Յոթն ընդդեմ Թեբեի

Յոթն ընդդեմ Թեբեի (հուն․՝ Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας), առասպելական հակամարտություն Էդիպ արքայի որդիների՝ Պոլինիկեի և Էթոկլեսի միջև՝ մղված գահի համար, Էսքիլեսի համանուն ողբերգությունը այս իրադարձությունների մասին։

էպոս[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արգոսյան զորքի առասպելական առաջնորդները Էդիպի որդի Պոլինիկեի խնդրանքով արշավում են դեպի Թեբե՝ եղբոր՝ Էթոկլեսի դեմ պայքարելու համար։ Հոմերոսը այս դեպքերի մասին հիշատակում է շատ համառոտ, հպանցիկ։ Ամենայն մանրամասնությամբ այս պատմության մասին գրվել է կիկլոպյան երկու պոեմներում՝ «Թեբեական» և «Էպիգոնա»։ Սակայն սրանցից էլ մեզ հասել են միայն աննշան հատվածներ։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թեբեի իշխանության համար մղված եղբայրասպան պատերազմը Էդիպի անեծքի իրականացում էր. նա անիծել էր որդիներին իրեն չլսելու և չենթարկվելու համար։ Եղբայրները, պայմանի համաձայն, պետք է հերթով կառավարեին Թեբեն, սակայն Էթոկլեսը խախտում է պայմանը, և Պոլինիկեն փախչում է Արգոսի արքա Ադրաստի մոտ։ Սա իր դստերը՝ Արգեային, (ըստ Ն. Ա. Կունի «Հին Հունաստանի լեգենդներն ու առասպելները» գրքի) կնության է տալիս Դեիպիլե դստերը) ամուսնացնում է Պոլինիկեի հետ, խոստանում է նրան տալ իր թագավորությունը և համաձայնում է նրա հետ միասին պատերազմել Թեբեի համար։ Չնայած արգոսյան գուշակը՝ Ամֆիարան, այդ պատերազմի բոլոր առաջնորդների համար, բացի Ադրաստից, գուշակել էր դժբախտ վախճան, այնուամենայնիվ նախապատրաստվում են պատերազմի և ինքը՝ Ամֆիրան ևս ստիպված մասնակցում է այդ արշավանքին։ Մյուս առաջնորդների անունները հայտնի են Եվրիպիդեսի «Փյունիկցիները» և Ապոլլոդրոսի «Գրադարան» աշխատություններից՝ Տիդեյը Կալիդոնայից, Կապանևսը և Հիպպոմեդոնտը Արգոսից, նաև Պարֆենոպեյը։ Սոֆոկլեսը իր «Էդիպը Կոլոնայում» ողբերգության մեջ Ադրաստի փոխարեն ասում է Էթոկլես (հուն․՝ Ἐτέοκλας), որին չպետք է շփոթել Պոլինիկեի եղբոր հետ (հուն․՝ Ἐτέοκλης)։ Ըստ Սոֆոկլեսի՝ զորքը գլխավորում էր Պոլինիկեն, ոչ թե Ադրաստը։ Ապոլլոդրոսը յոթ առաջնորդների մեջ հիշատակում է նաև Ադրաստի եղբայր Մեքիսթեյին։

Գրական ժառանգություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առասպելը արտահայտված է Էսքիլեսի «Յոթն ընդդեմ Թեբեի», իսկ հետագա իրադարձությունները «Խնդրարկուհիները» և «Էլևսյանները» ողբերգություններում, ինչպես նաև անհայտ հեղինակի «Յոթն ընդդեմ Թեբեի» դրամայում, Ալեքսիդայի և Ամֆիսայի «Յոթն ընդդեմ Թեբեի» կատակերգություններում, Արիստոֆանեսի և Ստրատիդայի «Փյունիկցիները» կատակերգություններում։ Ըստ Կլիմենտե Ալեքսանդրիացու սխոլիստական մեկնաբանության՝ Ադրաստը և Պոլինիկեն չեն մտել այդ յոթի մեջ։

Հայտնի են եղել նաև Կորիննայի «Յոթն ընդդեմ Թեբեի», Անտագորես Ռոդոսկոյի և Մենելայոսի բանաստեղծությունները։

Հույն ողբերգակները մանրամասնորեն ուսումնասիրել են այս սյուժեն։ Էսքիլեսի «Յոթը», Եվրիպիդեսի «Փյունիկցիները» և «Օգնություն խնդրողները» ողբերգություններում նկարագրված են արգոսյան զորքերի կողմից Թեբեի պաշարումը, եղբայրների մենամարտը և Ադրաստի կամ արգոսցի կանանց օգնության խնդրանքները Աթենքի արքա Թեսևսին, որպեսզի թեբեցիները իրենց հանձնեն ճակատամարտում ընկած հերոսների դիակները։ «Էդիպը Կոլոնայում» ողբերգության մեջ Պոլինիկեն հանդես է գալիս որպես էպիզոդիկ կերպար, ով խնդրում էր հորը օգնել իրեն եղբոր դեմ պայքարում։ Էսքիլեսի ողբերգության մեջ մեծ տեղ է հատկացված Թեբեի դարպասներին դեմ հանդիման կանգնած յոթ առաջնորդներին, նրանց բնութագրությանը և ռազմական հաջողությունների նկարագրությանը։ Եղբայրների մենամարտի պատճառով մի որոշ ժամանակ պատերազմը դադարել էր. այս ամենը մանրամասնորեն նկարագրել է Եվրիպիդեսը։ Երբ պատերազմը վերսկսվում է, Թեբեի գուշակ Թիրեսիոսը կանխատեսում է, որ այն կավարտվի Թեբեի հաղթանակով, եթե զոհաբերվի Թեբեի այն ժամանակվա առաջնորդ Կրեոնտեի որդուն՝ Արեսին։ Հայրը հորդորում է որդուն փախչել, սակայն Արեսը ինքնասապնություն է գործում՝ իրեն նետելով այն անդունդը, որտեղ մի ժամանակ ապրել էր Կադմոսի կողմից սպանված հրեշը։

Թեբեի պատերի տակ սպանված արգոսցիների թաղումը նկարագրված է Եվրիպիդեսի «Օգնություն խնդրողները» ողբերգության մեջ։ Այս ողբերգության մեջ Եվադնան ինքնակամ իրեն դատապարտում է մահվան՝ չկարողանալով հաշտվել սիրելի ամուսնու՝ Կապանևսի մահվան հետ։ Երբ արգոսցիների պարտությունից հետո Ամֆիարան նրանց հետ միասին փորձում է փախչել, Զևսը բաց է անում երկրի դարպասները, ընդունում նրան ու դարձնում անմահ։ Տասը տարի անց Ադրաստը, որն առաջին արշավանքի ժամանակ խուսափել էր մահից, հերոս որդիների հետ նոր արշավանք է կազմակերպում դեպի Թեբե, որի ժամանակ որդիները զոհվում են։

Հետագա իրադարձություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մ.թ.ա. 379 թվականին նախկին կարգուկանոնը վերականգնելու նպատակով նոր արշավանք է կազմակերպվում դեպի Թեբե, որը գլխավորում էին քաղաքից վտարվածները։ Արշավանքի յոթ առաջնորդները, օգտվելով Աթենքի օժանդակությունից, վերականգնում են ժողովրդավարությունը։ Արշավանքը կոչվում է մասնակիցների անունով՝ «Յոթ առաջնորդներն ընդդեմ Թեբեի»։ Առաջնորդների անունները մնացել են պատմության մեջ՝ Պելոպիդոս, Մելոն, Մանսիպպ, Դեսմոտ, Դամոկլիդ, ֆերենիկ և Անդրոկլիդ։