Յուպիտերի արբանյակներ
Յուպիտերի արբանյակներ, Յուպիտեր մոլորակի բնական արբանյակներ։ Այսօրվա դրությամբ հայտնի են Յուպիտերի 95 արբանյակ[1][2][3], սա Արեգակնային համակարգի մոլորակների մեջ առավելագույն ցուցանիշն է, եթե հաշվի չենք առնում Սատուրնի օղակներում հայտնաբերված փոքրիկ արբանյակները[4]։ Յուպիտերի ուղեծրում գտնվող մարմինների ընդհանուր զանգվածի մոտ 99,997% կազմում են չորս Գալիլեյան արբանյակները, բոլոր մնացած արբանյակները և օղակները միասին կազմում են ընդամենը 0,003%։
Արբանյակներից ամենամեծերն են չորս Գալիլեյան արբանյակները, որոնք իրարից անկախ 1610 թվականին հայտնաբերել են Գալիլեո Գալիլեյը և Սիմոն Մարիուսը։ 19-րդ դարի վերջից սկսած հայտնաբերվել են մոլորակի տասնյակ զգալիորեն ավելի փոքր արբանյակներ, որոնք անվանվում են Հռոմեական աստված Յուպիտերի կամ նրա Հունական տարբերակ Զևսի սիրուհիների և դստրերի անուններով։
Յուպիտերի արբանյակներից ութը ուղիղ շարժում ունեն, ուղեծրերը համարյա շրջանաձև են և թեքումը չափազանց փոքր է Յուպիտերի հասարակածային հարթության նկատմամբ։ Գալիլեյան արբանյակները ունեն համարյա գնդաձև ձև, և կարող են գնահատվել որպես առնվազն գաճաճ մոլորակներ։ Մյուս չորս կանոնավոր արբանյակները շատ ավելի փոքր են, և պտտվում են մոլորակին մոտ, այս արբանյակները ծառայում են մոլորակի օղակների համար որպես մասնիկների աղբյուր, որոնք արտանետվում են այս արբանյակներից երկնաքերերի հետ բախումների արդյունքում։
Յուպիտերի մյուս բոլոր արբանյակները անկանոն են և պտտվում են հակադարձ ուղղությամբ, ուղեծրերը շատ ավելի հեռու են մոլորակից, ունեն համեմատաբար մեծ ուղեծրի թեքում և էքսցենտրիսիտետ, այսինքն ուղեծրերը էլիպսային են։ Այս արբանյակները հավանաբար որսացվել են մոլորակի ձգողական դաշտի կողմից արեգակնային ուղեծրերից։
Արբայակների ցանկ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Նշանակումներ | ||||
---|---|---|---|---|
♠ Գալիլեյան արբանյակներ | ||||
† Ուղիղ շարժմամբ անկանոն արբանյակներ | ||||
‡ Հակադարձ շարժմամբ արբանյակներ |
Հերթ. հմր. [note 1] |
Նշանակում [note 2] |
Անուն |
Լուսանկար | Բաց. մեծ-ն. |
Տրամագիծ (կմ)[note 3] |
Զանգված (×1016 կգ) |
Մեծ կիսաառանցք (կմ)[5] |
Սիդերիկ պարբերություն (օր)[5][note 4] |
Ուղեծրի թեքում (°)[5] |
Էքսց. [6] |
Հայտնաբերման տարին]][7] |
Հայտնաբերող[7] | Խումբ [note 5] |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | XVI | Մետիս | 10.5 | 60 × 40 × 34 | ≈ 3.6 | 852 128 | +7ժ 10ր 16վ | 2.226 | 0.0077 | 1979 | Սիննոտ (Վոյաջեր-1) |
Ներքին | |
2 | XV | Ադրաստեա | 12.0 | 20 × 16 × 14 | ≈ 0.2 | 000 129 | +7ժ 15ր 21վ | 2.217 | 0.0063 | 1979 | Ջուիտ (Վոյաջեր-2) |
Ներքին | |
3 | V | Ամալթեա | 7.1 | 250 × 146 × 128 | 208 | 366 181 | +12ժ 01ր 46վ | 2.565 | 0.0075 | 1892 | Բարնարդ | Ներքին | |
4 | XIV | Թեբե | 9.0 | 116 × 98 × 84 | ≈ 43 | 452 222 | +16ժ 16ր 02վ | 2.909 | 0.0180 | 1979 | Սիննոտ (Վոյաջեր-1) |
Ներքին | |
5 | I | Իո♠ | −1.7 | 660.0 3 × 637.4 3 × 630.6 3 |
931900 8 | 700 421 | + 1.7691 | 0.050[8] | 0.0041 | 1610 | Գալիլեյ | Գալիլեյան | |
6 | II | Եվրոպա♠ | −1.4 | 121.6 3 | 800000 4 | 034 671 | + 3.5512 | 0.471[8] | 0.0094 | 1610 | Գալիլեյ | Գալիլեյան | |
7 | III | Գանիմեդ♠ | −2.1 | 262.4 5 | 819000 14 | 070412 1 | + 7.1546 | 0.204[8] | 0.0011 | 1610 | Գալիլեյ | Գալիլեյան | |
8 | IV | Կալիստո♠ | −1.2 | 820.6 4 | 759000 10 | 882709 1 | + 16.689 | 0.205[8] | 0.0074 | 1610 | Գալիլեյ | Գալիլեյան | |
9 | XVIII | Ֆեմիստո† | 13.5 | 8 | 0.069 | 393216 7 | +129.87 | 45.762 | 0.2115 | 1975/2000 | Կովալ և Ռյոմեր/ Շեփարդ |
Ֆեմիստոյի խումբ | |
10 | XIII | Լեդա† | 12.8 | 16 | 0.6 | 187781 11 | +240.82 | 27.562 | 0.1673 | 1974 | Կովալ | Հիմալիայի խումբ | |
11 | VI | Հիմալիա† | 8.3 | 170 | 670 | 451971 11 | +250.23 | 30.486 | 0.1513 | 1904 | Պերրին | Հիմալիայի խումբ | |
12 | LXXI | Հերսա† | 15.9 | 2 | 0.0015 | 453004 11 | +250.40 | 30.606 | 0.0944 | 2018 | Շեփարդ | Հիմալիայի խումբ | |
13 | LXV | Պանդիա† | 16.2 | 2 | 0.0015 | 494801 11 | +251.77 | 28.155 | 0.1800 | 2017 | Շեփարդ | Հիմալիայի խումբ | |
14 | X | Լիսիստեյա† | 11.3 | 36 | 6.3 | 740560 11 | +259.89 | 27.006 | 0.1322 | 1938 | Նիկոլսոն | Հիմալիայի խումբ | |
15 | VII | Էլարա† | 9.9 | 86 | 87 | 778034 11 | +259.64 | 29.691 | 0.1948 | 1905 | Պերրին | Հիմալիայի խումբ | |
16 | LIII | Դիա† | 16.3 | 4 | 0.0090 | 570424 12 | +287.93 | 27.584 | 0.2058 | 2001 | Շեփարդ | Հիմալիայի խումբ | |
17 | XLVI | Կարպո† | 16.2 | 3 | 0.0045 | 144873 17 | +458.62 | 56.001 | 0.2735 | 2003 | Շեփարդ | Կարպոյի խումբ | |
18 | — (կորսված) | S/2003 J 12‡ | 17.0 | 1 | 15 0.000 | 739539 17 | −482.69 | 142.680 | 0.4449 | 2003 | Շեփարդ | Անանկեի խումբ (չհաստատված) | |
19 | LXII | Վալետուդո† | 16.9 | 1 | 928095 18 | +532.00 | 34.014 | 0.2219 | 2016 | Շեփարդ | Վալետուդոյի խումբ | ||
20 | XXXIV | Էվպորիե‡ | 16.4 | 2 | 0.0015 | 088434 19 | −538.78 | 144.694 | 0.0960 | 2002 | Շեփարդ | Անանկեի խումբ | |
21 | LX | Էուֆեմե‡ | 16.9 | 2 | 0.0015 | 621780 19 | −561.52 | 146.363 | 0.2507 | 2003 | Շեփարդ | Անանկեի խումբ | |
22 | LV | S/2003 J 18‡ | 16.5 | 2 | 0.0015 | 219648 20 | −587.38 | 146.376 | 0.1048 | 2003 | Գլեդման | Անանկեի խումբ | |
23 | LII | S/2010 J 2‡ | 17.5 | 1 | 307150 20 | −588.36 | 150.4 | 0.307 | 2010 | Վեյլեթ | Անանկեի խումբ | ||
24 | XLII | Տելքսինոե‡ | 16.4 | 2 | 0.0015 | 453753 20 | −597.61 | 151.292 | 0.2684 | 2003 | Շեփարդ | Անանկեի խումբ | |
25 | XXXIII | Էվանտե‡ | 16.5 | 3 | 0.0045 | 464854 20 | −598.09 | 143.409 | 0.2000 | 2002 | Շեփարդ | Անանկեի խումբ | |
26 | XLV | Հելիկե‡ | 16.1 | 4 | 0.0090 | 540266 20 | −601.40 | 154.586 | 0.1374 | 2003 | Շեփարդ | Անանկեի խումբ | |
27 | XXXV | Օրթոսիե‡ | 16.7 | 2 | 0.0015 | 567971 20 | −602.62 | 142.366 | 0.2433 | 2002 | Շեփարդ | Անանկեի խումբ | |
28 | LXVIII | S/2017 J 7‡ | 16.6 | 2 | 0.0015 | 571458 20 | −602.77 | 143.438 | 0.2147 | 2017 | Շեփարդ | Անանկեի խումբ | |
29 | LIV | S/2016 J 1‡ | 17.0 | 3 | 0.0015 | 595483 20 | −603.83 | 139.839 | 0.1377 | 2016 | Շեփարդ | Անանկեի խումբ | |
30 | LXIV | S/2017 J 3‡ | 16.5 | 2 | 0.0015 | 639315 20 | −605.76 | 147.915 | 0.1477 | 2017 | Շեփարդ | Անանկեի խումբ | |
31 | XXIV | Իոկաստե‡ | 15.5 | 5 | 0.019 | 722566 20 | −609.43 | 147.248 | 0.2874 | 2001 | Շեփարդ | Անանկեի խումբ | |
32 | — (կորսված) | S/2003 J 16‡ | 16.4 | 2 | 0.0015 | 743779 20 | −610.36 | 150.769 | 0.3184 | 2003 | Գլեդման | Անանկեի խումբ | |
33 | XXVII | Պրաքսիդիկե‡ | 14.9 | 7 | 0.043 | 823948 20 | −613.90 | 144.205 | 0.1840 | 2001 | Շեփարդ | Անանկեի խումբ | |
34 | XXII | Հարպալիկե‡ | 15.9 | 4 | 0.012 | 063814 21 | −624.54 | 147.223 | 0.2440 | 2001 | Շեփարդ | Անանկեի խումբ | |
35 | XL | Մնեմե‡ | 16.4 | 2 | 0.0015 | 129786 21 | −627.48 | 149.732 | 0.3169 | 2003 | Գլեդման | Անանկեի խումբ | |
36 | XXX | Հերմիպպե‡ | 15.6 | 4 | 0.0090 | 182086 21 | −629.81 | 151.242 | 0.2290 | 2002 | Շեփարդ | Անանկեի խումբ | |
37 | XXIX | Թիոնե‡ | 15.9 | 4 | 0.0090 | 405570 21 | −639.80 | 147.276 | 0.2525 | 2002 | Շեփարդ | Անանկեի խումբ | |
38 | LXX | S/2017 J 9‡ | 16.1 | 2 | 0.0015 | 429955 21 | −640.90 | 152.661 | 0.2288 | 2017 | Շեփարդ | Անանկեի խումբ | |
39 | XII | Անանկե‡ | 12.0 | 28 | 3.0 | 454952 21 | −640.38 | 151.564 | 0.3445 | 1951 | Նիկոլսոն | Անանկեի խումբ | |
40 | L | Հերսե‡ | 16.6 | 2 | 0.0015 | 134306 22 | −672.75 | 162.490 | 0.2379 | 2003 | Գլեդման | Կարմեի խումբ | |
41 | XXXI | Էթնե‡ | 16.0 | 3 | 0.0045 | 285161 22 | −679.64 | 165.562 | 0.3927 | 2002 | Շեփարդ | Կարմեի խումբ | |
42 | LXVII | S/2017 J 6‡ | 16.4 | 2 | 0.0015 | 394682 22 | −684.66 | 155.185 | 0.5569 | 2017 | Շեփարդ | Պասիֆեի խումբ (սահմանային անդամ) | |
43 | LXXII | S/2011 J 1‡ | 16.7 | 1 | 401817 22 | −694.98 | 163.341 | 0.2328 | 2011 | Շեփարդ | Կարմեի խումբ | ||
44 | XXXVII | Կալե‡ | 16.4 | 2 | 0.0015 | 409207 22 | −685.32 | 165.378 | 0.2011 | 2002 | Շեփարդ | Կարմեի խումբ | |
45 | XX | Տայգետե‡ | 15.6 | 5 | 0.016 | 438648 22 | −686.67 | 164.890 | 0.3678 | 2001 | Շեփարդ | Կարմեի խումբ | |
46 | LXI | S/2003 J 19‡ | 16.8 | 2 | 0.0015 | 696750 22 | −698.55 | 166.657 | 0.2572 | 2003 | Գլեդման | Կարմեի խումբ | |
47 | XXI | Քալդենե‡ | 16.0 | 4 | 0.0075 | 713444 22 | −699.33 | 167.070 | 0.2916 | 2001 | Շեփարդ | Կարմեի խումբ | |
48 | LVIII | Ֆիլոֆրոսինե‡ | 16.7 | 2 | 0.0015 | 720999 22 | −699.68 | 141.812 | 0.0932 | 2003 | Շեփարդ | Պասիֆեի խումբ | |
49 | — (կորսված) | S/2003 J 10‡ | 16.8 | 2 | 0.0015 | 730813 22 | −700.13 | 163.813 | 0.3438 | 2003 | Շեփարդ | Կարմեի խումբ | |
50 | — (կորսված) | S/2003 J 23‡ | 16.8 | 2 | 0.0015 | 739654 22 | −700.54 | 148.849 | 0.3930 | 2004 | Շեփարդ | Պասիֆեի խումբ | |
51 | XXV | Էրինոմե‡ | 16.1 | 3 | 0.0045 | 986266 22 | −711.96 | 163.737 | 0.2552 | 2001 | Շեփարդ | Կարմեի խումբ | |
52 | XLI | Աոեդե‡ | 15.6 | 4 | 0.0090 | 044175 23 | −714.66 | 160.482 | 0.4311 | 2003 | Շեփարդ | Պասիֆեի խումբ | |
53 | XLIV | Կալիքորե‡ | 16.3 | 2 | 0.0015 | 111823 23 | −717.81 | 164.605 | 0.2041 | 2003 | Շեփարդ | Կարմեի խումբ | |
54 | LXVI | S/2017 J 5‡ | 16.5 | 2 | 0.0015 | 169389 23 | −720.49 | 164.331 | 0.2842 | 2017 | Շեփարդ | Կարմեի խումբ | |
55 | LXIX | S/2017 J 8‡ | 17.0 | 1 | 0.0015 | 174446 23 | −720.73 | 164.782 | 0.3118 | 2017 | Շեփարդ | Կարմեի խումբ | |
56 | XXIII | Կալիկե‡ | 15.5 | 5 | 0.019 | 180773 23 | −721.02 | 165.505 | 0.2139 | 2001 | Շեփարդ | Կարմեի խումբ | |
57 | XI | Կարմե‡ | 11.0 | 46 | 13 | 197992 23 | −702.28 | 165.047 | 0.2342 | 1938 | Նիկոլսոն | Կարմեի խումբ | |
58 | XVII | Կալիրոե‡ | 14.1 | 9 | 0.087 | 214986 23 | −727.11 | 139.849 | 0.2582 | 2000 | Սփար Սփեյսուոչ ծրագիր |
Պասիֆեի խումբ | |
59 | XXXII | Էվրիդոմե‡ | 16.3 | 3 | 0.0045 | 230858 23 | −723.36 | 149.324 | 0.3769 | 2002 | Շեփարդ | Պասիֆեի խումբ | |
60 | LXIII | S/2017 J 2‡ | 16.9 | 2 | 0.0015 | 240957 23 | −723.83 | 166.398 | 0.2360 | 2017 | Շեփարդ | Կարմեի խումբ | |
61 | XXXVIII | Պազիթեե‡ | 16.8 | 2 | 0.0015 | 307318 23 | −726.93 | 165.759 | 0.3288 | 2002 | Շեփարդ | Կարմեի խումբ | |
62 | LI | S/2010 J 1‡ | 16.5 | 2 | 314335 23 | −724.34 | 163.2 | 0.320 | 2010 | Ջեյքոբսոն | Կարմեի խումբ | ||
63 | XLIX | Կորե‡ | 16.6 | 2 | 0.0015 | 345093 23 | −723.72 | 137.371 | 0.1951 | 2003 | Շեփարդ | Պասիֆեի խումբ | |
64 | XLVIII | Կիլլենե‡ | 16.3 | 2 | 0.0015 | 396269 23 | −731.10 | 140.148 | 0.4115 | 2003 | Շեփարդ | Պասիֆեի խումբ | |
65 | LVI | S/2011 J 2‡ | 16.9 | 1 | 400981 23 | −731.32 | 148.77 | 0.3321 | 2011 | Շեփարդ | Պասիֆեի խումբ | ||
66 | XLVII | Էվկլադե‡ | 16.0 | 4 | 0.0090 | 483694 23 | −735.20 | 163.996 | 0.2828 | 2003 | Շեփարդ | Կարմեի խումբ | |
67 | LIX | S/2017 J 1‡ | 16.8 | 2 | 0.0015 | 483978 23 | −734.15 | 149.197 | 0.3969 | 2017 | Շեփարդ | Պասիֆեի խումբ | |
68 | — (կորսված) | S/2003 J 4‡ | 16.7 | 2 | 0.0015 | 570790 23 | −739.29 | 147.175 | 0.3003 | 2003 | Շեփարդ | Պասիֆեի խումբ | |
69 | VIII | Պասիֆե‡ | 10.4 | 60 | 30 | 609042 23 | −739.80 | 141.803 | 0.3743 | 1908 | Մելոտտ | Պասիֆեի խումբ | |
70 | XXXIX | Հեգեմոնե‡ | 16.0 | 3 | 0.0045 | 702511 23 | −745.50 | 152.506 | 0.4077 | 2003 | Շեփարդ | Պասիֆեի խումբ | |
71 | XLIII | Արքե‡ | 16.3 | 3 | 0.0045 | 717051 23 | −746.19 | 164.587 | 0.1492 | 2002 | Շեփարդ | Կարմեի խումբ | |
72 | XXVI | Իսոնոե‡ | 16.0 | 4 | 0.0075 | 800647 23 | −750.13 | 165.127 | 0.1775 | 2001 | Շեփարդ | Կարմեի խումբ | |
73 | — (կորսված) | S/2003 J 9‡ | 17.0 | 1 | 15 0.000 | 857808 23 | −752.84 | 164.980 | 0.2761 | 2003 | Շեփարդ | Կարմեի խումբ | |
74 | LVII | Էյրենե‡ | 15.9 | 4 | 0.0090 | 973926 23 | −758.34 | 165.549 | 0.3070 | 2003 | Շեփարդ | Կարմեի խումբ | |
75 | IX | Սինոպե‡ | 11.4 | 38 | 7.5 | 057865 24 | −739.33 | 153.778 | 0.2750 | 1914 | Նիկոլսոն | Պասիֆեի խումբ | |
76 | XXXVI | Սպոնդե‡ | 16.7 | 2 | 0.0015 | 252627 24 | −771.60 | 154.372 | 0.4431 | 2002 | Շեփարդ | Պասիֆեի խումբ | |
77 | XXVIII | Ավտոնոե‡ | 15.6 | 4 | 0.0090 | 264445 24 | −772.17 | 151.058 | 0.3690 | 2002 | Շեփարդ | Պասիֆեի խումբ | |
78 | XIX | Մեգակլիտե‡ | 15.0 | 5 | 0.021 | 687239 24 | −792.44 | 150.398 | 0.3077 | 2001 | Շեփարդ | Պասիֆեի խումբ | |
79 | — (կորսված) | S/2003 J 2‡ | 16.6 | 2 | 0.0015 | 570410 28 | -981.55 | 153.521 | 0.4074 | 2003 | Շեփարդ | Պասիֆեի խումբ (չհաստատված) |
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Նշումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Հերթականությունը բխում է այլ արբանյակների միջև Յուպիտերից միջին հեռավորությունից
- ↑ Նշանակումը կատարվում է Հռոմեական թվերով նրանց անվանման հերթականությամբ
- ↑ Բազմաթիվ մասերով ցուցադրված տրամագծերը, օրինակ՝ "60 × 40 × 34", վերաբերվում են որ գնդաձև մարմիններին, և ցույց են տալիս արբանյակի չափերը
- ↑ Բացսական պարբերությունը հակադարձ շարժման նշումն է
- ↑ "?" նշումն արվում է այն արբանյակների դեպքում, որոնց պատկանելությունը խմբին հաստատված չէ
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Sheppard, Scott S. «The Jupiter Satellite and Moon Page». Carnegie Institution, Department of Terrestrial Magnetism. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 17-ին.
- ↑ Resnick, Brian. «The Jupiter Satellite and Moon Page». Vox. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 17-ին.
- ↑ Science, Carnegie (2018 թ․ հուլիսի 16). «A dozen new moons of Jupiter discovered, including one "oddball"». Carnegie Institution for Science (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 17-ին.
- ↑ «12 New Moons Found Orbiting Jupiter». 2018 թ․ հուլիսի 17. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 17-ին.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 «Natural Satellites Ephemeris Service». IAU: Minor Planet Center. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 8-ին. «Note: some semi-major axis were computed using the µ value, while the eccentricities were taken using the inclination to the local Laplace plane»
- ↑ Scott S. Sheppard. «Jupiter's Known Satellites». Departament of Terrestrial Magnetism at Carniege Institution for science. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 17-ին.
- ↑ 7,0 7,1 «Gazetteer of Planetary Nomenclature». Working Group for Planetary System Nomenclature (WGPSN). U.S. Geological Survey. նոյեմբերի 7, 2008. Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 2-ին.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Siedelmann P.K.; Abalakin V.K.; Bursa, M.; Davies, M.E.; և այլք: (2000). The Planets and Satellites 2000 (Report). IAU/IAG Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements of the Planets and Satellites. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ մայիսի 12-ին. Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 31-ին.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Յուպիտերի արբանյակներ կատեգորիայում։ |
- Յուպիտերի արբանյակները (ռուս.)
- Յուպիտերի արբանյակների դիրքը այս պահին (ռուս.)
- Յուպիտերի հայտնի արբանյակները (անգլ.)
- Յուպիտերի արբանյակների էջ (անգլ.)
- Յուպիտերի արբանյակների դիրքերը ցույց տվող սիմուլացիա (անգլ.)
- Յուպիտերի արբանյակները Արխիվացված 2017-07-27 Wayback Machine ՆԱՍԱ-ի Solar System Exploration կայքում (անգլ.)
- Յուպիտերի համակարգի մասին հոդվածների արխիվ Planetary Science Research Discoveries կայքում (անգլ.)
- Յուպիտերի համակարգի արբանյակների անիմացիա (անգլ.)
- Քեյն Ֆրեյզեր. Astronomy Cast Ep 57: Jupiter's Moons (անգլ.)
|
|
|