Հնդկացորեն ցանովի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Հնդկացորեն ցանովի
Տեսակտաքսոն
Ենթատեսակpseudocereal?, useful plant? և annual plant?
 Fagopyrum esculentum Վիքիպահեստում

Հնդկացորեն ցանովի, հնդկացորեն կամ սովորական հնդկաձավար (լատ. Fagopýrum esculéntum) հնդկացորենի (Polygonaceae) ընտանիքի (Polygonaceae), հնդկացորենի (Fagopyrum) ցեղի բույսերի տեսակ է։ Հացահատիկային մշակաբույս է, որի սերմերն օգտագործվում են մարդու սննդի և մասամբ՝ անասնակերի համար[1]։

Չնայած անվանը, հնդկացորենը կապված չէ ցորենի հետ, քանի որ այն խոտաբույս չէ։ Փոխարենը, հնդկացորենը կապված է թրթնջուկի, և խավարծիլի հետ։ Հնդկացորենը կոչվում է կեղծ կեղև, քանի որ դրա սերմերի խոհարարական օգտագործումը նույնն է, ինչ հացահատիկը` բարդ ածխաջրերի բաղադրության պատճառով։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սովորական հնդկացորենը ընտելացվել և առաջին անգամ մշակվել է Հարավարևելյան Ասիայում, հավանաբար մ.թ.ա. մոտ 6000 թվականին, և որտեղից էլ հետագայում տարածվել է Կենտրոնական Ասիա և Տիբեթ, այնուհետև՝ Մերձավոր Արևելք և Եվրոպա։ Ընտելացումն ամենայն հավանականությամբ տեղի է ունեցել Չինաստանի արևմտյան Յունանի շրջանում։

Մինչ այժմ Չինաստանում հայտնաբերված ամենահին մնացորդները թվագրվում են մ.թ.ա. 2600 թվականովով, մինչդեռ Ճապոնիայում հայտնաբերված հնդկացորենի փոշին թվագրվում է մ.թ.ա. 4000 թվականից։ Այն հայտնի է որպես աշխարհի ամենաբարձր տարածքում ընտելացված մշակաբույս։ Մշակվում է Յուննանում՝ Տիբեթյան սարահարթի եզրին կամ հենց սարահարթի վրա։ Հնդկացորենը ամենավաղ մշակաբույսերից մեկն էր, որը եվրոպացիները ներմուծեցին Հյուսիսային Ամերիկա։ Աշխարհով մեկ տարածվելն ավարտվեց 2006 թվականին, երբ Կանադայում զարգացած սորտը լայնորեն տնկվեց Չինաստանում։ Հնդկաստանում հնդկացորենի ալյուրը հայտնի է որպես kuttu ka atta և մշակութային առումով կապված է Նավարատրի փառատոնի հետ[2]։

Արևելյան սլավոնների ժողովրդական օրացույցում կա մի օր, որը կոչվում է Ակուլինա-հնդկացորեն, որը ընկնում է հունիսի 13-ին (հունիսի 26)։ Անունը կապված է Սուրբ Ակիլինայի հետ։ Նա համարվում էր հնդկացորենի բերքահավաքի հովանավորը և մեղսակիցը, իսկ Ակուլինայի օրը ՝ հունիսի 13/26 -ը, վերջին օրն էր այս բերքը ցանելու համար:Այս փառատոնի օրը սպառվում են միայն հնդկացորենից պատրաստված սննդամթերքները[3]։

Կենսաբանական նկարագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մշակաբույսի ծաղկաբույլերում հավաքված ծաղիկները սպիտակ կամ վարդագույն են։ Նրանք հայտնվում են հուլիսին և գրավում մեղուներին։ Միամյա կամ բազմամյա խոտաբույսեր՝ 10-80 (100) սմ բարձրությամբ։ Ցողունները մերկ են, ուղիղ, ճյուղավորված, հավասար տերևավոր։ Տերևները հերթադիր են, սագիտալ-եռանկյունաձև կամ աղեղնաձվաձև, 2,5-9 սմ երկարությամբ, գագաթը հետ է քաշված։

Ծաղիկները երկսեռ՝ P5 A(5+3) G3 բանաձևով, դեղնականաչավուն, սպիտակ կամ բաց վարդագույն, 1.3-4 մմ երկարությամբ[4]։ Պտուղները եռանկյունաձև, փայլատ ընկույզներ են՝ 4,5-6,5 մմ երկարությամբ։

Բույսերի ծաղկաթափումից հետո նրանց վրա առաջանում են են փոքր եռանկյուն սերմեր, որոնք հասունանում են սեպտեմբեր-հոկտեմբեր ամիսներին։ Նրանք ունեն եռակողմ ձև, բաց կանաչ գույն և չափսեր՝ 5-ից 7 մմ երկարությամբ և 3-ից 6 մմ հաստությամբ։ Պտուղները հասունանում են շատ անհավասար։ Ստորինները հասունանալով հեշտությամբ կոտրվում և քանդվում են, մինչդեռ գագաթը դեռ ծածկված է ծաղիկներով։

Հնդկացորենը ուշ մշակովի բույս է։ Ռուսաստանում բերքահավաքը սկսվում է օգոստոսի վերջին սեպտեմբերի սկզբին։

Մշակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հնդկացորենը կարճ սեզոնային մշակաբույս է, որը լավ է աճում ցածր պտղաբերության կամ թթվային հողերում, չափից ավելի պարարտանյութը, հատկապես ազոտը, նվազեցնում է բերքատվությունը, և հողը պետք է լավ ջրահեռացվի։ Տաք կլիմայական պայմաններում հնդկացորենը կարող է աճել միայն սեզոնի վերջում ցանելով, որպեսզի այն ծաղկի ավելի ցուրտ եղանակին։ Առէջների առկայությունը մեծապես մեծացնում է բերքատվությունը, իսկ հնդկացորենի ծաղկած նեկտարն արտադրում է մուգ գույնի մեղր։

Հնդկացորենի բույսն ունի ճյուղավորված արմատային համակարգ` առաջնային արմատով, որը խրվում է խոնավ հողում.[5]: Այն աճում է 75-ից 125 սանտիմետր (30-ից 50 դյույմ)։ Հնդկացորենն ունի եռանկյուն սերմեր՝ առաջացած սովորաբար սպիտակ, վարդագույն կամ դեղին ծաղկաբույլեր ունեցող բույսերից։ Հնդկացորենն ազատորեն ճյուղավորվում է, ինչը հնարավորություն է տալիս ավելի լիարժեք հարմարվել միջավայրին, քան այլ հացահատիկային մշակաբույսերը։ Սերմերի կեղևը ամուր է[6]։

Հնդկացորենը աճեցվում է հատիկի համար, որի աճման ժամանակահատվածը կազմում է ընդամենը 10-12 շաբաթ, և այն կարող է աճեցվել բարձր լայնության կամ հյուսիսային տարածքներում։ Հնդկացորենը երբեմն օգտագործվում է որպես «կանաչ գոմաղբ», ինչպես նաև էրոզիայի դեմ պայքարի ու վայրի կենդանիների համար սնունդ։

Քիմիական բաղադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հնդկաձավարը պարունակում է շատ երկաթ, ինչպես նաև կալցիում, կալիում, ֆոսֆոր, յոդ, ցինկ, ֆտոր, մոլիբդեն, կոբալտ, ինչպես նաև B1, B2, B9 (ֆոլաթթու), PP, վիտամին E: Պարունակում է ռուտին, ֆագոպիրին, պրոկատեխին, գալլովան, քլորոգենիկ և կոֆեինաթթուներ. սերմերը` օսլա, սպիտակուց, [[Շաքար|շաքար]], ճարպեր, օրգանական թթուներ՝ (մալեինաթթու, մենոնելաթթու, օքսալաթթու, խնձորաթթու և կիտրոնաթթու), ռիբոֆլավին, թիամին։

Լիզինի և մեթիոնինի պարունակությամբ հնդկացորենի սպիտակուցները գերազանցում են բոլոր հացահատիկային մշակաբույսերը. այն բնութագրվում է բարձր մարսողականությամբ`մինչև 78%։

Ածխաջրերը հնդկացորենի, ինչպես նաև այլ հացահատիկի մեջ (մարգարտյա գարի, կորեկ) կազմում են մոտ 60%[7]։ Ածխաջրերի ներծծումը օրգանիզմում կատարվում է շատ երկար, ինչի շնորհիվ հնդկացորեն ուտելուց հետո օրգանիզմը երկար ժամանակ կուշտ է մնում։ Երկար պահվելիս հնդկացորենը չի փտում, ինչպես մյուս հացահատիկները, և չի խոնավանում բարձր խոնավության պայմաններում։

Հոտավետ միացություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Salicylic aldehyde (2-hydroxybenzaldehyde) նույնականացվել է որպես հնդկացորենի բույրի բնորոշ բաղադրիչ[8]։ 2,5-դիմեթիլ-4-հիդրօքսի -3 (2H) -ֆուրանոն, (E, E) -2,4-դեկադիենալ, ֆենիլացետալդեհիդ, 2-մեթոքսի-4-վինիլֆենոլ, (E) -2-ոչ նենալ, դեկանանալ և հեքսանալ նույնպես նպաստում է նրա բույրին[9]։ Նրանք բոլորն ունեն 50-ից ավելի հոտային ակտիվություն, սակայն մեկուսացված վիճակում այդ նյութերի բույրը չի արտահայտվում հնդկացորենի կողմից։

Սննդային արժեք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չոր հնդկացորենի 100 գրամ չափաբաժնով, որը ապահովում է 1440 Կջ (343 կիլոկալորիա) սննդային էներգիա, իսկ եփած ժամանակ 380 կջ (92 կկալ)։ Հնդկացորենը սննդային հարուստ աղբյուր է (օրական արժեքի, DV- ի 20% կամ ավելի) դիետիկ մանրաթել, չորս B վիտամիններ և մի քանի սննդային հանքանյութեր, հատկապես բարձր պարունակությամբ (47 -ից 65% DV)՝ նիասինի, մագնեզիումի, մանգանի և ֆոսֆորի պարունակությամբ։ Հնդկացորենը պարունակում է 72% ածխաջրեր, 10% սննդային մանրաթելեր, 3% ճարպեր, 13% սպիտակուցներ և 10% ջուր։

Առանց գլյուտեն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քանի որ հնդկացորենը չի պարունակում գլյուտեն, ապա այն կարող են օգտագործել այն մարդիկ ովքեր ունեն գլյուտենի հետ կապված խանգարումներ, օրինակ՝ ցելյակի (Coeliac disease) հիվանդություն, ոչ ցելիական զգայունություն կամ հերպեսի դերմատիտ (Dermatitis herpetiformis (DH))[10][11]: «Գլյուտեն» իրականում հավաքական տերմին է տարբեր սնձան սպիտակուցների համար, որոնք պարունակվում են հացահատիկային մեծամասնության մեջ։ Gliadin gliadin- ը հանգեցնում է աղիքների լորձաթաղանթը վնասելու անհանդուրժողականության։ Սա խանգարում է սննդանյութերի կլանմանը։

Անբարենպաստ հետևանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արձանագրվել են հնդկացորենի և հնդկացորեն պարունակող արտադրանքի նկատմամբ ծանր ալերգիկ ռեակցիաների դեպքեր։ Հնդկացորենը պարունակում է լյումինեսցենտ ֆոտոտոքսիկ ֆագոպիրիններ։ Սերմերը, ալյուրը և թեյերը, ընդհանուր առմամբ, անվտանգ են նորմալ քանակությամբ օգտագործելիս։ Սակայն ֆագոպիրիզմը կարող է ի հայտ գալ այն մարդկանց մոտ, ովքեր ալերգիկ են՝ հիմնված հնդկացորենի ծիլերի և հատկապես ծաղիկների կամ ֆագոպիրինով հարուստ հնդկացորենից պատրաստած կերակուրների կատմամբ։

Մարդկանց մոտ ֆագոպիրիզմի ախտանիշները կարող են ներառել մաշկի բորբոքում արևի լույսի ներքո գտնվող տարածքներում, ցրտի նկատմամբ զգայունություն և ձեռքերում քոր կամ թմրություն։

Մեղրատու բույս[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հնդկաձավարը Ռուսաստանի շատ շրջանների համար հիմնական արժեքավոր բույս է՝ թեթև ավազոտ կավային հողոում մշակվող։ Մեղվաբուծության կերային բազան և այնտեղ մեղրի արտադրությունը մեծապես կախված են հնդկացորենի ցանքի վիճակից։ Բարենպաստ տարիներին նորմալ խոնավությամբ տարածքներում 1 հա մշակաբույսերից ստացվում է մինչև 80 կգ մեղր (չորացած շրջաններում հնդկացորենից մեղրի հավաքումը չափազանց անկայուն է)։ Որպես խաչաձև փոշոտվող և հիմնականում միջատասեր բույս (փոշոտվում է միջատների կողմից), հնդկաձավարը պահանջում է առնվազն 2–2,5 մեղվաընտանիք մեկ հեկտարի վրա, ինչը նույնպես ապահովում է սերմերի արտադրության մինչև 70% -ը[12]։

Հնդկացորենի ծաղիկները արտադրում են շատ նեկտար և կանաչավուն դեղին ծաղկափոշի։ Առատ նեկտար բաց է թողնվում տաք և խոնավ եղանակին օրվա առաջին կեսին (տաք և չոր եղանակին մեղուները դադարում են նեկտար վերցնել)։ Հնդկացորենի մեղրը մուգ է, շագանակագույնից կարմրավուն երանգով, անուշաբույր, կծու համով[12]։ Հնդկացորենի մեղրն օգտագործվում է սակավարյունության, աթերոսկլերոզի, սրտանոթային, աղեստամոքսային տրակտի և մաշկի հիվանդությունների դեպքում։

Բուժական կիրառություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծաղկավոր բույսերի գագաթները ծառայում են որպես հումք` ռուտին ստանալու համար, որն օգտագործվում է բժշկական պրակտիկայում այն հիվանդությունների բուժման համար, որոնք ուղեկցվում են արյան մազանոթների թափանցելիության և փխրունությամբ։ Ռուտինը և ֆագոպիրինը առատ են ծաղիկներում և հնդկացորենի վերին երիտասարդ տերևներում, որոնց թուրմն օգտագործվում է հեմոռագիկ դիաթեզի, հիպերտոնիայի, կարմրուկի, կարմիր տենդերի, աթերոսկլերոզի, ճառագայթային հիվանդության և առողջության այլ լուրջ խանգարումների դեպքում։ Հնդկացորենը օգտագործվում է վարիկոզի, հեմորոյի, ռևմատիկ հիվանդությունների, արթրիտի և որպես սկլերոզի կանխարգելման համար։

Լեցիտինի բարձր պարունակությունը որոշում է դրա օգտագործումը լյարդի, անոթային և նյարդային համակարգի հիվանդությունների դեպքում։ Կարողանում է բարձրացնել դոպամինի մակարդակը (նյարդոհորմոն, որն ազդում է շարժողական գործունեության և մոտիվացիայի վրա)։

Ժողովրդական բժշկության մեջ բույսի թուրմը խորհուրդ է տրվում օգտագործել մրսածության դեպքում, ինչպես նաև որպես խորխաբեր չոր հազի դեպքում։

Բժշկական նպատակներով օգտագործվում են ծաղիկներն ու տերևները, որոնք հավաքվում են հունիս-հուլիս ամիսներին, ինչպես նաև հնդկացորենի սերմեր՝ հասունանալիս։ Հին ձեռնարկներում հնդկացորենի շիլան խորհուրդ էր տրվում արյան մեծ կորստի, մրսածության դեպքում։ Հնդկացորենը հարուստ է ֆոլաթթվով, որը խթանում է արյունաստեղծումը, բարձրացնում է մարմնի դիմադրողականությունը իոնացնող ճառագայթման և շրջակա միջավայրի այլ անբարենպաստ գործոնների ազդեցության նկատմամբ։ Դրանում պարունակվող կալիումի և երկաթի զգալի քանակությունը կանխում է դրանց ռադիոակտիվ իզոտոպների յուրացումը։ Շաքարախտով հիվանդների համար այս հացահատիկը փոխարինում է կարտոֆիլի և հացի սպառմանը։

Հնդկացորենի ալյուրից պատրաստված քսուքները օգտագործվում են մաշկի հիվանդությունների դեպքում (էկզեմա)։ Թարմ տերևները կիրառվում են վերքերի և թարախակույտերի վրա։ Երեխաների համար որպես փոշի օգտագործվում են ալյուրը և փոշիացրած տերևները։

Հնդկացորենի մեղրն օգտագործվում է սակավարյունության, աթերոսկլերոզի, սրտանոթային, աղեստամոքսային տրակտի և մաշկի հիվանդությունների դեպքում։

Սննդային կիրառություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պտուղը հատիկ է, որը նման է արևածաղկի սերմին, արտաքինից պատված կոշտ մաշկով։ Օսլա պարունակող էնդոսպերմը սպիտակ է և կազմում է հնդկացորենի ալյուրի մեծ մասը կամ ամբողջը։ Սերմնամաշկը կանաչ կամ մուգ գունավորմամբէ, որը մգեցնում է հնդկացորենի ալյուրը։ Մարմինը մուգ շագանակագույն կամ սև է, իսկ որոշները կարող են ներառվել հնդկացորենի ալյուրի մեջ ՝ որպես մուգ բծեր։ Հացահատիկը կարող է պատրաստվել պարզ կեղևահանման, ֆարինայի մեջ աղալու, ամբողջական հացահատիկի կամ սպիտակ ալյուրի միջոցով։ Հացահատիկը մասնագիտացված օգտագործման համար կարող է մասնատվել օսլայի, սերմի և սերմնամաշկի։

Հնդկացորենից ստացված արիշտան դարեր շարունակ կերել են Տիբեթում և հյուսիսային Չինաստանում, որտեղ աճող շրջանը շատ կարճ է ցորեն աճեցնելու համար։ Հնդկացորենի արիշտա պատրաստելիս խմորը տաք եռացող ջրի մեջ սեղմելու համար օգտագործվում է փայտե մամլիչ։ Տիբեթում և Շանսիում հայտնաբերված հին մամլիչները կիսում են նույն հիմնական նախագծման առանձնահատկությունները։ Հավանաբար ճապոնացիներն ու կորեացիները սովորել են նրանցից հնդկացորենի արիշտա պատրաստելը։

Հնդկացորենի արիշտա մեծ դեր է խաղում Ճապոնիայի (soba) և Կորեայի (naengmyeon, makguksu և memil guksu) խոհանոցներում։

Հնդկացորենի հացահատիկը սովորաբար օգտագործվում է Արևմտյան Ասիայում և Արևելյան Եվրոպայում։ Շիլան սովորական էր, և հաճախ համարվում է վերջնական գյուղացիական ուտեստ։ Այն պատրաստվում է բոված ձավարեղենից, որը եփում են արգանակով՝ բրնձի կամ բլղուրի նման հյուսվածքի։ Ճաշատեսակը Ամերիկա են տարել ուկրաինացի, ռուս և լեհ ներգաղթյալները, ովքեր այն անվանել են կաշա, և նրանք այն խառնել են մակարոնի հետ կամ օգտագործել որպես կաղամբի գլանափաթեթների (լցոնած կաղամբ), դանակների և բլինթզերի միջուկ։ Այս եղանակով պատրաստված հնդկաձավարը Ամերիկայում ամենից հաճախ կոչվում է կաշա։ 20 -րդ դարի ընթացքում ամբողջ աշխարհում հնդկաձավարի ամենատարածված ձևը եղել է հիմնականում Էստոնիայում, Լատվիայում, Ռուսաստանում, Ուկրաինայում, Բելառուսում և Լեհաստանում, որը բելառուսերեն, ուկրաիներեն և ռուսերեն լեզուներով կոչվում է grechka:

Հնդկացորենի բլիթները ուտում են մի քանի երկրներում։ Նրանք հայտնի են որպես Ռուսաստանում հնդկաձավարի բլինիա, Ֆրանսիայում՝ galettes bretonnes, Ակադիայում՝ հնարքներ, Նիդեռլանդներում ՝ poffertjes, Բելգիայի Վալոնիա շրջանում ՝ boutetes, Հնդկաստանում ՝ kuttu ki puri և Նեպալում ՝ kachhyamba: Նմանատիպ բլիթները սովորական ուտելիք էին ամերիկյան պիոներական օրերին [27]: Նրանք թեթև և փրփրուն են։ Հնդկացորենի ալյուրը նրբաբլիթներին տալիս է նուրբ սնկահամ։

Հնդկացորենը մի շարք ավանդույթներում պաս պահելու թույլատրելի սնունդ է։ Հնդկաստանում, հինդուիստական ծոմապահության օրերին (Նավարատրի, Եկադաշի, Մահա Շիվարաթրի և այլն), Հնդկաստանի հյուսիսային նահանգներում ծոմ պահողները ուտում են հնդկացորենի ալյուրից պատրաստված սնունդ։ Նման ծոմապահության օրերին արգելվում է ուտել այնպիսի հացահատիկներ, ինչպիսիք են ցորենը կամ բրինձը։ Մինչդեռ խստապահանջ հինդուիստները նույնիսկ ծոմի ընթացքում ջուր չեն խմում, մյուսները հրաժարվում են հացահատիկից և աղից և փոխարենը ուտում են ոչ հացահատիկային սնունդ, ինչպիսիք են հնդկացորենը (կուտտու)։

Հնդկացորենից՝ խորտիկներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Galette saucisse– Ազգային սլովենական ուտեստ՝ հնդկաձավար գդալով[13]։
  • Kaletez – բրետոնական նրբաբլիթ՝ պատրաստված հնդկացորենի ալյուրից[14]։
  • Memil-buchimgae – կորեական նրբաբլիթ՝ պատրաստված հնդկացորենի ալյուրից[15]։
  • Ploye – նրբաբլիթ հնդկացորենի ալյուրից, ցորենի ալյուրից, փխրեցուցիչից և ջրից։ Այն տարածված է Կանադայի հյուսիսարևելյան և Միացյալ Նահանգներում[16]։
  • Crozets de Savoie – փոքր հարթ քառակուսի ձևով մակարոնեղեն, որն ի սկզբանե պատրաստվել էր Ֆրանսիայի հարավ-արևելքում՝ Սավուայի շրջանում[17]։
  • Galette-saucisse – ֆրանսիական սննդամթերք, որը պատրաստվում և վաճառվում է փողոցներում։ Բաղկացած է տաք երշիկից՝ փաթաթված սառը տեսակի կրեպի մեջ, որը կոչվում է galette de sarrasin կամ Breton galette: Ֆրանսիական շրջանը, որը հայտնի է որպես Վերին Բրետանիա, ուտեստի ավանդական հայրենիքն է, պատրաստվում է հնդկացորենից՝ կրեպի և խոզի երշիկով[18]։
  • Grechka – Տապակած հնդկացորեն, որը հաճախ պատրաստվում է կարագով, սովորաբար ուտում են Ռուսաստանում և Արևելյան Եվրոպայում[19]։
  • Jat-guksu – կորեական լապշա ուտեստ, որը բաղկացած է հնդկաձավարից կամ ցորենի ալյուրի արիշտայից՝ աղացած ընկույզից։ Այն տեղական մասնագիտություն է Հարավային Կորեայի Գյոնջի նահանգի Գապյոնգ քաղաքում[20]։
  • Kasha varnishkes -ավանդական Աշքենազի հրեական ուտեստ, որը միավորում է գրեչկա (հնդկացորենի հացահատիկ) արիշտա, սովորաբար ֆարֆալլե (թիթեռնիկով մակարոնեղեն)[21]։
  • Kig ha farz – Բրիտանիայում ավանդաբար կերած եփած ուտեստը, որը բաղկացած է տարբեր մսերից, որոնք եփում են արգանակի մեջ՝ հնդկացորենի ալյուրի հիմքով պուդինգի հետ[22]։
  • Mak-guksu – կորեական հնդկացորենի արիշտայի ուտեստը մատուցվում էր սառեցված արգանակի մեջ և երբեմն՝ շաքարով, մանանեխով, քնջութի յուղով կամ քացախով[23]։
  • Memil-muk – կորեական ուտեստ, որը բաղկացած է բաց մոխրագույն-շագանակագույն մուկից (ժելե)՝ պատրաստված հնդկացորենի օսլայից։ Սովորաբար այն մատուցվում է որպես բանխան (բրնձին ուղեկցող ուտեստ), ինչպես նաև՝ անջու (ալկոհոլային խմիչքներին ուղեկցող սնունդ)[24]։
  • Mezzelune – կիսաշրջանաձև լցոնած մակարոն, որը նման է ռավիոլիին։ Սովորաբար խմորը պատրաստվում է սպիտակ ալյուրից կամ հնդկացորենի ալյուրից, պինդ ձավարից և ավելացնում ձու և ձիթապտղի յուղ[25]։
  • Muk - կորեական սննդամթերք, որը պատրաստված է հնդկացորենից, լոբուց կամ ընկույզի օսլայից, քնջութից և կաղինից, ունի դոնդողանման տեսք[26]։
  • Naengmyeon – երկար ու բարակ կորեական արիշտա՝ պատրաստված տարբեր բաղադրիչների ալյուրից և օսլայից, ներառյալ հնդկացորեն, կարտոֆիլ, քաղցր կարտոֆիլ, կուձու[27]։
  • Oyaki – հնդկացորենի խմորից պատրաստված ճապոնական բլիթ, որը փաթաթված է ճապոնական բանջարեղենի, մրգերի ու լոբու մածուկի մեջ՝ տապակված երկաթե տապակի վրա[28]։
  • Pizzoccheri - իտալական մակարոն Վալտելինա, Լոմբարդիա[29]։
  • Poffert - հոլանդական ավանդական ուտեստ Գրոնինգենից, հնդկացորենի ալյուր և այլ բաղադրիչներ պարունակող այս խմորը եփում են «օվ բեյն մարի» հատուկ թիթեղի մեջ[30]։
  • Poffertjes – հոլանդական ավանդական խմոր, որը նման է փոքր, փափուկ բլիթների։ Դրանք պատրաստված են խմորիչից, հնդկացորենի ալյուրից և ունեն թեթև, սպունգային կառուցվածք[31]։
  • Scrapple – Փենսիլվանիայի հոլանդական խյուս խոզի մսի մնացորդներով, ալյուր (կարող է լինել ցորեն կամ հնդկացորեն) և համեմունքներ, որոնք հաճախ ուտում են նախաճաշին[32]։
  • Soba – սա հնդկացորենի ճապոնական անունն է։ Սովորաբար վերաբերում է հնդկացորենի ալյուրից պատրաստված բարակ արիշտա կամ հնդկացորենի և ցորենի ալյուրի համադրությանը (nagano soba)[33]:
  • Buchweizentorte - ավանդական տորթ իտալական Հարավային Տիրոլի տարածաշրջանից` պատրաստված հնդկացորենի ալյուրից[34]։

Գարեջրի արտադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վերջին տարիներին հնդկացորենն օգտագործվում է գարեջրի արտադրության մեջ որպես գլուտեն չպարունակող այլ հացահատիկի փոխարինող միջոց։ Չնայած այն, որ դա իրական հացահատիկ չէ (լինելով կեղծ կեր), հնդկաձավարը կարող է օգտագործվել գարու նման, ինչպես նաև ածիկ արտադրելու նպատակով, որը կարող է հիմք հանդիսանալ գարեջրի արտադրության պյուրեի հիմքի վրա։ Այս դեպքում գարեջուրը պատրաստվում է առանց գլադիինի կամ հորդեյնի (միասին սնձան) և, հետևաբար, կարող է հարմար լինել ցելյակի կամ որոշ գլիկոպրոտեինների նկատմամբ զգայուն այլոց համար[35]։

Վիսկիի արտադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հնդկացորենի վիսկիի արտադրությունը համեմատելի է ածիկի վիսկիի արտադրության հետ, միայն թե գարի ամբողջ կամ մեծ մասը փոխարինվում է հնդկացորենով։ Հնդկացորենի ածիկը արտադրվում է հատիկները ջրում թրջելով, որպեսզի նրանք բողբոջեն։ Երբ ծիլերը հայտնվում են, հնդկացորենը չորանում է, գործընթաց, որի արդյունքում հնդկացորենի ֆերմենտները օսլան փոխակերպում են խմորվող շաքարների։ Ածիկը մանրացվում է ջրաղացի մեջ և խառնվում տաք ջրի հետ՝ քաղցր հեղուկ ստանալու համար։ Խմորիչը ավելացվում է՝ առաջացնելով շաքարների սպիրտային խմորում, որն այնուհետև թորվում է գոնե մեկ անգամ ՝ անգույն զանգված առաջացնելու համար։ Թրմվածքը լցվում է կաղնու տակառների մեջ` հասունանալու համար[36]։

Թեյի արտադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հնդկացորենից պատրաստված թեյը, որը հայտնի է որպես kuqiao-cha (苦荞 China) Չինաստանում, memil-cha (메밀 차) Կորեայում և soba-cha (そ ば 茶) Ճապոնիայում։ Այն պատրաստվում է բոված հնդկացորենից ունի մի շարք օգտակար հատկություններ։ Օգտագործվում է նաև որպես զովացնող ըմպելիք[37]։

Այլ գործածություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հնդկացորենի կեղևն օգտագործվում է տարբեր փափուկ ապրանքների՝ բազկաթոռներ, աթոռներ, բազմոցներ, այդ թվում նաև՝ բարձերի ու ներքնակների լցոնման նպատակով։ Նրանք երբեմն շուկայահանվում են որպես ալերգիա ունեցողների համար բմբուլե բարձերի ու մանկական ներքնակների այլընտրանքային բնական փոխարինիչներ։

Այնուամենայնիվ, չմշակված և չմաքրված կեղևով պատրաստած բարձերի առողջական հետևանքները չափելու համար բժշկական ուսումնասիրությունները եզրակացրեցին, որ նման բարձերն ու օգտագործման այլ ապրանքները պարունակում են պոտենցիալ ալերգենի ավելի բարձր մակարդակ, որը կարող է ասթմա առաջացնել զգայուն մարդկանց մոտ, քան նոր սինթետիկ նյութերով լցված բարձերը[38][39]

Հնդկացորենի արտադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատմականորեն, Ռուսական կայսրությունը հնդկաձավարի արտադրության համաշխարհային առաջատարն է։ Ռուսական կայսրության աճող տարածքները գնահատվում էին 2,600,000 հեկտար (6,5 միլիոն ակր), որին հաջորդում էին Ֆրանսիայի տարածքները 360,000 հեկտարներով (0,9 միլիոն հեկտար)[40]։ 1970 թվականին Խորհրդային Միությունը աճեցրեց մոտավորապես 1,800,000 հեկտար (4,5 միլիոն ակր) հնդկացորեն։ 2016 թվականի դրությամբ այն շարունակում է մնալ հիմնական հացահատիկը երկրում։

Աշխարհում հնդկաձավարի խոշորագույն արտադրողը Ռուսաստանը, 2016 թվականին այն արտադրել է աշխարհի բուսական արտադրանքի գրեթե կեսը (1,186 մլն տոննա ՝ 2,396 մլն տոննայից)։ 2018 -ին, ցանելով 800 հազար հեկտար և 8 հազար կմ², բերքատվությունը կազմում է 932 հազար տոննա։ Ռուսաստանում հնդկացորենի համախառն բերքը 2017 թվականին կազմում է 1,525 հազար տոննա, 2018 թվականին՝ 932 հազար տոննա, 2019 թվականին 786 հազար տոննա։ Գյուղատնտեսության նախարարությունը, ամփոփելով 2020 թվականի բերքահավաքի արդյունքները, հաղորդեց, որ հնդկացորենի բերքը կազմել է մոտ 1 միլիոն տոննա։

Հնդկացորենի բերքի 70% -ը արտադրվում է Ալթայի երկրամասում, Օրյոլի շրջանում և Բաշկորտոստանում։ Ռուսաստանում հնդկացորենի բերքատվությունը կազմում է մոտ 8-10 ցենտներ մեկ հեկտարի դիմաց, ինչը գրեթե երկու անգամ ցածր է, քան, օրինակ՝ ցորենը։ Առավելագույն բերքատվությունը 30 ց / հա (3 տ / հա կամ 300 տ / կմ²) է[41]։ Այսպիսով, FAO-ի՝ (Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպության) տվյալների բազան տրամադրում է վիճակագրություն Ռուսաստանի համար[42].

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2013 2016
Հնդկացորեն 5424 5419 8188 7490 7265 8072 8417 9168 9250 10576
Ցորեն 20576 20675 17047 19813 19324 19491 21007 24459 22288 26835
Հնդկացորենի արտադրություն (հազ. տոննա)
Երկիր 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2013 2016
 Ռուսաստան  —  —  —  —  —  — 597 998 606 865 1004 924 564 339 834 1186
{{{2}}} Չինաստան 1700 1900 2700 2150 2100 1900 2200 1950 750 500 650 600 570 590 733 404
{{{2}}} Ուկրաինա  —  —  —  —  —  — 340 481 275 229 217 241 189 134 179 176
{{{2}}} Ֆրանսիա 34 18 13 7 6 22 16 37 124 87 117 98 114 126 155 122
 Լեհաստան 47 52 20 99 39 42 45 73 72 54 84 69 81 74 91 119
{{{2}}} Ղազախստան  —  —  —  —  —  — 53 29 44 59 81 68 62 27 83 90
ԱՄՆ-ի դրոշը ԱՄՆ 9 20 20 45 78 123 82 65 70 66 68 83 86 83 81 75
{{{2}}} Բրազիլիա 6 10 46 27 30 52 50 46 50 51 52 60 53 57 62 63
{{{2}}} Լիտվա  —  —  —  —  —  — 0,6 15 16 9 21 21 15 14 28 50
 Ճապոնիա 30 17 21 16 17 21 21 28 31 33 26 23 15 30 33 29
{{{2}}} Տանզանիա — — — — — — — — 4 4 5 6 8 8 11 21
{{{2}}} Լատվիա  —  —  —  —  —  — 0,04 6 10 7 11 7 5 6 11 19
{{{2}}} Բելառուս  —  —  —  —  —  — 14 18 7 5 13 18 19 18 30 13
Աշխարհում 2695 3028 3292 3260 3310 3622 3471 3778 2078 1993 2369 2181 1794 1518 2547 2396

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «USDA GRIN Taxonomy». Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
  2. ↑ Search for the wild ancestor of buckwheat III. The wild ancestor of cultivated common buckwheat, and of tatary buckwheat | SpringerLink
  3. ↑ В. В. Похлёбкин. Тяжёлая судьба русской гречихи.
  4. ↑ Андреева И. И., Родман Л. С. Ботаника. — 3-е, перераб. и доп. изд. — М.: Колос, 2005. — С. 405. — 528 с. — ISBN 5-9532-0114-1
  5. ↑ Stone, J.L. (1906). Buckwheat. Agricultural experiment station of the College of Agriculture Department of Agronomy (Report). Bulletin. Vol. 238. Ithaca, NY: Cornell University. էջեր 184–193.
  6. ↑ Björkman, T.; Bellinder, R.R.; Hahn, R.R. & Shail, J. (2008). Buckwheat Cover Crop Handbook (Report). Ithaca, NY: Cornell University.
  7. ↑ Таблица содержания углеводов в продуктах и традиционных блюдах. Gastronom.ru
  8. ↑ Janes D, Kreft S (2008). «Salicylaldehyde is a characteristic aroma component of buckwheat groats». Food Chemistry. 109 (2): 293–8. doi:10.1016/j.foodchem.2007.12.032. PMID 26003350.
  9. ↑ Janes D, Kantar D, Kreft S, Prosen H (2009 թ․ հունվարի 1). «Identification of buckwheat (Fagopyrum esculentum Moench) aroma compounds with GC-MS». Food Chemistry. 112 (1): 120–4. doi:10.1016/j.foodchem.2008.05.048.
  10. ↑ Ciacci C, Ciclitira P, Hadjivassiliou M, Kaukinen K, Ludvigsson JF, McGough N, և այլք: (2015). «The gluten-free diet and its current application in coeliac disease and dermatitis herpetiformis». United European Gastroenterol J (Review). 3 (2): 121–35. doi:10.1177/2050640614559263. PMC 4406897. PMID 25922672.
  11. ↑ «Eating, Diet, & Nutrition for Celiac Disease». National Institutes of Health. 2016 թ․ հունիս.
  12. ↑ 12,0 12,1 Абрикосов Х. Н. и др. Гречиха // Словарь-справочник пчеловода / Сост. Федосов Н. Ф.. — М.: Сельхозгиз, 1955. — С. 83. «Архивированная копия». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 7. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  13. ↑ «Memil-buchimgae». malay.wiki. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 31-ին.
  14. ↑ «Memil-buchimgae». malay.wiki (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  15. ↑ «Memil-buchimgae». malay.wiki. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  16. ↑ «Ploye». www.tasteatlas.com. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 1-ին. {{cite web}}: Text "TasteAtlas" ignored (օգնություն); Text "Traditional Flatbread From Canada" ignored (օգնություն)
  17. ↑ Caro (2013 թ․ փետրվարի 28). «Crozets – A Savoie Pasta». Taste of Savoie (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  18. ↑ https://honestcooking.com/galette-saucisse/
  19. ↑ «Amazon.com : grechka». www.amazon.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  20. ↑ «Jatguksu (Korean Pine Nut Noodles)». girl meets radish (ամերիկյան անգլերեն). 2019 թ․ սեպտեմբերի 2. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  21. ↑ «Kasha Varnishkes». My Jewish Learning (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  22. ↑ «Breton Buckwheat Dumplings, a regional French specialty». David Lebovitz (ամերիկյան անգլերեն). 2017 թ․ հոկտեմբերի 21. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  23. ↑ «Internal Serever Error». NikanKitchen (English). Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 1-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  24. ↑ https://zenkimchi.com/korean-food-101/pyeongchang-buckwheat-cuisine/:
  25. ↑ https://www.murrayscheese.com/truffle-burrata-mezzelune-with-lobster-tails
  26. ↑ «Muk - Cooking Korean food with Maangchi». www.maangchi.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  27. ↑ https://www.maangchi.com/recipe/naengmyeon
  28. ↑ https://www.hirokoliston.com/oyaki/
  29. ↑ https://www.lacucinaitaliana.com/italian-food/italian-dishes/pizzoccheri-original-italian-recipe
  30. ↑ https://uitpaulineskeuken.nl/recept/groninger-poffert
  31. ↑ https://tarasmulticulturaltable.com/poffertjes-dutch-mini-pancakes/
  32. ↑ https://www.eater.com/2015/9/1/9211867/scrapple-goetta-livermush-what-is-it
  33. ↑ https://www.japan-guide.com/e/e2341.html
  34. ↑ https://www.genusslandsuedtirol.it/de/cmspre/buchweizentorte/cmspre-recipe-106,46.html
  35. ↑ Carolyn Smagalski (2006). «Gluten Free Beer Festival».
  36. ↑ «Distillerie des Menhirs The Buckwheat». www.distillerie.bzh (բրիտանական անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
  37. ↑ Kim, Dakota (2015 թ․ հոկտեմբերի 22). «10 Strange and Wonderful Korean Teas». Paste. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 27-ին.
  38. ↑ Chein Soo Hong; Hae Sim Park & Seung Heon Oh (1987 թ․ դեկտեմբեր). «Dermatophagoides Farinae, an Important Allergenic Substance in Buckwheat-Husk Pillows» (PDF). Yonsei Medical Journal. 28 (4): 274–281. doi:10.3349/ymj.1987.28.4.274. PMID 3439196.
  39. ↑ Hae-Seon Nam; Choon-Sik Park; Julian Crane; Rob Siebers (2004). «Endotoxin and House Dust Mite Allergen Levels on Synthetic and Buckwheat Pillows». Journal of Korean Medical Science. 19 (4): 505–8. doi:10.3346/jkms.2004.19.4.505. ISSN 1011-8934. PMC 2816881. PMID 15308838.
  40. ↑ РФ в 2020 году увеличит посевы гречихи, чтобы иметь двухгодовой запас
  41. ↑ «Посевные площади, валовые сборы и урожайность гречихи в России. Итоги 2018 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 9-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  42. ↑ http://faostat.fao.org/site/567/DesktopDefault.aspx?PageID=567#ancor на запрос (element | Yield | item | Buckwheat | Wheat | country | Russian Federation | year | 2008 | 2007 | 2006 | 2005 | 2004 | 2003 | 2002 | 2001 |)
Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հնդկացորեն ցանովի» հոդվածին։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հնդկացորեն ցանովի» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Տաքսոնոմիա
Չափորոշչային վերահսկողություն
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հնդկացորեն_ցանովի&oldid=9741373» էջից