«Սարգիս Կուկունյան»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
Տող 6. Տող 6.


== Կենսագրություն ==
== Կենսագրություն ==
Սարգիս Կուկունյանը (Ավետիսյան) ծնվել է [[1863 թվական]]<nowiki/>ի [[հունվարի 23]]–ին Նուխի գավառի Նիժ գյուղում (այժմ՝ [[Ադրբեջան]]ի [[Կուտակաշենի շրջան]]ում), մի չքավոր ուտի{{փաստ}} ընտանիքում: Նախնական կրթությունը ստացել է գյուղի տեր–թոդիկյան դպրոցում, ապա [[1877 թվական]]<nowiki/>ին ընդունվել [[Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարան]]: Ուշիմ ու աչքաբաց Սարգիսին վիճակված չէր ավարտել ճեմարանական դասընթացը: [[1883 թվական]]<nowiki/>ին տեղի ունեցած աշակերտական խռովությունների պատճառով ճեմարաանից հեռացվեցին շուրջ 80 աշակերտ, որոնց թվում էր 6–րդ դասարանցի Սարգիսը, ով դեռ կրում էր Ավետիսյան ազգանունը: [[Վաղարշապատ|Էջմիածնից]] Սարգիսը գնում է [[Երևան]], փորձում մտնել Ուսուցչական սեմինարիա, բայց չի հաջողվում: Հորեղբոր աջակցությամբ նա տեղափոխվում է [[Թիֆլիս]], մտնում զինվորական դպրոց: Այստեղ նա երկար չի մնում և, թողնելով զինվորական դպրոցը, փորձում է ընդունվել [[Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոց]]: Սակայն վերջինիս ղեկավարությունը [[Գևորգյան Հոգևոր Ճեմարան|Գևորգյան ճեմարան]]ի վարչության կողմից արդեն տեղեկացված էր արտաքսվածների մասին: Այդ ժամանակ նա դիմում է ներկայացնում Կուկունյան ազգանունով և ընդունվում [[Ներսիսյան դպրոց (Թիֆլիս)|Ներսիսյան դպրոց]]: [[1884 թվական]]<nowiki/>ին մեկնում է [[Բաքու]] և մասնավոր դասեր տալիս: Շուտով, թողնելով [[Բաքու]]ն, մեկնում է [[Սանկտ Պետերբուրգ]] և ուսումը շարունակում տեղի համալսարանում, որտեղ, տարվելով հայրենասիրական գաղափարներով, շուտով դառնում է Պետերբուրգի հայ ուսանողության կենտրոնական դեմքերից մեկը: Ուսանելուն զուգընթաց Ս. Կուկունյանն ազատ ժամերին շուրջ մեկ տարի զբաղվում է զինավարժությամբ իր ընկերներ Կոստանդին Լիսինյանի և Ռուբեն Հովհաննիսյանի հետ: Այստեղ էլ Ս. Կուկունյանը համակվում է [[Արևմտյան Հայաստան]] տեղափոխվելու գաղափարով:
Սարգիս Կուկունյանը (Ավետիսյան) ծնվել է [[1863 թվական]]<nowiki/>ի [[հունվարի 23]]–ին Նուխի գավառի Նիժ գյուղում (այժմ՝ [[Ադրբեջան]]ի [[Կուտակաշենի շրջան]]ում), մի չքավոր ուտի{{փաստ}} ընտանիքում: Նախնական կրթությունը ստացել է գյուղի տեր–թոդիկյան դպրոցում, ապա [[1877 թվական]]<nowiki/>ին ընդունվել [[Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարան]]: Ուշիմ ու աչքաբաց Սարգիսին վիճակված չէր ավարտել ճեմարանական դասընթացը: [[1883 թվական]]<nowiki/>ին տեղի ունեցած աշակերտական խռովությունների պատճառով ճեմարանից հեռացվեցին շուրջ 80 աշակերտ, որոնց թվում էր 6–րդ դասարանցի Սարգիսը, ով դեռ կրում էր Ավետիսյան ազգանունը: [[Վաղարշապատ|Էջմիածնից]] Սարգիսը գնում է [[Երևան]], փորձում մտնել Ուսուցչական սեմինարիա, բայց չի հաջողվում: Հորեղբոր աջակցությամբ նա տեղափոխվում է [[Թիֆլիս]], մտնում զինվորական դպրոց: Այստեղ նա երկար չի մնում և, թողնելով զինվորական դպրոցը, փորձում է ընդունվել [[Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոց]]: Սակայն վերջինիս ղեկավարությունը [[Գևորգյան Հոգևոր Ճեմարան|Գևորգյան ճեմարան]]ի վարչության կողմից արդեն տեղեկացված էր արտաքսվածների մասին: Այդ ժամանակ նա դիմում է ներկայացնում Կուկունյան ազգանունով և ընդունվում [[Ներսիսյան դպրոց (Թիֆլիս)|Ներսիսյան դպրոց]]: [[1884 թվական]]<nowiki/>ին մեկնում է [[Բաքու]] և մասնավոր դասեր տալիս: Շուտով, թողնելով [[Բաքու]]ն, մեկնում է [[Սանկտ Պետերբուրգ]] և ուսումը շարունակում տեղի համալսարանում, որտեղ, տարվելով հայրենասիրական գաղափարներով, շուտով դառնում է Պետերբուրգի հայ ուսանողության կենտրոնական դեմքերից մեկը: Ուսանելուն զուգընթաց Ս. Կուկունյանն ազատ ժամերին շուրջ մեկ տարի զբաղվում է զինավարժությամբ իր ընկերներ Կոստանդին Լիսինյանի և Ռուբեն Հովհաննիսյանի հետ: Այստեղ էլ Ս. Կուկունյանը համակվում է [[Արևմտյան Հայաստան]] տեղափոխվելու գաղափարով:


== Կուկունյանի խմբի ձևավորում ==
== Կուկունյանի խմբի ձևավորում ==
Սարգիս Կուկունյանի ու նրա համախոհների գործունեության նկատմամբ հետաքրքրություն է ցուցաբերում և իր աջակցությունը հայտնում [[Կարապետ Եզյան]]ը, որը խիստ պահպանողական գործչի համբավ ուներ: Սարգիս Կուկունյանը օգնել է [[Կարապետ Եզյան]]ին՝ կազմել «[[Պետրոս I|Պետրոս Մեծ]]ին հարաբերությունները հայ ազգին հետ» ([[1898]]<nowiki/>թ.) վավերագրական ժողովածուն։ Կարապետ Եզյանը Սարգիս Կուկունյանին առաջարկում է գնալ [[Իրան|Պարսկաստան]], այնտեղ անցնել ծառայության, ստանալ խանի տիտղոս, իր` Եզեանի աջակցությամբ հաստատվել թուրք–պարսկական սահմանների մոտ, և, բավականաչափ ուժ հավաքելուց հետո կազմակերպել շարժումներ [[Վասպուրական]]ում: Բայց [[Կարապետ Եզյան]]<nowiki/>ի ծրագրի կենսագործումը երկարատև ժամանակ էր պահանջում, իսկ Սարգիս Կուկունյանը շտապում էր օր առաջ նետվել պայքարի ասպարեզ: Եվ, ահա, [[1890 թվական]]<nowiki/>ի [[մայիս]]<nowiki/>ին մի քանի երիտասարդների գլուխ անցնելով, Սարգիս Կուկունյանը գալիս է [[Թիֆլիս]]: Այստեղ Կոջոր ամառանոցում նա հանդիպում է «[[Մշակ]]» թերթի խմբագիր [[Գրիգոր Արծրունի|Գրիգոր Արծրունու]] հետ: Վերջինս նրան խորհուրդ է տալիս հրաժարվել Կարապետ Եզյանի առաջարկած ծրագրից, որը երկար ժամանակ էր պահանջում: Փոխարենը [[Գրիգոր Արծրունի]]ն առաջարկում է [[Կովկաս]]ում կազմավորել խումբ, տեղափոխվել [[Արևմտյան Հայաստան]] և «Հայկական դատին» միջազգային ճանաչում տալու համար կատարել մի քանի հարձակումներ: Իսկ «Դեյլի նյուս» թերթի թղթակից Ֆից-Ջերալդը խոստանում է թղթակցություններով հասարակական կարծիք ստեղծել մեծ տերությունների մեջ:
Սարգիս Կուկունյանի ու նրա համախոհների գործունեության նկատմամբ հետաքրքրություն է ցուցաբերում և իր աջակցությունը հայտնում [[Կարապետ Եզյան]]ը, որը խիստ պահպանողական գործչի համբավ ուներ: Սարգիս Կուկունյանը օգնել է [[Կարապետ Եզյան]]ին՝ կազմել «[[Պետրոս I|Պետրոս Մեծ]]ին հարաբերությունները հայ ազգին հետ» ([[1898]]<nowiki/>թ.) վավերագրական ժողովածուն։ Կարապետ Եզյանը Սարգիս Կուկունյանին առաջարկում է գնալ [[Իրան|Պարսկաստան]], այնտեղ անցնել ծառայության, ստանալ խանի տիտղոս, իր` Եզեանի աջակցությամբ հաստատվել թուրք–պարսկական սահմանների մոտ, և, բավականաչափ ուժ հավաքելուց հետո կազմակերպել շարժումներ [[Վասպուրական]]ում: Բայց [[Կարապետ Եզյան]]<nowiki/>ի ծրագրի կենսագործումը երկարատև ժամանակ էր պահանջում, իսկ Սարգիս Կուկունյանը շտապում էր օր առաջ նետվել պայքարի ասպարեզ: Եվ, ահա, [[1890 թվական]]<nowiki/>ի [[մայիս]]<nowiki/>ին մի քանի երիտասարդների գլուխ անցնելով, Սարգիս Կուկունյանը գալիս է [[Թիֆլիս]]: Այստեղ Կոջոր ամառանոցում նա հանդիպում է «[[Մշակ]]» թերթի խմբագիր [[Գրիգոր Արծրունի|Գրիգոր Արծրունու]] հետ: Վերջինս նրան խորհուրդ է տալիս հրաժարվել Կարապետ Եզյանի առաջարկած ծրագրից, որը երկար ժամանակ էր պահանջում: Փոխարենը [[Գրիգոր Արծրունի]]ն առաջարկում է [[Կովկաս]]ում կազմավորել խումբ, տեղափոխվել [[Արևմտյան Հայաստան]] և հայկական դատին միջազգային ճանաչում տալու համար կատարել մի քանի հարձակումներ: Իսկ «Դեյլի նյուս» թերթի թղթակից Ֆից-Ջերալդը խոստանում է թղթակցություններով հասարակական կարծիք ստեղծել մեծ տերությունների մեջ:


[[Թիֆլիս]]ում, այնուհետև [[Գյումրի|Ալեքսանդրապոլ]]ում տեղի է ունենում խմբի համալրում: Խմբին են միանում [[Ռուբեն Դերձակյան]]ը, Հովսեփ Մովսիսյանը, [[Եփրեմ Խան|Եփրեմ Դավթյան]]ը, Արամայիս Ազնավուրյանը, [[Քեռի (ֆիդայի)|Արշակ Գավաֆյան]]ը, Սարդար Ավետիսյանը, Աբրահամ Տեր-Անդրեասյանը, [[Ստեփան Ստեփանյան (ֆիդայի)|Ստեփան Ստեփանյան]]ը (Բալաջան), Մեսրոպ Վարդանյանը և ուրիշներ: Խմբի անդամները տեղակայվում են [[Կարսի մարզ]]ի [[Բերնա]], [[Չուրուք|Չորուք]], [[Շեդևան|Շադևան]], Արմուդլի գյուղերում և զբաղվում զինավարժությամբ:
[[Թիֆլիս]]ում, այնուհետև [[Գյումրի|Ալեքսանդրապոլ]]ում տեղի է ունենում խմբի համալրում: Խմբին են միանում [[Ռուբեն Դերձակյան]]ը, Հովսեփ Մովսիսյանը, [[Եփրեմ Խան|Եփրեմ Դավթյան]]ը, Արամայիս Ազնավուրյանը, [[Քեռի (ֆիդայի)|Արշակ Գավաֆյան]]ը, Սարդար Ավետիսյանը, Աբրահամ Տեր-Անդրեասյանը, [[Ստեփան Ստեփանյան (ֆիդայի)|Ստեփան Ստեփանյան]]ը (Բալաջան), Մեսրոպ Վարդանյանը և ուրիշներ: Խմբի անդամները տեղակայվում են [[Կարսի մարզ]]ի [[Բերնա]], [[Չուրուք|Չորուք]], [[Շեդևան|Շադևան]], Արմուդլի գյուղերում և զբաղվում զինավարժությամբ:


[[Օգոստոսի 14]]-ին [[Կարս]]<nowiki/>ի Ճալա գյուղի ձորում Սարգիս Կուկունյանի հանձնարարությամբ սպանվում է մշեցի [[Հակոբ Սարկավագ|Հակոբ գալֆա Սարկավագ]]<nowiki/>ը (Հակոբ Տեր-Ղևոնդյան), որը Կուկունյանի օգնականն էր և տարաձայնություններ ուներ վերջինիս հետ: Նույն օրը Սատաշանյան բաժանմունքի կողմից Չորուք գյուղում խմբի անդամներից մեկը սպանվում է, իսկ 6-ը` ձարբակալվում:
[[Օգոստոսի 14]]-ին [[Կարս]]<nowiki/>ի Ճալա գյուղի ձորում Սարգիս Կուկունյանի հանձնարարությամբ սպանվում է մշեցի [[Հակոբ Սարկավագ|Հակոբ գալֆա Սարկավագ]]<nowiki/>ը (Հակոբ Տեր-Ղևոնդյան), որը Կուկունյանի օգնականն էր և տարաձայնություններ ուներ վերջինիս հետ: Նույն օրը Սատաշանյան բաժանմունքի կողմից Չորուք գյուղում խմբի անդամներից մեկը սպանվում է, իսկ 6-ը` ձերբակալվում:


Միևնույն ժամանակ [[Թիֆլիս]]ում հրավիրված [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն|Հայ Յեղափոխական Դաշնակցության]] «Սահմանադիր ժողովը» որոշում է ուժ տալ և միաժամանակ ղեկավարել Կուկունյանի արշավախմբի նախապատրաստական աշխատանքները, բայց [[Արևմտյան Հայաստան]]ից [[Հովսեփ Արղության (Իշխան)|Հովսեփ Արղության]]ի և Մարտիրոս Մարգարյանի վերադարձից հետո [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն|ՀՅԴ]]-ն փոխում է իր դիրքորոշումը Կուկունյանի արշավախմբի հանդեպ և հանձնարարում է [[Կարս]]ում գտնվող Մարտին Շաթիրյանին` հետաձգել արշավանքը, որևհետև ռուսական ժանդարմերիան մանրամասն տեղյակ է Կուկունյանի խմբի մարտիկների տեղակայման վայրերի, նրանց զինվածության, [[Արևմտյան Հայաստան]] անցնելու մտադրության և այլնի մասին:
Միևնույն ժամանակ [[Թիֆլիս]]ում հրավիրված [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն|Հայ Յեղափոխական Դաշնակցության]] «Սահմանադիր ժողովը» որոշում է ուժ տալ և միաժամանակ ղեկավարել Կուկունյանի արշավախմբի նախապատրաստական աշխատանքները, բայց [[Արևմտյան Հայաստան]]ից [[Հովսեփ Արղության (Իշխան)|Հովսեփ Արղության]]ի և Մարտիրոս Մարգարյանի վերադարձից հետո [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն|ՀՅԴ]]-ն փոխում է իր դիրքորոշումը Կուկունյանի արշավախմբի հանդեպ և հանձնարարում է [[Կարս]]ում գտնվող Մարտին Շաթիրյանին` հետաձգել արշավանքը, որևհետև ռուսական ժանդարմերիան մանրամասն տեղյակ է Կուկունյանի խմբի մարտիկների տեղակայման վայրերի, նրանց զինվածության, [[Արևմտյան Հայաստան]] անցնելու մտադրության և այլնի մասին:

14:39, 25 Նոյեմբերի 2020-ի տարբերակ

Սարգիս Կուկունյան
Դիմանկար
Ծնվել էհունվարի 23, 1863(1863-01-23)[1]
ԾննդավայրՆուխի գավառի Նիժ գյուղ
Մահացել էնոյեմբերի 26, 1913(1913-11-26)[1] (50 տարեկան)
Մահվան վայրՕրյոլի բանտ, Օրյոլ, Ռուսական կայսրություն[2][1]
ՔաղաքացիությունՌուսական կայսրություն
Ազգությունուտի
Մայրենի լեզուհայերեն, ռուսերեն
Կրոնքրիստոնյա
ԿրթությունՍանկտ Պետերբուրգի համալսարան
Մասնագիտությունֆիդայի
Գործունեությունազատագրական շարժման գործիչ
ԿուսակցությունՀայ հեղափոխական Դաշնակցություն

Սարգիս Մովսեսի Կուկունյան (հունվարի 23, 1863(1863-01-23)[1], Նիժ, Նուխիի գավառ, Բաքվի նահանգ, Ռուսական կայսրություն[2][1] - նոյեմբերի 26, 1913(1913-11-26)[1], Օրյոլի բանտ, Օրյոլ, Ռուսական կայսրություն[2][1]), հայ ազգային-ազատագրական շարժման գործիչ։

Կենսագրություն

Սարգիս Կուկունյանը (Ավետիսյան) ծնվել է 1863 թվականի հունվարի 23–ին Նուխի գավառի Նիժ գյուղում (այժմ՝ Ադրբեջանի Կուտակաշենի շրջանում), մի չքավոր ուտի[փա՞ստ] ընտանիքում: Նախնական կրթությունը ստացել է գյուղի տեր–թոդիկյան դպրոցում, ապա 1877 թվականին ընդունվել Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարան: Ուշիմ ու աչքաբաց Սարգիսին վիճակված չէր ավարտել ճեմարանական դասընթացը: 1883 թվականին տեղի ունեցած աշակերտական խռովությունների պատճառով ճեմարանից հեռացվեցին շուրջ 80 աշակերտ, որոնց թվում էր 6–րդ դասարանցի Սարգիսը, ով դեռ կրում էր Ավետիսյան ազգանունը: Էջմիածնից Սարգիսը գնում է Երևան, փորձում մտնել Ուսուցչական սեմինարիա, բայց չի հաջողվում: Հորեղբոր աջակցությամբ նա տեղափոխվում է Թիֆլիս, մտնում զինվորական դպրոց: Այստեղ նա երկար չի մնում և, թողնելով զինվորական դպրոցը, փորձում է ընդունվել Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոց: Սակայն վերջինիս ղեկավարությունը Գևորգյան ճեմարանի վարչության կողմից արդեն տեղեկացված էր արտաքսվածների մասին: Այդ ժամանակ նա դիմում է ներկայացնում Կուկունյան ազգանունով և ընդունվում Ներսիսյան դպրոց: 1884 թվականին մեկնում է Բաքու և մասնավոր դասեր տալիս: Շուտով, թողնելով Բաքուն, մեկնում է Սանկտ Պետերբուրգ և ուսումը շարունակում տեղի համալսարանում, որտեղ, տարվելով հայրենասիրական գաղափարներով, շուտով դառնում է Պետերբուրգի հայ ուսանողության կենտրոնական դեմքերից մեկը: Ուսանելուն զուգընթաց Ս. Կուկունյանն ազատ ժամերին շուրջ մեկ տարի զբաղվում է զինավարժությամբ իր ընկերներ Կոստանդին Լիսինյանի և Ռուբեն Հովհաննիսյանի հետ: Այստեղ էլ Ս. Կուկունյանը համակվում է Արևմտյան Հայաստան տեղափոխվելու գաղափարով:

Կուկունյանի խմբի ձևավորում

Սարգիս Կուկունյանի ու նրա համախոհների գործունեության նկատմամբ հետաքրքրություն է ցուցաբերում և իր աջակցությունը հայտնում Կարապետ Եզյանը, որը խիստ պահպանողական գործչի համբավ ուներ: Սարգիս Կուկունյանը օգնել է Կարապետ Եզյանին՝ կազմել «Պետրոս Մեծին հարաբերությունները հայ ազգին հետ» (1898թ.) վավերագրական ժողովածուն։ Կարապետ Եզյանը Սարգիս Կուկունյանին առաջարկում է գնալ Պարսկաստան, այնտեղ անցնել ծառայության, ստանալ խանի տիտղոս, իր` Եզեանի աջակցությամբ հաստատվել թուրք–պարսկական սահմանների մոտ, և, բավականաչափ ուժ հավաքելուց հետո կազմակերպել շարժումներ Վասպուրականում: Բայց Կարապետ Եզյանի ծրագրի կենսագործումը երկարատև ժամանակ էր պահանջում, իսկ Սարգիս Կուկունյանը շտապում էր օր առաջ նետվել պայքարի ասպարեզ: Եվ, ահա, 1890 թվականի մայիսին մի քանի երիտասարդների գլուխ անցնելով, Սարգիս Կուկունյանը գալիս է Թիֆլիս: Այստեղ Կոջոր ամառանոցում նա հանդիպում է «Մշակ» թերթի խմբագիր Գրիգոր Արծրունու հետ: Վերջինս նրան խորհուրդ է տալիս հրաժարվել Կարապետ Եզյանի առաջարկած ծրագրից, որը երկար ժամանակ էր պահանջում: Փոխարենը Գրիգոր Արծրունին առաջարկում է Կովկասում կազմավորել խումբ, տեղափոխվել Արևմտյան Հայաստան և հայկական դատին միջազգային ճանաչում տալու համար կատարել մի քանի հարձակումներ: Իսկ «Դեյլի նյուս» թերթի թղթակից Ֆից-Ջերալդը խոստանում է թղթակցություններով հասարակական կարծիք ստեղծել մեծ տերությունների մեջ:

Թիֆլիսում, այնուհետև Ալեքսանդրապոլում տեղի է ունենում խմբի համալրում: Խմբին են միանում Ռուբեն Դերձակյանը, Հովսեփ Մովսիսյանը, Եփրեմ Դավթյանը, Արամայիս Ազնավուրյանը, Արշակ Գավաֆյանը, Սարդար Ավետիսյանը, Աբրահամ Տեր-Անդրեասյանը, Ստեփան Ստեփանյանը (Բալաջան), Մեսրոպ Վարդանյանը և ուրիշներ: Խմբի անդամները տեղակայվում են Կարսի մարզի Բերնա, Չորուք, Շադևան, Արմուդլի գյուղերում և զբաղվում զինավարժությամբ:

Օգոստոսի 14-ին Կարսի Ճալա գյուղի ձորում Սարգիս Կուկունյանի հանձնարարությամբ սպանվում է մշեցի Հակոբ գալֆա Սարկավագը (Հակոբ Տեր-Ղևոնդյան), որը Կուկունյանի օգնականն էր և տարաձայնություններ ուներ վերջինիս հետ: Նույն օրը Սատաշանյան բաժանմունքի կողմից Չորուք գյուղում խմբի անդամներից մեկը սպանվում է, իսկ 6-ը` ձերբակալվում:

Միևնույն ժամանակ Թիֆլիսում հրավիրված Հայ Յեղափոխական Դաշնակցության «Սահմանադիր ժողովը» որոշում է ուժ տալ և միաժամանակ ղեկավարել Կուկունյանի արշավախմբի նախապատրաստական աշխատանքները, բայց Արևմտյան Հայաստանից Հովսեփ Արղությանի և Մարտիրոս Մարգարյանի վերադարձից հետո ՀՅԴ-ն փոխում է իր դիրքորոշումը Կուկունյանի արշավախմբի հանդեպ և հանձնարարում է Կարսում գտնվող Մարտին Շաթիրյանին` հետաձգել արշավանքը, որևհետև ռուսական ժանդարմերիան մանրամասն տեղյակ է Կուկունյանի խմբի մարտիկների տեղակայման վայրերի, նրանց զինվածության, Արևմտյան Հայաստան անցնելու մտադրության և այլնի մասին:

Մարտին Շաթիրյանի, Հովսեփ Արղությանի, Կոստանդին Խատիսյանի և Սիմոն Զավարյանի բոլոր ջանքերը` հետաձգելու Կուկունյանի արշավախմբի սահմանանցումը, անցնում են ապարդյուն: Հետևելով Գրիգոր Արծրունու` հնարավորինս շուտ Արևմտյան Հայաստան տեղափոխվելու հորդորներին` Սարգիս Կուկունյանն իր 107 հոգուց բաղկացած խմբով սեպտեմբերի 23-ի գիշերը Սաաթվերան գյուղի վերնամասով անցում է Արաքս գետն ու ափով ուղղվում դեպի Չիչակլու կիրճը:

Թոփրակկալեի թուրքական կայազորի հրամանատարությունն ու ռուս սահմանապահներն արդեն տեղյակ էին խմբի նպատակի մասին: Իսկ Երկրի խորքերը տանող լեռնալանջերը ծածկված էին քրդական աշիրեթներով: Սահմանանցումից շատ չանցած խումբը երեք կողմից շրջապատվում է թուրքական ուժերով, իսկ չորրորդ կողմից` ռուսական սահմանի երկարությամբ կանգնած էին ռուս սահմանապահները: Սկսվում է կռիվ, որը տևում է մինչև երեկո: Երեկոյան թուրքերը նահանջում են Ալաշկերտ: Առանց սննդի և ռազմամթերքի մնացած խումբը որոշում է վերդառնալ ռուսական սահման: Խումբը իջնում է Արաքսի հովիտը, անցնում գետը և հանգիստ է առնում Խառ գյուղի այգիներում, որտեղ էլ Կաղզվանի գավառապետի օգնական Կուգուշևի և նրան օգնության եկած ռուսական 154-րդ գնդի զինվորների կողմից խմբի անդամների մի մասը ձերբակալվում է, իսկ մյուս մասը, կռվով ճանապարհ բացելով, հեռանում՝ խուսափում ձերբակալությունից:

Դատավարությունն ու աքսորը

Ձերբակալվածներին 25 օր Կաղզվանի բանտում պահելուց հետո` հոկտեմբերի 23-ին շղթայակապ փոխադրում են Կարսի բանտ: Այն միտքը, թե իրենց այսօր-վաղը ազատ կ'արձակեն, խմբի անդամներին զերծ է պահում փախուստի մտքից: Հակառակ այս սպասումների` ցարական իշխանությունները խմբի անդամների հանդեպ ընդունում են խստագույն վճիռներ` նրանց մեղադրելով, , սպանության, ավազակության և իշխանությանը դիմադրելու մեջ’’:

Երկու տարի տևած նախաքննությունից հետո` 1893 թ. ապրիլի 7-ին Կարսում սկսվում է 43 ձերբակալվածների դատավարությունը, որտեղ ձերբակալվածներից 16-ը ազատ են արձակվում, իսկ 26-ը դատապարտվում են, որոնցից Սարգիս Կուկունյանը դատապարտվում է 20, խմբի անդամներից 19-ը` 15, 1-ը` 12, 4-ը` 8, 1-ը` 3 տարվա տաժանակիր աշխատանքի: Թիֆլիսի վերաքննիչ ատյանը 1893 թ. մայիսի 26-ին, իսկ սենատը 1894 թ. հունվարի 28-ին անփոփոխ են թողնում Երևանի շրջանային դատարանի որոշումը: 1895 թ. մարտի 1-ին բանտարկյալները շղթայակապ աքսորվում են Սիբիր:

Չնայած Կուկունյանի արշավանքը գործնականում ձախողվեց, բայց արևելահայերի շրջանում առաջ բերած աննախադեպ ոգևորության և, , դեպի Երկիր’’ գաղափարախոսության տարածման առումով  Կուկունյանի արշավանքը կարևոր դեր խաղաց:

Բանտարկյալ Սարգիս Կուկունյանը կամավոր մասնակցում է 1904-1905 թթ. ռուս-ճապոնական պատերազմին: Սրա շնորհիվ Սարգիս Կուկունյանն ազատվում է բանտարկությունից և իր հայազգի կնոջ հետ, որի հետ ծանոթացել էր Սախալինում, վերադառնում է Կովկաս:

Վերադարձ աքսորից (Կյանքի վերջին տարիները)

1906 թ. օգոստոսին Կուկունյանն արդեն Թիֆլիսում էր, իսկ երկու ամիս անց՝ հոկտեմբերի 30-ին վերադառնում է իր հայրենի գյուղը՝ Նիժ։ Այստեղ Կուկունյանը ձեռնամուխ է լինում սոցիալական պայքարին՝ հանուն աղքատների բարօրության ընդդեմ հարուստ գյուղացիների։ Նա անդամակցում է 1907 թ. սեպտեմբերից Նիժում իր գործունեությունը ծավալած «Գյուղացիական միություն» ընդհատակյա կազմակերպությանը։

1908 թվականից հեղափոխականների հանդեպ Կովկասում ծայր առած քաղաքական բռնաճնշումները չանտեսեցին նաև Սարգիս Կուկունյանին։ Մեղադրվելով «Գյուղացիական միությանն» անդամակցության մեջ՝ 1909 թ. փետրվարի 6-ին նա Բաքվում դարձյալ ձերբակալվում է և հինգ տարով աքսորվում Ռոստով։ Բայց, ընկերների օգնությամբ Կուկունյանն ազատվում է վարչական աքսորից և 1909 թ. վերջերից կրկին աշխատանքի է անցնում Բաքվում։

1910 թ. հոկտեմբերի 15-ին Նիժում ձերբակալվում են ութ հոգի։ Նրանց մոտ հայտնաբերվում են ռումբեր և այլ զենքեր։ Իշխանությունները նրանց ճանաչում են որպես հեղափոխականներ, որոնք իբրև Կուկունյանի հրահանգով Բաքվից եկել էին Նիժ՝ պատժելու համար գյուղի վաշխառուներին։ 1910 թ. հոկտեմբերի 18-ին Բաքվում Սարգիս Կուկունյանը ձերբակալվում է արդեն երրորդ անգամ։ 1911 թ. նոյեմբերի 11-ին Գանձակում կայացած դատական վարույթում Թիֆլիսի դատական պալատը, չնայած իրենց հետ կապ չունենալու ամբաստանյալների պնդումներին, Սարգիս Կուկունյանին դատապարտում է 15 տարվա տաժանակրության: Տարբեր տարիների ազատազրկման դատապարտվեցին նաև խմբի ձերբակալված մյուս անդամները։

1912 թ. փետրվարի 4-ին ՀՅԴ անդամների աջակցությամբ Սարգիս Կուկունյանը փախչում է Գանձակի բանտից։ Սակայն, փախուստից 17 օր անց նա կրկին ձերբակալվում է Նոր Բայազետ գավառի Նորադուզ գյուղում և վերադարձվում է Գանձակի բանտ։ 1913 թ. մարտի 9-ին Կուկունյանն իր երեք ընկերների հետ հայցում է Թիֆլիսի դատական պալատի արդարադատությունը, սակայն, ապարդյուն։

Դատավճիռը համարելով վերջնական՝ Սարգիս Կուկունյանին տեղափոխեցին Ռուսաստանի Օրիոլ քաղաքի բանտը: Երկարատև աքսորը, բանտային ծանր պայմաններն, ի վերջո, կատարեցին իրենց սև դերը։ 

1913 թ. նոյեմբերի 26-ին Օրյոլի բանտում 50 տարեկան հասակում Սարգիս Կուկունյանը կնքեց իր մահկանացուն։

Գրականություն

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 Ով ով է. հայեր (հայ.) / Հ. Այվազյան — Երևան: Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 2005. — հատոր 1. — էջ 582—583.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սարգիս_Կուկունյան&oldid=7539049» էջից