Հայերը Ֆինլանդիայում
| Ֆիննահայեր |
|---|
 |
| հայկական խաչքար Ֆինլանդիայում |
| Ընդհանուր քանակ |
|
200-700 |
| Բնակեցում |
| Լեզու(ներ) |
| Հայերեն, Ռուսերեն, Ֆիններեն |
| Հավատք(ներ) |
| Հայ Առաքելական եկեղեցի |
Հայերը Ֆինլանդիայում հաստատվել են գերազանցապես 20-րդ դարում, առավելագույն թիվը 21-րդ դարի առաջին քառորդում կազմել է 700 մարդ (այլ հաշվարկներով՝ մինչև 200)։ Նրանք այստեղ գաղթել են ԽՍՀՄ-ից (Ֆինլանդիային հարող շրջաններից), Միջին Արևելքից (պայմանավորված սիրիական ճգնաժամով), Հայաստանից, մասամբ՝ նաև Նորվեգիայից։ Նրանք բնակվում են մայրաքաղաք Հելսինկիում, Տուրկու և Տամպերե քաղաքներում[1]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայ-ֆիննական հարաբերությունները սկիզբ են առել դեռևս ուշ միջնադարում՝ Ֆինլանդիայի անկախացումից առաջ, երբ Սանկտ Պետերբուրգում բնակվող հայ վաճառականները առևտրական կապեր են հաստատել Դանիայի (ներառում էր Նորվեգիան) և Շվեդիայի (ներառում էր Ֆինլանդիան) երկրների հետ։ Ռուսաստանից հայերը հաճախ են այցելել Ֆինլանդիա 19-րդ դարից սկսած, երբ ստեղծվեց ռուսահպատակ Ֆինլանդիայի մեծ իշխանությունը։ Շատ ռուսների նման որոշ հայեր այնտեղ ունեցել են ամառանոցներ։
1888 թվականին բողոքական քարոզիչ, թարգմանիչ և հոդվածագիր Աբրահամ Ամիրխանյանցը, որը հայտնի էր Ղուրանի՝ հայերեն թարգմանությամբ[2], իր ընտանիքով հաստատվել է Հելսինկիում։ Նրա որդիներից կոմպոզիտոր Նաթան Ամիրխանյանը ուսանել է Հելսինկիի կոնսերվատորիայում («Սիբելիուս ակադեմիա»), գրել շուրջ 200 աշխարհիկ և հոգևոր երգ (նաև շվեդ բանաստեղծների տեքստերով), հիմնել շվեդական և նորվեգական երգչախմբեր[3]։
20-րդ դարի առաջին կեսին Ֆինլանդիա են այցելել Ալեքսանդր Աբելյանը, Գարեգին Լևոնյանը, Լևոն Բաշալյանը, Ստեփան Շահումյանը, Վահան Տերյանը, Վահրամ Փափազյանը (Հելսինկիում «Օթելլոյի» 4 ներկայացում է բեմականացրել ֆինն դերասանների հետ)։ 1935 թվականին Ֆինլանդիա է այցելել Վիլյամ Սարոյանը։ Ներգաղթյալների առաջին գրանցումները եղել են 1930-ական թվականներին, հետագայում հիմնականում եղել են ներգաղթյալների ալիք Սիրիայից, Պարսկաստանից, Խորհրդային Միության երկրներից, այդ թվում՝ Հայաստանից։ Հայնտի են մասնավորապես գիտնականների այցերը և նրանց մշտական հաստատվելու դեպքերը Ֆինլանդիայում[4][5]։
Համայնքն այսօր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2005 թվականի սեպտեմբերին Ֆինլանդիայի նախագահ Տարյա Հալոնենը այցելել է Ծիծեռնակաբերդ[6]։ 2021 թվականի հունիսին Ֆինլանդիայի խորհրդարանի պատգամավոր Պյայվի Ռյասյանենը կոչ է արել երկրի կառավարությանը ճանաչել հայոց ցեղասպանությունը[7]։ 2022 թվականի օգոստոսին ֆիննական «Ձախ երիտասարդություն» կազմակերպությունը ևս հորդորել է երկրի կառավարությանը՝ ճանաչել հայոց ցեղասպանությունը[8]։ Վերջինս, սակայն, տեղի չի ունենում տարբեր քաղաքական հանգամանքներով պայմանավորված․ 2022 թվականի մայիսի 18-ին Ֆինլանդիան դիմել է ՆԱՏՕ-ի կազմում գրանցվելու համար, որին անդամակցող Թուրքիան արգելել է Շվեդիայի գրանցումը[9][10]։
Արաբական գարնան հետ կապված՝ Մերձավոր Արևելքից բազմաթիվ քրիստոնյաներ տեղափոխվեցին Սկանդինավյան երկրներ, այդ թվում՝ 2012 թվականից որոշ սիրիահայեր հաստատվեցին Ֆինլանդիայում։ 2013 թվականից իր ակտիվ գործունեությունն է սկսել «Ֆինլանդիա-Հայաստան ասոցիացիան»։ Վերջինիս նպատակն է համախմբել հայերին, ստեղծել միասնականության մթնոլորտ, կազմակերպել մշակութային միջոցառումներ, ստեղծել հայոց լեզվի և մշակութային խմբակներ երեխաների համար։ Ասոցիացիան համագործակցում է նաև Ֆինլանդիայում և Շվեդիայի Թագավորությունում Հայաստանի Հանրապետության դեսպանության, ինչպես նաև էստոնահայ և շվեդահայ համայնքների հետ։ 2015 թվականին՝ հայոց Մեծ Եղեռնի հարյուրամյակի հետ կապված, Ֆինլանդիայում լույս են տեսել թեմատիկ գրքեր[11]։
2023 թվականի օգոստոսի 21-ին[12] hայկական համայնքի ջանքերով Ֆինլանդիայում կանգեցվել է հայկական խաչքար[13], որը Հին Ջուղայում Ադրբեջանի կողմից ոչնչացված խաչքարերից մեկի կրկնօրինակն է[14]։ Այն տեղադրվել է Էսպոո քաղաքի Տապիոլա ուղղափառ եկեղեցու բակում։
Նշանավոր ֆիննահայերից են ճարտարապետ Միսակ Թերզիբաշյանը, շախմատիստ Միքայել Հակոբովը և ուրիշներ։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «ՀՀ այցելած ֆինները տպավորված են վերադառնում. Ֆինլանդիայի հայերը ջանք չեն խնայում Հայաստանը ճանաչելի դարձնելու գործում»։ https://armenpress.am։ December 14, 2017
- ↑ «Թուրքիայում Ղուրանը թարգմանվել է արևելահայերեն և արևմտահայերեն»։ https://armenpress.am/։ September 27, 2014
- ↑ «Ֆինլանդիայի հայ համայնք»։ https://hayernaysor.am/։ November 26, 2013։ Արխիվացված է օրիգինալից May 6, 2017-ին։ Վերցված է September 11, 2023
- ↑ «Հայաստանի հանդեպ սերն ուժեղ է․ ՏՏ ոլորտի մասնագետը կարոտում է Երևանը»։ https://armeniasputnik.am/։ August 27, 2017
- ↑ «Մի աղջկա պատմություն, կամ ինչպես հայուհին գրավեց Ֆինլանդիայի գիտության աշխարհը»։ https://armeniasputnik.am/։ February 11, 2017
- ↑ «President of Finland Tarja Halonen visits the Memorial Complex of Armenian Genocide Tsitsernakaberd»։ photolure.am։ September 27, 2005
- ↑ «Päivi Räsänen vaatii Suomea tunnustamaan Armenian kansanmurhan – jopa 1,5 miljoonaa armenialaista tapettiin toisen maailmansodan aikana»։ www.suomenmaa.fi (ֆիններեն)։ June 16, 2021
- ↑ «Suomen on tunnustettava armenialaisten kansanmurha»։ vasemmistonuoret.fi (ֆիններեն)։ August 26, 2022
- ↑ «Finlandiya ve İsveç resmen NATO'ya başvurdu»։ Cumhuriyet (թուրքերեն)։ May 18, 2022
- ↑ «Turkey blocks start of NATO talks on Finland's and Sweden's applications»։ Washington Times (անգլերեն)։ May 18, 2022
- ↑ «Ֆինլանդիայում լույս են տեսել Հայոց ցեղասպանության մասին գրքեր»։ artsakhpress.am։ April 4, 2015
- ↑ «Հայ-ֆիննական բարեկամությունը խորհրդանշող հուշակոթող. օծվեց և բացվեց Ֆինլանդիայում առաջին հայկական խաչքարը»։ armenpress.am։ August 21, 2023
- ↑ ««Հայկական ջազ, ֆիննական տանգո» ներկայացումը բեմադրվել է Հելսինկիում»։ hy.armradio.am։ April 3, 2023
- ↑ «Հայ-ֆիննական բարեկամությունը խորհրդանշող հուշակոթող. օծվեց և բացվեց Ֆինլանդիայում առաջին հայկական խաչքարը»։ hayernaysor.am։ August 21, 2023
