Ամբրոսիա
 | |
|---|---|
 | |
| Հունական դիցաբանություն | |
| Տեսակ | հորինված ուտեստ |
 Ambrosia (beverage) Վիքիպահեստում | |
Ամբրոսիա կամ ամբրոզիա (/æmˈbroʊziə, -ʒə/, հին հունարեն՝ ἀμβροσία 'անմահություն'), ըստ հին հունական առասպելաբանության աստվածների՝ Օլիմպոսի աստվածների շատ քաղցր և համեղ կերակուր[1], որը պահպանում է երիտասարդությունն ու անմահությունը, ձիթապտղի յուղի և ճարպի աստվածային համարժեք[2]։ Այն ամրացնող ուժ ունի[3] և պահպանում է մահացածի մարմինը քայքայումից[4], անմահություն է շնորհում յուրաքանչյուրին, ով սպառել է այն[5]։ Ամբրոզիան նաև աստվածների ձիերի կերակուրն է եղել։ Ստեղծել է Դեմետրա աստվածուհին։
Այն Օլիպիոսում աստվածներին են հասցվել աղավնիների միջոցով և օգտագործվել կամ Հեբեի, կամ Գանիմեդեսի երկնային տոնի ժամանակ[6][7]։
Որոշ հեղինակներ սխալմամբ ամբրոսիան նույնացրել են նեկտարի՝ աստվածային ըմպելիքի հետ։ Բայց ըստ Հոմերոսի` նեկտարը գինու նման է, կարմիր գույն ունի, որը խմելիս ջուր են ավելացնում։
Հին արվեստը երբեմն պատկերում էր ամբրոզիան, որը տարածում էր Ամբրոզիա անունով նիմֆը, որը Դիոնիսոսի դայակն էր[8]։
Հետագայում բանաստեղծներն ամբրոսիան ու նեկտարը դարձրել են բուրմունքի, անուշահոտության խորհրդանիշ, նույնիսկ իրենց բանաստեղծություններն են համեմատել աստվածային ուտելիքի և խմիչքի հետ։
«Ճաշակել նեկտար և ամբրոսիա» նշանակում է երանություն վայելել։
Կիրառում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ամբրոզիան շատ սերտորեն կապված է աստվածների կերակրման այլ ձևի՝ նեկտարի հետ։ Այս երկու տերմիններն ի սկզբանե հնարավոր է, որ չեն տարբերվել[9] և, թեև Հոմերոսի բանաստեղծություններում նեկտարը սովորաբար խմիչքն է, իսկ ամբրոզիան՝ աստվածների կերակուրը, Ամբրոզիայով էր, որ Հերան «մաքրեց ամեն պղծություն իր սիրուն մարմնից»[10], և Աթենասն ամբրոզիայով պատրաստեց Պենելոպեին քնի մեջ[11], այնպես որ, երբ նա վերջին անգամ հայտնվեց իր սիրահարների առջև, տարիների հետևանքները վերացան, և նրանք Նրան տեսնելուց կրքից բորբոքվեցին։
Մյուս կողմից, ըստ Ալքմանի նեկտարը աստվածների կերակուրն է[12], իսկ ըստ Սապփոյի[13] և Անաքսանդրիդեսի՝ ամբրոզիան՝ խմիչքն է[Ն 1]։ Արիստոֆանեսի Ասպետների կերպարներից մեկն ասում է. «Ես երազում տեսա, որ աստվածուհին շերեփով ամբրոսիա է լցնում քո գլխի վրա»։ Երկու նկարագրություններն էլ կարող են ճիշտ լինել, քանի որ ամբրոզիան կարող է լինել հեղուկ սննդամթերք (օրինակ՝ մեղր)։
Ամբրոզիայի օգտագործումը սովորաբար աստվածային էակների վերապահումն էր։ Հերակլեսն Օլիմպոսում անմահություն ստանալուց հետո Աթենասից ստանում է ամբրոսիա, իսկ հերոս Տիդևսին մերժվում է նույն բանը, երբ աստվածուհին հայտնաբերում է, որ նա ուտում է մարդկային ուղեղները։ Տանտալոսի առասպելի տարբերակներից մեկում Տանտալոսի հանցագործություններից է այն, որ նա ամբրոզիան ճաշակելուց հետո փորձում է գողանալ մի մասը՝ մյուս մահկանացուներին տալու համար[15]։ Ովքեր օգտագործում են ամբրոզիա, նրանց երակներում, սովորաբար ոչ թե արյուն է հոսում, այլ իխոր (ἰχώρ)[16]:
Ե՛վ նեկտարը, և՛ ամբրոզիան բուրավետ են և կարող են օգտագործվել որպես օծանելիք. «Ոդիսականում» Մենելաուսը և նրա մարդիկ քողարկված են փոկերի կաշվով, «և փոկի կաշվի մահացու հոտը մեզ ցավ պատճառեց, բայց աստվածուհին փրկեց մեզ. բերեց ամբրոզիա և դրեց մեր քթանցքների տակ»[17]։ Հոմերոսը խոսում է ամբրոզիայով հագուստի, մազերի ամբրոսայով հյուսքերի, նույնիսկ աստվածների ամբրոսայով սանդալների մասին։
Հետագա գրողների շրջանում ամբրոզիան այնքան հաճախ է օգտագործվել «հիասքանչ հեղուկի» ընդհանուր իմաստներով, որ այնպիսի ուշ գրողներ, ինչպիսիք են Աթենեսսը, Պողոսը և Դիոսկորիդեսը, այն օգտագործում են որպես տեխնիկական տերմին խոհարարության[Ն 2], բժշկության[Ն 3] և բուսաբանության[Ն 4] համատեքստերում։ Պլինիոսը օգտագործում էր տերմինը տարբեր բույսերի հետ կապված, ինչպես և դեղաբույսերի վաղ մասնագետները[18]։
Բացի այդ, որոշ ժամանակակից էթնոմիկոլոգներ, ինչպիսիք են Դենի Սթեյփլսը, ամբրոզիան նույնացնում են հալյուցինոգեն սնկով Amanita muscaria. «դա աստվածների կերակուրն էր, նրանց ամբրոզիան, իսկ նեկտարը դրանից քամված հյութն էր», - պնդում է Սթեյփլսը[19]։
Ինչպես նեկտարը, այնպես էլ ամբրոզիան մեղրի տեսակներ են համարվում, որի դեպքում նրանց անմահություն շնորհելու ուժը պայմանավորված է մեղրի ենթադրյալ բուժիչ և մաքրող ուժով[1], և քանի որ խմորված մեղրը (մեղրագինի) նախորդել է գինին որպես էնթեոգեն Էգեյան աշխարհում։ Մինոյան որոշ աստվածուհիները ներկայացված էին մեղուների դեմքերով (համեմատե՛ք Մերոպեն և Մելիսան[20]):
Ստուգաբանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Անմահության ըմպելիքի գաղափարը հաստատված է առնվազն երկու հին հնդեվրոպական լեզուներով՝ հունարեն և սանսկրիտ։ Հունարեն ամբրոսիա (ἀμβροσία) բառն իմաստային առումով կապված է սանսկրիտ ամրիտա (սանսկրիտ՝ अमृत - amṛta) տերմինի հետ, քանի որ երկու բառերն էլ նշանակում են խմիչք կամ ուտելիք, որը աստվածներն օգտագործում են անմահության հասնելու համար։ Երկու բառերը, ըստ երևույթին, առաջացել են նույն հնդեվրոպական *ṇ-mṛ-tós ձևից՝ «չմեռնող»[21] (n-: ժխտական նախածանց, որից առաջացել է a- նախածանցը և՛ հունարենում, և՛ սանսկրիտում, mṛ՝ զրոյական գնահատական։ *mer-, «մեռնել» և -to-՝ ածական ածանց)։ Իմաստային առումով նման ստուգաբանություն գոյություն ունի նեկտարի՝ աստվածների ըմպելիքի (հունարեն՝ νέκταρ - նեկտար) համար, որը ենթադրվում է, որ PIE *նեկ-, «մահ» և -*տար՝ «հաղթահարում» արմատների միացությունն է։
Այլ օրինակներ դիցաբանության մեջ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Աքիլլեսի ծննդյան պատմության մի տարբերակում մայրը` Թետիսը երեխային օծում է ամբրոզիայով և անմահ դարձնելու համար որոշում է նրան անցկացնել կրակի միջով, բայց Աքիլլեսի հայրը` Պելևսը, ապշած, կանգնեցնում է նրան՝ թողնելով միայն նրա գարշապարը անմահացած («Արգոնավտիկա» 4.869–879):
- «Իլիական» XVI գրքում Ապոլոնը լվանում է Սարպեդոնի դիակից սև արյունը և օծում այն ամբրոսիայով՝ նախապատրաստելով այն իր երազային վերադարձին Սարպեդոնի հայրենի Լիկիա։ Նմանապես, Թետիսը օծում է Պատրոկլուսի դիակը, որպեսզի պահպանի այն։ Ամբրոզիան և նեկտարը ներկայացված են որպես քսուքներ (xiv. 170; xix. 38):
- «Ոդիսականում» Կալիպսո նիմփան «սեղան փռեց ամբրոզիայով և այն դրեց Հերմեսի դիմաց և խառնեց վարդագույն-կարմիր նեկտարը»։ Միանշանակ չէ, թե արդյոք նա նկատի ունի, որ ամբրոզիան է վարդագույն-կարմիր է, թե՞ նա նկարագրում է վարդագույն-կարմիր նեկտարը, որը Հերմեսը խմում է ամբրոզիայի հետ միասին։ Հետագայում Կիրկեն Ոդիսևսին ակնարկում է, որ աղավնիների երամն է ամբրոզիա բերում Օլիմպոս[22]։
- «Ոդիսականում» (ix.345-359) Պոլիֆեմոսը Ոդիսևսի կողմից իրեն տված գինին նմանեցնում է ամբրոզիայի և նեկտարի։
- Տանտալոսի անբարեխիղճություններից մեկը, ըստ Պինդարոսի, այն էր, որ նա իր հյուրերին առաջարկեց Անմահների ամբրոսիան, որը նման է Պրոմեթևսի գողությանը («Հույների հերոսներ»)[23]։
- Աֆրոդիտեին նվիրված հոմերոսյան օրհներգում աստվածուհին օգտագործում է «ամբրոսիական հարսի յուղ, որը նա պատրաստ էր օծանել»[24]։
- «Էրոս և Պսիքե» պատմության մեջ, ինչպես պատմում է Ապուլեուսը, Պսիքեին տրվում է ամբրոզիա՝ Աֆրոդիտեի առաջադրած որոնումների ավարտից հետո և Օլիմպոսում նրա ընդունումից հետո։ Նրա ճաշելուց հետո նա և Էրոսը ամուսնանում են որպես աստվածներ[25]։
- «Էնեականում» Էնեասը հանդիպում է իր մորն այլընտրանքային կամ պատրանքային ձևով։ Երբ նա ստացավ իր աստվածային կերպարանքը, «Նրա մազերի ամբրոզիան տարածում էր սուրբ բուրմունք»[26]։
Ամբրոսիա նիմփա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Թրակիայի արքա Լիկուրգուսը
Հունական դիցաբանական կերպար, թրակիացիների թագավոր Լիկուրգուսը արգելեց Դիոնիսոսի պաշտամունքը, որին նա վտարեց Թրակիայից և հարձակվեց աստվածներին շրջապատող այն միջավայրի վրա, որոնք նախկինում փառաբանել էին աստծուն։ Նրանց թվում էր Ամբրոզիա նիմփան, որը կերպարանափոխվեց և դարձավ խաղողի որթ՝ թագավորի բարկությունից թաքնվելու համար։ Դիոնիսոսը, կատաղած թագավորի գործողություններից, խելագարության է հասցնում նրան։ Իր խելագարության մեջ թագավորը սպանեց իր որդուն, որին նա շփոթեց բաղեղի բնի հետ, իսկ հետո ինքնասպան եղավ։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Աքիլլես
- Երիտասարդության թրմախառնուրդ
- Մանանա
- Սոմա և հաոմա, ծիսական ըմպելիք, որը կարևոր նշանակություն ունի վաղ վեդայական ժողովուրդների և հնդ-իրանացիների շրջանում։
Նշումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Երբ անտիկ կատակերգու բանաստեղծ Անաքսանդրիդեսն ասում է «ես ուտում եմ նեկտար և խմում ամբրոզիա», Ռայթը, ենթադրում է, որ նա օգտագործում է զավեշտական ինվերսիա (շրջուն շարադասություն)[14], էջ 5։
- ↑ Աթենեոսը համարում է յուղի, ջրի և մրգահյութի սոուս։
- ↑ Պողոս առաքյալը համարում է դեղորայքային պրեպարատ։
- ↑ Դիոսկորիդեսը նշել է, որ դրա լատիներեն անվանումն է ros marinus, "ծովային ցող", կամ ռոզմարի. այս կիրառությունները նշել է Ռայթը[14]
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 Chisholm, Hugh, ed. (1911). . Encyclopædia Britannica (անգլերեն). Vol. 1 (11th ed.). Cambridge University Press. էջ 800.
- ↑ Онианс Р. На коленях богов. М., 1999. տող 286
- ↑ Իլիական, գիրք 19, տող 352
- ↑ Իլիական, 19, 38
- ↑ Griffiths, Alan H. (1996), «Ambrosia», in Hornblower, Simon; Spawforth, Anthony (eds.), Oxford Classical Dictionary (3rd ed.), Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-521693-8
- ↑ Homer, Odyssey xii.62
- ↑ Cicero. De Natura Deorum. էջ 1.40.
- ↑ *Ruth E. Leader-Newby, Silver and Society in Late Antiquity: Functions and Meanings of Silver Plate in the Fourth to Seventh Centuries (Ashgate, 2004), էջ 133
*Christine Kondoleon, Domestic and Divine: Roman Mosaics in the House of Dionysos (Cornell University Press, 1995), էջ 246
*Katherine M. D. Dunbabin, Mosaics of the Greek and Roman World (Cambridge University Press, 1999), էջեր 136, 142, 276–277 - ↑ "Attempts to draw any significant distinctions between the functions of nectar and ambrosia have failed." Clay, p. 114.
- ↑ Homer, Iliad xiv.170
- ↑ Homer, Odyssey xviii.188ff
- ↑ Alcman, հատված 42
- ↑ Sappho, հատված 141 LP
- ↑ 14,0 14,1 Wright, F. A., "The Food of the Gods" 1917:6
- ↑ Pindar, Olympian Odes 1. 50. ff.
- ↑ Homer, Iliad v. 340, 416.
- ↑ Homer, Odyssey iv.444–446
- ↑ "Ambrosia", Chambers's Encyclopædia. London: George Newnes, 1961, հատոր 1, էջ 315.
- ↑ Carl A. P. Ruck and Danny Staples, The World of Classical Myth 1994:26.
- ↑ μέλισσα, Henry George Liddell, Robert Scott, An Intermediate Greek-English Lexicon, on Perseus.
- ↑ Mallory, J. P. (1997). «Sacred drink». In Mallory, J. P.; Adams, Douglas Q. (eds.). Encyclopedia of Indo-European Culture. Taylor & Francis. էջ 538. Mallory also connects to this root an Avestan word, and notes that the root is "dialectally restricted to the IE southeast".
- ↑ Odyssey xii.62: "the trembling doves that carry ambrosia to Father Zeus."
- ↑ Kerényi, Carl. Prometheus: Archetypal Image of Human Existence. էջ 42.
- ↑ West, Martin L. (2014). Homeric hymns; Homeric apocrypha; Lives of Homer. Cambridge: Harvard University Press. ISBN 9780674996069.
- ↑ Rogers, Mark (2014). The Esoteric Codex: Magic Objects I. Lulu.com. ISBN 978-1312114562.
- ↑ Harmer; Burder; Paxton & Roberts (1839). Illustrations of the Holy Scriptures, derived principally from the manners, customs, rites, traditions and works of art and literature, of the eastern nations. Brattleboro Typographic Company հրատարակչություն.
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Մ. Ն. Բոտվիննիկ, Մ. Ա. Կոգան, Մ. Բ. Ռաբինովիչ, Բ. Պ. Սելեցկի, Դիցաբանական բառարան, Երևան, Լույս, 1985, էջ 15։
- https://ru.wikisource.org/wiki/ЭСБЕ/Нектар,_в_мифологии
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ամբրոսիա» հոդվածին։ |
| ||||||
