Արմյանսկ
| Քաղաք | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Արմյանսկ | |||||
| ուկրաիներեն՝ Армянськ Ղրիմի թաթարերեն՝ Ermeni Bazar | |||||
| |||||
 | |||||
| Երկիր |  Ուկրաինա | ||||
| Մարզ | Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետություն | ||||
| Քաղաքային խորհուրդ | Արմյանսկի քաղաքային խորհուրդ | ||||
| Համայնք | Արմյանսկի քաղաքային խորհուրդ | ||||
| Հիմնադրված է | 1736 թ. | ||||
| Առաջին հիշատակում | 1730-ականներ | ||||
| Այլ անվանումներ | Արմյանսկի Բազար | ||||
| Մակերես | 16,2 կմ² | ||||
| ԲԾՄ | 5±1 մետր | ||||
| Կլիմայի տեսակ | բարեխառն-մայրցամաքային | ||||
| Խոսվող լեզուներ | Ուկրաիներեն, Ռուսերեն, Ղրիմի թաթարերեն | ||||
| Բնակչություն | 22 468[1] մարդ (2012) | ||||
| Ազգային կազմ | ռուսներ, ուկրաինացիներ, ղրիմի թաթարներ | ||||
| Ժամային գոտի | UTC+2, ամառը UTC+3 | ||||
| Հեռախոսային կոդ | +380 6567 | ||||
| Փոստային դասիչ | 96012 | ||||
| Ավտոմոբիլային կոդ | AK / 01 | ||||
| Պաշտոնական կայք | armyansk-rada.gov.ua | ||||
| |||||
Արմյանսկ (նախկինում Արմյանսկի Բազար; ուկրաիներեն՝ Армянськ, Ղրիմի թաթարերեն՝ Ermeni Bazar, Էրմենի Բազար), քաղաք Ղրիմի հյուսիսային մասում։ Գտնվում է կարևոր ստրատեգիական տեղում, որը կապում է Ղրիմը ցամաքի հետ։ Հիմնադրված է եղել հայերի կողմից 1730-ականներին, ըստ որոշ աղբյուրների՝ 1736 թվականին։
2012 թվականի տվյալներով Արմյանսկ քաղաքում բնակվել է 22 468 մարդ։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հիմնադրվել է 18-րդ դարի սկզբին Թուրքիայից փախած և Օր-Կապու (Պերեկոպ) ամրոցից տեղափոխված Ղրիմի հույների և հայերի կողմից։ Հայտնի է 1730-ական թվականներից Էրմենի բազար անունով (Ղրիմի թաթարերենից թարգմանաբար՝ հայկական շուկա)։ 1921 թվականին վերանվանվել է Արմյանսկ։ Քաղաքի կարգավիճակ է ստացել անկախ Ուկրաինայի կազմում 1993 թվականին։
Արմյանսկի շրջակայքում՝ Խերսոնի մարզի սահմանին, գտնվում է լեգենդար Պերեկոպի պատվարը, որը ձգվում է Կարկինիտսկի ծովածոցից մինչև Սիվաշ մոտ յոթ կիլոմետր։ Հնում այն պահպանում էր երեք ամրոցներ։ Դրանցից ամենամեծն ու ամենաամրացվածը Օր-Կապուն է եղել՝ շրջապատված մի քանի խրամներով։ Բերդի պարսպի լավ պահպանված հատվածը գտնվում է ծոցի մոտ։ Պատի հաստությունը մոտ երկու մետր է, շարվածքը կատարյալ հավասարաչափ։ Խրամի խորությունը տեղ-տեղ հասնում է տասնհինգ մետրի։ Արմյանսկի շրջակայքում կան բազմաթիվ սկյութական դամբանաթմբեր։
2017 թվականի աշնանը Պերեկոպ գյուղում «Պերեկոպի հիշատակ» որոնողական ջոկատը հայտնաբերել է Վասիլի Դոլգորուկովի 2-րդ բանակի զինվորների և սպաների զանգվածային թաղման գերեզման 1768-1774 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմի ընթացքում Ղրիմի գրավման ժամանակ։ Այդ մասին նշված է Տավրիդայի կենտրոնական թանգարանի կայքում։ Ընդհանուր առմամբ, 861 մարդու աճյուններ են հայտնաբերվել զանգվածային թաղման գերեզմաններում[2][3]։
2018 թվականի օգոստոսի վերջին Արմյանսկի «Ղրիմի Տիտան» գործարանում տեղի է ունեցել բնապահպանական աղետ՝ ծծմբի անհիդրիդի արտազատմամբ, որն առաջացնում է «մաշկի, քթի և աչքերի լորձաթաղանթների գրգռում, իսկ վատագույն դեպքում՝ թոքային այտուց»։ Դպրոցական տարիքի երեխաները երկու շաբաթով տարհանվել են քաղաքից[4][5]։ Արտակարգ իրավիճակի պատճառ է դարձել գործարանի թթվային կուտակիչների չորացումը, որոնք չեն հովացվել սակավաջրության պատճառով (Հյուսիսային Ղրիմի ջրանցքի ջրամատակարարման դադարեցման պատճառով ջրատար խողովակների ջուրը սպառվել էր)։ Խնդիրը արագ լուծելու ուղիներ չկային՝ Ղրիմում բավարար քանակությամբ քաղցրահամ ջուր չկար, իսկ Սիվաշի աղաջրի մատակարարումը թթվային կուտակիչներին կհանգեցներ անկանխատեսելի հետեւանքներով քիմիական ռեակցիաների։
Ռուսաստանի Դաշնության Կառավարության 2014 թվականի հուլիսի 29-ի թիվ 1398-ռ «Մոնոքաղաքների ցանկը հաստատելու մասին» որոշմամբ Արմյանսկի քաղաքային շրջանն ընդգրկվել է «Ռուսաստանի Դաշնության միապրոֆիլ մունիցիպալ կազմավորումներ» կատեգորիայի մեջ (մոնոքաղաքներ), որոնցում առկա են սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի վատթարացման վտանգներ»[6]։
2018 թվականի սեպտեմբերի 15-ին, մթնոլորտում վնասակար նյութերի կոնցենտրացիաների հերթական արտանետումից հետո, Արմյանսկում արտակարգ դրություն մտցվեց[7][8] և Արմյանսկի վարչակազմի ղեկավար Վասիլի Տելիժենկոն հայտարարեց, որ արտակարգ իրավիճակների արձագանքման շտաբը որոշել է. երկարացնել ամառային արձակուրդները ևս մեկ շաբաթով[9][10]։
Բնակչություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Քաղաքի ազգային կազմը
Ըստ 2014 թվականի մարդահամարի տվյալների՝ քաղաքի բնակչության ազգային կազմը հետևյալն է եղել[11][12]։
| ազգություն | ամբողջ, մարդ |
% ամբող ջից |
% նշվա ծից |
|---|---|---|---|
| նշել են | 20042 | 91,15 % | 100,00 % |
| ռուսներ | 12727 | 57,88 % | 63,50 % |
| ուկրաինացիներ | 5996 | 27,27 % | 29,92 % |
| թաթարներ | 291 | 1,32 % | 1,45 % |
| ղրիմի թաթարներ | 242 | 1,10 % | 1,21 % |
| բելառուսներ | 148 | 0,67 % | 0,74 % |
| ադրբեջանցիներ | 110 | 0,50 % | 0,55 % |
| կորեացիներ | 89 | 0,40 % | 0,44 % |
| հայեր | 69 | 0,31 % | 0,34 % |
| մոլդովացիներ | 55 | 0,25 % | 0,27 % |
| թուրքեր | 42 | 0,19 % | 0,21 % |
| այլ | 273 | 1,24 % | 1,36 % |
| չեն նշել | 1945 | 8,85 % | |
| всего | 21987 | 100,00 % |
1926 թվականին՝ 2670 մարդ, որից 1159 ուկրաինացի, 614 ռուս, 572 Ղրիմի թաթար, 157 հրեա, 22 գերմանացի, 14 հայ, 6 հույն։
- Արմյանսկի բնակչության մայրենի լեզուներ՝ քաղաքային խորհրդի ենթակա բնակավայրերով
| Մայրենի լեզու | Բնակչություն | Մասնաբաժին, % |
|---|---|---|
| ռուսերեն | 19 795 | 80,59 |
| ուկրաիներեն | 4 093 | 16,70 |
| ղրիմի թաթարերեն | 422 | 1,72 |
| բելառուսերեն | 42 | 0,17 |
| հայերեն | 32 | 0,13 |
| մոլդավերեն | 17 | 0,07 |
| բուլղարերեն | 10 | 0,04 |
| գնչուական լեզու | 5 | 0,02 |
Տնտեսություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Արդյունաբերություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Քաղաքում գտնվող ամենախոշոր ձեռնարկությունը «Ղրիմի Տիտան» ՓԲԸ-ն է, որտեղ արտադրվում է տիտանի երկօքսիդ՝ TiO2, ծծմբաթթու և հանքային պարարտանյութեր։
Տրանսպորտ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Քաղաքի Կենտրոնական շուկայի մոտ են գտնվում Արմյանսկ երկաթուղային կայարանը և ավտոկայանը։ Քաղաքով է անցնում «Սիմֆերոպոլ-Խերսոն» մայրուղին։
ԶԼՄ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հեռուստատեսություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- «Հյուսիսային Ղրիմ» հեռուստառադիոընկերություն[13]
Մամուլ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կրոն[16]
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Տեղական կրոնական կազմակերպություն Ավետարանական քրիստոնյաների եկեղեցի «Նոր կյանք», Արմյանսկ
- Ղրիմի Հանրապետության և Սևաստոպոլ քաղաքի մուսուլմանների հոգևոր վարչության «Օր-Ջամի» մուսուլմանների տեղական կրոնական կազմակերպությունը.
- Արմյանսկի ավետարանական լյութերական համայնքի տեղական կրոնական կազմակերպություն
- «Ղրիմի Հանրապետության Արմյանսկի Միրայի Սուրբ Նիկոլայ եկեղեցու ուղղափառ ծխական կազմակերպություն, Ջանկոյի թեմ» կրոնական կազմակերպություն.
- Կրոնական կազմակերպություն «Սուրբ նահատակ Գեորգի Անպարտելիի ուղղափառ ծխական համայնք, Արմյանսկ, Ղրիմի Հանրապետություն, Ջանկոյի թեմ»
- «Արմյանսկի Ավետարանական քրիստոնյա բապտիստների եկեղեցի» տեղական կրոնական կազմակերպություն։
Սոցիալական ոլորտ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Քաղաքում գործում է չորս հանրակրթական դպրոց (թիվ 1 դպրոց, թիվ 2 դպրոց-գիմնազիա, թիվ 3 դպրոց-գիմնազիա, թիվ 4 դպրոց), մանկապատանեկան մարզադպրոց՝ լողավազանով, երաժշտական դպրոց, արհեստագործական դպրոց, Ղրիմի Վ. Ի. Վերնադսկու անվան անվանդաշնային համալսարանի մասնաճյուղ, «Ուկրաինա» Մարդկային զարգացման միջազգային համալսարանի մասնաճյուղ, Կենտրոնական քաղաքային հիվանդանոց, Կինոյի և համերգային պալատ «Տիտան», կինոդահլիճ «Կինոյի աշխարհ», երկու գրադարան, տեղական գիտության պատմական թանգարան, «Տիտան» ֆուտբոլային ակումբ, «Տոնուս» վազորդների ակումբ, Մանկապատանեկան ստեղծագործության կենտրոն, Մշակույթի և ժամանցի կենտրոն։
Արմյանսկ քաղաքի հայտնի բնակիչներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Պատմական գործիչներ[17]
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Իլյա Իլյիչ Կազաս (1832-1912) – լուսավորիչ, մանկավարժ և բանաստեղծ։
- Էմմանուիլ Յակովլևիչ Մահտեսյան (1857-1908) - ծովանկարիչ։
Ժամանակակիցներ[18]
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Իգոր Յուրիևիչ Բեզդոլնի (ծնվ. 1977 թվականին) ֆուտբոլիստ։
- Կոնստանտին Պետրովիչ Վիզյոնոկ (ծնված 1976 թվականին) - ֆուտբոլիստ։
Պատվավոր քաղաքացիներ[19]
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Պյոտր Տիմոֆեևիչ Բիստրով (1907-1978) - ԽՍՀՄ 50-ամյակի անվան Ղրիմի պիգմենտային տիտանի երկօքսիդի գործարանի առաջին տնօրենը։
- Եվգենի Իվանովիչ Դմիտրիև (1947-2021) - 1999-2004 թվականներին «Տիտան» ՓԲԸ-ի և 2004-2007 թվականներին «Ղրիմի ՏԻՏԱՆ» ՓԲԸ-ի խորհրդի նախագահ։
- Ալեքսանդր Իգնատևիչ Կազարցև (1901-1985) - գեներալ-մայոր, 126-րդ հետևակային դիվիզիայի հրամանատար, 1944 թվականի ապրիլին Արմյանսկի ազատագրման մասնակից, Խորհրդային Միության հերոս։
- Ալեքսանդր Ալեքսեևիչ Կիրիլին (1924-1998) - Փառքի շքանշանի լիիրավ անդամ, 1944 թվականի ապրիլին Արմյանսկի ազատագրման մասնակից։
- Իվան Պորֆիրիեւիչ Կորյավկո (1906-1980) - գեներալ-մայոր, 1944 թվականի ապրիլին Արմյանսկի ազատագրման մասնակից, Խորհրդային Միության հերոս։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «""Чисельність наявного населення України на 1 січня 2012 року"" ժողովածու, պատրաստված է Ուկրաինայի վիճակագրության պետական կոմիտեի կողմից». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 29-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 26-ին. (ուկր.)
- ↑ «В Крыму нашли массовое захоронение русских солдат времен войны с Турцией». РИА Новости. 2017 թ․ հոկտեմբերի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
- ↑ «Сенсационная находка вблизи Перекопского вала». Центральный музей Тавриды. 2017 թ․ հոկտեմբերի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 21-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
- ↑ ««Смотрю на крышу своего дома — она вся в слизи»». Новая газета - Novayagazeta.ru (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
- ↑ «Начался вывоз детей крымского города Армянска из-за загрязняющих выбросов. Первые автобусы уже отправляются в санатории Евпатории». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
- ↑ Распоряжение Правительства РФ от 29 июля 2014 года № 1398-р «Об утверждении перечня моногородов»
- ↑ «Власти крымского Армянска ввели режим ЧС из-за химических выбросов». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
- ↑ В крымском Армянске начал действовать режим ЧС Արխիվացված 2018-09-15 Wayback Machine, 14 сентября 2018
- ↑ Детям из Армянска продлили каникулы из-за нового химвыброса Արխիվացված 2018-09-15 Wayback Machine, 15.09.2018
- ↑ «Детям из Армянска продлили каникулы из-за химических выбросов». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
- ↑ городское население городского округа Армянск
- ↑ 4.1. Национальный состав населения Արխիվացված 2015-09-25 Wayback Machine // Итоги переписи населения в Крымском федеральном округе 2014 года на сайте Крымстата Արխիվացված 2015-09-25 Wayback Machine
- ↑ «Роскомнадзор — Перечень наименований зарегистрированных СМИ». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 21-ին.
- ↑ «Роскомнадзор — Перечень наименований зарегистрированных СМИ». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 21-ին.
- ↑ «Роскомнадзор — Перечень наименований зарегистрированных СМИ». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 21-ին.
- ↑ «Портал государственных услуг». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 11-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 4-ին.
- ↑ «Армянск Информационный — Исторические личности». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 7-ին.
- ↑ «Армянск Информационный — Современники». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 7-ին.
- ↑ «Муниципальное образование городской округ Армянск - Список почетных граждан города Армянск». Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 9-ին.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Պաշտոնական կայք Արխիվացված 2014-04-04 Wayback Machine (ուկր.)
- Ուկրաինայի պետական ռադայի կայքում բնակավայրերի ամբողջական ցանկ։ (ուկր.)
- 2001 թվականի Ուկրաինայի համապետական մարդահամարի արդյունքները։ (ուկր.)
- Ուկրաինայի բնակավայրերի արբանյակային լուսանկարները։ (ուկր.)
- Արմյանսկ՝պատմական ներածություն (ռուս.)
- armyansk.info(ռուս.)
- Արմյանսկի ֆորումը Արխիվացված 2009-03-07 Wayback Machine(ռուս.)
| ||||||||||||||||||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 97)։ 
|