Երկարակեցություն
.jpg)
Երկարակեցություն, մարդու երկարատև կյանք, որը գերազանցում է կյանքի միջին տևողությունը։ Երկարակեցությունը ուսումնասիրող գիտությունը կոչվում է գերոնտոլոգիա։
Սարքավորումների երկարակեցություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Սարքավորումների աշխատունակությունը մինչև սահմանային վիճակը պահպանելու հատկություն։ Չնորոգվող սարքավորումների համար (լամպեր, ատամանիվներ և այլն) այդ վիճակը համընկնում է շարքից դուրս գալուն (փչանալուն), որոշ դեպքերում՝ խափանումների բարձր ինտենսիվության շրջանին (ավտոմատ սարքերում)։ Նորոգվող սարքավորումների սահմանային վիճակը որոշվում է մաշման նաև (նաև բարոյական) և հաճախակի խափանումների կամ նորոգման ծախսերի և ավելացման հետևանքով դրանց հետագա շահագործման անարդյունավետությամբ, անվտանգության պահանջների խախտմամբ (օրինակ, տրանսպորտում)։
Շենքերի և կառույցների երկարակեցություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Շենքերի և կառույցների ծառայության սահմանային ժամկետը, որի ընթացքում պահպանում են շահագործման պահանջվող հատկությունները։ Երկարակեցությունըլինում է բարոյական և ֆիզիկական։ Բարոյական երկարակեցությունը (բարոյական երկարակեցության ժամկետ) բնութագրվում է շենքերի և կառույցների ծառայության այն ժամկետով, որից հետո նրանք այլևս չեն բավարարում շահագործման փոփոխվող պայմաններին կամ տեխնոլոգիական պրոցեսների ռեժիմներինն։
Ֆիզիկական երկարակեցություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Որոշվում է բեռնվածքների և ֆիզիկա-քիմիական գործոնների ազդեցության տակ հիմնական կրող կոնստրուցիաների և տարրերի մաշվելու տևողությամբ։
Հիմնական գործոններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հավաստի հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ կյանքի տևողությունը կախված է երկու հիմնական գործոններից՝ գենետիկայից և կենսակերպից։
Լիմֆոբլաստոիդ բջջային գծերը, որոնք ստացվել են երկարակյացների արյան օրինակներից, ունեն PARP (պոլի-ADP-ռիբոզոպոլիմերազ) սպիտակուցի զգալիորեն ավելի բարձր ակտիվություն, քան 20-ից 70 տարեկան մարդկանցից ստացված բջջային գծերը[1]։ Դոլգալյացների լիմֆոցիտար բջիջներն ունեն այնպիսի հատկանիշներ, որոնք բնորոշ են երիտասարդ մարդկանց բջիջներին, ինչպես H2O2 ենթալետալ օքսիդատիվ վնասվածքից հետո վերականգնման մեխանիզմի գործարկման ունակությունը և PARP գենի արտահայտումը[2]։
Երկվորյակների հետազոտությունները ցույց են տվել, որ մարդու կյանքի տևողության մոտ 20-30% տատանումները կարող են կապված լինել գենետիկայի հետ, իսկ մնացածը՝ անհատական վարքագծի և հեշտ փոփոխվող շրջակա միջավայրի գործոնների հետ[3]։ Չնայած, որ ավելի քան 200 գենետիկ տարբերակներ, որոնք առնչվում են երկարատևությանը, հայտնաբերվել են ԱՄՆ-ում, Բելգիայում և Մեծ Բրիտանիայում ստեղծված մարդու գենետիկ տարբերակների բազայից[4], դրանք բացատրում են ժառանգականության միայն փոքր մասը։
Երկարակեցությունը շատ հարմարվելու ունակություն ունեցող հատկանիշ է, և այն բաղադրիչներին ազդող հատկանիշները արձագանքում են ֆիզիկական (ստատիկ) շրջակա միջավայրի պայմաններին և կենսակերպի փոփոխությունների լայն շրջանակին՝ ֆիզիկական վարժությունների, սննդային սովորույթների, կենսական պայմանների, ինչպես նաև դեղագործական և սննդային ներազդեցությունների միջոցով[5][6][7]։ 2012 թվականին անցկացված հետազոտությունը ցույց տվեց, որ նույնիսկ չափավոր ֆիզիկական ակտիվությունը ազատ ժամանակը կարող է ավելացնել կյանքի տևողությունը մինչև 4,5 տարի։
Որոնք հայտնի են, որ վետերանությունն ու կենսատը երկարացնում են, դա ինսուլին/IGF-1-ը, ռապամիցինի թիրախը (mTOR), AMPK (պրոտեինկինազայի ակտիված կիաձող) և սիրթուինը[8][9][10]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «Increased poly(ADP-ribose) polymerase activity in lymphoblastoid cell lines from centenarians». pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. Վերցված է 2025-02-06-ին.
- ↑ «Oxidative DNA Damage Repair and parp 1 and parp 2 Expression in Epstein-Barr Virus-Immortalized B Lymphocyte Cells from Young Subjects, Old Subjects, and Centenarians». www.liebertpub.com. Վերցված է 2025-02-06-ին.
- ↑ «Genetic influence on human lifespan and longevity». pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. Վերցված է 2025-02-06-ին.
- ↑ «LongevityMap: Genetic association studies of longevity». genomics.senescence.info. Վերցված է 2025-02-06-ին.
- ↑ «The genetics of human longevity: an intricacy of genes, environment, culture and microbiome». www.sciencedirect.com. Վերցված է 2025-02-06-ին.
- ↑ «Beyond Broad Categories». www.unaging.com. Վերցված է 2025-02-06-ին.
- ↑ «Genetics, lifestyle and longevity: Lessons from centenarians». pmc.ncbi.nlm.nih.gov. Վերցված է 2025-02-06-ին.
- ↑ «Why We Age: Deregulated Nutrient Sensing». www.lifespan.io. Վերցված է 2025-02-06-ին.
- ↑ «Risks and Benefits of Intermittent Fasting for the Aging Cardiovascular System». onlinecjc.ca. Վերցված է 2025-02-06-ին.
- ↑ «Human insulin/IGF-1 and familial longevity at middle age». www.aging-us.com. Վերցված է 2025-02-06-ին.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 600)։ 
|