Շվեդական կայսրություն
| ||||
| ||||
| Քարտեզ | ||||
|
| ||||
| Ընդհանուր տեղեկանք | ||||
| Մայրաքաղաք | Ստոկհոլմ | |||
| Բնակչություն | 2 500 000 (16-րդ դարի սիզբ) | |||
| Բնակչություն | 181 537 800 | |||
| Լեզու | շվեդերեն, ֆիններեն, նորվեգերեն, էստոներեն և այլն | |||
| Կրոն | Շվեդիայի եկեղեցի | |||
| Իշխանություն | ||||
| Պետական կարգ | Միապետություն | |||
| Պետության գլուխ | Կայսր | |||
| Պատմություն | ||||
Շվեդական կայսրություն (շվեդերեն՝ stormaktstiden, «գերտերության դարաշրջան»), պատմական եվրոպական գերտերություն, որը գոյատևել և վերահսկել է Բալթիկ տարածաշրջանի մեծ մասը 17-րդ դարում և 18-րդ դարի սկզբին[1]։ Կայսրության հիմնադրման սկիզբ հաճախ համարվում է Գուստավ II-ի կառավարման սկիզբը, որը գահ բարձրացավ 1611 թվականին, և ավարտ է համարվում տարածքների կորուստը 1721 թվականին Հյուսիսային պատերազմից հետո[1]։
1632 թվականին Գուստավ II-ի մահից հետո երկար ժամանակ կայսրությունը վերահսկվում էր բարձր ազնվականության կողմից, որոնցից ամենանշանավորը Օքսենշերնա ընտանիքն էր։ Ազնվականության շահերը պաշտպանում էր հատուկ ոստիկանությունը։ Վերահսկվող տարածքներում այս ժամանակահատվածում ճորտատիրությունը արգելված չէր, իսկ հողերը բաժանված էին ազնվականության միջև։ 1860 թվականին թագավորությունից վերցված բոլոր հողերը ազնվականությունը վերադարձրեց թագավորին։
Երեսնամյա պատերազմում հաղթանակից հետո Շվեդիան հասավ իր հզորության գագաթնակետին, որից հետո որպես գերտերություն Երկրորդ հյուսիսային պատերազմի արդյունքում կարողացավ չեզոքացնել Դանիային։ Սակայն հետագայում Սկանդինավյան պատերազմում Շվեդիան կարողացավ պաշտպանել իր կայսրության դիրքերը միայն Ֆրանսիայի հետ դաշնության շնորհիվ[2]։ Կառլոս XI-ը կարողացավ կոնսոլիդացնել կայսրությունը և որոշ ժամանակ խաղաղություն հաստատել, մինչև Ռուսաստանը, Սաքսոնիան և Դանիան հարձակվեցին նրա հետևորդ Կառլոս XII-ի վրա։ Սկզբնական մի քանի շվեդական հաղթանակներից հետո Կառլոսը ապահովագրեց կայսրությունը որոշ ժամանակ Տրավենդալի հաշտությամբ (1700) և Ալտրանշտադի պայմանագրով, սակայն Պոլտավայի ճակատամարտով (1709) վերջ դրվեց շվեդական կայսրության ժամանակաշրջանին։
Վերածում գերտերության[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շվեդիան վերածվեց եվրոպական տերության Աքսել Օկսենշերնայի և Գուստավ II թագավորի օրոք։ Արդյունքում Շվեդիայի տարածքը ընդարձակվեց Ռուսաստանից մինչև Ռեչ Պոսպոլիտա, բացի այդ Երեսնամյա պատերազմում մասնակցությունից հետո Շվեդիան դարձավ Բողոքականության առաջնորդ։
Երեսնամյա պատերազմի ժամանակ Շվեդիան նվաճեց Սրբազան Հռոմեական կայսրության անդամ պետությունների մոտ կեսը։ Պատերազմի ընթացքում Շվեդիան ստիպված էր նահանջել մի քանի անգամ։ 1634 թվականին Նյորդլինգենի ճակատամարտում կրած պարտությունից հետո Շվեդիայի հեղինակությունը ընկավ գերմանական պետություններում և մի շարք տարածաշրջաններ հրաժարվեցին Շվեդիային ռազմական օգնություն տրամադրել` թողնելով Շվեդիային միայնակ մի քանի գերմանական պրովինցիաների հետ։ Երբ Ֆրանսիան մտավ պատերազմի մեջ Շվեդիայի կողմից, իրավիճակը նորից փոխվեց։ Չնայած չկան հստակ հաշվարկներ, պատմաբանները կարծում են, որ պատերազմի ընթացքում Սրբազան Հռոմեական կայսրության բնակչությունը նվազել է մեկ երրորդով[3]։
Շվեդիան հիմնադրեց անդրծովյան գաղութներ Նոր աշխարհում։ Նոր Շվեդիան հիմնադրվեց Դելավեր գետի ավազանում 1638 թվականին և հետագայումը իր վերահսկողության տակ առավ մեծ թվով Կարիբյան կղզիներ։ Արևմտյան Աֆրիկայի երկայնքով կառուցվեցին մեծ թվով շվեդական նավահանգիստներ և առևտրային կետեր։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Frost 2000, էջեր. 133–134
- ↑ Nicklas Thomas (2002)։ Macht oder Recht. Frühneuzeitliche Politik im obersächsischen Reichskreis։ Stuttgart։ էջ 282։ «Finanziell völlig von französischen Subsidien abhängig, wollte sich die Großmacht auf tönernen Füßen [...]»
- ↑ Jan De Vries, "The economic crisis of the seventeenth century after fifty years." The Journal of Interdisciplinary History 40.2 (2009): 151-194 at p 160.