Jump to content

Նախնադարյան Հայաստան

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Հայոց պատմություն
Հայաստանի զինանշանը
Նախապատմություն
Մ.թ.ա. 2800 - մ.թ.ա. 590
Արատտա
Մ.թ.ա. 2800~16-րդ
Հայասա
Մ.թ.ա. 16-13-րդ
Վանի թագավորություն
Մ.թ.ա. 9-6-րդ
Հին շրջան
Մ.թ.ա. 590 - մ.թ. 428
Երվանդունիների թագավորություն
Մեծ Հայք, Փոքր Հայք, Ծոփք և Կոմմագենե
Արտաշեսյանների թագավորություն
Արշակունիների թագավորություն
Քրիստոնեության ընդունում
Ավատատիրության հաստատում
Գրերի գյուտ
Միջնադար
428 - 1375
Պարսկա-Բյուզանդական տիրապետություն
Արաբական տիրապետություն
Բագրատունիների թագավորություն
Վասպուրական
Վանանդ, Լոռի և Սյունիք
Կիլիկիայի հայկական թագավորություն
Զաքարյան իշխանապետություն
Օտար տիրապետություն
1375 - 1918
Խաչենի իշխանություն
Կարա-Կոյունլուներ և Ակ-Կոյունլուներ
Թուրք-պարսկական
տիրապետություն
Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանի կազմում
Հայոց ցեղասպանություն
Հայկական սփյուռք
Ժամանակակից պատմություն
1918 - ներկա
Հայաստանի առաջին հանրապետություն
Լեռնահայաստան
Խորհրդային Հայաստան
Արցախյան ազատամարտ
Հայաստան
Արցախի Հանրապետություն

Հայաստանի պորտալ


Նախնադարյան Հայաստան, եզրույթ, որն օգտագործվում է բնութագրելու Հայաստանը (Հայկական լեռնաշխարհ) նախնադարում։

Մարդու ձևավորում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկրաբանական և հնագիտական հետազոտություններով ապացուցվել է, որ Չորրորդական դարաշրջանում (0, 6-3, 5 միլիոն տարի առաջ) Հայկական լեռնաշխարհում նախամարդու բնակության և մարդկային հասարակության զարգացման համար առկա են եղել բարենպաստ բոլոր պայմանները։ Այստեղ է ձևավորվել հայ ժողովուրդը ու անցել պատմական զարգացման բոլոր փուլերը։

Նախնադարյան հասարակության պատմությունն ընդգրկել է նախամարդու տարածումից մինչև վաղ դասակարգային հասարակության ձևավորման ժամանակաշրջանը (մոտ 2 միլիոն տարի առաջ - մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակի վերջ), որը համընկել է քարի դարաշրջանին։ Հնագիտական պարբերացմամբ՝ քարի դարաշրջանը բաժանվել է հին քարի դար (հունարեն` պալեոլիթ), միջին քարի դաև (հունարեն` մեզոլիթ) և նոր քարի դար (հունարեն` նեոլիթ) ենթաշրջանների։ Նորաքարի ենթաշրջանի եզրափակիչ փուլում Հայկական լեռնաշխարհի բնակչությունը յուրացրել է պղնձի մշակությունը և աստիճանաբար անցել մետաղի դարաշրջանին։ Անցման այդ ժամանակաշրջանը (մ.թ.ա. 5-4-րդ հազարամյակներ) անվանում ենք պղնձի քարի (հունարեն` էնեոլիթ) դարաշրջան։

Բրոնզի դարաշրջան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախնադարյան համայնական հասարակարգի քայքայումը, ցեղային միությունների և վաղ պետականության սաղմերի ձևավորումը։ Մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակի վերջին Հայկական լեռնաշխարհում սկզբնավորվել է բրոնզի դարաշրջանը (մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակի վերջ - մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի վերջ), որը հատկանշվել է տոհմատիրական հասարակարգի քայքայմամբ, վաղ քաղաքային կյանքի և քաղաքացիական հասարակության ձևավորմամբ, նշանագրերի գյուտով։

Ցեղեր և ցեղային միություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մ.թ.ա. 3-րդ հազարամյակի վերջին և հատկապես մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի 1-ին կեսին ձևավորվել են ցեղերն ու ցեղամիությունները։ Մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակում Հայկական լեռնաշխարհում այդ ցեղամիություններն առաջին քաղաքական կազմավորումներն էին, որոնք բովանդակել են վաղ պետականության սաղմեր՝ կիսանահապետական, կիսաավատապետական ձևի մեջ։ Խեթական և ասորեստանյան սկզբնաղբյուրների հավաստմամբ, մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի կեսին Հայկական լեռնաշխարհի ցեղերն արդեն համախմբված էին խոշոր ու մանր քաղ. կազմավորումների մեջ, որոնցից յուրաքանչյուրն ուներ դրացիներից սահմանազատված իր տարածքը՝ «երկիրը» կամ «աշխարհը», ինքնանվանումը, զինված ուժերն ու պաշտպանական կառույցները, ներքին վարչաբաժանումները, պաշտամունքը և կրոնական ընդհանուր տաճարը, ցեղաբարբառը և հոգևոր մշակույթի ինքնահատուկ գծերը, շերտավորված հասարակությունը, կառավարման մարմինները՝ ժառանգական մենաշնորհով օժտված իշխանատան գլխավորությամբ։

Քաղաքական կազմավորումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մ.թ.ա. XV-XIII դդ. խեթական արքունի արձանագրություններում Հայկական լեռնաշխարհի քաղ. կազմավորումներից առանձնապես հիշատակվում են Ալշե, Իշուվա և Բարձր «երկրները», որոնք համապատասխանաբար նույնանում են հին հայկական Աղձնիք, Ծոփք և Բարձր Հայք «աշխարհներին»։

Հայկական լեռնաշխարհի հնագույն քաղաքական կազմավորումներից է համարվում խեթական արձանագրություններում հիշատակվող Խայաշա-Ացցի (Հայասա-Ազզի) ցեղամիությունը։

Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։