Յուրի Գագարին

Փոխել հղումները
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
(Վերահղված է Գագարին Յուրիից)
Ձայնային ֆայլն ստեղծվել է հետևյալ տարբերակի հիման վրա (հունիսի 20, 2019) և չի պարունակում այս ամսաթվից հետո կատարված փոփոխությունները։ Տես նաև ֆայլի մասին տեղեկությունները կամ բեռնիր ձայնագրությունը Վիքիպահեստից։ (Գտնել այլ աուդիո հոդվածներ)
Յուրի Գագարին
Юрий Алексеевич Гагарин
Բնօրինակ անուն ազգանուն Юрий Алексеевич Гагарин
Ի ծնե Յուրի Ալեքսեյի Գագարին
Պետություն ԽՍՀՄ
Մասնագիտություն  ԽՍՀՄ
Առաքելություն «Վոստոկ-1»
(12 ապրիլի 1961 թ.),
Առաջին մարդը տիեզերքում
Տիեզերքում անցկացրած ժամանակը 1 ժամ, 48 րոպե
Ծնվել է մարտի 9, 1934(1934-03-09)[1][2][3][…]
Ծննդավայր Կլուշինո, Գագարինսկի շրջան, Արևմտյան մարզ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ[4]
Մահացել է մարտի 27, 1968(1968-03-27)[1][2][3][…] (34 տարեկան)
Մահվան վայրը Նովոսյոլովո, ժԿիպրևսկի գյուղական բնակավայր, Կիրժաչսկի շրջան, Վլադիմիրի մարզ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
Ամուսին Վալենտինա Գագարինա
Պարգևներ

Յուրի Ալեքսեյի Գագարին (ռուս.՝ Юрий Алексеевич Гагарин, մարտի 9, 1934(1934-03-09)[1][2][3][…], Կլուշինո, Գագարինսկի շրջան, Արևմտյան մարզ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ[4] - մարտի 27, 1968(1968-03-27)[1][2][3][…], Նովոսյոլովո, ժԿիպրևսկի գյուղական բնակավայր, Կիրժաչսկի շրջան, Վլադիմիրի մարզ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ), ԽՍՀՄ առաջին տիեզերագնաց-օդաչու, Խորհրդային Միության հերոս, պետական բարձրագույն պարգևների ասպետ, Ռուսաստանի և արտասահմանի շատ քաղաքների պատվավոր քաղաքացի։ ԽՍՀՄ ռազմաօդային ուժերի գնդապետ (1963)։ ԽՍՀՄ օդաչու-տիեզերագնաց, 1-ին կարգի ռազմական օդաչու, ԽՍՀՄ սպորտի վաստակավոր վարպետ (1961)։ Կենտրոնական կոմիտեի անդամ։ ԽՍՀՄ Գերագույն խորհուրդի 7-րդ և 8-րդ գումարման պատգամավոր։

1961 թվականի ապրիլի 12-ին Յուրի Գագարինը համաշխարհային պատմության մեջ առաջին մարդն է, որը թռել է տիեզերական բաց տարածություն[7][8]։ «Վոստոկ» հրթիռակիրը «Վոստոկ-1» տիեզերական հրթիռով, որի մեջ է գտնվել Յուրի Գագարինը, «Բայկոնուր» տիեզերական թռիչքների կայանից դուրս է եկել տիեզերք։ Թռիչքից 108 րոպե հետո Գագարինը հաջողությամբ վայրէջք է կատարել Սարատովի մարզում՝ Էնգելս քաղաքից ոչ շատ հեռու։ Սկսած 1962 թվականի ապրիլի 12-ից, Գագարինի՝ տիեզերք թռիչք կատարելու օրվանից, ամեն տարի այդ օրը նշվում է որպես Տիեզերագնացության օր։

Առաջին տիրեզերական թռիչքն ամբողջ աշխարհում մեծ հետաքրքրության ալիք է բարձրացրել, իսկ անձամբ Յուրի Գագարինը ձեռք է բերել համաշխարհային ճանաչում։ Արտասահմանյան երկրների կառավարությունների և հասարակական կազմակերպությունների հրավերով Գագարինը մեկնել է աշխարհի երեսուն երկիր[9]։ Գագարինը շատ այցելություններ է կատարել նաև ԽՍՀՄ ողջ տարածքում։ Հաջորդող հետագա տարիներին Գագարինը վարել է ակտիվ հասարակական-քաղաքական աշխատանք։ Ավարտել է Ն. Ժուկովսկու անվան ռազմաօդային ինժեներական ակադեմիան։ Աշխատել է Տիեզերագնացների վերապատրաստման կենտրոնում, որն այսօր կրում է նրա անունը։ Այստեղ աշխատել ու պատրաստվել է կրկին տիրեզերք թռիչք կատարելուն։

1968 թվականի մարտի 27-ին Յուրի Գագարինը զոհվել է ավիավթարից՝ Վլադիմիրի մարզի Կիրժաչսկի շրջանի Նովոսյոլովո գյուղի մերձակայքում, երբ ուսումնական թռիչք է իրականացրել ՄիԳ-15 ուսումնամարզական ինքնաթիռով. թռիչքը ղեկավարել է փորձառու հրահանգիչ Վլադիմիր Սերյոգինը։ Ավիավթարի պատճառն ու հանգամանքները ցայսօր էլ ամբողջովին բացահայտված չեն։

Գագարինի անժամանակ մահվան կապակցությամբ ԽՍՀՄ ողջ տարածքում հայտարարվել է համազգային սուգ. սա բացառիկ դեպք էր ամբողջ խորհրդային պատմության մեջ, քանի որ անձանցից միայն պետության ղեկավարների մահվան դեպքերում է համազգային սուգ հայտարարվել։ Աշխարհի առաջին տիեզերագնացի պատվին շատ բնակավայրերի անուններ են անվանափոխվել, այդ թվում և նրա հայրենի քաղաքի անունը՝ Գժատսկը (այժմ՝ Սմոլենսկի մարզի Գագարին քաղաք), ինչպես նաև անվանափոխվել են փողոցներ, պողոտաներ։ Աշխարհի տարբեր քաղաքներում տեղադրվել են Գագարինի հուշարձանները։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յուրի Գագարինի կյանքի վաղ տարիները

Կյանքի վաղ տարիներ և կրթություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են
Յուրի Գագարին հոդվածին

Յուրի Ալեքսեյի Գագարինը ծնվել է 1934 թվականի մարտի 9-ին։ Ըստ պահպանված փաստաթղթերի ծնվել է Կլուշինո գյուղում՝ Գժատսկի շրջանում[10][11], այսինքն ծնողների բնակության վայրում (գրանցման վայրում)։ Փաստացի Գագարինը ծնվել է Գժատս քաղաքի ծննդատանը[12] (այս քաղաքը անվանափոխվել է ի պատիվ Գագարինի 1968 թվականին)։ Յուրի Գագարինը ազգությամբ ռուս է։ Նախնիները գյուղացիներ են եղել։ Նրա հայրը՝ Ալեքսեյ Իվանովիչ Գագարինը (1902-1973) ատաղձագործ էր, մայրը՝ Աննա Տիմոֆեևնա Մատվեևան (1903-1984) աշխատել է կաթնապրանքային ֆերմայում[13]։ Նրա հայրը՝ Տիմոֆեյ Մատվեևիչ Մատվեևը (1871-1918) աշխատել է Պուտիլովսկի (այժմ Կիրովսկի) գործարանում, ապրել է Սանկտ Պետերբուրգում՝ Ավտովոյում, Բոգոմոլովսկի փողոցում (այժմ Վերածննդի փողոց)[14]։

Այն տունը, ուր ապրել է Յուրի Գագարինը դպրոցական տարիներին։ Գագարին քաղաք (նախկին Գժատսկ)

Գագարինների ընտանիքը բաղկացած էր երեք որդուց և մեկ աղջկանից։ Յուրին երրորդ զավակն էր։

Յուրիի մանկությունն անցել է Կլուշինո գյուղում։ 1941 թվականի սեպտեմբերի 1-ին Յուրին առաջին անգամ դպրոց է գնում։ Սակայն հոկտեմբերի 12-ին գյուղը գրավում է Նացիստական Գերմանիայի վերմախտը և դասերն ընդհատվում են։ Գագարինի ընտանիքին գերմանացիները դուրս են նետում տնից և այդտեղ բացում արհեստանոց։ Նախքան ձմռան գալուստը գագարինները փոքրիկ գետնափոր տուն են կառուցում, պատում ճմահողով, վառարան տեղադրում։ Հորը ծեծում էին և ստիպում աշխատել։ Նահանջելուց առաջ գերմանացիները Յուրիի եղբորը՝ Վալենտինին և քրոջը՝ Զոյային արտաքսում են Գերմանիա։ Յուրան տեսնում է, թե ինչպես են մայրերը վազում ավտոմեքենաների հետևից, որոնցով տեղափոխել են գյուղի երեխաներին։ Հետագայում Գագարինը երբեք չի պատմել պատերազմի տարիների մասին[15]։ Գրեթե տարիուկես Կլուշինո գյուղը օկուպացվել է գերմանացիների կողմից։ 1943 թվականի ապրիլի 9-ին գյուղն ազատագրվում ԽՍՀՄ Կարմիր բանակի կողմից և դպրոցում կրկին դասերը շարունակվում են։

1945 թվականի մայիսի 4-ին Գագարինի ընտանիքը տեղափոխվում է Գժատսկ։ 1949 թվականի մայիսի ամսին Յուրին ավարտում է միջնակարգ դպրոցի վեցերորդ դասարանը։ Չնայած ծնողների ու ուսուցիչների հորդորներին, որ Յուրին ավարտի նաև յոթերորդ դասարանը, նա որոշում է կրթությունը շարունակել Մոսկվայում, որտեղ ապրում էին նրա հարազատները։ Սակայն Մոսկվա ընկնել Գագարինին չի հաջողվում։ Մինչև ծնողները պատրաստվում էին որդու ճանապարհ ընկնելու գործին, Մոսկվայի արհեստագիտական դպրոցները դադարեցրին ընդունելությունները։ Միայն սեպտեմբերի 30-ին Յուրիի հորեղբայր Սավելիա Իվանովիչ Գագագրինի օգնությամբ Գագարինը կարողացավ ընդունվել Լյուբերցիի № 10 արհեստագիտական դպրոց (Ներկայիս Լյուբերցիի տեխնիկում)[16][17]։ Միաժամանակ Յուրին ընդունվում է նաև երեկոյան կոլերիտ դպրոց։ Ուսման ժամանակ, 1949 թվականի դեկտեմբերի 16-ին, Յուրին ընդունվել է կոմերիտմիության շարքերը[18]։ Երեկոյան դպրոցի յոթերորդ դասարանը ավարտում է 1951 թվականի մայիսին, իսկ հունիսին գերազանցությամբ ավարտում է № 10 արհեստագիտական դպրոցը կաղապարող-ձուլողի մասնագիտությամբ[10][15]։

1951 թվականի օգոստոսին Գագարինը ընդունվում է Սարատովի արդյունաբերական տեխնիկումի ձուլման բաժանմունք։ Այստեղ իրեն դրսևորում է որպես լավ մարմնամարզիկ և աշխատանքային ռեզերվներների քարտուղար[18]։ 1954 թվականի հոկտեմբերի 25-ին առաջին անգամ գալիս է ԽՍՀՄ ԴՕՍԱԱՖ-ի Սարատովի աէրոակումբ (այժմ Դուբկի աէրոդրոմ)։ 1955 թվականին Յուրի Գագարինը զգալի հաջողությունների է հասնում՝ ավարտելով ոսումը գերազանցությամբ և կատարում է իր առաջին ինքնուրույն թռիչքը Յակ-18 ինքնաթիռով։ Սարատովի աէրոդրոմում Յուրի Գագարինն իրականացրել է 196 թռիչք՝ 42 ժամ 23 րոպե ընդհանուր տևողությամբ[10]։

Կարիերան ծովային ավիացիայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1955 թվականի հոկտեմբերի 27-ին Գագարինը ծառայության է անցնում ԽՍՀՄ զինված ուժերում։ Յուրին ուղարկվում է ծառայության Չկալով (ներկայիս Օրենբուրգ), Կլիմենտ Վորոշիլովի անվան 1-ին ռազմաավիացիոն օդաչուական ուսումնարան (հետագայում՝ Օրենբուրգի բարձրագույն ռազմաավիացիոն օդաչուական կարմրադրոշ ուսումնարան)։ Յուրի Գագարինն այստեղ սովորում է այդ տարիներին հայտնի օդաչու-հրահանգիչ Յա. Շ. Ակբուլատովի մոտ[19]։ Ռազմական ուսումնարանում Գագարինին նշանակում են դասակի հրամանատարի օգնական։ Բարձր խստապահանջություն դրսևորելու պատճառով Գագարինի ենթակաները մի քանի անգամ ծեծում են նրան և Յուրին մեկ ամիս անցկացնում է հոսպիտալում։ Սակայն սերժանտ Գագարինը կրկին խիստ պահանջկոտ է մնում և՛ իր, և՛ ենթակաների նկատմամբ[15]։

Ուսումնառության մեջ Գագարինը բոլոր դիսցիպլիններում ամենաբարձր բալերն էր ստանում։ Միայն մի բան նրան չէր հաջողվում՝ ինքանթիռի վայրէջքը միշտ անհաջող էր անում՝ քթով անընդհատ կտցահարելով։ Որոշում են կայացնում ուսումից դուրս թողնել Յուրի Գագարինին։ Հրամանը չեն ստորագրում, քանի որ, ըստ ներկաների Գագարինը լաց էր լինում, ու ասում, որ առանց երկինք չի կարողանա ապրել։ Վերջին վայրկյանին ուսումնարանի ղեկավարը ուշադրություն դաձրեց Գագարինի ցածրահասակությանը, ինչի պատճառով տեսանելիության անկյունը փոխվում է և Երկրի մոտիկության զգացողությունը փոխվում Յուրիի մոտ։ Յուրի Գագարինը օդանավի նստարանին հատուկ բարձրություն է դնում, որից հետո գերազանցությամբ կատարում է հանձնարարություններն ու ինքնաթիռի վայրէջքը[15]։ 1957 թվականի հոկտեմբերի 25-ին Գագարինը ավարտում է ուսումնարանը գերազանցությամբ[7]։

Հընթացս երկու տարիներին Յուրի Գագարինը ծառայել է Լոուստարիում (Մուրմանսկի մարզ)՝ Ռուսաստանի ԶՈւ հյուսիսային նավատորմի 122-րդ կործանիչ ավիացիայի դիվիզիայի 769-րդ կործանիչ ավիացիայի գնդում[10]. Գագարինին տրամադրվել էր ՄիԳ-15 կործանիչ։ 1959 թվականի հոկտեմբերիի դրությամբ Գագարինը ընդհանուր հաշվով իրականացրել է 256 ժամ ընդհանուր բարդության թռիչք[7][10]։ Այստեղ նա ստացավ «Ռազմական օդաչու 3-րդ կարգի» որակավորումը[20]։ Զինվորական կոչումը՝ ավագ լեյտենանտ։

Տիեզերական ջոկատում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տիեզերագնացներին հավաքագրելու և նրանց «Վոստոկ-1» տիրեզերանավով առաջին անգամ թռիչքի պատրաստելու որոշումը կայացրեց ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհուրդը № 569-264 որոշումով՝ 1959 թվականի մայիսի 22-ին։

ԽՍՀՄ ռազմաօդային ուժերը զբաղվեց մասնակիցների ընտրությամբ և նրանց վերապատրաստումով։ Պլանավորված էր ընտրել ընդհանուր թվով քսան թեկնածուի։

Թեկնածուների ընտրությունն իրականացրել է հատուկ մասնագիտական խմբի կողմից՝ Կենտրոնական ռազմական գիտահետազոտական ավիացիայի հոսպիտալից[21]։ Հոգեբանները ուշադրություն դարձրին Յուրի Գագարինի բնավորության հետևյալ առանձնահատկություններին.

Սիրում է ակտիվ տեսարաններով գործողություններ, որտեղ գերակշռում են հերոսականությունը, հաղթանակի հանդեպ կամքը, մրցակցության ոգին։ Սպորտային խաղերում զբաղեցնում է նախաձեռնողի, առաջնորդի և թիմի գլխավորի դերը։ Որպես կանոն, այստեղ դերակատարում ունի նրա կամքը խաղթանակի նկատմամբ, դիմացկունությունը, նպատակասլացությունը, կոլեկտիվի զգացողությունը։ Ամենասիրելի բառը «աշխատելն» է։ Հավաքույթների ժամանակ հաճախակի գործնական առաջարկներ է անում։ Միշտ ինքնավստահ է, հավատարիմ իր ուժերին։ Մարզումները հեշտությամբ է հաղթահարում, աշխատում է արդյունավետորեն։ Մարմինը ներդաշնակ է զարգացած։ Սրտաբաց է։ Հոգով ու մարմնով մաքուր է։ Քաղաքավարի է, վայելչակերպ, չափազանց ճշտապահ։ Յուրիի ինտելեկտուալ զարգացումը բարձր է։ Հրաշալի հիշողություն ունի։ Ընկերների շրջանում տարբերվում է ակտիվ ուշադրության հորիզոնով, դյուրըմբռնությամբ, արագ ռեակցիայով։ Տոկուն է։ Չի ամաչում հայտնել տեսակետ, որը ճիշտ է համարում[22]։

1959 թվականի դեկտեմբերի 9-ին Գագարինը զեկույց է գրում, խնդրանքով, որ իրեն համալրեն տիեզերագնացների թեկնածուների խմբի մեջ։ Մեկ շաբաթ անց Գագարինին հրավիրում են Մոսկվա, որպեսզի անցնի բժշկական լիակատար հետազոտություն Կենտրոնական գիտահետազոտական ավիացիոն հոսպիտալում։ 1960 թվականի սկզբին անցնում է ևս մեկ հատուկ բժշկական հետազոտություն, որն ավագ լեյտենանտ Գագարինին պիտանի ճանաչեց տիեզերական թռիչքների համար։

1960 թվականի հունվարի 11-ին ԽՍՀՄ ռազմաօդային ուժերի Գերագույն գլխավոր հրամանատար Կոնստանտին Անդրեևիչ Վերշինինի հրամանով ձևավորվեց հատուկ ռազմական զորամաս՝ № 26266, որի խնդիրն էր պատրաստել տիեզերագնացների։ Գագարինը համալրեց թեկնածուների շարքը ԽՍՀՄ ռազմաօդային ուժերի Գերագույն գլխավոր հրամանատար Կոնստանտին Անդրեևիչ Վերշինինի հրամանով՝ 1960 թվականի մարտի 3-ին, իսկ մարտի 1-ին ընտանիքի հետ միասին Գագարինը տեղափոխվեց ծառայության նոր վայր։ Մարտի 25-ից սկսվեցին կանոնավոր պարապմունքները տիեզերագնացների պատրաստման ծրագրով[23][24]։

Տիեզերագնացի ընտրություն և պատրաստում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թե ով է առաջին անգամ թռչելու տիեեզերք, որոշել են ԽՍՀՄ մինիստրների խորհրդի Գլխավոր կոնստրուկտորային բյուրոյի № 1 գլխավոր կոմիտեի պաշտպանական տեխնիկայի գլխավոր կոնստրուկտոր, հրթիռատիեզերական համակարգերի կոնստրուկտոր Սերգեյ Կորոլյովն ու նրա սխրակից ընկերները։ Վերջիններս որոշում են, որ տիրեզերք առաջին անգամ բարձրանալու է բացառապես ռեակտիվ կործանիչային ավիացիայի օդաչու։

Տիեզերական տեխնիկայի և սարքավորումների հետ աշխատելու համար պահանջվում էին հատուկ թեկնածուներ. մարդիկ, որոնք ունեին բացառիկ առողջություն, պրոֆեսիոնալ պատրաստվածություն, ճշտապահ էին ու բավարարում էին ֆիզիկական և բժշկական բոլոր պահանջներին[25]։

1960 թվականի մարտին Մոսկվայում սկսվեց քառամսյա նախապատրաստությունը։ Տիեզերագնացների նախապատրաստական կենտրոնն իր ողջ անձնակազմով տեղափոխվեց մերձմոսկովյան Զվյոզդնի քաղաքատիպ փակ ավան։ Այստեղ ստեղծվեցին անհրաժեշտ պայմաններ, որպեսզի տիեզերագնացների նախապատրաստական աշխատանքները պսակվեն հաջողությամբ։ Զվյզյոզդնիից ոչ հեռու, Չկալովսկի կայարանում, կառուցվեցին առաջին բնակարանները, որտեղ ապրելու էին ծառայող տիեզերագնացների և ղեկավար անձանց ընտանիքի անդամները[26]։

Բացի Գագարինից, այստեղ էին նաև այլ թեկնածուներ. նրանք թվով քսան հոգի էին (ԽՍՀՄ-ի տիեզերագնացների առաջին ջոկատ)։ Ըստ Կորոլյովի հրահանգի, հավաքագրվեցին ռեակտիվ կործանիչային ավիացիայի օդաչուներ։ Սա արվեց այն նպատակով, որ վերջիններս արդեն ունեին գերաբեռնման փորձ, սթրեսային իրավիճակներում սթափ գործելու հատկանիշներ և դիմացկուն ճնշման վայրիվերումներին[27]։ Տիեզերագնացների առաջին ջոկատի ընտրության համար անցկացվեցին բժշկական ու հոգեբանական ստուգումներ։ Ըստ ընտրող մարմնի, տիեզերագնացները պետք է բավարարեին հետևյալ չափանիշներին. տարիքը՝ 23-30 տարեկան, հասակը՝ 170 սանտիմետրից ոչ բարձրահասակ, իսկ քաշը՝ 70-72 կիլոգրամից ոչ ծանր[28]։ Նրանք պետք է ընդունակ լինեին արագորեն հարմարվելու բարձրությանն ու մթնոլորտային ճնշումների տատանումներին, լինեին ֆիզիկապես դիմացկուն, ունենային արագ ռեակցիա, հոգեկան հավասարակշռություն[29]։ Հասակի և քաշի պարտադրանքը ստեղծվել էր «Վոստոկ» տիեզերանավի չափերից ելնելով։ Բացի այդ, կարևոր հանգամանք էր նաև կուսակցական լինելու փաստը (Գագարինը Կոմունիստական կուսակցության շարքերը մտնելու հայտը լրացրել էր 1959 թվականին, իսկ լիիրավ անդամ դարձավ 1960 թվականի ամռանը), քաղաքական ակտիվությունը, սոցիալական ծագումը[30]։ Անմիջականորեն օդաչուական որակները որոշիչ դեր չէին խաղում թեկնածուների ընտրության հարցում։ Փորձարկիչ օդաչու Մարկ Լազարևից Գալլայը, որը մասնակցում էր ապագա տիեզերագնացների նախապատրաստական աշխատանքներին, իր «С человеком на борту» գրքում գրել է. «Յուրաքանչյուր ավիակայազորում առանց դժվարությունների կարելի էր հանդիպել նման տղաների։ Դա վա՞տ է։ Հակառակը, վստահ եմ, որ այն շատ լավ է»[31]։

Տիեզերագնացների առաջին ջոկատում նշանակվեցին Յուրի Գագարինը, Գերման Տիտովն ու Գրիգորի Նելյուբովը։

Քսան հավակնորդներից ընտրվեցին վեցը։ Կորոլյովը շատ էր շտապում, քանի որ ամերիկացիները, հնարավոր էր, որ 1961 թվականի ապրիլի 20-ին իրենց մարդուն ուղարկեին տիերզերք։ Դրա պատճառով թռիչքի մեկնարը նշանակվեց 1961 թվականի ապրիլի 11-ից 17-ն ընկած ժամանակահատվածում։ Թե ով է կոնկրետ թռչելու տիեզերք, որոշվեց վերջին պահին. ընտրվեց Յուրի Գագարինն ու դուբլյոր Գերման Տիտովը[32]։

1961 թվականի ապրիլի 3-ին կայացավ Կոմունիստական կուսակցության Կենտրոնական կոմիտեի նախագահության նիստը, որն անցկացնում էր ԽՍՀՄ Կենտկոմի գլխավոր քարտուղար Նիկիտա Խրուշչովը։ ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհրդի տեղակալ Դմիտրի Ուստինովի զեկուցումով որոշում ընդունվեց առաջին անգամ տիեզերք մարդ ուղարկելու մասին։

1961 թվականի ապրիլի 8-ին կայացավ «Վոստոկ» տիեզերանավի մեկնարկի հանձնաժողովի փակ նիստը, որը ղեկավարում էր ԽՍՀՄ մինիստրների խորհրդի պաշտպանակա տեխնիկայի պետական կոմիտեի նախագահ Կոնստանիտին Ռուդնևը։ Հանձնաժողովը հաստատեց մարդկության պատմության մեջ առաջին տիեզերական թռիչքն իրականացնելու հրամանը, որը ստորագրեցին Ս. Պ. Կորոլյովն ու Նիկոլայ Կամանինը.

Կատարել թռիչք Երկիր մոլորակի շուրջը 180-ից 230 կիլոմետր բարձրություներում, որը տևելու է 1 ժամ 30 րոպե՝ հաշված վայրէջքը հանձնարաված վայրում։ Թռիչքի նպատակը՝ ստուգել, թե մարդը կարո՞ղ է դիմանալ տիեզերքում հատուկ ստեղծված տիեզերանավում։ Ստուգել տիեզերանավի սարքերը թռիչքի պահին, ինչպես նաև ստուգել տիեզերանավի և Երկրի միջև կապի անխափան գործելը, հավաստիանալ տիեզերանավի և տիեզերագնացի վայրէջքի հուսալիությանը
«Վոստոկ» հրթիռակրի դուբլիկատը Կ. Է. Ցիոլկովսկու անվան այգում՝ Տիեզերքի թանգարանի տարածքում (քաղաք Կալուգա)

Խորհրդակցության բաց հատվածի ժամանակ, որն անցկացվում էր հանձնաժողովականների նեղ կազմով, Կամանինի առաջարկությունը միաձայն ընդունվեց՝ տիեզերք ուղարկել Յուրի Գագարինին, իսկ Տիտովին թողնել որպես պահեստային տիեզերագնաց[33][34]։

Թռիչք դեպի տիեզերք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յուրի Գագարինի թռիչքը

ԽՍՀՄ-ի և ԱՄՆ-ի միջև սկսված տիեզերական մրցավազքը հանգեցրեց նրան, որ «Վոստոկ» տիեզերանավի ստեղծման գործում ընդունվեցին անբարենպաստ, սակայն պարզ ու իրագործելի որոշումների շարք։ Որոշ բաղադրամասերի ստեղծումը չտեղավորվեց ժամանակի մեջ, որի հետևանքով ստիպված եղան հրաժարվել մեկնարկի ժամանակ վթարային փրկության համակարգից և տիեզերանավի փափուկ վայրէջքի համակարգից։ Բացի այդ, «Վոստոկ-1» հրթիռից ապամոնտաժվեց փոխարինող արգելակման համակարգը։ Վերջին որոշումը հիմնավորվում էր նրանով, որ տիեզերանավը թռիչքի պահից, ցածր՝ 180-200 կիլոմետրանոց ուղեծիրը ամեն դեպքում 10 օրում կանցնի մթնոլորտի վերին շերտերի բնական արգելակումով։ Այդ տասնօրյա թռիչքի ողջ տևողության մեջ հաշվարկված էր նաև մարդու կյանքի ապահովության երաշխիքները։

Յուրի Գագարինի հայտնի արտահայտությունը թռիչքի պահին՝ «Գնացի՛նք»

«Վոստոկ» տիեզերանավի թռիչքի մեկնարկը, որի օդաչու-տիեզերագնացը Յուրի Գագագարինն էր, տրվեց 1961 թվականի ապրիլի 12-ին Մոսկվայի ժամանակով 09։07 (06։07 UTC)։ Տիեզերական հրթիռը ուղեծիր բարձրացավ Բայկոնուրի տիեզերական թռիչքների կայանից։ Գագարինի կոչի ազդանշանն էր՝ «Մայրի» (ռուս.՝ Кедр)։ Մեկնարկի խմբի ղեկավարը («կրակող») թռիչքի պահին հրթիռային ուժերի ինժեներ-փոխգնդապետ (հետո նաև գեներալ-մայոր) Անատոլի Կիրիլովն էր։ Վերջինս հրաման էր տալիս հրթիռի թռիչքի վերաբերյալ և ստուգում դրանց կատարումը՝ շրջադիտակով (պերիսկոպ) հետևելով հրթիռին հրամանատարական բունկերից[35]։ Նրա կրկնորդը Լեոնիդ Վոսկրեսենսկին էր՝ գլխավոր կոնստրուկտոր Կորոլյովի փորձարկումների բաժնի տեղակալը, որը հետևում էր թռիչքին երկրորդ շրջադիտակով[36]։

Տիեզերանավի հերթապահության մատյանի գրառումները

«Վոստոկ» կրող հրթիռի մեկնարկի պահին Յուրի Գագարինը բացականչեց՝ «Գնացի՛նք» (ռուս.՝ Поехали!)։

Հրթիռն աշխատեց անխափան կերպով, սակայն ավարտական փուլում չաշխատեց ռադիողեկավարման համակարգը, որը պետք է անջատեր շարժիչնմինչև երը երրորդ մակարդակի։ Այն աշխատեց միայն տիեզերք բարձրանալուց։ Ուղեծրի պարամետրերն էին՝ 327×180 կմ[37]։ Այսպիսի ուղեծրից վայրէջքը միայն «աէրոդինամիկ արգելակման» պայմաններում կարող էր տևել 20-ից 50 օր[37][38][39][40]։

Ուղեծրից Գագարինը հայտնեց իր զգացողություների մասին, տիեզերանավի վիճակի և դիտարկումների մասին։ Նա իլյումինատորից հետևում էր Երկիր մոլորակին, Արեգակին, երկրի ստվերոտ մասին, որտեղ գիշեր էր։ Նրան դուր է եկել Երկրի տեսքը, որի մասին իմանում ենք մագնիտոֆոնով ձայնագրածից, որտեղ խոսվում է հետևյալի մասին[41].

Նայում եմ Երկրի վրայի ամպերին՝ կուտակ-կուտակ և դրանց ստվերներին՝ Երկրի վրա։ Գեղեցի՛կ է, գեղեցկությու՜ն... Ուշադրությո՛ւն։ Տեսնում եմ Երկրի հորիզոնը։ Այնքան գեղեցիկ ճաճանչապսակ։ Սկզբից ծիածան Երկրի մակերևույթից սկսվող և դեպի ներքև գնացող։ Այդպիսի ծիածանը անցնում է։ Շա՜տ գեղեցիկ է։
- Յուրի Գագարին

Գագարինը նաև պարզագույն փորձեր էր անցկացնում տիեզերքում՝ խմում էր, ուտում, մատիտով նշումներ անում։ Մատիտը հարևանությամբ դնելով՝ նա նկատեց, որ այն սկսեց վայրկյանական «լողալ»։ Դրանից Գագարինը եզրահանգում կատարեց, որ մատիտները և այլ առարկաները տիեզերքում պետք է լավ կապել, որ լողալով չհեռանան։ Իր բոլոր զգացողություններն ու դիտարկումները նա ձայնագրում էր տեղադրված մագնիտոֆոնով։

Մինչ թռիչքը՝ աշխարհին անհայտ էր, թե ինչպես կազդի տիերզերքը մարդու հոգեկան ներաշխարհի վրա, ինչպես նա կդրսևորի իրեն, դրա համար հատուկ պաշտպանական համակարգ էր մտածվել, որ տիեզերքում օդաչուն չկարողանար կառավարել տիեզերանավը կամ էլ փչացներ սարքավորումները։ Որպեսզի միացվեր ձեռքով ղեկավարումը, նա պետք է բացեր կնքած ծրարը, որի պարունակության մեջ դրված էր թուղթ՝ մաթեմատիկական հանձնարարությունով, որի լուծումից հետո միայն կիմացվեր տիեզերանավը ձեռքով կառավարելու վահանակի կոդը[42]։

«Վոստոկ-1» տիեզերանավի մակետը Ավիացիայի և տիեզերքի թանգարանում (Փարիզ)

Թռիչքի ավարտին տիեզերանավի արգելակման համակարգը կրկին սկսեց գործել. այդ համակարգի հեղինակն է կոնստրուկտոր Ալեքսեյ Իսաևը։ Շուրջ տասը րոպե տիեզերանավը անկանոն պտուտակաձև շարժումներ էր կատարում՝ մինչև մտավ մթնոլորտի շերտերի մեջ. շարժման արագությունն էր՝ 1 պտույտ 1 վայրկյանում։ Գագարինը որոշեց չվախեցնել թռիչքի ղեկավարներին (առաջին հերթին Կորոլյովին) և այդ մասին չհայտնեց նրանց։ Երբ տիեզերանավը մտավ մթնոլորտի ավելի խիտ շերտեր, միացնող կաբելները շարքից դուրս եկան և այրվեցին։ Էջքը կատարվեց բալիստիկ հետագծով, այսինքն 8-10-ապատիկ գերաբեռնումով։ Ավելի բարդ էր հոգեբանական լարվածությունը։

7 կմ բարձրության վրա, ըստ նախնական սահմանված պլանի, Գագարինը կատապուլտով դուրս նետվեց, որից հետո կապսուլան ու Գագարինը սկսեցին իջնել պարաշյուտներով՝ առանձին-առանձին։ Կատապուլտվելուց հետո Գագարինը գտնվում էր հերմետիկ սկաֆանդրի մեջ։ Սրա մեջ օդաչուն միանգամից չբացեց օդելույզը, որից դրսի օդը ներթափանցելու էր սկաֆանդրի մեջ. այդ պատճառով Գագարինը հազիվ փրկվեց խեղդվելուց[40]։ Վերջին խնդիրը թռիչքի ժամանակ հանդիսացավ վայրէջքի տեղը։ Եթե ուղիղ իջներ, ապա կբախվեր Վոլգայի սառած մակերևույթին, բայց հմտության շնորհիվ վերջինս պարաշյուտները հեռու տարավ գետից 1.5-ից 2 կիլոմետր հեռու[38][39][40][43][44]։

Կատարելով Երկրի շուրջը մեկ պտույտ՝ թռիչքի 108-րդ րոպեին, ժամը 10։55։34 տիեզերանավը ավարտեց թռիչքը։ Իջեցման համակարգի խափանման պատճառով, ըստ նախնական պլանի որոշված հատվածում՝ Ստալինգրադից 110 կիլոմետր հեռու Գագարինը չիջավ, այլ վայրէջք կատարեց Սարատովի երկրամասում՝ Էնգելսկի շրջանի Սմելովկա գյուղի մոտ։ 10։48 րոպեին մոտակա զենիթահրթիռային ռադիոլոկացիոն կայանը[45] գրանցեց չճանաչված օբյեկտ՝ դա Գագարինի իջեցման ապարատն էր։ Կատապուլտվելուց հետո զենիթահրթիռային ռադիոլոկացիոն կայանը (ռադար) գրանցեց միաժամանակ երկու օբյեկտներին էլ։

Գագարինի վայրէջքի և նրա հետ հանդիպման մասին հանգամանքները տարբեր են.

12.04.1961 թվականի ժամը տասն անց հիսունհինգ րոպեին Պոդգորնեո բնակավայրից 2 կմ հարավ-արևելք վայրէջք կատարեց օդաչու-տիեզերագնաց մայոր ԳԱԳԱՐԻՆ Յուրի Ալկքսեևիչը, որը կատարել էր աշխարհի առաջին տիեզերական թռիչքը «Վոստոկ» տիեզերագնացով։ Առաջինը նրան նկատել է եֆրեյտոր Վ. Գ.Սապալցևը, իսկ էջքի վայր առաջինը հասել է մայոր Ա. Ն. Գասիևը, որն աշխարհի առաջին օդաչու-տիեզերագնաց, Խորհրդային Միության հերոս, մայոր ԳԱԳԱՐԻՆ ՅՈՒՐԻ ԱԼԵՔՍԵԵՎԻՉԻՆ բերեց անձնակազմի հետ հանդիպմանը։
- Պատմական տեղեկամատյանի քաղվածքներ, 40218 զինվորական տեղամաս, VII բաժին։ Թուղթ № 4, պարագրաֆ 6[46]

Ըստ այլ վկայությունների, առաջին ականատեսները, որոնք առաջինն են հանդիպել տիեզերագնացի հետ թռիչքից հետո, տեղի անտառապահի կինն էր՝ Աննան (Անիխայաթ) Տախտարովան ու նրա վեցամյա թոռնուհի Ռիտան (Ռումիա)[47]։ Շուտով էջքի վայր հասան ռազմական դիվիզիոնի զինվորներն ու տեղացի կոլխոզնիկները։ Զինվորների մի խումբը հսկողության տակ վերցրեց իջեցման ապարատը, իսկ մյուս խումբը Գագարինին տարավ զինվորական տեղամաս։ Այդտեղից Գագարինը հեռախոսով զեկուցեց Հակաօդային պաշտպանության դիվիզիոնի հրամանատարին. «Խնդրում եմ հայտնել Ռազմաօդային ուժերի գլխավոր հրամանատարին՝ հանձնարարությունը կատարված է, վայրէջք եմ կատարել նախապես տրված շրջանում, ինձ լավ եմ զգում, վնասվածքներ և կոտրվածքներ չունեմ։ Գագարին։»[48]։

Վիճակագրություն[49]
# Մեկնարկային տիեզերանավ Մեկնարկ, UTC Էքսպեդիցիա Վայրէջքի ապարատ Վայրէջք, UTC Ժամանակ Ելք դեպի բաց տիեզերք Բաց տիեզեերքու մնալու ժամանակ
1 Վոստոկ-1 12.04.1961, 06։07 Վոստոկ-1 Վոստոկ-1 12, 07։55 00 օր 01 ժամ 48 րոպե 0 0
00 օր 01 ժամ 48 րոպե 0 0

Վերադարձ Երկիր մոլորակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միևնույն ժամանակ Էնգելս ավիաբազայից թռիչք կատարեց Մի-4 (Ми-4) ուղղաթիռը, որին հանձնարարված էր գտնել և նշանակված վայր հասցնել Յուրի Գագարինին։ Ուղղաթիռի անձնակազմն առաջինը նկատեց էջք կատարող ապարատը, սակայն Գագարինը դրա մոտ չէր. թյուրիմացությունը շտկեցին տեղի գյուղացիները, որոնք ասացին, թե Գագարինը բեռնատարով մեկնել է դեպի Էնգելս քաղաք։ Ուղղաթիռը օդ բարձրացավ և ուղղություն վերցրեց դեպի քաղաք։ Անձնակազմը ճանապարհին՝ հրթիռային դիվիզիոնի հսկիչ-անցագրային կետի հարևանությամբ տեսավ ավտոմեքենա, որով Գագարինը, զեկույցից հետո շարժվում էր դեպի վայրէջքի ապարատի մոտ։ Գագարինը դուրս եկավ ավտոմեքենայից և ձեռքով ողջունելու ժեստ արեց. նրան վերցրին և ուղղաթիռը մեկնեց Էնգելսի ավիաբազա՝ ուղարկելով ռադիոհաղորդագրություն հետևյալ բովանդակությամբ՝ «Տիեզերագնացը ուղղաթիռի մեջ է, գնում ենք աէրոդրոմ»։ Վայրէջքի վայրում Գագարինին հանձնեցին նրա առաջին պարգևը տիեզերք թռչելու պատվին՝ «Խոպան հողերի յուրացման համար մեդալ»։ Հետագայում այս մեդալից շնորհեցին նաև այլ տիեզերագնացների[50]։

«Վոստոկ» տիեզերանավի էջքի ապարատը «Էներգիա» թանգարանում։

Էնգելսի աէրոդրոմում Գագարինին արդեն սպասում էին. օդանավասանդուղքի մոտ էր հավաքվել բազայի ողջ անձնակազմը։ Գագարինին հանձեցին ԽՍՀՄ կառավարության շնորհավորական հեռագիրը։ «Պոբեդա» (ГАЗ-М-20) ավտոմեքենայով Գագարինին տեղափոխեցին հրամանատարական-դիսպետչերային կետ, որից հետո շտաբ՝ Մոսկվայի հետ կապ ստեղծելու համար։

Կեսօրին Էնգելսի ավիաբազա ժամանեցին երկու ինքնաթիռ Բայկոնուրից՝ Իլ-18 և Ան-10։ Անձնակազմի մեջ էր ԽՍՀՄ ռազմաօդային ուժերի տեղակալ գեներալ-լեյտենանտ Ֆիլիպ Ագալցովը և լրագրողների մի խումբ։ Մինչև գեներալ Իվան Բրովկոյի աշխատեսենյակում կապ էր հաստատվում ԽՍՀՄ կառավարության հետ, Գագարինը հարցազրույց էր տալիս և լուսանկարվում[51]։ Կապի հաստատումից հետո Գագարինը անձամբ հաղորդեց Խորհրդային Միության կոմունիստական կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի գլխավոր քարտուղար Նիկիտա Խրուշչովին և ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի կառավարության նախագահ Լեոնիդ Բրեժնևին թռիչքի բարեհաջող կատարման մասին։

Գագարինը զեկույցից հետո մի խումբ ուղեկիցների հետ նստեց Իլ-14 ինքնաթիռը, որը ժամանել էր կույբիշևյան «Կրյաժ» աէրոդրոմից, և ուղևորվեց դեպի Կույբիշև քաղաք (ներկայիս Սամարա)։ Որոշում էր կայացվել, որ ինքնաթիռը Կուրումոչ օդանավակայանում չիջեցնել՝ խուսափելու աղմուկից, այլ վայրէջքն իրականացնել «Բեզիմյանկա» գործարանային աէրոդրոմում[52]։ Բայց երբ անջատում էին շարժիչներն ու տեղադրում օդանավասանդուղքը, արդեն աէրոդրոմում հավաքվել էին մեծ թվով բազմություն՝ այդ թվում բանվորներ, կուսակցական գործիչներ։ Երբ տեղադրվեց օդանավասանդուղքը, առաջինն օդանավից դուրս եկավ Գագարինը և ողջունեց հավաքվածներին։ Գագարինին տեղափոխեցին Վոլգայի ափին գտնվող մարզկոմի ամառանոց։ Այստեղ նա լոգանք ընդունեց և սնվեց։ Գագարինի Կույբիշև վայրէջքից երեք ժամ անց այստեղ ժամանեցին Կորոլյովն ու մի քանի անձինք Գլխավոր հանձնաժողովից։ Երեկոյան ժամը 21-ին սեղան բացեցին և տոնեցին Գագարինի՝ դեպի տիեզերք հաջող թռիչքը[53]։

Իրադարձության լուսաբանումը խորհրդային ԶԼՄ-ներում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գագարինին տիեզերք ուղարկելու գաղափարը ԽՍՀՄ-ը ցանկանում էր գաղտնի պահել։ Թռիչքի պահը չլուսաբանվեց ԽՍՀՄ տարածքում։ Ամենահայտնի կադրերը, որտեղ Գագարինը պատրաստվում է թռիչքի, նկարահանվել են միայն թռիչքից հետո՝ վավերագրական ֆիլմի համար, որտեղ Գագարինը կրկնել է այն ամենը, ինչը թռիչքի պահի[54]։

Պատկեր:RIAN archive 409362 Literaturnaya Gazeta article about YuriGagarin, first man in space.jpg Պատկեր:RIAN archive 409361 Literaturnaya Gazeta article about Yuri Gagarin, first man in space.jpg
«Լիտերատուրնայա գազետա»

13 ապրիլի, 1961 թվական

«Իզվեստիա»

14 ապրիլը, 1961 թվական

«Լիտերատուրնայա գազետա»

15 ապրիլի, 1961 թվական

Տիեզերք թռչելուց հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հանդիպում Մոսկվայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սկզբից ոչ ոք չէր պլանավորել Գագարինին հանդիսավոր կերպով դիմավորել Մոսկվայում։ Ամեն ինչ վերջին րոպեին որոշեց Նիկիտա Սերգեևիչ Խրյուշչովը։ Ըստ վերջինիս որդու՝ Սերգեյ Խրուշչովի խոսքերի կարդում ենք[55].

Նա ամեն ինչ սկսեց պաշտպանության նախարար մարշալ Ռոդիոն Մալինովսկուն զանգելով և ասելով հետևյալը. «Գագարինը կոչումով ավագ լեյտենանտ է։ Պետք է անհապաղ կոչումը բարձրացնել»։ Մալինովսկին դժկամությամբ ասաց, որ կշնորհի կապիտանի կոչում։ Դրա պատճառով Նիկիտա Սերգեևիչը բարկացավ. «Ի՞նչ կապիտան։ Դուք նրան մայորի կոչում տվեք»։ Մալինովսկին երկար ժամանակ չէր համաձայնվում, սակայն Խրուշչովը պնդում էր իր ասածը և այդ օրը Գագարինը դարձավ մայոր։
- Սերգեյ Խրուշչով

Հետո Խրուշչովը զանգահարեց Կրեմլ և պահանջեց, որ Գագարինի համար արժանի դիմավորում կազմակերպեն։

Ըստ այլ վկայությունների, Գագարինին «կապիտանի» կոչում պետք է շնորհվեր 1961 թվականի ապրիլին, սակայն Դ. Ֆ. Ուստինովն առաջարկեց Գագարինին շնորհել միանգամից մայորի կոչում։ Մայորի կոչում շնորհելու հրամանը պատրաստվեց թռիչքի մեկնարկից առաջ, սակայն միայն վայրէջքից հետո Գագարինն իմացավ այդ մասին[43]։ ՏԱՍՍ-ի բոլոր հաղորդումներում ապրիլի 12-ին խոսվում էր «մայոր Յուրի Գագարինի մասին»։

Ապրիլի 14-ին Գագարինին բերելու համար ուղարկվեց Իլ-18 ինքնաթիռը, Իսկ Մոսկվա գալուց ինքնաթիռին միացան պաշտոնական ուղեկիցները՝ թվով յոթ ՄիԳ-17 ռեակտիվ կործանիչները։ Ինքնաթիռները տոնական զորաշարքով անցան Մոսկվայի կենտրոնի վրայով՝ Կարմիր հրապարակով և վայրէջք կատարեցին Վնուկովո օդանավակայանում։ Այստեղ Գագարինին սպասում էր փառահեղ ընդունելություն՝ ցնծացող մարդիկ, լրագրողներ և օպերատորներ, պետության ղեկավար անձինք։ Ինքնաթիռը շարժվեց դեպի օդանավակայանի կենտրոնական շինությունը, իջեցրեց օդանավասանդուղքը, որտեղով առաջինը իջավ Յուրի Գագարինը։ Ինքնաթիռից մինչև կառավարական տրիբունա գցված էր վառ կարմիր ուղեգորգ, որով անցավ Գագարինը։ Քայլելիս քանդվել էր Գագարինի կոշիկի քուղը (ըստ այլ տարբերակի՝ գուլպայի ամրակալը), սակայն նա կանգ չառավ և առաջ շարժվեց դեպի կառավարական տրիբունա՝ անտեսելով, որ կարող է սայթաքել և ընկնել[56]։ Ընթացքում հնչում էր ԽՍՀՄ ռազմաօդային ուժերի քայլերգը։ Մոտենալով տրիբունային՝ Գագարինը զեկուցեց Նիկիտա Խրուշչովին[57].

ԽՍՀՄ Կոմունիստական կուսակցության Կենտրոնական կոմիտեի ընկեր առաջին քարտուղա՛ր։ Ուրախ եմ զեկուցելու ձեզ, որ Կոմունիստական կուսակցության Կենտրոնական կոմիտեի և Խորհրդային կառավարության առաջադրանքը կատարվա՛ծ է...
- Յուրի Գագարին

Հետո «ԶԻԼ-111» կաբրիոլետ ավտոմեքենայով Գագարինը կատարեց շրջայց՝ ողջունելով իրեն դիմավորողներին։ Ամենուր հնչում էր շնորհավորական խոսքեր, շատերը ցուցապաստառներ էին թափահարում։ Մարդկանցից մեկը՝ անցնելով մարդկանց միջով և կտրելով շրջապատող ջոկատը, ծաղկեփունջ նվիրեց Գագարինին։ Կարմիր հրապարակում միտինգ տեղի ունեցավ, հընթացս որի Նիկիտա Խրուշչովը հայտարարեց, որ Գագարինին շնորհվել է Խորհրդային Միության հերոսի և «ԽՍՀՄ օդաչու-տիեզերագնացի» կոչում։

Միտինգը վերաճեց երեքժամյա ցույցի, որի ժամանակ Յուրի Գագարինն ու ԽՍՀՄ ղեկավարությունը ողջունեց ցուցարարներին Լենինի դամբարանի տրիբունայից։ Ցույցի ավարտից հետո Նիկիտա Խրուշչովը Գագարինին ուղեկցեց դամբարանի ներս, դեպի Վլադիմիր Իլյիչ Լենինի սարկոֆագ[58]։ Տոնակատարությունը շարունակվեց Մոսկովյան կրեմլում, որտեղ կազմակերպվել էր ընդունելություն. դրան մասնակցում էին նաև այն կոնստրուկտորները, որոնց անունները պաշտոնապես դեռ չէր հայտարարվել։ Լեոնիդ Բրեժնևը Գագարինին հանձնեց Խորհրդային Միության հերոսի «Ոսկե աստղի շքանշանը» և Լենինի շքանշանը։ Շատ ընտանիքներում հենց այդ օրը ծնված տղաներին անվանակոչեցին Գագարինի պատվին՝ Յուրի։

Հաջորդ օրը կայացավ մամլո ասուլիս, որի ժամանակ Գագարինին և տիեզերանավի կոնստրուկտորներին հարցեր էին հղում արտասահմանցի լրագրողները։ Կոնֆերանսը սկսվեց Գագարինին հղված հարցով, թե նա հայտնի իշխանների՝ Գագարինների տոհմի՞ն է արդյոք պատկանում, որոնք ապրում են Միացյալ Նահանգներում։ Այդ հարցին Գագարինը պատասխանեց[58]. «Իմ հարազատների շրջանում ոչ մի իշխան և ազնվական ծագումով մարդու մասին ես չեմ լսել»։

Արտասահմանյան այցելություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կառլ Մարքս Շտադտի բնակիչները տիեզերագնացի պատվին անվանակոչված փողոցում, 1961 թվական, մայիսի 6

Տիեզերքից վերադառնալուց գրեթե մեկ ամիս անց Յուրի Գագարինը սկսեց արտասահմանյան այցելությունները, որը ստացավ «Խաղաղության առաքելություն» անվանումը։ Առաջին տիեզերագնացն այցելեց Չեխոսլովակիա, Ֆինլանդիա, Միացյալ Թագավորություն, Բուլղարիա, Եգիպտոս և այլն։

Առաջինը վերոհիշյալ երկրներից Յուրի Գագարինն այցելեց Չեխոսլովակիա։ Նա թռչեց Տու-104 ինքնաթիռով դեպի Պրահա։ Չվերթի մասնակիցները ինքնաթիռում ճանաչեցին Գագարինին և նրա ինքնագիրը խնդրեցին։ Ինքնաթիռի անձնակազմի հրամանատար Պավել Միխայլովը Յուրիին հրավիրեց օդաչուական խցիկ և ղեկանիվը հանձնեց նրան։ Չեխոսլովակիայում Գագարինն այցելեց մետաղաձուլարան, որտեղ տեղի տեղի աշխատակիցները նրան նվիրեցին հուշանվեր՝ ձուլագործի արձանիկ։ Չեխոսլովակիայի կառավարությունը Գագարինին շնորհեց «Չեխոսլովակիայի սոցիալիստական աշխատանքի հերոսի» կոչում։

Յուրի Գագարնը Եգիպտոսում, 1962 թվականի փետրվարի 5-ին

Այցելության հաջորդ երկիրը Բուլղարիան էր։ Սոֆիայում վայրէջքի ժամանակ բուլղարացի օդաչուները ուղեկցում են Գագարինին տեղափոխող ինքնաթիռին կործանիչներով։ Տիեզերագնացը եղավ մի շարք քաղաքներում։ Պլովդիվում և Սոֆիայում նրան շնորհեցին պատվավոր քաղաքացու կոչում։ Պլովդիվում այցելեց Ալյոշայի արձանին։

Ֆինլանդիա Գագարինը մեկնեց երկու անգամ՝ 1961 և 1962 թվականին։

1961 թվականի հուլիսին Գագարինը մեկնեց Միացյալ Թագավորությունը՝ Անգլիայի ձուլագործների արհմիության հրավերով։ Այս երկրում Յուրիին տեղափոխող «Rolls-Royce Silver Cloud-II»[59] ավտոմեքենայի վրա հատուկ պետհամարանիշ փակցրին՝ YG 1 (Յուրի Գագարին 1)[60]։ Սկզբից Գագարինն այցելեց Մանչեստր և այդտեղ գտնվող ձուլագործների գլխավոր արհմիության շտաբ-բնակարան։ Այստեղ Յուրիին շնորհեցին Անգլիայի պատվավոր ձուլագործի դիպլոմ։ Այդ այցելության ժամանակ նրան հանձնեցին նաև ոսկե մեդալ՝ տիեզերքի ընդլայնման ֆոնդի կողմից։ Այստեղ նրան դիմավորեց վարչապետ Հարոլդ Մակմիլանն ու թագուհի Եղիսաբեթ II-ը։ Թագուհին լուսանկարվեց Գագարինի հետ[61]։

1961 թվականի ընթացքում Գագարինն այցելեց Չեխոսլովակիա, Բուլղարիա, Ֆինլանդիա, Միացյալ Թագավորություն, Լեհաստան (հուլիսի 21-22), Կուբա, Բրազիլիա, Կյուրասաո, Կանադա, Իսլանդիա, Հունգարիա, Հնդկաստան, Ցեյլոն, Աֆղանստան։

1962 թվականի հունվար-փետրվար ամիսներին Գագարինը վիցե-նախագահ և զինված ուժերի գերագույն գլխավոր հրամանատար, մարշալ Աբդել Հաքիմ Ամերի հրավերով այցելեց Միացյալ Արաբական Հանրապետություն (Եգիպտոս)[62]։ Գագարինը Եգիպտոսում մնաց մեկ շաբաթ։ Երկրի նախագահ Գամալ Աբդել Նասերը Յուրի Գագարինին պարգևատրեց «Նեղոսի շքանշանով»։

1963 թվականի սեպտեմբերին Գագարինն այցելեց Ֆրանսիա՝ Փարիզ, որտեղ մասնակցեց Տիեզերագնացների միջազգային XIV կոնգրեսին[63][64]։

Իր կյանքի ընթացքում Յուրի Գագարինն այցելեց արտասահմանյան երեսուն երկիր[9]։

Հետագա կյանք և կարիերա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տիեզերագնացներ Յուրի Գագարինը (ձախից երրորդը), Վիկտոր Գորբատկոն 1963 թվականի օգոստոսի 19-ին

1961 թվականի սեպտեմբերի 3-ին Յուրի Գագարինն ընդունվեց Ժուկովսկու անվան ռազմաօդային ինժեներային ակադեմիա։ 1968 թվականի փետրվարի 17-ին Սերգեյ Բելոցերկովսկու ղեկավարությամբ պաշտպանեց դիպլոմային աշխատանքը։ Պետական քննական հանձնաժողովը գնդապետ Յուրի Գագարինին շնորհեց «օդաչու-ինժեներ-տիեզերագնացի» կոչում և երաշխավորեց որպես ակադեմիայի ադյունկտ (ասպիրանտ)[58]։

Տիեզերք կատարած ճանապարհորդությանը հաջորդած երեք տարիներին Գագարինն ապրում էր խիստ հագեցած կյանքով՝ ճանապարհորդություններ, հանդիպումներ։ Ըստ Ն. Պ. Կամանինի այդ հանդիպումները շատ հաճախ ուղեկցվում էին ճաշկերույթներով[65]։ Այս ամենը հագեցրեց նրան, որ Գագարինը գիրացավ 8-ից 9 կիլոգրամով, դադարեց սպորտով կանոնավոր զբաղվել։ Կրկին սկսվող վերապատրաստաումները, ինքնաթիռով կատարած թռիչքները Գագարինին վերադարձրին դեպի հին կենսակերպը[66]։

1964 թվականին Գագարինը դարձավ Տիեզերագնացների պատրաստման կենտրոնի ղեկավարի տեղակալ և նշանակվեց խորհրդային տիեզերագնացների ջոկատի հրամանատար։

Խորհրդային տիեզերագնացներ. ձախից աջ՝ Պավել Պոպովիչ, Յուրի Գագարին և Վալենտինա Տերեշկովա, 1964 թվականի հունվար

Յուրի Գագարինը կատարում էր նաև ԽՍՀՄ գերագույն խորհրդի 6-րդ և 7-րդ գումարման պատգամավորի պարտականությունները[67]։ Գագարինը Կենտրոնական կոմիտեի (ՀամԼԿԵՄ) անդամ էր։ Ղեկավարել է «Կրասնայա զվեզդա» թերթը (1964 թվականից)։ Պատմական թռիչքից հետո Գագարինը դարձել էր աշխարհահռչակ։ Նա ԽՍՀՄ-Կուբա բարեկամության հանձնաժողովի պրեզիդենտն էր[68], «Ֆինլանդիա-ԽՍՀՄ» ընկերակցության պատվավոր անդամ էր։

1966 թվականին Գագարինն ընտրվում է Տիեզերագնացության միջազգային ակադեմիայի պատվավոր անդամ։ Նույն թվականի հունիսին Գագարինը սկսում է «Սոյուզ» տիեզերանավի ծրագրի վերապատրաստումները։ Նա նշանակվեց տիեզերագնաց Վլադիմիր Կոմարովի կրկնորդ, որը նոր տիեզրենավով կատարել էր առաջին թռիչքը։ Այդ թռիչքն ավարտվել էր անհաջողությամբ։ Վլադիմիր Կոմարովը զոհվել է 1967 թվականի ապրիլի 24-ին, «Սոյուզ-1» նոր տիեզերանավի մեկօրյա փորձարկման ժամանակ[69]։

1967 թվականի դեկտեմբերի սկզբին Յուրի Գագարինը երկար ընդմիջումից հետո թռիչք է կատարում ՄիԳ-17 ինքնաթիռով։ Վայրէջք է կատարում երկրորդ անգամից, քանի որ սխալ էր հաշվարկել, ինչը ցածրահասակ լինելու հետ էր կապված։ Այդ փաստը անհանգստացրեց ղեկավարությունը հերոսի կյանքի համար, քանի որ վթարները կարող էին կրկնվել[70]։

Չնայած զբաղվածությանը Գագարինը ժամանակ էր գտնում զբաղվելու սիրած հոբբիներով՝ ջրային դահուկներ[71] և կակտուսների հավաքածու[72]։

Մահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1968 թվականի մարտի 27-ին Գագարինը զոհվում է ավիավթարից։ Նա մարզական թռիչք էր իրականացնում ՄԻԳ-15ՈւՏԻ ինքնաթիռով՝ հմուտ հրահանգիչ Վլադիմիր Սերյոգինի ղեկավարությամբ։ Ինքնաթիռը վթարի է ենթարկվում Վլադիմիրի մարզի Կիրժաչի շրջանի Նովոսյոլովո գյուղի մոտակայքում։ Յուրի Գագարինի և Սերյոգինի մարմինները ենթարկել են դիակիզման։ Նրանց վերջին հրաժեշտը տեղի է ունեցել 1968 թվականի մարտի 30-ին Խորհրդային բանակի Կենտրոնական տանը, որտեղ տեղադրվել էին աճյունասափորները։ Կարմիր հրապարակում սգո միտինգ է կայանում։ Երկրում հայտարարվում է լռության րոպե։ Գագարինի և Սերյոգինի աճյունասափորները տեղադրվել են Կրեմլի պատի գերեզմանատանը՝ զինվորական պատվով[73]։

Ավիավթարի պատճառների հետաքննության համար ստեղծվեց պետական հանձնաժողով։ Արդյունքում կազմվեց 29 հատորանոց հաշվետվություն, որը հույժ գաղտնի էր պահվում։ Ընդ որում որոշ դետալների մասին հանրությունը իմացել է այդ հանձնաժողովի անձանց հոդվածներից ու ճեպազրույցներից։ Պետական հանձնաժողովի եզրակացությունը հետևյալն էր. ինքնաթիռի անձնակազմը կատարել է կտրուկ մանևր և դուրս է եկել ամպի շերտից վայրասլաց թռիչք կատարելով գրեթե ուղղաձիգ։ Չնայած օդաչուների բոլոր ջանքերին, որ ինքնաթիռը բերեն հորիզոնական դիրքի, թռիչքն ունենում է ողբերգական վախճան և օդանավը կործանվում է՝ բաղվելով ցամաքին ու անձնակազմը զոհվում է։ Հետաքննության ժամանակ տեխնիկայի անսարքություն չի նկատվել։ Օդաչուների մնացորդների քիմիական և արյան անալիզներից պարզ դարձավ, որ օտար նյութեր չեն հայտնաբերվել դրանցում[74][75]։

Յուրի Գագարինի դեպի տիեզերք թռիչքի հիսնամյակի նախօրեին մի շարք տեղեկություններ են գաղտնազերծվել պետական հանձնաժողովի հաշվետվությունից՝ կապված Գագարինի մահվան մանրամասներից։ Ըստ ՌԴ նախագահի արխիվի, ինքնաթիռի անկման պատճառ է հանդիսացել կտրուկ մանևրը[76][77]։

Կրեմլի պատում Յուրի Գագարինի շիրմաքարը

Մասնագետների հետազոտական խումբը, որը ղեկավարել է Ս. Մ. Բելոցերկովսկին, նաև այն վարկածն է հանդես բերել, որ կտրուկ մանևրի պատճառը մոտակա թռչող ուրիշ ինքնաթիռն է եղել։ Դրա արդյունքում, ՄիԳ-15ՈւՏԻ ինքնաթիռը ընկնում է պտուտակաձևե էջքի մեջ։ Գտնվելով ամպային գոտում, օդաչուները չեն նկատել թռիչքի բարձրությունը։ Ամպի գոտուց դուրս գալուց հետո արդեն ուշ էր կատապուլտ անելուն[75]։

2013 թվականին Ալեքսեյ Լեոնովը հայտարարել է, որ պետական հանձնաժողովի որոշդրվագների գաղտնազերծելուց հետո պարզ է դարձել, որ այդ վերջին վարկածն ամբողջությամբ ճշմարտություն է։ Գագարինի ինքնաթիռի մոտ է գտնվել Սու-15 ինքնաթիռը, որը ֆորսաժային թռիչք էր կատարում իր էշելենում։ Այն 10-15 մետր հեռավորության վրա է գտնվել Գագարինի ու Սերյոգինի ինքնաթիռից։ Սու-15 կործանիչն անցնում էր գերձայնային արագությամբ, որի հետևանքով ՄիԳ-15ՈւՏԻ ինքնաթիռըն ընկնում է պտուտակաձև էջքի մեջ, որից օդաչուները չեն կարողանում դուրս գալ[78][79][80]։

Պարգևներ և կոչումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որպես աշխարհում առաջին տիեզերագնաց ԽՍՀՄ կառավարությունից Յուրի Գագարինը ստացել է.

  • 15 000 խորհրդային ռուբլի,
  • «Վոլգա» (ԳԱԶ-21) ավտոմեքենա (78-78 МОД պետհամարանիշով),
  • չորսսենյականոց բնակարան կահավորանքով՝ ծառայության վայրում,
  • մեծաթիվ նվերներ[81][82]։

Կոչումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խորհրդային կառավարությունը Գագարինի կոչումը միանգամից բարձրացրեց ավագ լեյտենանտից մայորի։

«Փոխգնդապետի» կոչմանը Յուրի Գագարինն արժանացավ 1962 թվականի հունիսի 12-ին, իսկ «գնդապետի» կոչմանը՝ 1963 թվականի նոյեմբերի 6-ին։

  • Խորհրդակուբայական բարեկամության ընկերակցության պրեզիդենտ
  • «Ֆինլանդիա-ԽՍՀՄ» բարեկամության պատվավոր անդամ

1966 թվականից Յուրի Գագարինը դարձել է Տիեզերագնացների միջազգային ակադեմիայի պատվավոր անդամ։

Բրազիլիայի նախագահ Ժանիու Կուադրուշը պատվում է Գագարինին, 1961 թ.:

Շքանշաններ[72][83][խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեդալներ և դիպլոմներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

և այլն։

Պատվավոր քաղաքացիություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յուրի Գագարինը մի շարք քաղաքների պատվավոր քաղաքացի է.

Յուրի Գագարինին են շնորհվել Կահիրե և Ալեքսանդրիա (Եգիպտոս) քաղաքների դարպասների ոսկե բանալիները[82]։

Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Պապը (հայրական կողմից)՝ Իվան Ֆյոդորովիչ Գագարին (1858-1914), գյուղացի, ատաղձագործ, հյուսն։
  • Պապը (մայրական կողմից)՝ Տիմոֆեյ Մատվեևիչ Մատվեև, Պուտիլովսկի գործարանի աշխատակից, հեղափոխական։
  • Տատը (մայրական կողմից)՝ Աննա Եգորովնա Մատվեևա։
  • Տատը (հայրական կողմից)՝ Անաստասիա Ստեպանովնա Գագարինա (1864-1928)։
  • Հայրը՝ Ալեքսեյ Իվանովիչ Գագարին (1902-1973), ատաղծագործ։
  • Մայրը՝ Աննա Տիմոֆեևնա Մատվեևա (1903-1984), կաթնապրանքային ֆերմայի աշխատակցուհի։
  • Քույրը՝ Զոյա Ալեքսևնա Գագարինա (ամուսնական ազգանունը՝ Բրուևիչ, 1927-2004), աշխատել է որպես բուժքույր Գժատսկի հիվանդանոցում[21]։ Նրա դուստրը՝ Ֆիլատովա Թամարա Դմիտրևնան Գագարին քաղաքի Գագարինի թանգարանի վարիչ[85]։
  • Եղբայրները.
    • Բորիս Ալեքսևիչ Գագարին (1936-1977), Գժատսկի ռադիոլամպերի գործարանի աշխատակից։
    • Վալենտին Ալեքսևիչ Գագարին (1924-2006), ատաղձագործ։
  • Կինը՝ Վալենտինա Իվանովնա Գագարինա, ծնված Գորյաչևա ազգանվամբ (ամուսնացել են 1957 թվականին Օրենբուրգում), աշխատել է Թռիչքների կառավարման բժշկական լաբորատորիայում[86]։ Հիմա թոշակի է անցել[87]։ Օրենբուրգում, այն տանը որտեղ ապրել է Վալենտինան ընտանիքի հետ, այսօր Յուրի և Վալենտինա Գագարինների տուն-թանգարանն է։
  • Երեխաները՝

Կրոնական հայացքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յուրի Գագարինը կրոնական մոտեցումների մասին իր գրքում այսպես է արտահայտվել[89].

Մարդու թռիչքը դեպի տիեզերք ջախջախիչ հարված էր եկեղեցականներին։ Ինձ հասնող նամակների մեջ ես գոհունակությամբ կարդում եմ բոլոր խոստովանությունները, որտեղ հավատացյալները գիտության զարգացման տպավորություններից հեռացել են աստծուց, համաձայնել են այն մտքին, որ աստված չկա և այն ամենը, ինչ կապված է նրա հետ՝ մտացածին է և հիմարություն[90]։
- Յուրի Գագարին

Կա նաև տեսակետ, որ Գագարինի կրոնական հայացքներն այլ էին։ Վալենտին Պետրովը, Ռուսաստանի տիեզերագնացների վերապատրաստման կենտրոնի աշխատակիցներից մեկը, «Ինտերֆաքս-ռելիգիա» թերթին հայտնում է, որ ինքը Գագարինի հետ այցելել է Տրոիցե-Սերգիյան մայրավանք[91].

Յուրի Ալեքսևիչը, ինչպես բոլոր ռուս մարդիկ, մկրտված էր և, ինչքանով որ ես տեղյակ եմ, հավատացյալ էր։ Ինձ համար անմոռանալի է դեպի Տրոիցե-Սերգիյան մայրավանք համատեղ այցելությունը 1964 թվականին, երբ լրացավ Գագարինի երեսունամյակը։ <…> Երբ մենք մոտեցանք մայրավանքին, մարդկանց ամբոխը մոտեցավ նրան ու ինքնագիր խնդրեց։ Ահա այսպիսին էր ժողովրդական սերը. նա ոչ մեկին չէր կարող մերժել։
- Վալենտին Պետրով

Հիշատակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կուրիլյան խեժափիճի, որը Խաբարովսկում տնկել է Յուրի Գագարինը 1962 թվականի մայիսի 29-ին

Տեղանուններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սմոլենսկում Յուրի Գագարինին նվիրված տեղեկատվական տախտակ
  • Գժատսկ քաղաքը և Գժատսկի շրջանը անվանափոխվել են համապատասխանաբար Գագարին և Գագարինի շրջան։
  • Գագարինի անունով են կոչվել թաղամասեր, փողոցներ, պողոտաներ, հրապարակներ։
  • Սմելովկա գյուղի հուշահամալիր։
  • Նրա անունով է կոչվել նաև Գեղարքունիքի մարզի Գագարին գյուղը։

Հուշարձաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այգիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նավեր և ինքնաթիռներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • «Տիեզերագնաց Յուրի Գագարին» գիտահետազոտական նավ
  • Sukhoi Superjet 100 ինքնաթիռ

Պարգևներ և շքանշաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • 2011 թվականին Ռուսաստանի Դաշնության կառավարության կողմից սահմանվել է պարգև Յուրի գագարինի անվան՝ տիեզերական բնագավառում գործունեության համար[104]։
  • Տիեզերագնացության բնագավառում տրվող Յուրի Գագարինի անվան ոսկե մեդալ՝ տիեզերքի յուրացման համար[105]։
  • Գագարինի գավաթ՝ տափօղակով հոկեյի հաղթողներին[106]։
  • Լուսնի վրա ամերիկացի տիեզերագնացները տեղադրել են մեդալներ, որոնց վրա կյանքը տիեզերքի ուսումնասիրմանը նվիրած մարդկանց դիմանկարներն է. Գագարինի պատկերով հուշամեդալը նույնպես տեղադրվել է Լուսնի վրա[107]։

Տիեզերքում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Յուրի Գագարինը հավերժացել է «Ընկած տիեզերագնաց» արձանով, որը միակն է Լուսնի վրա և հավերժացնում է մի շարք տիեզերագնացների հիշատակը։
  • Լուսնի հակառակ կողմի խառնարաններից մեկը անվանակոչված է Գագարինի պատվին։
  • Յուրի Գագարինի պատվին է կոչվում համանուն աստերոիդը՝ (1772) Գագարին[108]։

Այլ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Սարատովում ամեն տարի անցկացվում է ավանդական մոտոմրցաշար՝ նվիրված Գագարինի հիշատակին։
  • Արևելաղազախական շրջանում հայտնաբերած հազվագյուտ միներալն ի պատիվ Յուրի Գագարինի կոչվում է գագարինիտ[109]։
  • Ստացվել է թրաշուշանի նոր տեսակ, որը կոչվում է «Գագարինի ժպիտ»[110]։
  • Գերմանիայում ի պատիվ Յուրի Գագարինի կա ձայնագրման լեյբլ՝ Gagarin Records[111]

Փոստային նամականիշներ, մետաղադրամներ, նշաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԽՍՀՄ փոստային նամականիշ

(1976)

Յուրի Գագարինի 75-ամյակին նվիրված փոստային նամականիշ, ՌԴ, 2009 թիվ Հոբելյանական հուշադրամ, 10 ռուբլի՝ նվիրված Գագարինի թռիչքի քառասունամյակին Հոբելյանական պղնձենիկելային մետաղադրամ, 2 ռուբլի, 2001 թվական Հոբելյանական ոսկեդրամ, 1000 ռուբլի, 2011 թվական։ Նվիրված է տիեզերք թռչելու հիսունամյակին

Արվեստի ստեղծագործություններում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հրապարակումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Гагарин Юрий Алексеевич // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1971. — Т. 5 : Вешин — Газли. — С. 623.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 filmportal.de — 2005.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Большая российская энциклопедия (ռուս.) — М.: Большая российская энциклопедия, 2004.
  5. ↑ 5,0 5,1 https://www.nmspacemuseum.org/inductee/yuri-a-gagarin/
  6. ↑ 6,0 6,1 Space Pioneers Enshrined — Las Vegas: 1976. — P. 6.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 «Большая российская энциклопедия»: в 30-ти тт. / Председатель науч.-ред. совета Ю. С. Осипов. Отв. ред С. Л. Кравец. Т. 6. Восьмеричный путь — Германцы. — М.: «Большая российская энциклопедия», 2006. — 767 с.
  8. ↑ «Yuri Gagarin: First Man in Space» (անգլերեն). Сайт НАСА. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 5-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 По материалам стенда на ВДНХ // Отчёт о СССР: космос = USSR Report: Space. — Foreign Broadcast Information Service[en], Joint Publications Research Service[en], 1986. — С. 25. — 92 с. — (JPRS (Series)). См. также полный текст отчёта Արխիվացված 2013-05-02 Wayback Machine.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 «Юрий Алексеевич Гагарин / Yuri Alekseyevich Gagarin». astronaut.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 29-ին.
  11. ↑ См. копия свидетельства о рождении на стр. 17 // «Пресс-бюллетень № 1 | Июль — август | 2010» (PDF). Оргкомитет по подготовке и проведению празднования в 2011 году 50-летия полёта в космос Ю. А. Гагарина. 22 августа 2010 года. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 15-ին.
  12. ↑ Николаев Николай (2 марта 2011). «Тайна рождения Юрия Гагарина». // «Рабочий путь» — Смоленск. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 14-ին.
  13. ↑ «На ферму прибежала рассыльная … Бегу, — ответила мама. — Вот задам поросятам корму, зайду переодеться домой …» — Гагарин В. А., 1972
  14. ↑ Otrageniya, Sergei_1956wrote in; Otrageniya, Sergei_1956 Sergei_1956. «Внук Путиловского рабочего». otrageniya.livejournal.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ մարտի 10-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Лесков С. Главный полёт человека // газета «Известия». — 2011.
  16. ↑ Ю. А. Гагарин — сын Земли и звёзд
  17. ↑ Гагаринский техникум в подмосковных Люберцах — уже не Гагаринский
  18. ↑ 18,0 18,1 Алексеев М. Когда ему было шестнадцать // Огонёк. — 1961. — № 18 (30 апреля). — С. 30—31.
  19. ↑ Копылов Иван Степанович, Лазукин Александр Николаевич, Райкин Герш Львович (01.01.1976). «Первый космонавт». Военная литература. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 29-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  20. ↑ «Космонавт узнал, что отныне он не только носитель воинского звания майора, но и заслуженный мастер спорта, и военный лётчик уже не третьего, а первого класса», — Галлай М. Л., 1985, [1]
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 «Юрий Гагарин — первый космонавт планеты Земля». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 10-ին.
  22. ↑ Из заключения комиссии, состоявшей в основном из врачей и психологов, при аттестации 23 августа 1960 г. Цит. по: Губарев В. Юрий Гагарин: «Я чувствовал себя хорошо…» (Комментарий к Главному полёту XX века) // Наука и жизнь. — 2011. — № 4. — С. 6.
  23. ↑ «Хронология событий Центра». ФГБУ "НИИ ЦПК имени Ю.А.Гагарина"". Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
  24. ↑ «50 лет назад в СССР создан Центр подготовки космонавтов». Ветераны отчизны. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
  25. ↑ «Таких берут в космонавты!». retroportal.ru.
  26. ↑ «Из истории подготовки первых космонавтов, Е. А. Карпов, кандидат медицинских наук». astronaut.ru.
  27. ↑ «Космонавт Леонид КАДЕНЮК: «Мне запрещали вступать в контакт с НЛО»». «Комсомольская правда в Украине». 2009 թ․ ապրիլի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 12-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 15-ին.
  28. ↑ Лантратов Константин (№ 19 (773), 19.05.2008). «Резюме для космонавта». // журнал «Коммерсантъ-Власть». Վերցված է 2011 թ․ մարտի 15-ին.
  29. ↑ Жихарев Виталий (№ 14 (1947), 07.04.10). «Герои нашего времени». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 15-ին.
  30. ↑ Лебедев В. В (20/04/2010). «Астронавты и космонавты. Размышления о прочитанном». // «Советская Россия». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 15-ին.
  31. ↑ Галлай М. Л., 1985
  32. ↑ «Спецвыпуск, посвящённый 30-летию полёта Ю. А. Гагарина» (PDF). Газета ГОУ СПО АО «Коряженский индустриальный техникум», выпуск № 11. Тираж: 30 шт. 2011 թ․ ապրիլի 12. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 16-ին.
  33. ↑ Каманин Н. П. Скрытый космос (в 4-х кн.). — М.: Инфортекст-ИФ, 1995—1997.
  34. ↑ «Инопланетяне страны Советов». Газета «Вечерняя Москва». 2013 թ․ ապրիլի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 19-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 17-ին.
  35. ↑ Карточка стреляющего на пуск космического корабля «Восток-1». РГАНТД. Ф.211. Оп.7, Д. 580]
  36. ↑ Воспоминания генерал-майора А. С. Кириллова о запусках с полигона Тюра-Там космических кораблей «Восток» и запуске 12 апреля 1961 г. Արխիվացված 2014-10-06 Wayback Machine РГАНТД. Ф. 99. Ед. хр. 447-1
  37. ↑ 37,0 37,1 Михаил Руденко (№ 17/2005 02.05 - 08.05). «Юрий Гагарин погибал трижды». Русская Германия. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ ապրիլի 30-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 12-ին.
  38. ↑ 38,0 38,1 Данилкин Л. А., 2011
  39. ↑ 39,0 39,1 Пономарёва Валентина (2000, № 5). «Неоткрытый космос». // Журнал «Дружба народов». Վերցված է 2011 թ․ մարտի 31-ին.
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 Жовнир Наталия (№ 45, 21 ноября 2009). ««Тройник» Гагарина». // «Зеркало недели». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 31-ին.
  41. ↑ Звёздный рейс Юрия Гагарина // Известия ЦК КПСС. — 1991. — № 5.
  42. ↑ «Гагарин Юрий Алексеевич. Полёт». sstu.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 18-ին.
  43. ↑ 43,0 43,1 Приземление. Юрий Гагарин – человек-легенда (ռուսերեն).
  44. ↑ Руденко М. И (май-июнь 2008). «Тогда Юра вернулся на землю не из космоса, а с того света!». // интернет-газета «Русская Берёза». Վերցված է 2011 թ․ մարտի 31-ին.
  45. ↑ Столярова Татьяна (2002 թ․ ապրիլի 12). «Гагарин приземлился в секретном ракетном дивизионе». («Саратовский Арбат» - специально для «КП»). Կոմսոմոլսկայա պրավդա. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 31-ին.
  46. ↑ Кац Владислав. "РГ" нашла новое место приземления Гагарина // Российская газета (www.rg.ru) 7 апреля 2011.
  47. ↑ «Девочка, которая первой встретила Гагарина на земле, сейчас работает официанткой под Астраханью». Կոմսոմոլսկայա պրավդա. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 25-ին.
  48. ↑ Маринин И. (апрель 2005). «Апрельский день:44 года назад». «Новости космонавтики». Արխիվացված է օրիգինալից 4 марта 2012-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 6-ին.
  49. ↑ «Statistics - Gagarin Yuri Alekseyevich» (անգլերեն). spacefacts.de. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 12-ին.
  50. ↑ Данилкин Л. А., 2011, С. 34., արխիվացված
  51. ↑ День, который потряс мир: первые часы Юрия Гагарина на Земле
  52. ↑ ««Космическая» история аэродрома Кряж». // «Самарские известия». 7 апреля 2011 года. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 28-ին.
  53. ↑ «Первый космонавт Земли Гагарин Юрий Алексеевич. Вижу Землю». gagarin.ortox.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 19-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 28-ին.
  54. ↑ По сведениям Елены Гагариной. Фильм «Звёздный отряд», серия «Самые первые» (Александр Габнис) [2003 г., документальный сериал]
  55. ↑ «Интервью с Сергеем Хрущёвым». BBC. 27 сентября 2007 года. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 28-ին.
  56. ↑ «Встреча Юрия Гагарина». RetroMap. 18.06.2012.
  57. ↑ Гагарин Ю. А., 1961
  58. ↑ 58,0 58,1 58,2 Белоцерковский С. М. Диплом Гагарина. — «Молодая гвардия», 1986. — 173 с.
  59. ↑ Роллс-Ройс для Юрия Гагарина.
  60. ↑ «Виток в бессмертие, автор — К. Зима, операторы — А. Лебедь, В. Красаков». Телестудия Роскосмоса. 23.03.2013. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 13-ին.
  61. ↑ «Юрий Гагарин и английская королева». Александр Солдатский, газета «Слово». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 13-ին.
  62. ↑ Фоторепортаж о визите Ю. А. Гагарина в Египет.
  63. ↑ «Праздник по имени Гагарин». // «Известия». 12 апреля 2010 года. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 13-ին.
  64. ↑ «FIRST MAN IN SPACE YURI GAGARIN VISITS FRANCE video newsreel film» (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 13-ին.
  65. ↑ Каманин Н. П. 4 октября // Скрытый космос. Книга первая. 1960—1963 гг.. — М.: Инфортекст—ИФ, 1995. — 400 с.
  66. ↑ Каманин Н. П. 11 апреля, 11 декабря, 3 апреля // Скрытый космос. Книга третья. 1967—1968 гг.. — М.: Новости космонавтики, 1999. — 352 с. — ISBN 5-93345-001-4
  67. ↑ Космонавт и депутат
  68. ↑ «Гагарин Юрий Алексеевич — первый космонавт планеты». Космический мир. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 13-ին.
  69. ↑ «Почему, зачем и как погиб космонавт Комаров, Павел ШУБИН». Компьюлента. 12.05.2011. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 13-ին.
  70. ↑ «Тайны смерти — смерть Юрия Гагарина» (ռուսերեն). Энциклопедия людей и идей. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 10-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
  71. ↑ Борис Столярж (15 июня 2008). «Юрий Гагарин и водные лыжи». waterskiworld.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 3-ին.
  72. ↑ 72,0 72,1 «Биографии советских и российских космонавтов, Гагарин Юрий Алексеевич». Роскосмос. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 20-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 13-ին.
  73. ↑ Скорбные дни прощания // Огонёк. — 1968. — № 15 (6 апреля). — С. 1—4.
  74. ↑ Белоцерковский С. М., Леонов А. А. (1987). «Последний полёт». Наука и жизнь № 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 14-ին.
  75. ↑ 75,0 75,1 Белоцерковский С. М. (№ 3, 1998). «Тайна гибели Гагарина и Серёгина. Итоги 30-летних исследований». Наука и жизнь. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 7-ին.
  76. ↑ «Рассекречены данные о возможной причине падения самолёта Гагарина». ՌԻԱ Նովոստի. 8 апреля 2011 года. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 7-ին.
  77. ↑ «Рассекречена причина смерти Гагарина». Интерфакс. 8 апреля 2011 года. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 7-ին.
  78. ↑ «Леонов: Гагарин погиб из-за неосторожного маневра другого самолёта» (ռուսերեն). ՌԻԱ Նովոստի. 2013 թ․ հունիսի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 21-ին.
  79. ↑ Позднякова Мария. Гибель Гагарина произошла иначе, чем это считалось раньше // «Аргументы и факты». — 2013. — № 25 (1702) за 19 июня. — С. 12.
  80. ↑ «Алексей Леонов: «Трудно быть первым»». colta.ru. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 21-ին.
  81. ↑ Светлана Самоделова (12 апреля 2010 г.). «Секретная премия Юрия Гагарина. За свой полет первый космонавт получил 15 тысяч рублей и кучу подарков». Московский комсомолец № 25325. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 09.02.2018-ին.
  82. ↑ 82,0 82,1 82,2 Роскосмос. «Биография Ю.А. Гагарина». Центр управления полётами (ЦУП). Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 1-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 14-ին.
  83. ↑ «Юрий Алексеевич ГАГАРИН». РКК Энергия. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 16-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 14-ին.
  84. ↑ «Звание Почётного гражданина города Оренбурга присвоено Постановлением Оренбургского городского Совета от 11 апреля 2000 года № 59 (посмертно)». Официальный сайт Администрации Оренбурга. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 14-ին.
  85. ↑ Шаров П (№ 11 2004г.). «Незабываемая встреча с Гагариным». // «Новости космонавтики». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 1-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 4-ին.
  86. ↑ «Жена Юрия Гагарина до сих пор тоскует по мужу». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 14-ին.
  87. ↑ «История любви Гагарина». Կոմսոմոլսկայա պրավդա. 10 апреля 2006 года. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 14-ին.
  88. ↑ «Гагарина Галина Юрьевна». Российский экономический университет имени Г. В. Плеханова. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 16-ին.
  89. ↑ Гагарин Ю. А., 1961, [2]
  90. ↑ Trevor Rockwell "The Road to the Stars is Paved by the Communists!": Soviet Propaganda and the Hero-Myth of Iurii Gagarin (англ.). — 2005. — С. 39, 40.
  91. ↑ «Интервью: Я горжусь обвинениями в том, что ввёл Юрия Гагарина в православие».
  92. ↑ Вострышев М. И. Москва: все улицы, площади, бульвары, переулки. — М.: Алгоритм, Эксмо, 2010. — С. 349—351. — ISBN 978-5-699-33874-0
  93. ↑ Памятник Юрию Гагарину
  94. ↑ «Памятник Юрию Гагарину торжественно открыт в Гринвиче». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 14-ին.
  95. ↑ В Хьюстоне у штаб-квартиры NASA воздвигли бронзового Гагарина // НТВ.Ru
  96. ↑ Памятник Гагарину в Черногории
  97. ↑ «Памятники Ю. А. Гагарину». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 1-ին.
  98. ↑ Памятник Ю. А. Гагарину в Коломне
  99. ↑ «Памятник Ю. А. Гагарину». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 15-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 14-ին.
  100. ↑ «На Кипре открылся памятник Юрию Гагарину». www.trud.ru. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 12-ին.
  101. ↑ «Фото: В Королеве открыли памятник Королеву и Гагарину». Газета.Ru. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 12-ին.
  102. ↑ Лицом к России: на юге Франции открыли памятник Гагарину
  103. ↑ Montpellier resserre ses liens avec la Russie
  104. ↑ «О премиях Правительства Российской Федерации имени Ю. А. Гагарина в области космической деятельности — Российская газета». rg.ru. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
  105. ↑ «Ведомственные награды Федерального космического агентства установленые приказом Росавиакосмоса от 31 января 2002 года № 12». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 14-ին.
  106. ↑ Рассказал в репортаже про эротические журналы. Брежневу понравилось Интервью с Владимиром Писаревским на сайте sports.ru от 8 мая 2015 года
  107. ↑ Сворень Р. Первые люди на Луне // «Наука и жизнь». — 1989. — № 9. — С. 95—96. Архивировано из первоисточника 28 Հոկտեմբերի 2011.
  108. ↑ «Астероид в честь Юрия Гагарина» (անգլերեն). NASA. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 14-ին.
  109. ↑ «Gagarinite-(Y) Mineral Data». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 14-ին.
  110. ↑ ««Գագարինի ժպիտ» թրաշուշանը».
  111. ↑ «GAGARIN RECORDS».
  112. ↑ «Ալեքսանդրա Պախմուտովան և «Գագարինի համաստեղությունը»».
  113. ↑ «Այսպես սկսվեց լեգենդը ֆիլմը».
  114. ↑ «Գագարին. առաջինը տիեզերքում».

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ռուսերենով.
  • ГАГА́РИН Юрий Алек­сее­вич / А. П. Александров // Восьмеричный путь — Германцы. — М. : Большая российская энциклопедия, 2006. — С. 237. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 6). — ISBN 5-85270-335-4.
  • Артёмов В. В. Юрий Гагарин. Человек-легенда. — Олма Медиа Групп, 2011. — 272 с. — 6000 экз. — ISBN 978-5-373-03953-6
  • «Берег Вселенной» / под ред. Болтенко А. С. — Киев։ Издательство «Феникс», 2014. — ISBN 978-966-136-169-9.
  • Гагарин В. А. Мой брат Юрий. — М.: Московский рабочий, 1972.;. — М., 1984. — 350 с. — 100 000 экз.. — Артикул։ 1-70-1139-6
  • Гагарин Ю. А. Дорога в космос. — М.: Воениздат, 1978. — 370 с. — 100 000 экз.
  • Гагарина А. Т., Копылова Т. А. Юрий Гагарин. Глазами матери. — Культурная Революция, 2011. — 368 с. — 2000 экз. — ISBN 978-5-250-06090-5
  • Черток Б. Е. Ракеты и люди — М.։ Машиностроение, 1999. — ISBN 5-217-02942-0.
  • Галлай М. Л. С человеком на борту. — М.: Советский писатель, 1985.
  • Губарев Владимир Тайны Гагарина. — Эксмо, 2011. — 320 с. — (Первые в космосе). — 4000 экз. — ISBN 978-5-699-48162-0
  • Губарев Владимир Величайшая тайна Гагарина. Мифы и правда о Первом космонавте СССР. — М.: Эксмо, Яуза, 2014. — 320 с. — (Юбилейные биографии). — 1500 экз. — ISBN 978-5-699-70593-1
  • Данилкин Л. А. Юрий Гагарин. — М.: Молодая гвардия, 2011. — (Жизнь замечательных людей). — 20 000 экз. — ISBN 978-5-235-03440-2
  • Докучаев Ю. Юрий Гагарин. — М.: Детская литература, 1981. — 144 с.
  • Ковешников Юрий Уроки Юрия Гагарина. — Л.: Лениздат, 1984. — 190 с. — (Библиотека молодого рабочего).
  • Надеждин Николай Юрий Гагарин. — М.: Астрель, 2011. — 224 с. — (Секрет успеха). — 3000 экз. — ISBN 978-5-98986-523-9
  • Надеждин Николай Юрий Гагарин. — М.: Мир энциклопедий Аванта +, 2011. — 224 с. — (Секрет успеха). — 3000 экз. — ISBN 978-5-271-37687-0
  • Он был первым. — М.: Воениздат, 1984. — 432 с.
  • Осташев А. И. Испытание ракетно-космической техники — дело моей жизни. События и факты — Королёв, 2001.
  • Осташев А. И. «Сергей Павлович Королёв — гений XX века» прижизненные личные воспоминания об академике С. П. Королёве — М.։ ГОУ ВПО МГУЛ, 2010. — ISBN 978-5-8135-0510-2.
  • Порохня Виктор Дорога на Байконур. Рассказ о Юрии Гагарине. — Казахстан, 1977. — 104 с.
  • Ребров М. Ф. Советские космонавты. — 2-е изд., доп. и перераб.. — М.: Воениздат, 1983. — 308 с.
  • Степанов Виктор Юрий Гагарин. — «Молодая гвардия», 1987. — 336 с. — (Жизнь замечательных людей).
  • С. П. Королёв. Энциклопедия жизни и творчества / Под ред. В. А. Лопота. — РКК «Энергия» им. С. П. Королёва, 2014. — ISBN 978-5-906674-04-3.
  • Хайрюзов Валерий Юрий Гагарин. Колумб Вселенной. — Вече, 2011. — 368 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-9533-4994-9
այլ լեզուներով.
  • Michael D. Cole Vostok 1: First Human in Space. — Springfield: Enslow, 1995. — 48 с. — ISBN 0-89490-541-4
  • Robert Kluge Der Sowjetische Traum Vom Fliegen: Analyseversuch Eines Gesellschaftlichen Phanomens. — München: Verlag Otto Sagner, 1997. — 345 с. — (Slavistische Beiträge). — ISBN 3-87690-665-2
  • Gerhard Kowalski Die Gagarin-Story. Die Wahrheit über den Flug des ersten Kosmonauten der Welt. — Berlin: Schwarzkopf & Schwarzkopf, 1999. — ISBN 3-89602-184-2
  • Jamie Doran, Piers Bizony Starman: The Truth Behind The Legend Of Yuri Gagarin. — London: Bloomsbury, 2011. — 256 с. — ISBN 0-7475-3688-0
  • Walter Famler Im Zeichen des Roten Sterns: Zur ikonografischen Kodierung des Kosmospiloten Juri Gagarin. — Berlin: Kulturmaschinen, 2011. — 51 с. — (Kulturmaschinen Prosaedition). — ISBN 978-3-940274-35-9
  • Susanne Göhlich Juri fliegt zu den Sternen. — Frankfurt: Moritz Verlag-GmbH, 2011. — 40 с. — ISBN 978-3-89565-230-1
  • Gerhard Kowalski Heute 6:07 UT: vor 50 Jahren: Juri Gagarin als erster Mensch im Weltraum. — Halle:Projekte-Verlag Cornelius, 2011. — 319 с. — ISBN 978-3-86237-507-3
  • Ludmila Pavlova-Marinsky Juri Gagarin Das Leben. — Berlin: Neues Leben, 2011. — ISBN 978-3-355-01784-8
  • Andrew L. Jenks The Cosmonaut Who couldn't Stop Smiling: The Life and Legend of Yuri Gagarin. — Northern Illinois University Press, 2012. — ISBN 978-0-87580-447-7

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յուրի Գագարին» հոդվածին։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յուրի Գագարին» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 636)։
✯
 Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի՝ 2018 թվականի ապրիլի 12-ի օրվա հոդված:
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Յուրի_Գագարին&oldid=9796837» էջից