Թուման Թումյան (Թորգոմ)

Թուման Թումյան (Թորգոմ)
Ծնվել է	1879 թվականի մայիսի 11
Ծննդավայր	Ռուսական կայսրություն, Լեռնային Ղարաբաղ, քաղաք Շուշի
Մահացել է	1904 թվականի հուլիսի 2
Մահվան վայր	Ռուսական կայսրություն, Կարսի մարզ, Օլթի
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն
Ազգություն	հայ
Մայրենի լեզու	հայերեն, ռուսերեն
Կրթություն	Մոսկվայի պետական համալսարան
Մասնագիտություն	ռազմական գործիչ, ռուսական բանակի սպա
Կուսակցություն	Հայ հեղափոխական Դաշնակցություն

Թուման Թումյան (Թորգոմ) (11-ը մայիսի, 1879 թ. Շուշի - 2-ը հուլիսի, 1904 թ., Օլթի), հասարակական գործիչ, ազատագրական շարժման մասնակից։

Կենսագրություն

Ծնվել է 1879 թ. մայիսի 11-ին Շուշիում։ 1897 թ. ավարտել է Շուշիի հոգևոր սեմինարիան։ Նրա դասընկերներն էին Գարեգին Նժդեհը, Մենակը և այլ հայտնի ժողովրդական պաշտպաններ։ 1897 թ. մեկնել է Մոսկվա, ուսումը շարունակել Մոսկվայի պետական համալսարանում, որտեղ ստացել է ռազմական կրթություն։ Ստանալով ռազմական կրթություն՝ ծառայության է անցել ռուսական բանակում։ 1900 թ. վերադառնալով Շուշի՝ վարել է հասարակական-քաղաքական գործունեություն, հրատարակել է «Կոկոն» թերթի առաջին համարը և տարածել երիտասարդության շրջանում։ 1901 թ. մեկնել է Ալեքսանդրապոլ և շարունակել իր ծառայությունը՝ որպես ռուսական բանակի սպա։

1902 թ. մայիս-հունիսին թողնելով զինվորական ծառայությունը՝ շրջիկ-գործչի պաշտոն է ստանձնել ՀՅԴ Կարսի կառույցում և եռանդուն գործունեություն ծավալել մարզի գյուղերում և գավառային քաղաքներում։ Թորգոմը Կարսի մարզում մասնակցել է նաև զենքի ու զինամթերքի փոխադրման աշխատանքներին և շնորհիվ իր կազմակերպական ընդունակության ու զինվորական հմտության շուտով դարձել է ղեկավար դեմք և ձեռնամուխ եղել «Մրրիկ» ձիավոր խմբի կազմավորմանը՝ ընտրվելով նույն խմբի խմբապետ։ 1903 թ. հունիսին Թորգոմի հմուտ ղեկավարությամբ «Մրրիկ» խումբը հասել է Սասուն։ Սասունում Թորգոմը մտել է Բարձրավանդակի (Սասուն) Պատասխանատու մարմնի մեջ և նվիրվել կազմակերպչական աշխատանքի։

1903 թ. վերջին նա Կայծակ Վաղարշակի (Վաղարշակ Բաղդասարյան) հետ որպես Դուրան-Բարձրավանդակի (Մուշ-Սասուն) ներկայացուցիչներ Կովկասի վրայով մեկնել են Սոֆիա՝ մասնակցելու ՀՅԴ 3-րդ ընդհանուր ժողովին։ Բայց Թորգոմը ՀՅԴ ընդհանուր ժողովին չի մասնակցել։ Նա իր ձայնը փոխանցել է Խլաթի ներկայացուցիչ Աշոտ Երկաթին (Արմենակ Լևոնյան), իսկ ինքը վերադառնալով Կովկաս՝ ձեռնամուխ է եղել Կարսում նոր խմբեր կազմելուն։ Այստեղ Թորգոմը մասնակցել է 1904 թ. ապրիլի 5-ից 12-ը Ալեքսանդրապոլում գումարված ՀՅԴ խորհրդակցությանը, այնուհետև կազմավորել է «Որսկան» խումբը, որը 1904 թ. հուլիսի 2-ին (ն. տ. հուլիսի 15-ին) Օլթի-Ղարաբողազ (կիրճ Օլթիի շրջանում)-Պուլիկ աղբյուր-Նարիման-տաճկական Բասեն գծով փորձել է անցնել Երկիր։ Բայց ռուս-թուրքական սահմանագլխին ռուս սահմանապահների կողմից խմբի մեծ մասը կոտորվել է։ Սպանվել է նաև Թորգոմը։ Թուման Թումյանին է նվիրված Ավետիք Իսահակյանի «Որսկան ախպեր» ստեղծագործությունը։

Գրականություն

• Ով ով է (Հայեր։ Կենսագրական հանրագիտարան), 2 հատորով, հատ. 1, Երևան, 2005։
• Նիւթեր Հ. Յ. Դաշնակցութեան պատմութեան համար, Բ. հատ., խմբ. Հրաչ Տասնապետեանի, Պէյրութ, 1985, Ե. հատ., խմբ. Եր. Փամպուքեանի, Պէյրութ, 2007։
• Ռուբէն, Հայ յեղափոխականի մը յիշատակները, Ա., Գ. հատ., Թեհրան, 1982, Երևան, 1990։
• Վրացեան Սիմոն, Թումեան Թումեանց (Թորգոմ), տե'ս Յուշապատում Հ. Յ. Դաշնակցութեան (1890-1950 թթ.), Բոստոն, 1950, էջ 451-456։
• Վալադեան Վալադ, «Մրրիկ» խմբի արշաւը, «Հայրենիք ամսագիր», 1958, թիւ 6, էջ 50-63։
• Գևորգյան Համլետ, Ազատագրական պայքարի ռազմավարությունը և էջեր նրա հերոսապատումից, Երևան, 2012, 600 էջ։
• Հակոբյան Կարապետ, Թորգոմի, «Որսկան» խումբը և նրա ազդեցությունը ազատամարտի հետագա մարտավարության վրա, «Էջմիածին (պաշտօնական ամսագիր Ամենայն հայոց կաթողիկոսութեան Մայր աթոռոյ սրբոյ Էջմիածնի)», Վաղարշապատ, 2013, թիւ Ը, էջ 54-69։