Բաշգառնեցի Մարտիրոս
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Մարտիրոս Աբրահամյան (այլ կիրառումներ)- Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Աբրահամյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։
| Բաշգառնեցի Մարտիրոս | |
|---|---|
| Մարտիրոս Աբրահամյան | |
 | |
| սեպտեմբերի 18, 1885-նոյեմբերի 9, 1957 | |
| Ծննդավայր | Բաշ Գառնի, Երևանի գավառ, Երևանի նահանգ, Ռուսական կայսրություն |
| Մահվան վայր | Թեհրան, Իրան |
| Քաղաքացիություն |  Ռուսական կայսրություն |
| Կոչում | Խմբապետ |
| Մարտեր/ պատերազմներ | Ֆիդայական շարժում, Հայ-թաթարական ընդհարումներ, Իրանի սահմանադրական հեղափոխություն, Առաջին համաշխարհային պատերազմ, Բաշ-Ապարանի ճակատամարտ, Թուրք-հայկական պատերազմ (1920) և Փետրվարյան ապստամբություն |
| Պարգևներ | Գեորգևյան խաչի շքանշանակիր ասպետ |
Մարտիրոս Աբրահամյան կամ Բաշգառնեցի Մարտիրոս (սեպտեմբերի 18, 1885, Երևանի նահանգ, Բաշ Գյառնի (այժմ՝ Կոտայքի մարզ, գ. Գառնի), Ռուսական կայսրություն - նոյեմբերի 9, 1957, Թեհրան, Իրան), հայ ֆիդայի, խմբապետ, ազգային-ազատագրական շարժման գործիչ, Առաջին համաշխարհային պատերազմի մասնակից, ՀՅԴ կուսակցության անդամ[1]։
Կենսագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]20-րդ դարասկզբի ազգային-ազատագրական պայքարի նշանավոր գործիչ խմբապետ Մարտիրոս Աբրահամյանը ծնվել է 1885 թվականի սեպտեմբերի 18-ին (հ.տ.), Երևանի նահանգի Բաշ Գյառնի (այժմ՝ Կոտայքի մարզ, գ. Գառնի) գյուղում։ 1903 թվականից անդամակցել է Հայ Յեղափոխական Դաշնակցությանը։ Մարտական մկրտությունն ստացել է 1904-ին՝ Բաբերդցի Միհրանի գլխավորած «Մասիս» խմբի կազմում մասնակցելով Մոսուն-Զորի կռվին։ Այդ արշավանքի նպատակն էր պատժել ռուս-թուրքական սահմանագլխին տեղակայված թուրքական զորամասերին և քրդական ցեղախմբերին, որոնք խոչընդոտում էին դեպի Երկիր գնացող կամավորական խմբերի մուտքը։ 1905-06 թթ. մասնակցում է թաթարական հարձակումներից հայրենի Բաշ Գառնիի, Կոտայքի, Սյունիքի և Նախիջևանի հայկական գյուղերի պաշտպանությանը։ 1908-09 թթ. Նիկոլ Դումանի, ապա Քեռու ընդհանուր հրամանատարությամբ Մարտիրոսը մասնակցում է պարսկական Սահմանադրական հեղափոխությանը՝ ընդդեմ շահական վարչակարգի։ Իրանից վերադարձի ճանապարհին խմբի մյուս անդամների հետ ձերբակալվում է սահմանագլխին և 2 տարուց ավելի՝ մինչև 1911-ի աշունը, անցկացնում Նախիջևանի, Երևանի, ապա Նովոչերկասկի բանտերում։ 1914-1916 թթ. որպես վաշտապետ՝ Դրոյի գլխավորած 2-րդ կամավորական գումարտակի կազմում մասնակցում է Արևմտյան Հայաստանի ազատագրության համար մղվող կռիվներին։ Այդ ընթացքում դրսևորած քաջության և հրամանատարական հմտությունների համար պարգևատրվում է Գեորգևյան 4 խաչերով՝ դառնալով «Գեորգևյան խաչի շքանշանակիր ասպետ»[1]։ 1915-ին խմբապետ Մարտիրոսի վաշտը՝ որպես 2-րդ գումարտակի առաջապահ, առաջինն է մտնում Վան, իսկ հետագա մարտերի ընթացքում առաջինն է հասնում նաև Մուշ և Սասունի լեռները։ 1917-1918 թթ. Դրոյի առաջնորդությամբ մասնակցում է ներքին թշնամու՝ Արարատյան նահանգի թուրքական տարրի ըմբոստությունները ճնշելու պատժիչ գործողություններին։ Իբրև հեծյալ վաշտի հրամանատար՝ Բաշգառնեցի Մարտիրոսը մասնակցում է Բաշ-Ապարանի հերոսամարտին՝ աչքի ընկնելով անկոտրում խիզախությամբ և հրամանատարական բարձր որակներով։ Առաջին հանրապետության երկուսուկես տարիների ընթացքում նրան կարելի է տեսնել երկրի գրեթե բոլոր թեժ կետերում՝ տարբեր մարտական առաջադրանքներ կատարելիս։ Այդ թվում՝ 1920-ին նրա գլխավորած զորամասը թուրքական տարրից ազատագրում է Միլլի դարայի (Գեղամա լեռնաշղթայի Գառնին եզերող հատվածը) կիրճն ու լեռները։ Եվ միշտ անվեհեր, միշտ անմնացորդ զոհաբերող[2]։ 1920-ի աշնանը՝ հայ-թուրքական պատերազմի ժամանակ, Սուրմալուի ռազմաճակատում նրան վստահված էր Մարգարայի կամուրջի պաշտպանությունը, որը դեպի Երևան տանող ամենակարճ ճանապարհն էր։ Թշնամուն ոչ մի կերպ չի հաջողվում գրավել կամուրջը՝ չնայած գերակշիռ ուժերին և բազմաթիվ կատաղի գրոհներին։
Մարտիրոս Աբրահամյանի նվիրվածությունը ազգային դատին և այդ ճանապարհին դրսևորած զինվորական կարողությունները բարձր են գնահատվել ժամանակակիցների կողմից[3]։
Խմբապետ Մարտիրոսը մահանում է 1957 թվականի նոյեմբերի 9-ին և հուղարկավորվում Թեհրանի Դուլաբի հայկական գերեզմանատան պանթեոնում։
Բաշգառնեցի Մարտիրոսը և Փետրվարյան ապստամբությունը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Խմբապետ Մարտիրոսի դերը բացառիկ էր Փետրվարյան ապստամբությունը կազմակերպելու և որպես Երևանի վրա արշավող ուժերի հրամանատար՝ բոլշևիկյան Հեղկոմի լծից Երևանը ազատագրելու գործում։ Նրա առաջնորդությամբ Գառնիի և Կոտայքի ապստամբ ուժերը 1921 թվականի փետրվարի 18-ի լուսաբացին Քանաքեռի և Նորքի բարձունքներից մտնում են քաղաք և Չեկայի ու քաղաքային բանտերից ազատագրում հարյուրավոր ձերբակալվածների, այդ թվում՝ պետական, կուսակցական և մշակութային ղեկավար գործիչների (Հ. Քաջազնունի, Հ. Օհանջանյան, Լ. Շանթ, Ն. Աղբալյան և ուրիշներ)։ Հայրենիքի փրկության կոմիտեի վարած 40-օրյա գոյամարտերի ընթացքում խմբապետ Մարտիրոսը ղեկավարել է Ղամարլուի, ապա՝ Աղբաշի ռազմաճակատները, որոնց ուղղությամբ գործում էին բոլշևիկների ենթակայության տակ գտնվող երկու զրահապատ գնացքները։ Փետրվարյան ապստամբության, ապա նաև Լեռնահայաստանի պարտությունից հետո նա հազարավոր ապստամբների հետ անցնում է պարսկական սահմանը և մնացյալ ողջ կյանքը ապրում հյուրընկալ Իրանում։
Երկեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Փետրուարեան ապստամբութիւնը (Բաշգեառնեցի խմբապետ Մարտիրոսի յուշերը), Գրի առաւ` Եր. Հայրապետեան, «Հայրենիք» ամսագիր, 1956, թիւ 2, էջ 3-12[4], թիւ 3, էջ 25-34, թիւ 4, էջ 17-27, թիւ 5, էջ 39-49, թիւ 6, էջ 59-69, թիւ 7, էջ 32-40, թիւ 8, էջ 52-59, թիւ 9, էջ 49-57, թիւ 10, էջ 68-78, թիւ 11, էջ 78-89, 1957, թիւ 1, էջ 58-66, թիւ 2, էջ 59-71, թիւ 3, էջ 98-104[5], թիւ 4, էջ 67-72, թիւ 5, էջ 47-57, թիւ 6, էջ 61-71, թիւ 8, էջ 70-80[6]։
- Աբրահամեան Մարտիրոս խմբապէտ, «Իմ յիշելի յուշերը», Գիրք Ա, Թեհրան, 1978[7], 482 էջ, Գիրք Ա, Բ, Երեւան, 2016, 616 էջ։
- Մարտիրոս Աբրահամյան (Բաշգառնեցի Մարտիրոս), «Իմ հիշելի հուշերը», Խմբագիր և առաջաբանի հեղինակ՝ Վարդան Պետրոսյան, Եր., 2016, 640 էջ[8]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 «Խմբապետ Մարտիրոս Աբրահամյան. Գեորգեւյան խաչի շքանշանակիր ասպետը».
{{cite web}}: soft hyphen character in|title=at position 34 (օգնություն) - ↑ «Վալադյան Վ., «Գաղափարի և գործի մարդը» (Բաշգեառնեցի Մարտիրոս)» (PDF). Հայրենիք. 1958 թ․, Vol. 36.
- ↑ «Բաշգառնեցի Մարտիրոսի և նրա նմանների շնորհիվ մենք այսօր ունենք Հայաստանի Հանրապետություն».
- ↑ «Փետրուարեան ապստամբութիւնը» (PDF). Հայրենիք. 1956թ․.
- ↑ «Փետրուարեան ապստամբութիւնը» (PDF). Հայրենիք. 1957.
- ↑ «Հայրենիք».
- ↑ Աբրահամեան-Բաշգառնեցի, Մարտիրոս; Մամեան, Արսէն; Ամուրեան, Ա (1978). Իմ յիշելի յուշերը. Գիրք առաջին. Հայ դատի մատենաշար. Թեհրան: տպ. Ալիք.
- ↑ Աբրահամյան, Մարտիրոս; Պետրոսյան, Վարդան Զ (2016). Իմ հիշելի հուշերը։ 20-րդ դարի սկզբի ազգային-ազատագրական պայքարի նշանավոր ներկայացուցիչ խմբապետ Մարտիրոս Աբրահամյանի հուշերը և մարտական կենսագրությունը. Երևան: Փրինթինֆո. ISBN 978-9939-831-88-6.
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Մարտիրոս Աբրահամյան (Բաշգառնեցի Մարտիրոս), «Իմ հիշելի հուշերը», Խմբագիր և առաջաբանի հեղինակ՝ Վարդան Պետրոսյան, Եր., 2016, 640 էջ։
- Յուշեր Փետրւարեան ապստամբութիւնից, «Ալիք», Թեհրան, Թիւ 38, 39։
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Աբրահամյան Մարտիրոս, «Հայազգ էլեկտրոնային հանրագիտարան»
- Առաջին հանրապետությունը` ժամանակակիցների հուշերում. խմբապետ Մարտիրոս
- ԿԱՎՐԵ ՇԱՄԵ ԿՌԻՎԸ
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբանական տարբերակը վերցված է «Հայկական հարց» հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ 
|
| |||||||||||||
