Համազասպ Սրվանձտյան
Համազասպ Խաչատուրի Սրվանձտյան | |
---|---|
հունիսի 5, 1873 - փետրվարի 18, 1921 (47 տարեկան) | |
Ծննդավայր | Վան, Օսմանյան կայսրություն |
Մահվան վայր | Երևան, Հայկական ԽՍՀ |
Քաղաքացիություն | Օսմանյան կայսրություն |
Զորատեսակ | Կամավորական խմբեր |
Կոչում | Կամավորական 3-րդ գնդի հրամանատար |
Զորամաս | Կամավորական 3-րդ գունդ, Հայկական բրիգադ |
Պաշտոն | Ալաշկերտի շրջանի զինվորական ոստիկանության հրամանատար |
Մարտեր/ պատերազմներ | Հայ-թաթարական բախումներ Առաջին համաշխարհային պատերազմ |
Համազասպ Սրվանձտյան (Սրվանձտյան Համազասպ Խաչատուրի) (հունիսի 5, 1873, Վան, Օսմանյան կայսրություն - փետրվարի 18, 1921, Երևան, Հայկական ԽՍՀ), հայ ազգային-ազատագրական շարժման գործիչ։
Գարեգին Սրվանձտյանի եղբոր որդին։
Կենսագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մինչև Առաջին համաշխարհային պատերազմը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Նախակրթարանն ավարտելուց հետո սովորել է ոսկերչություն և ժամագործություն։ Վաղ հասակից ներգրավվել է հեղափոխական շարժման մեջ։ Եղել է Արմենական, ապա՝ ՀՅԴ կուսակցության անդամ։ Խուսափելով թուրք իշխանությունների հետապնդումներից՝ հեռացել է Վանից, անցել Երևան, Շուշի։ Մասնակցել է 1905-1906 թվականների հայ-թաթարական կռիվներին։ Քաջությամբ աչքի է ընկել հատկապես 1905 թվականի օգոստոսի 22-ին Ասկերանի կիրճում մղված մարտում, երբ 200 հոգուց բաղկացած թուրքական ջարդարարների ջոկատից ողջ մնացին միայն 6-ը։ 1906 թվականին կազմակերպել է Գանձակի հայության պաշտպանությունը թաթարական ոտնձգություններից։ 1908 թվականին, ՀՅ Դաշնակցական գործիչների հետ, ձերբակալվել է ցարական կառավարության կողմից, դատապարտվել մահվան, սակայն այն փոխարինվել է 15 տարվա տաժանակրությամբ (Սիբիր)։ 1913 թվականին փախել է բանտից, անցել Եվրոպա, ապա Կ. Պոլիս։ 1914 թվականին Կարինում կայացած ՀՅԴ կուսակցության 8-րդ ընդհանուր ժողովում կտրականապես դեմ է արտահայտվել երիտթուրքերի հետ որևէ համագործակցության։
Առաջին համաշխարհային պատերազմ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մասնակցել է հայկական կամավորական շարժմանը, նշանակվել կամավորական 3-րդ գնդի հրամանատար։ Մասնակցել է բազմաթիվ ճակատամարտերի։ Ապահովել է Բասենի և Ալաշկերտի շրջանից հայ բնակչության անվտանգ գաղթը։ Եղել է 1915 թվականի մայիսին Վանն ազատագրող հայ կամավորներից, կռվել է Բիթլիսի ուղղությամբ (հուլիսին), հոկտեմբերին՝ հաջող արշավանք ձեռնարկել Խիզան։ Ռուսաստանում 1917 թվականի Փետրվարյան հեղափոխությունից հետո նշանակվել է Ալաշկերտի շրջանի զինվորական ոստիկանության հրամանատար (մինչև ռուսական զորքերի կողմից Կովկասյան ռազմաճակատը լքելը)։ 1918 թվականին կռվել է Բաքվի կոմունայի համար, Հայկական բրիգադի (3000 զինվոր ու սպա) հրամանատարն էր, դրսևորել է ռազմավարի, հմուտ կազմակերպչի կարողություններ, վճռական դեր խաղացել դեպի Գանձակ և Եվլախ հարձակողական գործողությունների ժամանակ և 4 ամիս շարունակ հետ մղել Բաքու արշավող թուրքական գերակշիռ ուժերը։ Բաքվի կոմունայի անկումից հետո անցել է Պարսկաստան։
-
Հայկական Երրորդ կամավորական գումարտակի, հետագայում՝ զորագնդի հետևակային ստորաբաժանումները և հեծյալները, զորամասի հրամանատարի՝ Համազասպ Սրուանձտյանցի գլխավորությամբ՝ Էջմիածնում զորատեսի ժամանակ, 1914 թ․։
-
Համազասպ Սրվանձտյանի գունդն անցնում է Երևանի Կարմիր կամուրջը
-
Հայ զորահրամանատարներ Համազասպ Սրվանձտյանը, Քեռին և Խանասորի Վարդանը
Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1918 թվականին (Առաջին համաշխարհային պատերազմում Օսմանյան կայսրության պարտությունից հետո) վերադարձել է Հայաստան, նշանակվել Նոր Բայազետի շրջանի զորամասերի հրամանատար, մասնակցել է Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանությանը, 1920 թվականի Մայիսյան ապստամբության և թուրք-թաթարական խռովությունների ճնշմանը։ Հայաստանում խորհրդային իշխանության հաստատումից հետո Խորհրդային Հայաստանի զինվորական կոմիսար Ավիս Նուրիջանյանի հրավերով, որի հետ մտերմացել էր Բաքվում, եկել է Երևան՝ նոր իշխանությանն օգտակար լինելու և համագործակցության մտադրությամբ, սակայն, ձերբակալվել է բոլշևիկների կողմից և 1921 թվականի փետրվարի 18-ին Երևանի բանտում գազանաբար սպանվել կացնով՝ թուրք դահիճի ձեռամբ։
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Հայկական հարց հանրագիտարան, Երևան, 1996, էջ 196։
- Հայկական համառոտ հանրագիտարան, հատ. 3, Երևան, 1999, էջ 65-66։
- Գաբրիել Լազեան «Դէմքեր հայ ազատագրական շարժումէն», Գահիրէ, 1949, էջ 71-75։
- Վրացեան Սիմոն «Համազասպ Սրուանձտեան», տես «Յուշապատում Հ. Յ. Դաշնակցութեան (1890–1950)», խմբ. Ս. Վրացեան, Բոստոն, 1950, էջ 493–495:
- Աւօ «Համազասպ», «Յեղափոխական ալպօմ», հատ. 3, Հալէպ, 1960, էջ 323-330։
- Վահան Աֆրիկեան «Համազասպ Երևանի բանտին մէջ», «Յեղափոխական ալպօմ», հատ. 3, Հալէպ, 1960, էջ 333-338։
- Գևորգ Ստեփանյան «Համազասպ Սրվանձտյանց», Երևան, 2016, 1088 էջ։
Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ |
|