Հայկական արվեստ
| Հայկական մշակույթ |
|---|
 |
|
(մ.թ.ա. 6 - մ.թ. 3-րդ դարեր) Դպրոց Նախաքրիստոնեական գիր Գրականություն Դիցաբանություն Ճարտարապետություն Կերպարվեստ Թատրոն |
|
|
Հայկական արվեստ, վերջին հինգ հազարամյակում ձևավորված արվեստի եզակի ձև, որի ընթացքում հայ ժողովուրդն ապրել է Հայկական լեռնաշխարհում։ Հայկական արվեստում գերիշխել են ճարտարապետությունն ու մանրանկարչությունը և դարեր շարունակ զարգացել են[1]։ Հայկական արվեստը ներառում է քանդակ, որմնանկար, խճանկար, խեցեգործություն, մետաղից պատրաստված իրեր, փորագրություն և տեքստիլ, հատկապես հայկական գորգեր։
Նախնադարյան Հայաստանը Ուրարտուի մշակույթի հայրենիքն է եղել երկաթի դարում, որը ուշագրավ է իր վաղ մետաղական քանդակներով, դրանք հաճախ լինում էին կենդանիներ։ Այս տարածաշրջանը, ինչպես և ավելի ուշ, հաճախ վիճարկվել է Պարսկաստանի, Միջագետքի և Անատոլիայի հարևան շրջանները տիրապետող խոշոր կայսրությունների կողմից, նրանք բոլորը զգալի ազդեցություն են ունեցել հայկական արվեստի վրա։ Հայերը շատ վաղ են ընդունել քրիստոնեությունը և զարգացրել արևելաքրիստոնեական արվեստի իրենց սեփական տարբերակը՝ լայնորեն օգտագործելով սրբապատկերներ, հայկական գրքերի մանրանկարներ և իրենց եկեղեցիների ու վանքերի շատ ինքնատիպ ճարտարապետությունը։
Հայերը մասնագիտացել են դեկորատիվ կիրառական արվեստում, ինչպիսին է գորգագործությունը։
Հայկական արվեստի պատմության ուսումնասիրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայկական արվեստի ուսումնասիրությունը սկսվել է 20-րդ դարի սկզբին։ Հայկական արվեստի ականավոր գիտնականներ են եղել կաթողիկոս Գարեգին Ա Հովսեփյանը և պրոֆեսոր Սիրարփի Տեր-Ներսիսյանը[1]։ 20-րդ դարի վերջին Ժան-Միշել Թիերին և պրոֆեսոր Դիկրան Քույմջյան դարձել են հայկական արվեստի նշանավոր գիտնականներ։
Ճարտարապետություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Առաջին հայկական եկեղեցիները կառուցվել են դեռևս Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի կենդանության օրոք, հաճախ կառուցվել են ավերված հեթանոսական տաճարների տեղում և նմանակել հայկական նախաքրիստոնեական ճարտարապետության որոշ ասպեկտներ[2]։
Դասական և միջնադարյան հայկական ճարտարապետությունը բաժանվում է չորս առանձին շրջանների։
Առաջին շրջանը՝ 4-րդ դարից մինչև 7-րդ դար, սկսվել է Հայաստանի քրիստոնեության ընդունումով և ավարտվել է արաբների ներխուժումից հետո։ 5-րդ դարում լայնորեն սկսել են կառուցվել գմբեթավոր եկեղեցիներ։
Երկրորդ շրջանը տևել է 9-11-րդ դարերում։ Հայկական ճարտարապետությունը վերածնունդ է ապրել Բագրատունիների տոհմի հովանու ներքո, և շատ շենքեր կառուցվել են Վանա լճի Անիանդի շրջաններում. դրանք ներառել են ինչպես ավանդական ոճեր, այնպես էլ նոր նորարարություններ։ Այդ ընթացքում մշակվել են փորագրություններով հարուստ հայկական խաչքարեր[3]։ Կառուցվել են բազմաթիվ նոր քաղաքներ և եկեղեցիներ, այդ թվում՝ նոր մայրաքաղաք Վանա լճում և Ախթամար կղզու եկեղեցի։ Սուրբ Աստվածածին Կաթողիկե եկեղեցին նույնպես կառուցվել է այդ տոհմի ժամանակ։ Հենց այդ ժամանակ էլ հիմնվել են առաջին խոշոր վանքերը, ինչպիսիք են Հաղպատը և Հարիճավանքը։ Այդ ժամանակաշրջանը ավարտվել է սելջուկների ներխուժմամբ։
Մանրանկարչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայաստանում նկարազարդված ձեռագրերը ստեղծվել են հիմնականում 5-րդ և 17-րդ դարերում։ Այս արվեստի բարձրագույն կետը կապված է 13-րդ դարի և Թորոս Ռոսլինի անվան հետ, որը համարվել է միջնադարյան հայ նշանավոր ձեռագիր լուսավորիչը։ Ձեռագրերի մեծ մասը կորել է, և հայկական պատկերազարդ ձեռագրերի ուսումնասիրման գիտական մոտեցումը զարգացում է ստացել միայն 20-րդ դարի երկրորդ կեսին[4]։
Քանդակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Յուրաքանչյուր մշակույթ ունի որոշակի օրիգինալ տարր, որը դառնում է ամբողջ ազգային մշակույթի խորհրդանիշ։ Հայաստանում նման խորհրդանիշ է հանդիսանում խաչքարը, Հայաստանի հուշարձանները, որոնք աշխարհում ոչ մի տեղ չկան։ «Խաչքար» բառը ձևավորվել է հայկական երկու արմատներով՝ «խաչ» և «քար»։ Հայաստանը կոչվել է «ժայռերի երկիր» և ունի հարուստ ժառանգություն, երբ խոսքը վերաբերում է քանդակներին[5]։ Այս երկրում որոշ քանդակներ թվագրվում են մինչև Հայաստանի՝ որպես ազգ կազմավորումը։ Նման քանդակները ստեղծվել են կայսրությունների կողմից, որոնք տարածաշրջանում գոյություն են ունեցել մինչև նոր ժամանակները։ Դրա լավ օրինակ են խաչքարերը, որոնք եղել են հին կրոնական քանդակներ[6]։ Բացի այդ հնագույն քանդակներից, Հայաստանում կան նաև հետպատերազմյան բազմաթիվ քանդակներ, որոնք ցույց են տալիս նոր ժամանակների, ինչպես նաև օտարերկրյա ավանդույթների ազդեցությունները։
Որմնանկարներ, խճանկարներ և խեցեգործություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Խեցեգործությունը, խճանկարը և որմնանկարները կազմում են հայկական արվեստի մեկ այլ ճյուղ։ Որմնանկարների ստեղծումը սկիզբ է առնում Ուրարտական կայսրության ժամանակներից, որը գոյություն է ունեցել Հայաստանի՝ որպես ազգի կազմավորումից շատ առաջ։ Այդ պատճառով հին արվեստի մի մասը բաժանվում է տարածաշրջանի մի քանի երկրների միջև, որոնք մտնում են ուրարտական կայսրության կազմի մեջ[7]։
Տեքստիլ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տեքստիլը կազմում է հայկական արվեստի մի մասը։ Հայկական տեքստիլի ամենաընդարձակ հավաքածուներից մեկը գտնվում է Ամերիկայի հայկական թանգարանում[8]։ Ժամանակակից աշխարհում Հայաստանից տեքստիլային արտադրանքը Հայաստանի, Եվրոպայի և Ամերիկայի միջև առևտրի հիմնական ապրանքն է[9]։
Հայկական գորգեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երաժշտություն և պար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պարն ու երաժշտությունը նույնպես կազմում են հայկական ժառանգության կարևոր մասը։ Սկզբում հայկական երաժշտությունը բաղկացած էր հայկական եկեղեցական երաժշտությունից և ժողովրդական երգերից, որոնք հիմնված էին տեղական տոնային համակարգի վրա՝ ի տարբերություն եվրոպական տոնային համակարգի։ Սակայն ներկայումս հայկական երաժշտության վրա ազդել են նաև երաժշտության այլ ժանրեր, ինչը հանգեցրել է երկրում ժամանակակից ոճերի ի հայտ գալուն, ինչպիսիք են հիփ հոփը, փոփը, ռոքը և շատ ուրիշներ։ Հայկական պարը ուղեկցվել է հայկական երաժշտության ներքո։
ժամանակակից արվեստ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2015 թվականին Հայաստանը արժանացել է Leone d'Oro մրցանակին Վենետիկի բիենալեում լավագույն տաղավարի համար[10]։ Բացի արվեստի վերոնշյալ ճյուղերից, Հայաստանում նույնպես լավ զարգացած է ժամանակակից արվեստը, որը ղեկավարում է բիենալեի հիմնադրամը։ Հիմնադրամը պատասխանատու է երկրում ցուցահանդեսներ կազմակերպելու համար, որոնք կոչվում են գեղարվեստական բիենալե։ Այս հաստատությունն իր գործունեությունը ծավալում է 1948 թվականից մինչ օրս։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արվեստի պատկերասրահներ Հայաստանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Կաղապար:Arts of Armenia «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մայիսի 30-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 10-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link) - ↑ Sacred Geometry and Armenian Architecture | Armenia Travel, History, Archeology & Ecology | TourArmenia | Travel Guide to Armenia
- ↑ Armenia, Past and Present; Elisabeth Bauer, Jacob Schmidheiny, Frederick Leist, 1981
- ↑ Измайлова, Т. А. (1952). «Рецензия: Л. А. Дурново, Древнеармянская литература» (PDF) (Russian). Византийский Временник. էջ 255. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 30-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ «The Monuments and Sculptures of Yerevan • Arara Tour». Arara Tour (ամերիկյան անգլերեն). 2016 թ․ հունվարի 25. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 7-ին.
- ↑ «Sculpture». National Gallery of Armenia (անգլերեն). Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 7-ին.
- ↑ «Frescoes, Mosaics, and Ceramica». Fresno State (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 7-ին.
- ↑ «Textiles». Fresno State (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 7-ին.
- ↑ «Textiles». Armenian Museum of America (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 7-ին.
- ↑ «Highlights from the 56th Venice Biennale». 2015 թ․ մայիսի 12.