10.1016/S0140-6736(10)61349-9 
  8. ↑ «Dementia diagnosis and assessment»։ National Institute for Health and Care Excellence (NICE)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 5-ին։ Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 30 
  9. ↑ «Primary and Secondary Prevention Trials in Alzheimer Disease: Looking Back, Moving Forward»։ Current Alzheimer Research 14 (4): 426–440։ 2017։ PMC 5329133 ։ PMID 27697063։ doi:10.2174/1567205013666160930112125 
  10. ↑ Systematic Review of Information and Support Interventions for Caregivers of People with Dementia. BMC Geriatrics. 2007;7:18. doi:10.1186/1471-2318-7-18. PMID 17662119.
  11. ↑ «Exercise programs for people with dementia»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews (Submitted manuscript) 132 (4): 195–96։ April 2015։ PMID 25874613։ doi:10.1002/14651858.CD006489.pub4 
  12. ↑ National Institute for Health and Clinical Excellence։ «Low-dose antipsychotics in people with dementia»։ National Institute for Health and Care Excellence (NICE)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 5-ին։ Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 29 
  13. ↑ «Information for Healthcare Professionals: Conventional Antipsychotics»։ US Food and Drug Administration։ հունիսի 16, 2008։ Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 29-ին։ Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 29 
  14. ↑ GBD 2015 Disease Injury Incidence Prevalence Collaborators (October 2016)։ «Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015»։ Lancet 388 (10053): 1545–1602։ PMC 5055577 ։ PMID 27733282։ doi:10.1016/S0140-6736(16)31678-6 
  15. ↑ «Early-onset Alzheimer's disease: nonamnestic subtypes and type 2 AD»։ Archives of Medical Research 43 (8): 677–85։ November 2012։ PMC 3532551։ PMID 23178565։ doi:10.1016/j.arcmed.2012.11.009 
  16. ↑ GBD 2015 Mortality Causes of Death Collaborators (October 2016)։ «Global, regional, and national life expectancy, all-cause mortality, and cause-specific mortality for 249 causes of death, 1980–2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015»։ Lancet 388 (10053): 1459–544։ PMC 5388903 ։ PMID 27733281։ doi:10.1016/S0140-6736(16)31012-1 
  17. ↑ Impact économique de la démence (English: The Economical Impact of Dementia). Presse Médicale. 2005;34(1):35–41. French. doi:10.1016/s0755-4982(05)83882-5. PMID 15685097.
  18. ↑ Economic Considerations in Alzheimer's Disease. Pharmacotherapy. 1998;18(2 Pt 2):68–73; discussion 79–82. doi:10.1002/j.1875-9114.1998.tb03880.x. PMID 9543467.
  19. ↑ Brookmeyer R., Gray S., Kawas C.. Projections of Alzheimer's disease in the United States and the public health impact of delaying disease onset. American Journal of Public Health. 1998;88(9):1337–42. doi:10.2105/AJPH.88.9.1337. PMID 9736873.
  20. ↑ «Recommendations for the diagnosis and management of Alzheimer's disease and other disorders associated with dementia: EFNS guideline»։ European Journal of Neurology 14 (1): e1–26։ January 2007։ PMID 17222085։ doi:10.1111/j.1468-1331.2006.01605.x 
  21. ↑ «Multiple cognitive deficits during the transition to Alzheimer's disease»։ Journal of Internal Medicine 256 (3): 195–204։ September 2004։ PMID 15324363։ doi:10.1111/j.1365-2796.2004.01386.x 
  22. ↑ Preclinical: *Linn RT, Wolf PA, Bachman DL և այլք: (May 1995)։ «The 'preclinical phase' of probable Alzheimer's disease. A 13-year prospective study of the Framingham cohort»։ Arch. Neurol. 52 (5): 485–90։ PMID 7733843 
  23. ↑ Perneczky R, Pohl C, Sorg C, Hartmann J, Komossa K, Alexopoulos P, Wagenpfeil S, Kurz A (2006)։ «Complex activities of daily living in mild cognitive impairment: conceptual and diagnostic issues»։ Age Ageing 35 (3): 240–245։ PMID 16513677։ doi:10.1093/ageing/afj054 
  24. ↑ Arnáiz E, Almkvist O (2003)։ «Neuropsychological features of mild cognitive impairment and preclinical Alzheimer's disease»։ Acta Neurol. Scand., Suppl. 179: 34–41։ PMID 12603249։ doi:10.1034/j.1600-0404.107.s179.7.x 
  25. ↑ Kazui H, Matsuda A, Hirono N և այլք: (2005)։ «Everyday memory impairment of patients with mild cognitive impairment»։ Dement Geriatr Cogn Disord 19 (5–6): 331–7։ PMID 15785034։ doi:10.1159/000084559։ Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 12 
  26. ↑ Rapp MA, Reischies FM (2005)։ «Attention and executive control predict Alzheimer disease in late life: results from the Berlin Aging Study (BASE)»։ American Journal of Geriatric Psychiatry 13 (2): 134–141։ PMID 15703322։ doi:10.1176/appi.ajgp.13.2.134 
  27. ↑ Spaan PE, Raaijmakers JG, Jonker C (2003)։ «Alzheimer's disease versus normal ageing: a review of the efficiency of clinical and experimental memory measures»։ Journal of Clinical Experimental Neuropsychology 25 (2): 216–233։ PMID 12754679 
  28. ↑ 28,0 28,1 Craig D, Mirakhur A, Hart DJ, McIlroy SP, Passmore AP (2005)։ «A cross-sectional study of neuropsychiatric symptoms in 435 patients with Alzheimer's disease»։ American Journal of Geriatric Psychiatry 13 (6): 460–468։ PMID 15956265։ doi:10.1176/appi.ajgp.13.6.460 
  29. ↑ Robert PH, Berr C, Volteau M, Bertogliati C, Benoit M, Sarazin M, Legrain S, Dubois B (2006)։ «Apathy in patients with mild cognitive impairment and the risk of developing dementia of Alzheimer's disease: a one-year follow-up study»։ Clin Neurol Neurosurg 108 (8): 733–736։ PMID 16567037։ doi:10.1016/j.clineuro.2006.02.003 
  30. ↑ Palmer K, Berger AK, Monastero R, Winblad B, Bäckman L, Fratiglioni L (2007)։ «Predictors of progression from mild cognitive impairment to Alzheimer disease»։ Neurology 68 (19): 1596–1602։ PMID 17485646։ doi:10.1212/01.wnl.0000260968.92345.3f 
  31. ↑ Small BJ, Gagnon E, Robinson B (April 2007)։ «Early identification of cognitive deficits: preclinical Alzheimer's disease and mild cognitive impairment»։ Geriatrics 62 (4): 19–23։ PMID 17408315 
  32. ↑ Гаврилова С.И. (2003)։ Фармакотерапия болезни Альцгеймера։ Москва: Пульс։ էջ 320։ ISBN 5-93486-042-9 
  33. ↑ Захаров В.В., Яхно Н.Н. (2005)։ Когнитивные расстройства в пожилом и старческом возрасте։ Москва: Методическое пособие для врачей։ էջ 71 
  34. ↑ Petersen RC (February 2007)։ «The current status of mild cognitive impairment-what do we tell our patients?»։ Nat Clin Pract Neurol 3 (2): 60–1։ PMID 17279076։ doi:10.1038/ncpneuro0402 
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 35,3 Förstl H, Kurz A (1999)։ «Clinical features of Alzheimer's disease»։ European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience 249 (6): 288–290։ PMID 10653284 
  36. ↑ Carlesimo GA, Oscar-Berman M (June 1992)։ «Memory deficits in Alzheimer's patients: a comprehensive review»։ Neuropsychol Rev 3 (2): 119–69։ PMID 1300219 
  37. ↑ Jelicic M, Bonebakker AE, Bonke B (1995)։ «Implicit memory performance of patients with Alzheimer's disease: a brief review»։ International Psychogeriatrics 7 (3): 385–392։ PMID 8821346։ doi:10.1017/S1041610295002134 
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 Frank EM (September 1994)։ «Effect of Alzheimer's disease on communication function»։ J S C Med Assoc 90 (9): 417–23։ PMID 7967534 
  39. ↑ Becker JT, Overman AA (2002)։ «[The semantic memory deficit in Alzheimer's disease]»։ Rev Neurol (Spanish; Castilian) 35 (8): 777–83։ PMID 12402233 
  40. ↑ Hodges JR, Patterson K (April 1995)։ «Is semantic memory consistently impaired early in the course of Alzheimer's disease? Neuroanatomical and diagnostic implications»։ Neuropsychologia 33 (4): 441–59։ PMID 7617154 
  41. ↑ Benke T (December 1993)։ «Two forms of apraxia in Alzheimer's disease»։ Cortex 29 (4): 715–25։ PMID 8124945 
  42. ↑ Forbes KE, Shanks MF, Venneri A (March 2004)։ «The evolution of dysgraphia in Alzheimer's disease»։ Brain Res. Bull. 63 (1): 19–24։ PMID 15121235։ doi:10.1016/j.brainresbull.2003.11.005 
  43. ↑ Galasko D, Schmitt F, Thomas R, Jin S, Bennett D (2005)։ «Detailed assessment of activities of daily living in moderate to severe Alzheimer's disease»։ Journal of the International Neuropsychology Society 11 (4): 446–453։ PMID 16209425 
  44. ↑ Galasko D, Schmitt F, Thomas R, Jin S, Bennett D (July 2005)։ «Detailed assessment of activities of daily living in moderate to severe Alzheimer's disease»։ J Int Neuropsychol Soc 11 (4): 446–53։ PMID 16209425 
  45. ↑ Sartori G, Snitz BE, Sorcinelli L, Daum I (September 2004)։ «Remote memory in advanced Alzheimer's disease»։ Arch Clin Neuropsychol 19 (6): 779–89։ PMID 15288331։ doi:10.1016/j.acn.2003.09.007 
  46. ↑ Volicer L, Harper DG, Manning BC, Goldstein R, Satlin A (May 2001)։ «Sundowning and circadian rhythms in Alzheimer's disease»։ Am J Psychiatry 158 (5): 704–11։ PMID 11329390։ Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 27–ին 
  47. ↑ Neuropsychiatric symptoms: *Scarmeas N, Brandt J, Blacker D և այլք: (December 2007)։ «Disruptive behavior as a predictor in Alzheimer disease»։ Arch. Neurol. 64 (12): 1755–61։ PMID 18071039։ doi:10.1001/archneur.64.12.1755  *Tatsch MF, Bottino CM, Azevedo D և այլք: (May 2006)։ «Neuropsychiatric symptoms in Alzheimer disease and cognitively impaired, nondemented elderly from a community-based sample in Brazil: prevalence and relationship with dementia severity»։ Am J Geriatr Psychiatry 14 (5): 438–45։ PMID 16670248։ doi:10.1097/01.JGP.0000218218.47279.db  *Volicer L, Bass EA, Luther SL (October 2007)։ «Agitation and resistiveness to care are two separate behavioral syndromes of dementia»։ J Am Med Dir Assoc 8 (8): 527–32։ PMID 17931577։ doi:10.1016/j.jamda.2007.05.005 
  48. ↑ Honig LS, Mayeux R (June 2001)։ «Natural history of Alzheimer's disease»։ Aging (Milano) 13 (3): 171–82։ PMID 11442300 
  49. ↑ Gold DP, Reis MF, Markiewicz D, Andres D (January 1995)։ «When home caregiving ends: a longitudinal study of outcomes for caregivers of relatives with dementia»։ J Am Geriatr Soc 43 (1): 10–6։ PMID 7806732 
  50. ↑ Bär M, Kruse A, Re S (December 2003)։ «[Situations of emotional significance in residents suffering from dementia]»։ Z Gerontol Geriatr (German) 36 (6): 454–62։ PMID 14685735։ doi:10.1007/s00391-003-0191-0 
  51. ↑ Souren LE, Franssen EH, Reisberg B (June 1995)։ «Contractures and loss of function in patients with Alzheimer's disease»։ J Am Geriatr Soc 43 (6): 650–5։ PMID 7775724 
  52. ↑ Berkhout AM, Cools HJ, van Houwelingen HC (September 1998)։ «The relationship between difficulties in feeding oneself and loss of weight in nursing-home patients with dementia»։ Age Ageing 27 (5): 637–41։ PMID 12675103 
  53. ↑ Wada H, Nakajoh K, Satoh-Nakagawa T և այլք: (2001)։ «Risk factors of aspiration pneumonia in Alzheimer's disease patients»։ Gerontology 47 (5): 271–6։ PMID 11490146 
  54. ↑ Reitz Christiane, Mayeux Richard (2014-04-15)։ «Alzheimer disease: epidemiology, diagnostic criteria, risk factors and biomarkers»։ Biochemical Pharmacology 88 (4): 640–651։ ISSN 1873-2968։ PMC PMC3992261 ։ PMID 24398425։ doi:10.1016/j.bcp.2013.12.024 
  55. ↑ 55,0 55,1 55,2 55,3 Waring SC, Rosenberg RN (March 2008)։ «Genome-wide association studies in Alzheimer disease»։ Arch. Neurol. 65 (3): 329–34։ PMID 18332245։ doi:10.1001/archneur.65.3.329 
  56. ↑ Hoenicka J (մարտի 2006, 1–15)։ «Genes in Alzheimer's disease»։ Rev Neurol 42 (5): 302–05։ PMID 16538594 
  57. ↑ Campion D, Dumanchin C, Hannequin D և այլք: (September 1999)։ «Early-onset autosomal dominant Alzheimer disease: prevalence, genetic heterogeneity, and mutation spectrum»։ Am. J. Hum. Genet. 65 (3): 664–70։ PMC 1377972։ PMID 10441572։ doi:10.1086/302553 
  58. ↑ Selkoe DJ (June 1999)։ «Translating cell biology into therapeutic advances in Alzheimer's disease»։ Nature 399 (6738 Suppl): A23–31։ PMID 10392577 
  59. ↑ Strittmatter WJ, Saunders AM, Schmechel D և այլք: (March 1993)։ «Apolipoprotein E: high-avidity binding to beta-amyloid and increased frequency of type 4 allele in late-onset familial Alzheimer disease»։ Proc. Natl. Acad. Sci. USA 90 (5): 1977–81։ PMC 46003։ PMID 8446617 
  60. ↑ Seripa D, Matera MG, Franceschi M և այլք: (July 2008)։ «The RELN locus in Alzheimer's disease»։ J Alzheimers Dis. 14 (3): 335–44։ PMID 18599960 
  61. ↑ Francis P. T., Palmer A. M., Snape M., Wilcock G. K. (February 1999)։ «The cholinergic hypothesis of Alzheimer's disease: a review of progress»։ Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry 66 (2): 137–147։ ISSN 0022-3050։ PMC PMC1736202 ։ PMID 10071091 
  62. ↑ Martorana Alessandro, Esposito Zaira, Koch Giacomo (August 2010)։ «Beyond the cholinergic hypothesis: do current drugs work in Alzheimer's disease?»։ CNS neuroscience & therapeutics 16 (4): 235–245։ ISSN 1755-5949։ PMID 20560995։ doi:10.1111/j.1755-5949.2010.00175.x 
  63. ↑ Shen Z. X. (2004)։ «Brain cholinesterases: II. The molecular and cellular basis of Alzheimer's disease»։ Medical Hypotheses 63 (2): 308–321։ ISSN 0306-9877։ PMID 15236795։ doi:10.1016/j.mehy.2004.02.031 
  64. ↑ 64,0 64,1 Wenk Gary L. (2003)։ «Neuropathologic changes in Alzheimer's disease»։ The Journal of Clinical Psychiatry։ 64 Suppl 9: 7–10։ ISSN 0160-6689։ PMID 12934968 
  65. ↑ Hardy J., Allsop D. (October 1991)։ «Amyloid deposition as the central event in the aetiology of Alzheimer's disease»։ Trends in Pharmacological Sciences 12 (10): 383–388։ ISSN 0165-6147։ PMID 1763432 
  66. ↑ 66,0 66,1 Mudher Amritpal, Lovestone Simon (January 2002)։ «Alzheimer's disease-do tauists and baptists finally shake hands?»։ Trends in Neurosciences 25 (1): 22–26։ ISSN 0166-2236։ PMID 11801334 
  67. ↑ Nistor M., Don M., Parekh M., Sarsoza F., Goodus M., Lopez G. E., Kawas C., Leverenz J., Doran E. (October 2007)։ «Alpha- and beta-secretase activity as a function of age and beta-amyloid in Down syndrome and normal brain»։ Neurobiology of Aging 28 (10): 1493–1506։ ISSN 1558-1497։ PMC PMC3375834 ։ PMID 16904243։ doi:10.1016/j.neurobiolaging.2006.06.023 
  68. ↑ Lott Ira T., Head Elizabeth (March 2005)։ «Alzheimer disease and Down syndrome: factors in pathogenesis»։ Neurobiology of Aging 26 (3): 383–389։ ISSN 0197-4580։ PMID 15639317։ doi:10.1016/j.neurobiolaging.2004.08.005 
  69. ↑ Polvikoski T., Sulkava R., Haltia M., Kainulainen K., Vuorio A., Verkkoniemi A., Niinistö L., Halonen P., Kontula K. (1995-11-09)։ «Apolipoprotein E, dementia, and cortical deposition of beta-amyloid protein»։ The New England Journal of Medicine 333 (19): 1242–1247։ ISSN 0028-4793։ PMID 7566000։ doi:10.1056/NEJM199511093331902 
  70. ↑ Holmes Clive, Boche Delphine, Wilkinson David, Yadegarfar Ghasem, Hopkins Vivienne, Bayer Anthony, Jones Roy W., Bullock Roger, Love Seth (2008-07-19)։ «Long-term effects of Abeta42 immunisation in Alzheimer's disease: follow-up of a randomised, placebo-controlled phase I trial»։ Lancet (London, England) 372 (9634): 216–223։ ISSN 1474-547X։ PMID 18640458։ doi:10.1016/S0140-6736(08)61075-2 
  71. ↑ Lacor Pascale N., Buniel Maria C., Furlow Paul W., Clemente Antonio Sanz, Velasco Pauline T., Wood Margaret, Viola Kirsten L., Klein William L. (2007-01-24)։ «Abeta oligomer-induced aberrations in synapse composition, shape, and density provide a molecular basis for loss of connectivity in Alzheimer's disease»։ The Journal of Neuroscience: The Official Journal of the Society for Neuroscience 27 (4): 796–807։ ISSN 1529-2401։ PMID 17251419։ doi:10.1523/JNEUROSCI.3501-06.2007 
  72. ↑ Laurén Juha, Gimbel David A., Nygaard Haakon B., Gilbert John W., Strittmatter Stephen M. (2009-02-26)։ «Cellular prion protein mediates impairment of synaptic plasticity by amyloid-beta oligomers»։ Nature 457 (7233): 1128–1132։ ISSN 1476-4687։ PMC PMC2748841 ։ PMID 19242475։ doi:10.1038/nature07761 
  73. ↑ Nikolaev Anatoly, McLaughlin Todd, O'Leary Dennis D. M., Tessier-Lavigne Marc (2009-02-19)։ «APP binds DR6 to trigger axon pruning and neuron death via distinct caspases»։ Nature 457 (7232): 981–989։ ISSN 1476-4687։ PMC PMC2677572 ։ PMID 19225519։ doi:10.1038/nature07767 
  74. ↑ Goedert M., Spillantini M. G., Crowther R. A. (July 1991)։ «Tau proteins and neurofibrillary degeneration»։ Brain Pathology (Zurich, Switzerland) 1 (4): 279–286։ ISSN 1015-6305։ PMID 1669718 
  75. ↑ Iqbal Khalid, Alonso Alejandra del C., Chen She, Chohan M. Omar, El-Akkad Ezzat, Gong Cheng-Xin, Khatoon Sabiha, Li Bin, Liu Fei (2005-01-03)։ «Tau pathology in Alzheimer disease and other tauopathies»։ Biochimica Et Biophysica Acta 1739 (2-3): 198–210։ ISSN 0006-3002։ PMID 15615638։ doi:10.1016/j.bbadis.2004.09.008 
  76. ↑ Chun Wanjoo, Johnson Gail V. W. (2007-01-01)։ «The role of tau phosphorylation and cleavage in neuronal cell death»։ Frontiers in Bioscience: A Journal and Virtual Library 12: 733–756։ ISSN 1093-9946։ PMID 17127334 
  77. ↑ Deane Rashid, Zlokovic Berislav V. (April 2007)։ «Role of the blood-brain barrier in the pathogenesis of Alzheimer's disease»։ Current Alzheimer Research 4 (2): 191–197։ ISSN 1567-2050։ PMID 17430246 
  78. ↑ Xu He, Finkelstein David I., Adlard Paul A. (2014)։ «Interactions of metals and Apolipoprotein E in Alzheimer's disease»։ Frontiers in Aging Neuroscience 6: 121։ ISSN 1663-4365։ PMC PMC4054654 ։ PMID 24971061։ doi:10.3389/fnagi.2014.00121 
  79. ↑ Su B., Wang X., Nunomura A., Moreira P. I., Lee H.-gon, Perry G., Smith M. A., Zhu X. (December 2008)։ «Oxidative stress signaling in Alzheimer's disease»։ Current Alzheimer Research 5 (6): 525–532։ ISSN 1567-2050։ PMC PMC2780015 ։ PMID 19075578 
  80. ↑ Kastenholz Bernd, Garfin David E., Horst Jürgen, Nagel Kerstin A. (2009)։ «Plant metal chaperones: a novel perspective in dementia therapy»։ Amyloid: The International Journal of Experimental and Clinical Investigation: The Official Journal of the International Society of Amyloidosis 16 (2): 81–83։ ISSN 1744-2818։ PMID 20536399։ doi:10.1080/13506120902879392 
  81. ↑ Bondy Stephen C. (January 2016)։ «Low levels of aluminum can lead to behavioral and morphological changes associated with Alzheimer's disease and age-related neurodegeneration»։ Neurotoxicology 52: 222–229։ ISSN 1872-9711։ PMID 26687397։ doi:10.1016/j.neuro.2015.12.002 
  82. ↑ Kandimalla Ramesh, Vallamkondu Jayalakshmi, Corgiat Edwin B., Gill Kiran Dip (March 2016)։ «Understanding Aspects of Aluminum Exposure in Alzheimer's Disease Development»։ Brain Pathology (Zurich, Switzerland) 26 (2): 139–154։ ISSN 1750-3639։ PMID 26494454։ doi:10.1111/bpa.12333 
  83. ↑ Cataldo Janine K., Prochaska Judith J., Glantz Stanton A. (2010)։ «Cigarette smoking is a risk factor for Alzheimer's Disease: an analysis controlling for tobacco industry affiliation»։ Journal of Alzheimer's disease: JAD 19 (2): 465–480։ ISSN 1875-8908։ PMC PMC2906761 ։ PMID 20110594։ doi:10.3233/JAD-2010-1240 
  84. ↑ Moulton Paula Valencia, Yang Wei (2012)։ «Air pollution, oxidative stress, and Alzheimer's disease»։ Journal of Environmental and Public Health 2012: 472751։ ISSN 1687-9813։ PMC PMC3317180 ։ PMID 22523504։ doi:10.1155/2012/472751 
  85. ↑ Eikelenboom Piet, van Exel Erik, Hoozemans Jeroen J. M., Veerhuis Rob, Rozemuller Annemieke J. M., van Gool Willem A. (2010)։ «Neuroinflammation - an early event in both the history and pathogenesis of Alzheimer's disease»։ Neuro-Degenerative Diseases 7 (1-3): 38–41։ ISSN 1660-2862։ PMID 20160456։ doi:10.1159/000283480 
  86. ↑ Miklossy Judith (2011-08-04)։ «Alzheimer's disease - a neurospirochetosis. Analysis of the evidence following Koch's and Hill's criteria»։ Journal of Neuroinflammation 8: 90։ ISSN 1742-2094։ PMC PMC3171359 ։ PMID 21816039։ doi:10.1186/1742-2094-8-90 
  87. ↑ 87,0 87,1 87,2 Reisberg B., Franssen E. H., Hasan S. M., Monteiro I., Boksay I., Souren L. E., Kenowsky S., Auer S. R., Elahi S. (1999)։ «Retrogenesis: clinical, physiologic, and pathologic mechanisms in brain aging, Alzheimer's and other dementing processes»։ European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience։ 249 Suppl 3: 28–36։ ISSN 0940-1334։ PMID 10654097 
  88. ↑ Alves Gilberto Sousa, Oertel Knöchel Viola, Knöchel Christian, Carvalho André Férrer, Pantel Johannes, Engelhardt Eliasz, Laks Jerson (2015)։ «Integrating retrogenesis theory to Alzheimer's disease pathology: insight from DTI-TBSS investigation of the white matter microstructural integrity»։ BioMed Research International 2015: 291658։ ISSN 2314-6141։ PMC PMC4320890 ։ PMID 25685779։ doi:10.1155/2015/291658 
  89. ↑ Braak Heiko, Del Tredici Kelly (December 2012)։ «Where, when, and in what form does sporadic Alzheimer's disease begin?»։ Current Opinion in Neurology 25 (6): 708–714։ ISSN 1473-6551։ PMID 23160422։ doi:10.1097/WCO.0b013e32835a3432 
  90. ↑ Desikan Rahul S., Cabral Howard J., Hess Christopher P., Dillon William P., Glastonbury Christine M., Weiner Michael W., Schmansky Nicholas J., Greve Douglas N., Salat David H. (August 2009)։ «Automated MRI measures identify individuals with mild cognitive impairment and Alzheimer's disease»։ Brain: A Journal of Neurology 132 (Pt 8): 2048–2057։ ISSN 1460-2156։ PMC PMC2714061 ։ PMID 19460794։ doi:10.1093/brain/awp123 
  91. ↑ Tiraboschi P., Hansen L. A., Thal L. J., Corey-Bloom J. (2004-06-08)։ «The importance of neuritic plaques and tangles to the development and evolution of AD»։ Neurology 62 (11): 1984–1989։ ISSN 1526-632X։ PMID 15184601 
  92. ↑ Bouras C., Hof P. R., Giannakopoulos P., Michel J. P., Morrison J. H. (March 1994)։ «Regional distribution of neurofibrillary tangles and senile plaques in the cerebral cortex of elderly patients: a quantitative evaluation of a one-year autopsy population from a geriatric hospital»։ Cerebral Cortex (New York, N.Y.: 1991) 4 (2): 138–150։ ISSN 1047-3211։ PMID 8038565 
  93. ↑ Kotzbauer P. T., Trojanowsk J. Q., Lee V. M. (October 2001)։ «Lewy body pathology in Alzheimer's disease»։ Journal of molecular neuroscience: MN 17 (2): 225–232։ ISSN 0895-8696։ PMID 11816795 
  94. ↑ Hashimoto M, Rockenstein E, Crews L, Masliah E (2003)։ «Role of protein aggregation in mitochondrial dysfunction and neurodegeneration in Alzheimer's and Parkinson's diseases»։ Neuromolecular Med. 4 (1–2): 21–36։ PMID 14528050։ doi:10.1385/NMM:4:1-2:21 
  95. ↑ Priller C, Bauer T, Mitteregger G, Krebs B, Kretzschmar HA, Herms J (July 2006)։ «Synapse formation and function is modulated by the amyloid precursor protein»։ J. Neurosci. 26 (27): 7212–21։ PMID 16822978։ doi:10.1523/JNEUROSCI.1450-06.2006 
  96. ↑ Turner PR, O'Connor K, Tate WP, Abraham WC (May 2003)։ «Roles of amyloid precursor protein and its fragments in regulating neural activity, plasticity and memory»։ Prog. Neurobiol. 70 (1): 1–32։ PMID 12927332 
  97. ↑ Hooper NM (April 2005)։ «Roles of proteolysis and lipid rafts in the processing of the amyloid precursor protein and prion protein»։ Biochem. Soc. Trans. 33 (Pt 2): 335–8։ PMID 15787600։ doi:10.1042/BST0330335 
  98. ↑ Ohnishi S, Takano K (March 2004)։ «Amyloid fibrils from the viewpoint of protein folding»։ Cell. Mol. Life Sci. 61 (5): 511–24։ PMID 15004691։ doi:10.1007/s00018-003-3264-8 
  99. ↑ Hernández F, Avila J (September 2007)։ «Tauopathies»։ Cell. Mol. Life Sci. 64 (17): 2219–33։ PMID 17604998։ doi:10.1007/s00018-007-7220-x 
  100. ↑ Van Broeck B, Van Broeckhoven C, Kumar-Singh S (2007)։ «Current insights into molecular mechanisms of Alzheimer disease and their implications for therapeutic approaches»։ Neurodegener Dis 4 (5): 349–65։ PMID 17622778։ doi:10.1159/000105156 
  101. ↑ Yankner BA, Duffy LK, Kirschner DA (October 1990)։ «Neurotrophic and neurotoxic effects of amyloid beta protein: reversal by tachykinin neuropeptides»։ Science (journal) 250 (4978): 279–82։ PMID 2218531 
  102. ↑ Chen X, Yan SD (December 2006)։ «Mitochondrial Abeta: a potential cause of metabolic dysfunction in Alzheimer's disease»։ IUBMB Life 58 (12): 686–94։ PMID 17424907։ doi:10.1080/15216540601047767 
  103. ↑ Mendez Mario F. (2006)։ «The accurate diagnosis of early-onset dementia»։ International Journal of Psychiatry in Medicine 36 (4): 401–412։ ISSN 0091-2174։ PMID 17407994։ doi:10.2190/Q6J4-R143-P630-KW41 
  104. ↑ Klafki Hans-Wolfgang, Staufenbiel Matthias, Kornhuber Johannes, Wiltfang Jens (November 2006)։ «Therapeutic approaches to Alzheimer's disease»։ Brain: A Journal of Neurology 129 (Pt 11): 2840–2855։ ISSN 1460-2156։ PMID 17018549։ doi:10.1093/brain/awl280 
  105. ↑ Schroeter Matthias L., Stein Timo, Maslowski Nina, Neumann Jane (2009-10-01)։ «Neural correlates of Alzheimer's disease and mild cognitive impairment: a systematic and quantitative meta-analysis involving 1351 patients»։ NeuroImage 47 (4): 1196–1206։ ISSN 1095-9572։ PMC PMC2730171 ։ PMID 19463961։ doi:10.1016/j.neuroimage.2009.05.037 
  106. ↑ 106,0 106,1 106,2 106,3 Waldemar G., Dubois B., Emre M., Georges J., McKeith I. G., Rossor M., Scheltens P., Tariska P., Winblad B. (January 2007)։ «Recommendations for the diagnosis and management of Alzheimer's disease and other disorders associated with dementia: EFNS guideline»։ European Journal of Neurology 14 (1): e1–26։ ISSN 1468-1331։ PMID 17222085։ doi:10.1111/j.1468-1331.2006.01605.x 
  107. ↑ 107,0 107,1 McKhann G., Drachman D., Folstein M., Katzman R., Price D., Stadlan E. M. (July 1984)։ «Clinical diagnosis of Alzheimer's disease: report of the NINCDS-ADRDA Work Group under the auspices of Department of Health and Human Services Task Force on Alzheimer's Disease»։ Neurology 34 (7): 939–944։ ISSN 0028-3878։ PMID 6610841 
  108. ↑ Dubois Bruno, Feldman Howard H., Jacova Claudia, Dekosky Steven T., Barberger-Gateau Pascale, Cummings Jeffrey, Delacourte André, Galasko Douglas, Gauthier Serge (August 2007)։ «Research criteria for the diagnosis of Alzheimer's disease: revising the NINCDS-ADRDA criteria»։ The Lancet. Neurology 6 (8): 734–746։ ISSN 1474-4422։ PMID 17616482։ doi:10.1016/S1474-4422(07)70178-3 
  109. ↑ Blacker D., Albert M. S., Bassett S. S., Go R. C., Harrell L. E., Folstein M. F. (December 1994)։ «Reliability and validity of NINCDS-ADRDA criteria for Alzheimer's disease. The National Institute of Mental Health Genetics Initiative»։ Archives of Neurology 51 (12): 1198–1204։ ISSN 0003-9942։ PMID 7986174 
  110. ↑ Ito N. (May 1996)։ «[Clinical aspects of dementia]»։ [Hokkaido Igaku Zasshi] The Hokkaido Journal of Medical Science 71 (3): 315–320։ ISSN 0367-6102։ PMID 8752526 
  111. ↑ Tombaugh T. N., McIntyre N. J. (September 1992)։ «The mini-mental state examination: a comprehensive review»։ Journal of the American Geriatrics Society 40 (9): 922–935։ ISSN 0002-8614։ PMID 1512391 
  112. ↑ Pasquier F. (January 1999)։ «Early diagnosis of dementia: neuropsychology»։ Journal of Neurology 246 (1): 6–15։ ISSN 0340-5354։ PMID 9987708 
  113. ↑ Harvey Philip D., Moriarty Patrick J., Kleinman Leah, Coyne Karin, Sadowsky Carl H., Chen Michael, Mirski Dario F. (October 2005)։ «The validation of a caregiver assessment of dementia: the Dementia Severity Scale»։ Alzheimer Disease and Associated Disorders 19 (4): 186–194։ ISSN 0893-0341։ PMID 16327345 
  114. ↑ Cruz Vítor Tedim, Pais Joana, Teixeira Alexandre, Nunes Belina (November 2004)։ «[The initial symptoms of Alzheimer disease: caregiver perception]»։ Acta Medica Portuguesa 17 (6): 435–444։ ISSN 1646-0758։ PMID 16197855 
  115. ↑ Clarfield A. Mark (2003-10-13)։ «The decreasing prevalence of reversible dementias: an updated meta-analysis»։ Archives of Internal Medicine 163 (18): 2219–2229։ ISSN 0003-9926։ PMID 14557220։ doi:10.1001/archinte.163.18.2219 
  116. ↑ Sun Xiaoyan, Steffens David C., Au Rhoda, Folstein Marshal, Summergrad Paul, Yee Jacqueline, Rosenberg Irwin, Mwamburi D. Mkaya, Qiu Wei Qiao (May 2008)։ «Amyloid-associated depression: a prodromal depression of Alzheimer disease?»։ Archives of General Psychiatry 65 (5): 542–550։ ISSN 1538-3636։ PMC PMC3042807 ։ PMID 18458206։ doi:10.1001/archpsyc.65.5.542 
  117. ↑ Geldmacher D. S., Whitehouse P. J. (May 1997)։ «Differential diagnosis of Alzheimer's disease»։ Neurology 48 (5 Suppl 6): S2–9։ ISSN 0028-3878։ PMID 9153154 
  118. ↑ Potter Guy G., Steffens David C. (May 2007)։ «Contribution of depression to cognitive impairment and dementia in older adults»։ The Neurologist 13 (3): 105–117։ ISSN 1074-7931։ PMID 17495754։ doi:10.1097/01.nrl.0000252947.15389.a9 
  119. ↑ Szekely C. A., Breitner J. C. S., Zandi P. P. (December 2007)։ «Prevention of Alzheimer's disease»։ International Review of Psychiatry (Abingdon, England) 19 (6): 693–706։ ISSN 1369-1627։ PMID 18092245։ doi:10.1080/09540260701797944 
  120. ↑ Patterson Christopher, Feightner John W., Garcia Angeles, Hsiung G.-Y. Robin, MacKnight Christopher, Sadovnick A. Dessa (2008-02-26)։ «Diagnosis and treatment of dementia: 1. Risk assessment and primary prevention of Alzheimer disease»։ CMAJ: Canadian Medical Association journal = journal de l'Association medicale canadienne 178 (5): 548–556։ ISSN 1488-2329։ PMC PMC2244657 ։ PMID 18299540։ doi:10.1503/cmaj.070796 
  121. ↑ Rosendorff Clive, Beeri Michal S., Silverman Jeremy M. (May 2007)։ «Cardiovascular risk factors for Alzheimer's disease»։ The American Journal of Geriatric Cardiology 16 (3): 143–149։ ISSN 1076-7460։ PMID 17483665 
  122. ↑ Reiss Allison B., Wirkowski Elzbieta (2007)։ «Role of HMG-CoA reductase inhibitors in neurological disorders : progress to date»։ Drugs 67 (15): 2111–2120։ ISSN 0012-6667։ PMID 17927279 
  123. ↑ Kuller Lewis H. (August 2007)։ «Statins and dementia»։ Current Atherosclerosis Reports 9 (2): 154–161։ ISSN 1523-3804։ PMID 17877925 
  124. ↑ McGuinness Bernadette, Craig David, Bullock Roger, Malouf Reem, Passmore Peter (2014-07-08)։ «Statins for the treatment of dementia»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews (7): CD007514։ ISSN 1469-493X։ PMID 25004278։ doi:10.1002/14651858.CD007514.pub3 
  125. ↑ 125,0 125,1 Szekely Christine A., Town Terrence, Zandi Peter P. (2007)։ «NSAIDs for the chemoprevention of Alzheimer's disease»։ Sub-Cellular Biochemistry 42: 229–248։ ISSN 0306-0225։ PMID 17612054 
  126. ↑ Hoozemans J. J. M., Veerhuis R., Rozemuller J. M., Eikelenboom P. (February 2011)։ «Soothing the inflamed brain: effect of non-steroidal anti-inflammatory drugs on Alzheimer's disease pathology»։ CNS & neurological disorders drug targets 10 (1): 57–67։ ISSN 1996-3181։ PMID 21143138 
  127. ↑ Marjoribanks Jane, Farquhar Cindy, Roberts Helen, Lethaby Anne, Lee Jasmine (01 17, 2017)։ «Long-term hormone therapy for perimenopausal and postmenopausal women»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews 1: CD004143։ ISSN 1469-493X։ PMID 28093732։ doi:10.1002/14651858.CD004143.pub5 
  128. ↑ Stern Yaakov (July 2006)։ «Cognitive reserve and Alzheimer disease»։ Alzheimer Disease and Associated Disorders 20 (3 Suppl 2): S69–74։ ISSN 0893-0341։ PMID 16917199 
  129. ↑ Paradise Matt, Cooper Claudia, Livingston Gill (February 2009)։ «Systematic review of the effect of education on survival in Alzheimer's disease»։ International Psychogeriatrics 21 (1): 25–32։ ISSN 1041-6102։ PMID 19026089։ doi:10.1017/S1041610208008053 
  130. ↑ Farina Nicolas, Rusted Jennifer, Tabet Naji (January 2014)։ «The effect of exercise interventions on cognitive outcome in Alzheimer's disease: a systematic review»։ International Psychogeriatrics 26 (1): 9–18։ ISSN 1741-203X։ PMID 23962667։ doi:10.1017/S1041610213001385 
  131. ↑ 131,0 131,1 Hu Nan, Yu Jin-Tai, Tan Lin, Wang Ying-Li, Sun Lei, Tan Lan (2013)։ «Nutrition and the risk of Alzheimer's disease»։ BioMed Research International 2013: 524820։ ISSN 2314-6141։ PMC PMC3705810 ։ PMID 23865055։ doi:10.1155/2013/524820 
  132. ↑ Solfrizzi Vincenzo, Capurso Cristiano, D'Introno Alessia, Colacicco Anna Maria, Santamato Andrea, Ranieri Maurizio, Fiore Pietro, Capurso Antonio, Panza Francesco (January 2008)։ «Lifestyle-related factors in predementia and dementia syndromes»։ Expert Review of Neurotherapeutics 8 (1): 133–158։ ISSN 1744-8360։ PMID 18088206։ doi:10.1586/14737175.8.1.133 
  133. ↑ Panza Francesco, Capurso Cristiano, D'Introno Alessia, Colacicco Anna M., Frisardi Vincenza, Lorusso Maria, Santamato Andrea, Seripa Davide, Pilotto Alberto (2009)։ «Alcohol drinking, cognitive functions in older age, predementia, and dementia syndromes»։ Journal of Alzheimer's disease: JAD 17 (1): 7–31։ ISSN 1387-2877։ PMID 19494429։ doi:10.3233/JAD-2009-1009 
  134. ↑ Santos Catarina, Costa João, Santos João, Vaz-Carneiro António, Lunet Nuno (2010)։ «Caffeine intake and dementia: systematic review and meta-analysis»։ Journal of Alzheimer's disease: JAD։ 20 Suppl 1: S187–204։ ISSN 1875-8908։ PMID 20182026։ doi:10.3233/JAD-2010-091387 
  135. ↑ Nehlig Astrid (March 2013)։ «The neuroprotective effects of cocoa flavanol and its influence on cognitive performance»։ British Journal of Clinical Pharmacology 75 (3): 716–727։ ISSN 1365-2125։ PMC PMC3575938 ։ PMID 22775434։ doi:10.1111/j.1365-2125.2012.04378.x 
  136. ↑ Stoclet J.-C., Schini-Kerth V. (March 2011)։ «[Dietary flavonoids and human health]»։ Annales Pharmaceutiques Francaises 69 (2): 78–90։ ISSN 0003-4509։ PMID 21440100։ doi:10.1016/j.pharma.2010.11.004 
  137. ↑ Ono Kenjiro, Yamada Masahito (April 2012)։ «Vitamin A and Alzheimer's disease»։ Geriatrics & Gerontology International 12 (2): 180–188։ ISSN 1447-0594։ PMID 22221326։ doi:10.1111/j.1447-0594.2011.00786.x 
  138. ↑ Lerner Alan J., Gustaw-Rothenberg Kasia, Smyth Shawn, Casadesus Gemma (March 2012)։ «Retinoids for treatment of Alzheimer's disease»։ BioFactors (Oxford, England) 38 (2): 84–89։ ISSN 1872-8081։ PMID 22419567։ doi:10.1002/biof.196 
  139. ↑ Heo Jae-Hyeok, Hyon-Lee null, Lee Kyoung-Min (March 2013)։ «The possible role of antioxidant vitamin C in Alzheimer's disease treatment and prevention»։ American Journal of Alzheimer's Disease and Other Dementias 28 (2): 120–125։ ISSN 1938-2731։ PMID 23307795։ doi:10.1177/1533317512473193 
  140. ↑ Boothby Lisa A., Doering Paul L. (December 2005)։ «Vitamin C and vitamin E for Alzheimer's disease»։ The Annals of Pharmacotherapy 39 (12): 2073–2080։ ISSN 1060-0280։ PMID 16227450։ doi:10.1345/aph.1E495 
  141. ↑ Farina Nicolas, Llewellyn David, Isaac Mokhtar Gad El Kareem Nasr, Tabet Naji (01 27, 2017)։ «Vitamin E for Alzheimer's dementia and mild cognitive impairment»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews 1: CD002854։ ISSN 1469-493X։ PMID 28128435։ doi:10.1002/14651858.CD002854.pub4 
  142. ↑ Malouf Reem, Grimley Evans John (2008-10-08)։ «Folic acid with or without vitamin B12 for the prevention and treatment of healthy elderly and demented people»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews (4): CD004514։ ISSN 1469-493X։ PMID 18843658։ doi:10.1002/14651858.CD004514.pub2 
  143. ↑ Cunnane Stephen C., Chouinard-Watkins Raphael, Castellano Christian A., Barberger-Gateau Pascale (January 2013)։ «Docosahexaenoic acid homeostasis, brain aging and Alzheimer's disease: Can we reconcile the evidence?»։ Prostaglandins, Leukotrienes, and Essential Fatty Acids 88 (1): 61–70։ ISSN 1532-2823։ PMID 22575581։ doi:10.1016/j.plefa.2012.04.006 
  144. ↑ Burckhardt Marion, Herke Max, Wustmann Tobias, Watzke Stefan, Langer Gero, Fink Astrid (2016-04-11)։ «Omega-3 fatty acids for the treatment of dementia»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews 4: CD009002։ ISSN 1469-493X։ PMID 27063583։ doi:10.1002/14651858.CD009002.pub3 
  145. ↑ Geula C, Mesulam MM (1995)։ «Cholinesterases and the pathology of Alzheimer disease»։ Alzheimer Dis Assoc Disord։ 9 Suppl 2: 23–28։ PMID 8534419 
  146. ↑ Stahl SM (2000)։ «The new cholinesterase inhibitors for Alzheimer's disease, Part 2: illustrating their mechanisms of action»։ J Clin Psychiatry 61 (11): 813–814։ PMID 11105732 
  147. ↑ «Donepezil»։ US National Library of Medicine (Medline Plus)։ 2007-01-08։ Արխիվացված օրիգինալից 2011-08-25-ին։ Վերցված է 2008-03-20 
  148. ↑ «Galantamine»։ US National Library of Medicine (Medline Plus)։ 2007-01-08։ Արխիվացված օրիգինալից 2011-08-25-ին։ Վերցված է 2008-03-20 
  149. ↑ «Rivastigmine»։ US National Library of Medicine (Medline Plus)։ 2007-01-08։ Արխիվացված օրիգինալից 2011-08-25-ին։ Վերցված է 2008-03-20 
  150. ↑ Birks J (2006)։ «Cholinesterase inhibitors for Alzheimer's disease»։ Cochrane Database Syst Rev (1): CD005593։ PMID 16437532։ doi:10.1002/14651858.CD005593 
  151. ↑ Birks J, Harvey RJ (2006)։ «Donepezil for dementia due to Alzheimer's disease»։ Cochrane Database Syst Rev (1): CD001190։ PMID 16437430։ doi:10.1002/14651858.CD001190.pub2 
  152. ↑ Raschetti R, Albanese E, Vanacore N, Maggini M (2007)։ «Cholinesterase inhibitors in mild cognitive impairment: a systematic review of randomised trials»։ PLoS Med 4 (11): e338։ PMID 18044984։ doi:10.1371/journal.pmed.0040338 
  153. ↑ Acetylcholinesterase inhibitors prescribing information:
  154. ↑ 154,0 154,1 Lipton SA (2006)։ «Paradigm shift in neuroprotection by NMDA receptor blockade: memantine and beyond»։ Nat Rev Drug Discov 5 (2): 160–170։ PMID 16424917։ doi:10.1038/nrd1958 
  155. ↑ «Memantine»։ US National Library of Medicine (Medline)։ 2004-01-04։ Արխիվացված օրիգինալից 2011-08-25-ին։ Վերցված է 2008-03-22 
  156. ↑ Areosa Sastre A, McShane R, Sherriff F (2004)։ «Memantine for dementia»։ Cochrane Database Syst Rev (4): CD003154։ PMID 15495043։ doi:10.1002/14651858.CD003154.pub2 
  157. ↑ «Namenda Prescribing Information» (PDF)։ Forest Pharmaceuticals։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-25-ին։ Վերցված է 2008-02-19 
  158. ↑ Raina P, Santaguida P, Ismaila A և այլք: (2008)։ «Effectiveness of cholinesterase inhibitors and memantine for treating dementia: evidence review for a clinical practice guideline»։ Annals of Internal Medicine 148 (5): 379–397։ PMID 18316756 
  159. ↑ Antipsychotics use:
    • Ballard C, Waite J (2006)։ «The effectiveness of atypical antipsychotics for the treatment of aggression and psychosis in Alzheimer's disease»։ Cochrane Database Syst Rev (1): CD003476։ PMID 16437455։ doi:10.1002/14651858.CD003476.pub2 
    • Ballard C, Lana MM, Theodoulou M և այլք: (2008)։ «A Randomised, Blinded, Placebo-Controlled Trial in Dementia Patients Continuing or Stopping Neuroleptics (The DART-AD Trial)»։ PLoS Med. 5 (4): e76։ PMID 18384230։ doi:10.1371/journal.pmed.0050076 
    • Sink KM, Holden KF, Yaffe K (2005)։ «Pharmacological treatment of neuropsychiatric symptoms of dementia: a review of the evidence»։ JAMA 293 (5): 596–608։ PMID 15687315։ doi:10.1001/jama.293.5.596 
  160. ↑ 160,0 160,1 Ballard C, Hanney ML, Theodoulou M, Douglas S, McShane R, Kossakowski K, Gill R, Juszczak E, Yu L-M, Jacoby R (հունվարի 9, 2009)։ «The dementia antipsychotic withdrawal trial (DART-AD): long-term follow-up of a randomised placebo-controlled trial»։ Lancet Neurology։ PMID 19138567։ doi:10.1016/S1474-4422(08)70295-3։ lay summary 
  161. ↑ 161,0 161,1 161,2 161,3 161,4 APA Work Group on Alzheimer's Disease and other Dementias, Rabins Peter V., Blacker Deborah, Rovner Barry W., Rummans Teresa, Schneider Lon S., Tariot Pierre N., Blass David M., Steering Committee on Practice Guidelines (December 2007)։ «American Psychiatric Association practice guideline for the treatment of patients with Alzheimer's disease and other dementias. Second edition»։ The American Journal of Psychiatry 164 (12 Suppl): 5–56։ ISSN 0002-953X։ PMID 18340692 
  162. ↑ Woods B., Spector A., Jones C., Orrell M., Davies S. (2005-04-18)։ «Reminiscence therapy for dementia»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews (2): CD001120։ ISSN 1469-493X։ PMID 15846613։ doi:10.1002/14651858.CD001120.pub2 
  163. ↑ Spector A., Orrell M., Davies S., Woods B. (2007-07-18)։ «WITHDRAWN: Reality orientation for dementia»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews (3): CD001119։ ISSN 1469-493X։ PMID 17636652։ doi:10.1002/14651858.CD001119.pub2 
  164. ↑ Spector Aimee, Thorgrimsen Lene, Woods Bob, Royan Lindsay, Davies Steve, Butterworth Margaret, Orrell Martin (September 2003)։ «Efficacy of an evidence-based cognitive stimulation therapy programme for people with dementia: randomised controlled trial»։ The British Journal of Psychiatry: The Journal of Mental Science 183: 248–254։ ISSN 0007-1250։ PMID 12948999 
  165. ↑ Gitlin L. N., Corcoran M., Winter L., Boyce A., Hauck W. W. (February 2001)։ «A randomized, controlled trial of a home environmental intervention: effect on efficacy and upset in caregivers and on daily function of persons with dementia»։ The Gerontologist 41 (1): 4–14։ ISSN 0016-9013։ PMID 11220813 
  166. ↑ Gitlin Laura N., Hauck Walter W., Dennis Marie P., Winter Laraine (March 2005)։ «Maintenance of effects of the home environmental skill-building program for family caregivers and individuals with Alzheimer's disease and related disorders»։ The Journals of Gerontology. Series A, Biological Sciences and Medical Sciences 60 (3): 368–374։ ISSN 1079-5006։ PMID 15860476 
  167. ↑ Dunne Tracy E., Neargarder Sandy A., Cipolloni P. B., Cronin-Golomb Alice (August 2004)։ «Visual contrast enhances food and liquid intake in advanced Alzheimer's disease»։ Clinical Nutrition (Edinburgh, Scotland) 23 (4): 533–538։ ISSN 0261-5614։ PMID 15297089։ doi:10.1016/j.clnu.2003.09.015 
  168. ↑ Gambassi G., Landi F., Lapane K. L., Sgadari A., Mor V., Bernabei R. (July 1999)։ «Predictors of mortality in patients with Alzheimer's disease living in nursing homes»։ Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry 67 (1): 59–65։ ISSN 0022-3050։ PMC PMC1736445 ։ PMID 10369823 
  169. ↑ Perls T. T., Herget M. (December 1995)։ «Higher respiratory infection rates on an Alzheimer's special care unit and successful intervention»։ Journal of the American Geriatrics Society 43 (12): 1341–1344։ ISSN 0002-8614։ PMID 7490383 
  170. ↑ Shega Joseph W., Levin Amy, Hougham Gavin W., Cox-Hayley Deon, Luchins Daniel, Hanrahan Patricia, Stocking Carol, Sachs Greg A. (April 2003)։ «Palliative Excellence in Alzheimer Care Efforts (PEACE): a program description»։ Journal of Palliative Medicine 6 (2): 315–320։ ISSN 1096-6218։ PMID 12854952։ doi:10.1089/109662103764978641 
  171. ↑ Förstl H., Kurz A. (1999)։ «Clinical features of Alzheimer's disease»։ European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience 249 (6): 288–290։ ISSN 0940-1334։ PMID 10653284 
  172. ↑ 172,0 172,1 Zanetti O., Solerte S. B., Cantoni F. (2009)։ «Life expectancy in Alzheimer's disease (AD)»։ Archives of Gerontology and Geriatrics։ 49 Suppl 1: 237–243։ ISSN 1872-6976։ PMID 19836639։ doi:10.1016/j.archger.2009.09.035 
  173. ↑ Mölsä P. K., Marttila R. J., Rinne U. K. (March 1995)։ «Long-term survival and predictors of mortality in Alzheimer's disease and multi-infarct dementia»։ Acta Neurologica Scandinavica 91 (3): 159–164։ ISSN 0001-6314։ PMID 7793228 
  174. ↑ Bowen J. D., Malter A. D., Sheppard L., Kukull W. A., McCormick W. C., Teri L., Larson E. B. (August 1996)։ «Predictors of mortality in patients diagnosed with probable Alzheimer's disease»։ Neurology 47 (2): 433–439։ ISSN 0028-3878։ PMID 8757016 
  175. ↑ Larson Eric B., Shadlen Marie-Florence, Wang Li, McCormick Wayne C., Bowen James D., Teri Linda, Kukull Walter A. (2004-04-06)։ «Survival after initial diagnosis of Alzheimer disease»։ Annals of Internal Medicine 140 (7): 501–509։ ISSN 1539-3704։ PMID 15068977 
  176. ↑ 176,0 176,1 Jagger C., Clarke M., Stone A. (January 1995)։ «Predictors of survival with Alzheimer's disease: a community-based study»։ Psychological Medicine 25 (1): 171–177։ ISSN 0033-2917։ PMID 7792352 
  177. ↑ 177,0 177,1 Ganguli Mary, Dodge Hiroko H., Shen Changyu, Pandav Rajesh S., DeKosky Steven T. (May 2005)։ «Alzheimer disease and mortality: a 15-year epidemiological study»։ Archives of Neurology 62 (5): 779–784։ ISSN 0003-9942։ PMID 15883266։ doi:10.1001/archneur.62.5.779 
  178. ↑ 178,0 178,1 178,2 Bermejo-Pareja F, Benito-León J, Vega S, Medrano MJ, Román GC (January 2008)։ «Incidence and subtypes of dementia in three elderly populations of central Spain»։ J. Neurol. Sci. 264 (1–2): 63–72։ PMID 17727890։ doi:10.1016/j.jns.2007.07.021 
  179. ↑ 179,0 179,1 179,2 Di Carlo A, Baldereschi M, Amaducci L և այլք: (January 2002)։ «Incidence of dementia, Alzheimer's disease, and vascular dementia in Italy. The ILSA Study»։ J Am Geriatr Soc 50 (1): 41–8։ PMID 12028245 
  180. ↑ Andersen K, Launer LJ, Dewey ME և այլք: (December 1999)։ «Gender differences in the incidence of AD and vascular dementia: The EURODEM Studies. EURODEM Incidence Research Group»։ Neurology 53 (9): 1992–7։ PMID 10599770 
  181. ↑ 2000 U.S. estimates:
  182. ↑ 182,0 182,1 Ferri CP, Prince M, Brayne C և այլք: (December 2005)։ «Global prevalence of dementia: a Delphi consensus study» (PDF)։ Lancet 366 (9503): 2112–7։ PMID 16360788։ doi:10.1016/S0140-6736(05)67889-0։ Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ հոկտեմբերի 29-ին։ Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 13 
  183. ↑ World Health Organization (2006)։ Neurological Disorders: Public Health Challenges։ Switzerland: World Health Organization։ էջեր 204–207։ ISBN 978-92-4-156336-9 
  184. ↑ 2006 prevalence estimate:
  185. ↑ Gambassi G, Landi F, Lapane KL, Sgadari A, Mor V, Bernabei R (July 1999)։ «Predictors of mortality in patients with Alzheimer's disease living in nursing homes»։ J. Neurol. Neurosurg. Psychiatr. 67 (1): 59–65։ PMC 1736445։ PMID 10369823 
  186. ↑ 186,0 186,1 Berchtold NC, Cotman CW (1998)։ «Evolution in the conceptualization of dementia and Alzheimer's disease: Greco-Roman period to the 1960s»։ Neurobiology of Aging 19 (3): 173–189։ PMID 9661992։ doi:10.1016/S0197-4580(98)00052-9 
  187. ↑ Auguste D.:
    • Alzheimer Alois (1907)։ «Über eine eigenartige Erkrankung der Hirnrinde [About a peculiar disease of the cerebral cortex]»։ Allgemeine Zeitschrift fur Psychiatrie und Psychisch-Gerichtlich Medizin 64 (1–2): 146–148 
    • Alzheimer Alois (1987)։ «About a peculiar disease of the cerebral cortex. By Alois Alzheimer, 1907 (Translated by L. Jarvik and H. Greenson)»։ Alzheimer Dis Assoc Disord 1 (1): 3–8։ PMID 3331112 
    • Maurer Ulrike, Maurer Konrad (2003)։ Alzheimer: the life of a physician and the career of a disease։ New York: Columbia University Press։ էջեր 270։ ISBN 0-231-11896-1 
  188. ↑ Kraepelin Emil, Diefendorf A. Ross (translated by) (2007-01-17)։ Clinical Psychiatry: A Textbook For Students And Physicians (Reprint)։ Kessinger Publishing։ էջ 568։ ISBN 1-4325-0833-4 
  189. ↑ Katzman Robert, Terry Robert D, Bick Katherine L (editors) (1978)։ Alzheimer's disease: senile dementia and related disorders։ New York: Raven Press։ էջ 595։ ISBN 0-89004-225-X 
  190. ↑ Boller F, Forbes MM (June 1998)։ «History of dementia and dementia in history: an overview»։ J. Neurol. Sci. 158 (2): 125–33։ PMID 9702682 
  191. ↑ Amaducci LA, Rocca WA, Schoenberg BS (November 1986)։ «Origin of the distinction between Alzheimer's disease and senile dementia: how history can clarify nosology»։ Neurology 36 (11): 1497–9։ PMID 3531918 
  192. ↑ 192,0 192,1 192,2 Bonin-Guillaume Sylvie, Zekry Dina, Giacobini Ezio, Gold Gabriel, Michel Jean-Pierre (2005-01-15)։ «[The economical impact of dementia]»։ Presse Medicale (Paris, France: 1983) 34 (1): 35–41։ ISSN 0755-4982։ PMID 15685097 
  193. ↑ 193,0 193,1 193,2 193,3 Meek P. D., McKeithan K., Schumock G. T. (March 1998)։ «Economic considerations in Alzheimer's disease»։ Pharmacotherapy 18 (2 Pt 2): 68–73; discussion 79–82։ ISSN 0277-0008։ PMID 9543467 
  194. ↑ Allegri Ricardo F., Butman Judith, Arizaga Raúl L., Machnicki Gerardo, Serrano Cecilia, Taragano Fernando E., Sarasola Diego, Lon Leandro (August 2007)։ «Economic impact of dementia in developing countries: an evaluation of costs of Alzheimer-type dementia in Argentina»։ International Psychogeriatrics 19 (4): 705–718։ ISSN 1041-6102։ PMID 16870037։ doi:10.1017/S1041610206003784 
  195. ↑ 195,0 195,1 195,2 Moore M. J., Zhu C. W., Clipp E. C. (July 2001)։ «Informal costs of dementia care: estimates from the National Longitudinal Caregiver Study»։ The Journals of Gerontology. Series B, Psychological Sciences and Social Sciences 56 (4): S219–228։ ISSN 1079-5014։ PMID 11445614 
  196. ↑ «"The MetLife study of Alzheimer's disease: The caregiving experience"»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունվարի 8-ին 
  197. ↑ 197,0 197,1 Thompson Carl A., Spilsbury Karen, Hall Jill, Birks Yvonne, Barnes Colin, Adamson Joy (2007-07-27)։ «Systematic review of information and support interventions for caregivers of people with dementia»։ BMC geriatrics 7: 18։ ISSN 1471-2318։ PMC PMC1951962 ։ PMID 17662119։ doi:10.1186/1471-2318-7-18 
  198. ↑ Schneider J., Murray J., Banerjee S., Mann A. (August 1999)։ «EUROCARE: a cross-national study of co-resident spouse carers for people with Alzheimer's disease: I--Factors associated with carer burden»։ International Journal of Geriatric Psychiatry 14 (8): 651–661։ ISSN 0885-6230։ PMID 10489656 
  199. ↑ Murray J., Schneider J., Banerjee S., Mann A. (August 1999)։ «EUROCARE: a cross-national study of co-resident spouse carers for people with Alzheimer's disease: II--A qualitative analysis of the experience of caregiving»։ International Journal of Geriatric Psychiatry 14 (8): 662–667։ ISSN 0885-6230։ PMID 10489657 
  200. ↑ Zhu Carolyn W., Sano Mary (2006)։ «Economic considerations in the management of Alzheimer's disease»։ Clinical Interventions in Aging 1 (2): 143–154։ ISSN 1176-9092։ PMC PMC2695165 ։ PMID 18044111 
  201. ↑ Ritchie Karen, Lovestone Simon (2002-11-30)։ «The dementias»։ Lancet (London, England) 360 (9347): 1759–1766։ ISSN 0140-6736։ PMID 12480441։ doi:10.1016/S0140-6736(02)11667-9 
  202. ↑ Pusey H., Richards D. (May 2001)։ «A systematic review of the effectiveness of psychosocial interventions for carers of people with dementia»։ Aging & Mental Health 5 (2): 107–119։ ISSN 1360-7863։ PMID 11511058։ doi:10.1080/13607860120038302 
  203. ↑ Iris: A Memoir of Iris Murdoch.։ London։ ISBN 978-0-349-11215-2 
  204. ↑ Cummings Jeffrey L., Morstorf Travis, Zhong Kate (2014-07-03)։ «Alzheimer’s disease drug-development pipeline: few candidates, frequent failures»։ Alzheimer's Research & Therapy 6: 37։ ISSN 1758-9193։ doi:10.1186/alzrt269 
  205. ↑ Dodel Richard, Neff Frauke, Noelker Carmen, Pul Refik, Du Yansheng, Bacher Michael, Oertel Wolfgang (2010-03-26)։ «Intravenous immunoglobulins as a treatment for Alzheimer's disease: rationale and current evidence»։ Drugs 70 (5): 513–528։ ISSN 1179-1950։ PMID 20329802։ doi:10.2165/11533070-000000000-00000 
  206. ↑ «Bapineuzumab in Patients With Mild to Moderate Alzheimer's Disease (ApoE4 Non-Carrier) - Full Text View - ClinicalTrials.gov» (անգլերեն)։ Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 19 
  207. ↑ Tobinick Edward (September 2009)։ «Tumour necrosis factor modulation for treatment of Alzheimer's disease: rationale and current evidence»։ CNS drugs 23 (9): 713–725։ ISSN 1179-1934։ PMID 19689163։ doi:10.2165/11310810-000000000-00000 
  208. ↑ Tobinick Edward, Gross Hyman, Weinberger Alan, Cohen Hart (2006-04-26)։ «TNF-alpha modulation for treatment of Alzheimer's disease: a 6-month pilot study»։ MedGenMed: Medscape General Medicine 8 (2): 25։ ISSN 1531-0132։ PMC PMC1785182 ։ PMID 16926764 
  209. ↑ Wischik Claude M., Bentham Peter, Wischik Damon J., Seng Kwang Meng։ «O3-04-07: Tau aggregation inhibitor (TAI) therapy with rember™ arrests disease progression in mild and moderate Alzheimer's disease over 50 weeks»։ Alzheimer's & Dementia 4 (4)։ doi:10.1016/j.jalz.2008.05.438 
  210. ↑ Doody Rachelle S., Gavrilova Svetlana I., Sano Mary, Thomas Ronald G., Aisen Paul S., Bachurin Sergey O., Seely Lynn, Hung David, dimebon investigators (2008-07-19)։ «Effect of dimebon on cognition, activities of daily living, behaviour, and global function in patients with mild-to-moderate Alzheimer's disease: a randomised, double-blind, placebo-controlled study»։ Lancet (London, England) 372 (9634): 207–215։ ISSN 1474-547X։ PMID 18640457։ doi:10.1016/S0140-6736(08)61074-0 
  211. ↑ Bezprozvanny Ilya (October 2010)։ «The rise and fall of Dimebon»։ Drug News & Perspectives 23 (8): 518–523։ ISSN 0214-0934։ PMC PMC3922928 ։ PMID 21031168։ doi:10.1358/dnp.2010.23.8.1500435 
  212. ↑ Wendler Alexandra, Wehling Martin (2012-03-07)։ «Translatability scoring in drug development: eight case studies»։ Journal of Translational Medicine 10: 39։ ISSN 1479-5876։ PMC PMC3330010 ։ PMID 22397594։ doi:10.1186/1479-5876-10-39 
  213. ↑ Baddeley Thomas C., McCaffrey Jennifer, Storey John M. D., Cheung John K. S., Melis Valeria, Horsley David, Harrington Charles R., Wischik Claude M. (January 2015)։ «Complex disposition of methylthioninium redox forms determines efficacy in tau aggregation inhibitor therapy for Alzheimer's disease»։ The Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics 352 (1): 110–118։ ISSN 1521-0103։ PMID 25320049։ doi:10.1124/jpet.114.219352 
  214. ↑ Wischik Claude M., Harrington Charles R., Storey John M. D. (2014-04-15)։ «Tau-aggregation inhibitor therapy for Alzheimer's disease»։ Biochemical Pharmacology 88 (4): 529–539։ ISSN 1873-2968։ PMID 24361915։ doi:10.1016/j.bcp.2013.12.008 
  215. ↑ «Effect of meditation on cognitive functions in context of aging and neurodegenerative diseases»։ Frontiers in Behavioral Neuroscience 8: 17։ 2014։ PMC 3903052։ PMID 24478663։ doi:10.3389/fnbeh.2014.00017 
  216. ↑ «Potential benefits of mindfulness-based interventions in mild cognitive impairment and Alzheimer's disease: an interdisciplinary perspective»։ Behavioural Brain Research 276 (276): 199–212։ January 2015։ PMID 24893317։ doi:10.1016/j.bbr.2014.05.058 
  217. ↑ «Evidence for human transmission of amyloid-β pathology and cerebral amyloid angiopathy»։ Nature 525 (7568): 247–50։ September 2015։ Bibcode:2015Natur.525..247J։ PMID 26354483։ doi:10.1038/nature15369 
  218. ↑ «Autopsies reveal signs of Alzheimer's in growth-hormone patients»։ Nature 525 (7568): 165–6։ September 2015։ Bibcode:2015Natur.525..165A։ PMID 26354460։ doi:10.1038/525165a 
  219. ↑ 219,0 219,1 Martin Carolina, Solís Loretto, Concha Margarita I., Otth Carola (June 2011)։ «[Herpes simplex virus type 1 as risk factor associated to Alzheimer disease]»։ Revista Medica De Chile 139 (6): 779–786։ ISSN 0717-6163։ PMID 22051760։ doi:/S0034-98872011000600013  
  220. ↑ Itzhaki Ruth F. (2014)։ «Herpes simplex virus type 1 and Alzheimer's disease: increasing evidence for a major role of the virus»։ Frontiers in Aging Neuroscience 6: 202։ ISSN 1663-4365։ PMC PMC4128394 ։ PMID 25157230։ doi:10.3389/fnagi.2014.00202 
  221. ↑ Marciniak Rafał, Sheardova Katerina, Cermáková Pavla, Hudeček Daniel, Sumec Rastislav, Hort Jakub (2014)։ «Effect of meditation on cognitive functions in context of aging and neurodegenerative diseases»։ Frontiers in Behavioral Neuroscience 8: 17։ ISSN 1662-5153։ PMC PMC3903052 ։ PMID 24478663։ doi:10.3389/fnbeh.2014.00017 
  222. ↑ Itzhaki Ruth F., Lathe Richard, Balin Brian J., Ball Melvyn J., Bearer Elaine L., Braak Heiko, Bullido Maria J., Carter Chris, Clerici Mario (2016)։ «Microbes and Alzheimer's Disease»։ Journal of Alzheimer's disease: JAD 51 (4): 979–984։ ISSN 1875-8908։ PMC PMC5457904 ։ PMID 26967229։ doi:10.3233/JAD-160152 
  223. ↑ Alonso R., Pisa D., Rábano A., Carrasco L. (July 2014)։ «Alzheimer's disease and disseminated mycoses»։ European Journal of Clinical Microbiology & Infectious Diseases: Official Publication of the European Society of Clinical Microbiology 33 (7): 1125–1132։ ISSN 1435-4373։ PMID 24452965։ doi:10.1007/s10096-013-2045-z 
  224. ↑ Kumar Deepak Kumar Vijaya, Choi Se Hoon, Washicosky Kevin J., Eimer William A., Tucker Stephanie, Ghofrani Jessica, Lefkowitz Aaron, McColl Gawain, Goldstein Lee E. (2016-05-25)։ «Amyloid-β peptide protects against microbial infection in mouse and worm models of Alzheimer's disease»։ Science Translational Medicine 8 (340): 340ra72։ ISSN 1946-6242։ PMC PMC5505565 ։ PMID 27225182։ doi:10.1126/scitranslmed.aaf1059 
  225. ↑ «Amyloid-β peptide protects against microbial infection in mouse and worm models of Alzheimer's disease»։ Science Translational Medicine 8 (340): 340ra72։ May 2016։ PMC 5505565 ։ PMID 27225182։ doi:10.1126/scitranslmed.aaf1059 
  226. ↑ Kolata Gina (2016-05-25)։ «Could Alzheimer's Stem From Infections? It Makes Sense, Experts Say»։ The New York Times (The New York Times)։ Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 4-ին 
  227. ↑ «Alzheimer's culprit may fight other diseases»։ Science News։ 2016-06-16։ Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 26-ին 
  228. ↑ O'Brien J. T. (December 2007)։ «Role of imaging techniques in the diagnosis of dementia»։ The British Journal of Radiology։ 80 Spec No 2: S71–77։ ISSN 1748-880X։ PMID 18445747։ doi:10.1259/bjr/33117326 
  229. ↑ Clark Christopher M., Schneider Julie A., Bedell Barry J., Beach Thomas G., Bilker Warren B., Mintun Mark A., Pontecorvo Michael J., Hefti Franz, Carpenter Alan P. (2011-01-19)։ «Use of florbetapir-PET for imaging beta-amyloid pathology»։ JAMA 305 (3): 275–283։ ISSN 1538-3598։ PMID 21245183։ doi:10.1001/jama.2010.2008 
  230. ↑ Marksteiner Josef, Hinterhuber Hartmann, Humpel Christian (June 2007)։ «Cerebrospinal fluid biomarkers for diagnosis of Alzheimer's disease: beta-amyloid(1-42), tau, phospho-tau-181 and total protein»։ Drugs of Today (Barcelona, Spain: 1998) 43 (6): 423–431։ ISSN 1699-3993։ PMID 17612711։ doi:10.1358/dot.2007.43.6.1067341 

Լրացուցիչ գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ալցհայմերի_հիվանդություն&oldid=8619526» էջից